ءبىلىم تارلاندارى
تاقىرىبى: «ءبىلىم تارلاندارى» اتتى ينتەللەكتۋالدىق ويىن.
(10 سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان)
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن ودان ءارى تەرەڭدەتۋ، شاپشاڭ ويلاۋعا، ءار ىسكە لوگيكاسى مىقتى بولۋعا بەيىمدەۋ.
ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار جانە ويىنعا قاتىسۋشى سايىسكەرلەر!
«حالىقتىڭ كەمەلىنە كەلىپ وركەندەپ ءوسۋى ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ازاتتىق پەن ءبىلىم قاجەت» دەپ شوقان ءۋاليحانوۆ، «عىلىم مايدانىنىڭ قاتارداعى جاۋىنگەرى تەك ۇنەمى وقۋ، ىزدەنۋ، تالپىنۋ، تانۋ، ءومىر مەكتەبىنەن ءوتۋ ارقىلى عانا ونىڭ ءىرى قايراتكەرى دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلەدى» دەپ ق. ساتبايەۆ ايتىپ كەتكەندەي، ەلىمىزدىڭ بولاشاعى تەك قانا ءبىلىمدى جاستار ەكەنى داۋسىز.
ولاي بولسا، 10 سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا وتكىزگەلى وتىرعان «ءبىلىم تارلاندارى» اتتى ينتەللەكتۋالدىق سايىسىمىزدى باستايمىز.
عىلىمداردىڭ پاتشاسى اتانعانسىڭ
ەۆكليد، فالەس، پيفاگوردان باتا العانسىڭ.
توزبەيتىن وتىرىككە، جالعاندىققا
جاسىقتان ەمەسسىڭ سەن، قاتالدانسىڭ
«اقىل ويدى تارتىپكە» كەلتىرەتىن
ناعىز ءپان – ماتەماتيكا اتانعانسىڭ! – دەي كەلە ورتاعا «ءبىلىم تارلاندارى» ويىنىنا قاتىسۋشىلاردى تاڭداپ الايىق.
2 - توپقا 5 - 5 وقۋشىدان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلار شىعادى.
1. ق ر مەملەكەتتىك تۋىنىڭ اۆتورى كىم؟ (شاكەن نيازبەكوۆ)
2. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن مۇحيت (تىنىق مۇحيت)
3. اسپان دەنەلەرىنىڭ ىشىندە اي ۇلكەن بە، جەر ۇلكەن بە؟ (جەر)
4. ءسوز جانە ونىڭ ماعىناسىن زەرتتەيتىن سالا (لەكسيكا)
5. كومپيۋتەردىڭ اقپاراتتى قاعازعا باسىپ شىعارۋعا ارنالعان قۇرىلعى (پرينتەر)
6. تاريح اتاسى كىم؟ (گەرودوت)
7. مۇستافينا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورىنىڭ تولىق اتى - ءجونى (جانات تۇقان ۇلى)
8. بۇگىن اپتانىڭ قاي كۇنى (جۇما)
9. مەملەكەت ارالىق ءبىلىم تەكسەرۋگە قاي سىنىپتار قاتىسادى (4، 9)
10. 1 ساعاتتا نەشە مينۋت بار؟ (60 مينۋت)
ۇپاي ەسەپتەۋ ءۇشىن ءادىلقازى مۇشەلەرىن سايلاۋ.
سايىس 8 بولىمنەن تۇرادى.
ءى ءبولىم – «بايگە»
ءىى ءبولىم ويىمدى جالعاستىر
ءىىى ءبولىم – «ءتىل - ونەر»
ءىV ءبولىم – «دودا»
ءۇ ءبولىم – «تاپقىرلىق»
ءۇI ءبولىم – «جورعا»
VII ءبولىم نىسانا كوزدەۋ
VIII ءبولىم ءسوز جۇمباق سايىسى
ماڭگى باقي ەستە قالار،
قىزىقتى ءبىر جيىن بولسىن.
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار
سۇراقتارى قيىن بولسىن – دەي وتىرىپ، ويىنىمىزدىڭ «بايگە» دەپ اتالاتىن ءى ءبولىمىن باستايمىز.
ءى ءبولىم «بايگە». بۇل بولىمدە ويىنشىلارعا سۇراقتار قويىلادى. جاۋاپ ناقتى، تەز بولۋ كەرەك. قاي وقۋشى قولىنداعى كارتوچكاسىن ءبىرىنشى كوتەرەدى، سول ويىنشى جاۋاپ بەرەدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي بەرىلەدى.
