ءبىر ساباق ءجىپ
— سوت كەلەدى!
ۇلكەن كلۋبتىڭ ىشىندە باعانادان بەرى شۋلاپ وتىرعان جۇرت ورىندارىنان دۋ كوتەرىلدى. سوتتىڭ پرەدسەداتەلى جەر ورتادان اسقان، ورتا بويلى، ارتىق ەتى جوق، سىلىڭعىرلاۋ كىسى ەكەن. ارتىنان ەرە شىققان ءبىر ايەل، ءبىر ەركەك ەكەۋى دە بۇل وڭىردە كوزگە تۇسپەگەن كىسىلەر. ايەلدىڭ باسىندا ءبىر تارتار ءشالىسى بار، نەشە ادام. سوتتىڭ ەكىنشى جولداسى ۇستارامەن قىرعىزعان دوپ-دومالاق ادەمى جۇمىر باسىن تىكەندەي قادالىپ ءوسىپ كەلە جاتقان شاشى جاپقان جاس جىگىت. ول سوت پرەدسەداتەلىنىڭ سول جاعىنا شىقتى. ۇشەۋى وتىرا بەرگەندە:
— وتىرىڭىزدار!— دەگەن داۋىس ەستىلدى.
پرەدسەداتەل ءبىرسىپىرا سوت راسىمىنەن كەيىن بارىپ:
— ايىپكەر ارلىبەك جاربولوۆ، سوتقا تەك شىنىڭىزدى ايتۋعا انت ەتىڭىز،— دەدى. جۇرت سوت پرەدسەداتەلى اتىن اتاعاندا ورنىنان كوتەرىلگەن ارلىبەككە قارادى، ەندى عانا بايقاعانداي ۇلكەن زالداعى جاۋدىراعان كوپ كوز وزىنە قادالعانىن ايقىن سەزگەندىكتەن بە، الدە جۇرتتىڭ ءبارى ماعان قاراپ وتىر-اۋ دەدى مە، ايىپكەر جەرگە قاراپ، ۇياڭ، اقىرىن سويلەدى:
— تەك شىنىمدى ايتامىن دەپ انت ەتەمىن.
كلۋبتىڭ ارتقى ورنىنداعىلارعا ونىڭ مىڭگىرلەگەن ءسوزى انىق ەستىلمەدى. ونىڭ ەسەسىنە ايىپكەر ورىندىعىنان تۇرەگەلگەن ارلىبەكتى كەلۋشىنىڭ ءبارى ايقىن كوردى. ايىپكەردىڭ ءاربىر قيمىلىن باقىلاپ، ارتىندا تىكەسىنەن ەكى ميليسيونەر تۇر. تۇنجىراعان جۇرتتىڭ اراسىندا سىبىر-كۇبىر كوبەيىپ بارىپ، سوت پرەدسەداتەلى تارتىپكە شاقىرعاندا تىنىشتالدى. ولاردىڭ كۇبىرلەسىپ، قوزعالاقتايتىنىنداي-اق بار، جالقىنداي بولىپ، كەرە قارىس ماڭدايى جارقىراپ، وعان كەيىن قايىرۋلى قويۋ قارا شاشى ەرەكشە جاراسىمدىلىق بەرىپ تۇراتىن ارلىبەك توقال ەشكىدەي توپ-توقىر. ايى-اق قىزىلى-قىزىل بولىپ جۇرەتىن اقشا بەت قانى ازايعاندىقتان جۋعان شۇبەرەكتەي، قۇپ-قۋ، ەكى جاعىنا پىشاق جانىعانداي، ۇرتى سۋالىپ كەتىپتى. ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي جىگىتتىڭ جاۋىرىنى دا قۋشيىڭقىراپ، بويى الاسارىپ قالعانداي. الدە قالاي كوزى ۇلكەيىپ، قاراسىنان الاسى كوبەيىپ، تەرەڭدەي ءتۇسىپتى.
