بەرىك وتباسى - ەسىرتكىدەن الىس!
«قىزىلوردا وپد ەققىقب تاراپىنان جاريالانعان سايىسىنا» ۋرازوۆتار وتباسىنان
قىزىلوردا وبلىسى، قارماقشى اۋدانى، بايقوڭىر قالاسى
بالانى بۇزۋعا، تۇزەۋگە بولاتىن ءبىر شارت - جاس كۇندە كورگەن ونەگە.
ج. ايماۋىتوۆ
وتباسى - شاعىن مەملەكەت. ءار وتباسىنىڭ وزىندىك ەرەجەلەرى، ۇستانىمدارى، قاعيدالارى بولادى. مەن ءۇشىن وتباسى-قامقورلىقتىڭ، سىيلاستىقتىڭ، مەيىرىمدىلىكتىڭ وتانى. وسىنداي شاعىن مەملەكەتىمىزدىڭ تىنىشتىعىن ساقتاپ، جاس شىبىقتاي يىلگەن بالالارىمىزدىڭ دىڭگەگى مىقتى بولۋى ءۇشىن قانداي تاربيە بەرىپ ءجۇرمىز؟
قازاق حالقى بالانىڭ تاربيەسىنە ەرتە كەزدەن-اق كوڭىل بولگەن. قىزدىڭ تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرىپ، «قىزدى قىرىق ۇيدەن تىيۋ» دەسە، ەر بالانى نامىسشىلدىققا، باتىلدىققا تاربيەلەپ، «ۇراندى ەلدىڭ-ۇرپاعى قايسار كەلەدى» دەپ جىگەرلەندىرىپ وتىرعان.
«اكە كورگەن - وق جونار، انا كورگەن - تون پىشەر»، اكەگە قاراپ ۇل وسەر، اناعا قاراپ قىز وسەر» دەگەن حالىق ماقالدارىن حالىق قالت ايتپاعان عوي. بالا اكە-شەشەسىنىڭ ايتقانىن ەمەس، ولاردان كورگەنىن ىستەيتىنىن اتا-بابالارىمىز سول زاماندا ولشەپ، ءپىشىپ ايتقان. وتباسىنىڭ جەمىسى- ۇل مەن قىز بولسا، سول بالالاردىڭ بولاشاعىنىڭ جارقىن بولۋى، باقىتتى بالا بولىپ وسۋىنە ءبىرىنشى كەزەكتە، اتا-انانىڭ بالاعا دۇرىس تاربيە بەرۋىنىڭ ىقپالى. بەسىكتە جاتقان التى ايلىق بالا سويلەي الماسا دا، ءبىزدىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىمىزعا، سويلەگەنىمىزگە قاراپ-اق، تاربيەلەنە باستايدى ەكەن. وسى جەردە ءبىر مىسال ەسىمە تۇسەدى. «التى جاسار بالاسىنىڭ تاربيەسىنە ءالى كەلمەگەن ءبىر كىسى دانىشپانعا بالاسىن قالاي تاربيەلەۋ كەرەكتىگى تۋرالى سۇراپتى. سوندا دانىشپان: «رەنجىمەڭىز، ءبىراق ءسىز، التى جىلعا كەشىكتىڭىز!» دەگەن ەكەن. دانىشپان قازاق حالقىنىڭ «تاربيە- تال بەسىكتەن» دەپ ايتۋىنىڭ سىرى وسىندا شىعار.
ءبىز، اتا-انالار، بالالارىمىزدىڭ سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرىپ، بوس ۋاقىتتارىن ءتيىمدى پايدالانۋلارىنا جاعداي جاساي ءبىلۋىمىز كەرەك. سەبەبى، ءقازىر ۇيىرمەلەردىڭ كوپشىلىگى دەرلىك، اقىسىز، تەگىن ۇيرەتىلەدى. ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە مۇنداي ۇيىرمەلەر جوقتىڭ قاسى بولدى. ءوزىم تۇراتىن وڭىردە تەك، ان-اۋەز مەكتەبى، «شەبەر قولدار» دەگەن ۇيىرمە بولاتىن. اتا-انامىز ازاننان كەشكە دەيىن جۇمىستا. ءبىزدى قاتىستىرۋعا ۋاقىتتارىنىڭ تاپشى ەكەندىگىن ءبىلىپ، ءوزىمىز بارىپ، سول ۇيىرمەگە جازىلىپ، ۋاقىتىمىزدى بوس وتكىزبەۋگە تىرىساتىنبىز. «شەبەر قولدار» ۇيىرمەسىنە قاتىسقانىم- انامنىڭ قولىنان تىگىن تىگۋ، كيىم توقۋ كەلەدى، سونى بالا كەزىمنەن كورىپ وسكەندىگىمنەن بولار، ال ان-اۋەز مەكتەبىنە 6 اي بولسا دا، قاتىسقانىم- اكەمنىڭ دومبىرا تارتىپ وتىراتىنى كوز الدىمدا. بۇل رەتتە، بالاعا ايتقاننان گورى، كوزبەن كورگەن تاربيەنىڭ زور ەكەندىگىن ايتقىم كەلەدى. ال، ىشىمدىك ىشىلگەن، ەسىرتكى تارتىلعان وتباسىنان تاربيە العان بالانىڭ پسيحيكاسىنىڭ، ومىرگە كوزقاراسىنىڭ بۇزىلارى انىق. مەن، ۇستاز رەتىندە، سىنىبىمداعى وقۋشىلارىما دا ەسىرتكى، تەمەكى شەگۋ ت.ب. تەرىس ادەتتەردەن بويلارىن الىس ۇستاۋ ماقساتىندا تاربيەلىك ءىس-شارالار جۇرگىزىپ وتىرامىن. ەسىرتكىنىڭ زيانى، ونىڭ جاس ۇرپاقتىڭ بولاشاعىنا بالتا شاباتىندىعىن تۇسىندىرە كەلە، وقۋشىلارعا ۇلتتىق، رۋحاني، وتباسى قۇندىلىقتارىن ساقتاعان جاعدايدا عانا وتانعا ادال قىزمەت ەتەتىن ۇرپاق تاربيەلەنەتىنىن ايتىپ تۇسىندىرەمىن. سەبەبى، بالانىڭ اتا-انادان كەيىنگى تاربيەشىسى، اقىلشىسى - ول ۇستازى.