سۇراقتار:
1. گەومەتريا ءسوزى گرەكشەدەن اۋدارعاندا قانداي ۇعىمدى بىلدىرەدى؟ (جەر ولشەۋ)
2. الگەبرا ءسوزى قانداي سوزدەن شىققان؟ («ءال – جەبر دەگەن اراب ءسوزى»)
3. پاراللەلەپيپەدتىڭ نەشە قىرى، نەشە جاعى بار؟(12 قىرى، 6 جاعى)
4. ءۇشبۇرىشتىڭ توبەسى مەن قارسى جاتقان قابىرعاسىنىڭ ورتاسىن قوساتىن كەسىندى.(مەديانا)
5. شەڭبەردىڭ ەڭ ۇلكەن حورداسى (ديامەتر)
6. قاي سان بارلىق سانعا قالدىقسىز بولىنەدى؟ (0)
7. 2 عاسىردا نەشە جىل بار؟ (200)
8. ءبىر نۇكتەدەن شىعىپ، ەكى ساۋلەدەن قۇرالاتىن گەومەتريالىق فيگۋرا. (بۇرىش)
9. كەز – كەلگەن ەكى نۇكتە ارقىلى نەنى جۇرگىزۋگە بولادى. (ءتۇزۋ)
10. قانداي تۇزۋلەردىڭ ورتاق نۇكتەسى جوق. (پاراللەل)
11. بۇرىشتى ولشەيتىن قۇرال. (ترانسپورتير)
12. كەز - كەلگەن بارلىق سانعا قالدىقسىز بولىنەتىن سان؟ (1)
13. تىك بۇرىش نەشە گرادۋسقا تەڭ؟ (90 گرادۋس)
14. ەكى نۇكتە ارقىلى نەشە ءتۇزۋ جۇرگىزۋگە بولادى؟ (1)
15. قانداي ورنەكتى ءارىپتى ورنەك دەپ اتايدى؟(قۇرامىندا ءارپى بار ورنەكتى ءارىپتى ورنەك دەپ اتايدى)
16. كوورديناتالىق جازىقتىقتا نەشە شيرەك بار؟ (4)
17. گەومەتريالىق جازىقتىقتاعى دەنەنى زەرتتەيتىن ءبولىمى. (پلانيمەتريا)
18. ءۇشبۇرىشتىڭ ىشكى بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى (180 گرادۋس)
ءىى ءبولىم «ويىمدى جالعاستىر» سايىسى
1. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل، (جەتى ءتۇرلى ءبىلىم ءىل)
2. بىلەكتى ءبىردى جىعار، (ءبىلىمدى مىڭدى جىعار)
3. ەكى جاقسى قاس بولماس، (ەكى جامان دوس بولماس)
4. دوسىڭدى ءۇش كۇن سىناما، (ءۇش جىل سىنا)
5. ءبىر ەلى اۋىزعا – (ەكى ەلى قاقپاق)
6. ءجۇز سومىڭ بولعانشا، (ءجۇز دوسىڭ بولسىن)
7. وتىز تىستەن شىققان ءسوز، (وتىز ەلگە تارايدى)
8. بىلگەنىڭ ءبىر توعىز، (بىلمەگەنىڭ توقسان توعىز)
9. ءبىر كىسى قازعان قۇدىقتان، (مىڭ كىسى سۋ ىشەدى)
10. 5 بارماق جينالسا، جۇدىرىق بولادى
11. ات باسپايمىن دەگەن جەرىن 3 باسادى
12. 5 ساۋساق بىردەي ەمەس
13. 1 تال كەسسەڭ، 10 تال ەك
14. 1000 – نىڭ قامىن ءبىر ويلار،
بىرەۋدىڭ قامىن 1000 ويلار
15. 7 رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەس
ءىىى ءبولىم «ءتىل - ونەر».
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەدى.
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ،
قيىندىقتان وتكىزەر – دەي كەلە، «ءتىل - ونەر» دەپ اتالاتىن ءىى بولىمدە جۇمباق، ماقال – ماتەل نە ولەڭ جولدارىنان ايتىلماي قالعان ءسوزدى تاۋىپ، ورىسشاعا، اعىلشىنعا اۋداراسىزدار. ءبىر تىلدە جاۋاپ بەرسە 10 ۇپاي، ەكى تىلدە جاۋاپ بەرسە 20 ۇپاي، ءۇش تىلدە جاۋاپ بەرسە 30 ۇپاي.
1) جوق وزىندە باس تا، قاس تا، مويىن دا،
ۇزىندىعى جازۋلى تۇر بويىندا. (سىزعىش، لينەيكا، a ruler)
2) تۇيەقۇس تارازىدا ءبىر اياعىمەن تۇرعاندا 12 كگ. تارتادى. ال ەگەر ەكى اياعىمەن تۇرسا، قانشا تارتادى؟ ( ون ەكى، دۆەنادسات، twelve)
3) ءوزى سويلەي بىلمەيدى، سالعان ءىزى سويلەيدى.(قالام، رۋچكا، pen)
(10 سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان)
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن ودان ءارى تەرەڭدەتۋ، شاپشاڭ ويلاۋعا، ءار ىسكە لوگيكاسى مىقتى بولۋعا بەيىمدەۋ.
ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار جانە ويىنعا قاتىسۋشى سايىسكەرلەر!
«حالىقتىڭ كەمەلىنە كەلىپ وركەندەپ ءوسۋى ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ازاتتىق پەن ءبىلىم قاجەت» دەپ شوقان ءۋاليحانوۆ، «عىلىم مايدانىنىڭ قاتارداعى جاۋىنگەرى تەك ۇنەمى وقۋ، ىزدەنۋ، تالپىنۋ، تانۋ، ءومىر مەكتەبىنەن ءوتۋ ارقىلى عانا ونىڭ ءىرى قايراتكەرى دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلەدى» دەپ ق. ساتبايەۆ ايتىپ كەتكەندەي، ەلىمىزدىڭ بولاشاعى تەك قانا ءبىلىمدى جاستار ەكەنى داۋسىز.
ولاي بولسا، 10 سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا وتكىزگەلى وتىرعان «ءبىلىم تارلاندارى» اتتى ينتەللەكتۋالدىق سايىسىمىزدى باستايمىز.
عىلىمداردىڭ پاتشاسى اتانعانسىڭ
ەۆكليد، فالەس، پيفاگوردان باتا العانسىڭ.
توزبەيتىن وتىرىككە، جالعاندىققا
جاسىقتان ەمەسسىڭ سەن، قاتالدانسىڭ
«اقىل ويدى تارتىپكە» كەلتىرەتىن
ناعىز ءپان – ماتەماتيكا اتانعانسىڭ! – دەي كەلە ورتاعا «ءبىلىم تارلاندارى» ويىنىنا قاتىسۋشىلاردى تاڭداپ الايىق.
2 - توپقا 5 - 5 وقۋشىدان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلار شىعادى.
1. ق ر مەملەكەتتىك تۋىنىڭ اۆتورى كىم؟ (شاكەن نيازبەكوۆ)
2. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن مۇحيت (تىنىق مۇحيت)
3. اسپان دەنەلەرىنىڭ ىشىندە اي ۇلكەن بە، جەر ۇلكەن بە؟ (جەر)
4. ءسوز جانە ونىڭ ماعىناسىن زەرتتەيتىن سالا (لەكسيكا)
5. كومپيۋتەردىڭ اقپاراتتى قاعازعا باسىپ شىعارۋعا ارنالعان قۇرىلعى (پرينتەر)
6. تاريح اتاسى كىم؟ (گەرودوت)
7. مۇستافينا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورىنىڭ تولىق اتى - ءجونى (جانات تۇقان ۇلى)
8. بۇگىن اپتانىڭ قاي كۇنى (جۇما)
9. مەملەكەت ارالىق ءبىلىم تەكسەرۋگە قاي سىنىپتار قاتىسادى (4، 9)
10. 1 ساعاتتا نەشە مينۋت بار؟ (60 مينۋت)
ۇپاي ەسەپتەۋ ءۇشىن ءادىلقازى مۇشەلەرىن سايلاۋ.
سايىس 8 بولىمنەن تۇرادى.
ءى ءبولىم – «بايگە»
ءىى ءبولىم ويىمدى جالعاستىر
ءىىى ءبولىم – «ءتىل - ونەر»
ءىV ءبولىم – «دودا»
ءۇ ءبولىم – «تاپقىرلىق»
ءۇI ءبولىم – «جورعا»
VII ءبولىم نىسانا كوزدەۋ
VIII ءبولىم ءسوز جۇمباق سايىسى
ماڭگى باقي ەستە قالار،
قىزىقتى ءبىر جيىن بولسىن.
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار
سۇراقتارى قيىن بولسىن – دەي وتىرىپ، ويىنىمىزدىڭ «بايگە» دەپ اتالاتىن ءى ءبولىمىن باستايمىز.
ءى ءبولىم «بايگە». بۇل بولىمدە ويىنشىلارعا سۇراقتار قويىلادى. جاۋاپ ناقتى، تەز بولۋ كەرەك. قاي وقۋشى قولىنداعى كارتوچكاسىن ءبىرىنشى كوتەرەدى، سول ويىنشى جاۋاپ بەرەدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي بەرىلەدى.