— وي، دۇنيە-اي!— دەپ قالدى كەپتىڭ ىشىنەن ءبىر ايەل داۋىس. قاپالى، وكىنىشتى بىرەۋ بولسا كەرەك. جۇرت تا، ارلىبەك تە جالت قاراعاندا كورشىسى قاليمان دەگەن كەمپىر ەكەن. ەكى كوزىنىڭ سەرلەگەن-پارلاعان جاسىن ءسۇرتىپ وتىر.— جارداي جىگىت ەدى، يت كەمىرگەن قۋ اسىقتاي بولىپتى عوي،— دەدى ول تاعى دا.
— ايىپكەر جاربولوۆ قىلمىسقا قالاي باردىڭىز؟
— ازامات، سۋديا، سۇراققا جاۋاپ بەرمەستەن بۇرىن سىزگە ءبىر ءوتىنىشىم بار. سونى ايتۋعا بولار ما ەكەن؟— ارلىبەك قايتا قاباعى ءتۇسىپ، مويىنى سالبىراپ كەتتى.
— ايتىڭىز،— دەدى سوت پرەدسەداتەل ءبىراق ونشا ۇناتپاعانى تىرجىڭ ەتە تۇسكەن قاباعىنان ءبىلىنىپ قالدى.
— ايتسام، مەن سويلەپ تۇرعاندا ءسوزىمدى ەشكىم بۇزباسا ەكەن. مەن بولعان سوڭ قانشا سۇراق قويسا دا مەيىلى.
سوت پرەدسەداتەلى ەكى جاعىنداعى حالىق بيلەرىنە كەزەك-كەزەك سىبىرلاستى، اناۋ ەكەۋى دە باستارىن يزەستى.
— ايتا بەرىڭىز، تىلەگىڭىز قابىلداندى!
ارلىبەك جۇرتقا قارامادى. قاباعىن كوتەرمەدى. تۇرعان بويى سۋدياعا كەز تاستادى دا، ءبىرازعا دەيىن تومەنشىكتەپ ۇندەمەي قالدى. سۋديا تىپىر ەتپەي سىلەيىپ قالعان جىگىتكە ءوزى قايتا باسىن كوتەرگەنشە بەتىنە قاراپ وتىرا بەردى. ايىپكەردىڭ جانىن تۇسىنگەن كەيبىرەۋلەر اياۋشىلىق تا ءبىلدىرىپ، ءبىرى كۇرسىنىپ، ءبىرى قوزعالاقتاپ، سىبىرلاسىپ-جىبىرلاسىپ كەتتى. ەسكى ورىندىقتار جۇرتتىڭ جايىن ايقىن اڭعارتتى، ولاردىڭ سىقىرى زالعا اپ-انىق ەستىلىپ تۇردى.
الدەن ۋاقىتتا ەسىن جيناعانداي، ايىپكەر باسىن كوتەرىپ الىپ:
— ازامات سۋديا، عاپۋ ەتىڭىز،— دەپ كەشىرىم سۇرادى. سونان سوڭ جەيدەسىنىڭ جوعارعى تۇيمەسىن اعىتتى. نە ايتارىن بىلمەگەن ادامداي الدەنەشە رەت تاماعىن كەنەدى، جەتكەرىندى. ول قالتاسىنا قولىن سالدى. ەكى ميليسيونەر ابىرجىپ، ونىڭ قولىنا ءۇڭىلدى. ايىپكەر جان قالتاسىنان ۋقالانعان، كىر-كىر بەتورامال الىپ، ەكى ەزۋىن، كەزىك ءسۇرتتى. سوت پرەدسەداتەلى تىپىر ەتكەن جوق. جۇرتقا سۋديا جاڭاعى ۋادەسىن ۇستاپ وتىرعانداي كورىندى. سۋديانىڭ وڭ جاعىنداعى ءبيدىڭ ءبىرى — ايەل ادام شىتىنىپ، ەرنىن تىستەدى. ءبىراق سويلەگەن جوق. ال سول جاعىنداعى جىگىت دۇنيەدە ءتىپتى ەشتەمە بولماعانداي، جايباراقات، بەدىرەيىپ وتىر. مىنا وتىرىسىنا قاراعاندا، ول وسى سوت ءماجىلىسى ءوتىپ جاتقان ءۇيدىڭ شاڭىراعى ورتاسىنا تۇسسە دە سىر بەرمەيتىندەي.