قۇداي قوسقان جارىم دا، ءوزىم دە، اللاعا شۇكىر كوپبالالى وتباسىنان شىقتىق. اتا-انانىڭ بەرگەن تاربيەسى بالاعا ءومىر بويى ازىق بولارى ءسوزسىز. اتا-انامىزدان كورگەن تاربيەنى بالالارىمىزعا بەرەمىز. دەسەك تە، ول زامانداعى تاربيە بولەك ەدى عوي، شىركىن! اكەنىڭ قاباعى مەن انانىڭ اقىلىمەن تاربيەلەندىك. سوندا، بىزدە ءبىر عانا ماقسات بولدى: اتا-انانىڭ اق ءۇمىتىن اقتاۋ! ال، قازىرگى جاھاندانۋ زاماندا بالانىڭ تاربيەسى ۇلكەن ءمان بەرۋدى قاجەت ەتەدى. بالالارىمىزدىڭ تاربيەسىنە جولداسىم ەكەۋمىز بىرگە كوڭىل بولەمىز. قىزىم سۋرەت مەكتەبىنە قاتىسىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن شىڭداپ جۇرسە، ۇلكەن ۇلىم ان-اۋەز مەكتەبىنىڭ دومبىرا سىنىبىنا قاتىسىپ، قازاق كۇيلەرىن شەرتىپ، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق بايقاۋلاردىڭ جۇلدەگەرى اتانىپ ءجۇر. كىشى ۇلىمىز ەرمەكسازدان ءار ءتۇرلى مۋلتفيلمدەردەگى كەيىپكەرلەردىڭ ءمۇسىنىن اينىتپاي جاسايدى. بالالارىمىزدىڭ بوس ۋاقىتتارىن ءتيىمدى وتكىزۋلەرىنە جاعداي جاساۋعا تىرىسۋدامىز. سەبەبى، قاشىقتىقتان وقۋدىڭ نەگىزگى قۇرالى- ۇيالى تەلەفون ەكەنى انىق.
جاستاردىڭ عالامتورعا تاۋەلدىلىگىن عاسىر دەرتى دەسەك تە بولاتىن شىعار. كەز كەلگەن نارسەگە ۇيدە وتىرىپ، وڭاي قول جەتكىزەتىن جاس بۋىن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاپ، سپورت، ونەر-بىلىمگە قاتىستى ۇيىرمەلەردەن الىستاپ بارا جاتقانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ەسىرتكى تۋرالى كورىنىستەرى بار بەينەفيلمدەردى كورىپ وتىرىپ-اق، سول زياندى ادەتتەرگە قالاي بويلارىن ۇيرەتىپ العانىن سەزبەي قالۋى ابدەن مۇمكىن. وعان سەبەپ: وتباسىنداعى كيكىلجىڭدەر، بالانىڭ ورتاسىندا بەدەلىنىڭ تومەن بولۋى نەمەسە كەرىسىنشە، ورتادا بەدەلىنىڭ شامادان تىس جوعارى بولۋى، كۇيزەلىسكە ءتۇسۋى، وتباسىنداعى جانجالدى ۇمىتۋ ءۇشىن - وسىنداي جاعدايعا دۋشار بولۋى مۇمكىن. ارينە، مۇنداي كورىنىستەر ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىزگە جات، دەسەك تە، بالاعا ءاربىر جاقسى ءىستى ادەت رەتىندە ەمەس، ىزگى نيەتپەن، وياۋ كوڭىلمەن، ىستىق ىقىلاسپەن جاساۋ، ەڭبەكتەنۋ كەرەكتىگىن ۇعىندىرۋ - ءاربىر اتا-انانىڭ مىندەتى. «ۇرپاق تاربيەسى-ۇلت بولاشاعى» دەي كەلە، قورىتىندى ويىمدى ءبىر شۋماق ولەڭگە سىيعىزعاندى ءجون كوردىم.
حالىق ەدىك، بۇزىلماعان قايماعى،
ءسالت-داستۇرىن ساقتاعان ءار ايماعى.
قىمىز، شۇبات ءىشىپ وسكەن حالىقپىز،
ەسىرتكىگە جول بەرمەيمىز، قايداعى!
You Might Also Like
-
9 اقپان – قازاقتىڭ اقيىن اقىنى مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تۋعان كۇنى. قازاق پوەزياسىندا ۇلكەن قولتاڭبا قالدىرعان ماقاتايەۆتىڭ ولەڭدەرىن بىلمەيتىن قازاق جوق شىعار، ءسىرا؟! اقىننىڭ تۋعان كۇنى قارساڭىند...