سۇراقتار:
1. گەومەتريا ءسوزى گرەكشەدەن اۋدارعاندا قانداي ۇعىمدى بىلدىرەدى؟ (جەر ولشەۋ)
2. الگەبرا ءسوزى قانداي سوزدەن شىققان؟ («ءال – جەبر دەگەن اراب ءسوزى»)
3. پاراللەلەپيپەدتىڭ نەشە قىرى، نەشە جاعى بار؟(12 قىرى، 6 جاعى)
4. ءۇشبۇرىشتىڭ توبەسى مەن قارسى جاتقان قابىرعاسىنىڭ ورتاسىن قوساتىن كەسىندى.(مەديانا)
5. شەڭبەردىڭ ەڭ ۇلكەن حورداسى (ديامەتر)
6. قاي سان بارلىق سانعا قالدىقسىز بولىنەدى؟ (0)
7. 2 عاسىردا نەشە جىل بار؟ (200)
8. ءبىر نۇكتەدەن شىعىپ، ەكى ساۋلەدەن قۇرالاتىن گەومەتريالىق فيگۋرا. (بۇرىش)
9. كەز – كەلگەن ەكى نۇكتە ارقىلى نەنى جۇرگىزۋگە بولادى. (ءتۇزۋ)
10. قانداي تۇزۋلەردىڭ ورتاق نۇكتەسى جوق. (پاراللەل)
11. بۇرىشتى ولشەيتىن قۇرال. (ترانسپورتير)
12. كەز - كەلگەن بارلىق سانعا قالدىقسىز بولىنەتىن سان؟ (1)
13. تىك بۇرىش نەشە گرادۋسقا تەڭ؟ (90 گرادۋس)
14. ەكى نۇكتە ارقىلى نەشە ءتۇزۋ جۇرگىزۋگە بولادى؟ (1)
15. قانداي ورنەكتى ءارىپتى ورنەك دەپ اتايدى؟(قۇرامىندا ءارپى بار ورنەكتى ءارىپتى ورنەك دەپ اتايدى)
16. كوورديناتالىق جازىقتىقتا نەشە شيرەك بار؟ (4)
17. گەومەتريالىق جازىقتىقتاعى دەنەنى زەرتتەيتىن ءبولىمى. (پلانيمەتريا)
18. ءۇشبۇرىشتىڭ ىشكى بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى (180 گرادۋس)
ءىى ءبولىم «ويىمدى جالعاستىر» سايىسى
1. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل، (جەتى ءتۇرلى ءبىلىم ءىل)
2. بىلەكتى ءبىردى جىعار، (ءبىلىمدى مىڭدى جىعار)
3. ەكى جاقسى قاس بولماس، (ەكى جامان دوس بولماس)
4. دوسىڭدى ءۇش كۇن سىناما، (ءۇش جىل سىنا)
5. ءبىر ەلى اۋىزعا – (ەكى ەلى قاقپاق)
6. ءجۇز سومىڭ بولعانشا، (ءجۇز دوسىڭ بولسىن)
7. وتىز تىستەن شىققان ءسوز، (وتىز ەلگە تارايدى)
8. بىلگەنىڭ ءبىر توعىز، (بىلمەگەنىڭ توقسان توعىز)
9. ءبىر كىسى قازعان قۇدىقتان، (مىڭ كىسى سۋ ىشەدى)
10. 5 بارماق جينالسا، جۇدىرىق بولادى
11. ات باسپايمىن دەگەن جەرىن 3 باسادى
12. 5 ساۋساق بىردەي ەمەس
13. 1 تال كەسسەڭ، 10 تال ەك
14. 1000 – نىڭ قامىن ءبىر ويلار،
بىرەۋدىڭ قامىن 1000 ويلار
15. 7 رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەس
ءىىى ءبولىم «ءتىل - ونەر».
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەدى.
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ،
قيىندىقتان وتكىزەر – دەي كەلە، «ءتىل - ونەر» دەپ اتالاتىن ءىى بولىمدە جۇمباق، ماقال – ماتەل نە ولەڭ جولدارىنان ايتىلماي قالعان ءسوزدى تاۋىپ، ورىسشاعا، اعىلشىنعا اۋداراسىزدار. ءبىر تىلدە جاۋاپ بەرسە 10 ۇپاي، ەكى تىلدە جاۋاپ بەرسە 20 ۇپاي، ءۇش تىلدە جاۋاپ بەرسە 30 ۇپاي.
1) جوق وزىندە باس تا، قاس تا، مويىن دا،
ۇزىندىعى جازۋلى تۇر بويىندا. (سىزعىش، لينەيكا، a ruler)
2) تۇيەقۇس تارازىدا ءبىر اياعىمەن تۇرعاندا 12 كگ. تارتادى. ال ەگەر ەكى اياعىمەن تۇرسا، قانشا تارتادى؟ ( ون ەكى، دۆەنادسات، twelve)
3) ءوزى سويلەي بىلمەيدى، سالعان ءىزى سويلەيدى.(قالام، رۋچكا، pen)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