— قۇداي توبەدەن ۇردى،— دەدى ايىپكەر.— ۇرعانى سول ەمەس پە، بۇدان دا ولگەن جاقسى ەدى. ءبىزدىڭ وسى كولحوزدا مەن ون التى جاسىمنان جۇمىس ىستەدىم. ءقازىر جيىرما التىعا كەلدىم. ون جىل قىزمەتتىڭ توعىز جىل سەگىز ايىندا كولحوزدىڭ وتىن تۇتاتىپ جاعىپ، ءبىرىن ەكى، ەكىسىن ۇشەۋ ەتىپ كەلدىم. بۋعان دالەل — ون جىلدى ءار جىلىندا بەس ءجۇز، بەس ءجۇز ەلۋدەن ەڭبەك كۇن تاپقانىم. وعان كوز جەتكىزۋ ونشا قيىن بولماسا كەرەك-تى. سول توككەن تەرىممەن ەر اتانعان كەزدەرىمدە ءبىر كۇنى وڭ قۇلاعىم شانشىپ اۋىرىپ، دارىگەرگە باردىم. وسى زالدا وتىرعانداردىڭ بىرەۋى مەنىڭ بۇدان باسقا ءبىر كۇن ۇيدە جۇمىستان قالىپ ءجۇرىپ ەدى دەي المايدى. ون جىلدا ءبىر كۇن جۇمىستان قالعانىمدى دا مىنە ءوزىم ايتىپ تۇرمىن. وندا دا بىرەر ساعاتتان كەيىن جۇمىسقا بارماق ەدىم، ەمحانادا كەزەك كۇتۋشى كوپ ەكەن، سىڭايى كەلمەدى.
جۇرت تاعى دا سىبىر-كۇبىردى كوبەيتىپ جىبەردى. ولار تىم اۋا جايىلىپ كەتپەسىن دەگەندەي سۋديا قوڭىراۋ شىلدىراتتى. ايىپكەر سەزىن قايتا جالعاپ كەتتى. بۇل جولى ونىڭ ءسوزى نىق، انىق ەستىلىپ تۇردى.
— استىققا وراق تۇسكەنىنە ون كۇن بولعان ەدى،— دەدى ول،— قىرماننان ماشينامەن ءار تاراپقا استىق تاسيتىنمىن. قىرمانعا كەلسەم جان جوق. قاراۋىلدىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەيمىن. قىزىلعا ەندى باس قويعان ەكى سيىردى قۋىپ تاستادىم. ايتپەسە سول ەكى سيىر سول كۇنى پىشاققا ىلىنەتىن ەدى. ونسىز دا سول كۇنى كوپكە احمەتتىڭ كوك سيىرىنىڭ ءىشى كەۋىپ كەتىپ، جۇرىنبەكتىڭ كور اتىن سۇراپ ءمىنىپ، سادىرالاتۋ ءۇشىن احمەتتىڭ بالاسى ءالىم الگى سيىردى ەكى ساعات قۋدى. ءسويتىپ زورعا امان الىپ قالدى. ايتپەسە ءىشى داننەن جارىلىپ جايراپ جاتاتىن ەدى. ەكىنشى كۇنى تۇستە دە قىرماندا ءتىرى جان بولعان جوق. بۇل كەزدە وراق ارپادان بيدايعا دا تۇسكەن كەزى بولاتىن. نەگە ەكەنىن قايدام، كومبايننان استىق تاۋ-تاۋ ءۇيىلىپ جاتىر. ديىرمەنگە جىبەرۋ ءۇشىن وتىز-قىرىق قاپ بيداي قاپتالىپ، اۋزى بۋىلىپ دايىن تۇر. قىرماننىڭ ورتاسىندا ءبىر كەلەپ كوندىر ءجىپ جاتىر. شاماسى مىنا قاپتاردىڭ اۋزىن بۋعان سوڭ تاستاي سالعان بولار. دەمالعانىنا قىزىعىپ ءبىر تەۋىپ جىبەردىم. ول قامالعان بويى قىزىلدىڭ ۇستىنە شىعىپ، ارعى جاعىنا كەتتى. قىرماندى يەسىز تاستاپ كەتە الماي ءبىر ساعات سەندەلىپ ءجۇردىم. اقىرى ءوز جۇمىسىم قالاتىن بولعان سوڭ قىنجىلسام دا امالسىز كەتىپ قالدىم.
ەرتەڭىنە قىرمانعا ساسكە تۇستە كەلدىم. وماردىڭ كۇرەڭ قۇنانى قىزىلدىڭ كەۋدەسىنە ەندى كىرگەن ەكەن. ونى ايداپ جىبەردىم. قاپتالعان بيدايلار مۇز ۇستىندە ۇكىدەن بالىق اۋلاپ وتىرعان ادامدارداي مىلقيىپ-مىلقيىپ قالعان. كەشەگى ءبىر كەلەپ كەندىر دومالاڭداپ ءالى جاتىر. ودان ۇيىمدەگى سۋ جۇرەتىن قۇبىردىڭ سۋ اققان جەرىنە وراۋعا كەرەك بولىپ
مەن ساباق ءجىپ ءۇزىپ الدىم. سۇراپ الايىن دەسەم ءتىرى جان جوق. الگىنى ءۇزىپ الىپ جان-جاعىما قاراسام، ماعان الدە ءبىر تەسىكتەن بىرەۋ سىعالاپ تۇرعانداي. ءبىر ساباق ءجىپتى ءۇزىپ العان جەرىمە تاستادىم دا، جونىمە كەتتىم. قىرماق باستىعى كارتاي قايدا ەكەن دەپ ويلادىم. ونىڭ كەشە كەشكە ۋداي ماس بولىپ جۇرگەنىن كورگەنمىن. كەلمەگەنىن ءبىلدىم. قاراۋىل جوق. مەن دە ءبىر جىندىمىن دەپ ويلادىم. ءجىپتى ءۇزۋىن ءۇزىپ الىپ تاستاپ كەتكەنىم نە، ماشينانى توقتاتىپ، سول ءبىر ساباق ءجىپتى الىپ كەتسەم بە ەكەن دەپ ويلانىپ تۇردىم. اقىرى ارامدىقتان پاك كوڭىل سۇرقاي ويعا جول بەرمەدى. ىشىمدە بىرەۋ تۇرىپ الىپ، «ۇياتىڭ قايدا؟» دەپ شىمشىلاي بەرەدى. جونىمە كەتتىم.
ءتورتىنشى كۇنى مەن كەلگەندە تاعى قىرمان يەسىز، تىپىر ەتكەن ءتىرى تىشقان جوق. قىرماننىڭ قاراۋىلى باقتىقىز دەگەن ايەل تەز قوزعالا قويمايتىن، تابيعاتىندا بويكۇيەز جاراتىلعان كىسى. ول قىرماندا ادام بار بولسىن، جوق بولسىن كۇندىز شاي ىشۋگە كەتەدى. ونىڭ شولگە شىدامايتىندىعى بار. كەرىلىگى ودان باسىم. ونىڭ ۇستىنە ول اق ساماۋىرىنداعى شايدى تۇتاس ءبىر ۇرتتامنان ءوزىنىڭ قارا ساماۋرىنىنا اۋدارىپ العانشا كۇن بەسىنگە دە بارىپ قالادى. دەنەسى اۋىر ادام، توڭقاڭداڭقىراپ جەتكەنشە قاشان! ونىڭ ارعى جاعىندا كەش الىس ەمەس. ەرتەڭگە قالماۋعا ءتيىس جۇمىستار ەكىندىدە قات-قابات قاربالاس جۇرەدى دە، قىرماندا ادام كوبەيەدى، قىزۋلى ءىستىڭ دىردۋىمەن جۇرگەندە كۇن دە ۇياسىنا وتىرادى، ىمىرت جابىلادى، قاس قارايادى. ول كەزدە كەشكى قاراۋىل قاراباي اقساق جەتەدى. ءسويتىپ باقتىقىزدىڭ ءىشى پىسپايدى. ءىشى پىسسا-اق ۇيقىسى كەلەدى. ال ۇيقى اشارى قىزىل شاي. سونان جامپاڭداي باسىپ، اۋىلعا جونەيدى. مىنە، ءقازىر دە سول سوراپتاپ، قۇرت تىستەپ، قۇرىم شاي ۇرتتاپ وتىرعان بولسا كەرەك-تى. ءبىر ساباق ءجىپ كەرەك ەدى. كىمنەن سۇراسام ەكەن دەپ ءبىراز تۇردىم. كەشەگى كەلىپتى قولىما الىپ، ءبىر ساباعىن ءۇزىپ جاتىپ جان-جاعىما قارادىم. تىپىر ەتكەن تىشقان، كورەر كوز جوق. ءبىر ساباق ءجىپ ءتۇتىل قىرمانىڭدى ءتۇپ كوتەرە كوشىرىپ كەتسەڭ دە بىلەتىن جان كورىنبەيدى. اقىرى ءجىپتى قالتاما سۇڭگىتىپ جىبەرىپ، ماشيناما وتىردىم...
ءتۇن تىمىرسىق ىستىق بولدى. ۇزاق ۋاقىت ءۇيىقتاي المادىم. كەزىمدى جۇمسام بىرەۋ ەسىكتى قاعىپ تۇرعانداي، ءجىپتى نەگە الدىڭ دەيتىندەي. باسىمدى جاستىقتان جۇلىپ السام، ەشكىم جوق. ءبىر ساباق ءجىپتى سىڭىرە الماي، كورەر تاندى كوزىممەن اتىرىپ، سول ءتۇنى ابدەن دوڭبەكشىپ شىقتىم. سىلەم قاتىپ، تاڭ الدىندا عانا مىزعىپ كەتىپپىن.
بەسىنشى كۇنى قىرمانعا، يمانداي سىرىم، ازامات سۋديا، قۋىستانىپ زورعا كەلدىم. جۇرتتىڭ ءبارى ماعان ۇرىسىڭ دەپ تۇرعانداي. جوق، ونىم بەكەرشىلىك ەكەن. ونىم — ۇرىنىڭ ارتى قۋىستىڭ كەرى ەكەن. قىرماننان تيەلگەن استىقتى استىق قابىلداۋ پۋنكتىنە اپارىپ بەسىندە قايتا ورالسام، قىرماندا باقتىقىز جالعىز وتىر. كەشەگى ءوزىم ءبىر ساباق ءجىبىن ءۇزىپ العان كەلەپ بۇگىن دە دومالاڭداپ وسى جەردە جاتىر. الدىم دا ويلانباستان ماشينانىڭ قورابىنا لاقتىرىپ تاستاي سالدىم. قىرماننان ۇزاپ شىققان سوڭ ءجىپتى قولىما الىپ كورسەم، ءتىپتى جاقسى سياقتى. ولجامدى ەكى قولىممەن كەزەك-كەزەك سالماقتاپ كوردىم دە، ەندى ونى كابيناما اپارىپ، قاپشىعىما سالىپ قويدىم.
ارادا ءۇش كۇن ەتكەندە قىرماندا باقتىقىز دا، كارتاي دا وتىر ەكەن. اماندىقتان سوڭ قاباقتارىن بايقاسام ءتىپتى مەنى ۇرى تۇتاتىن ولار ەمەس. قارجىسىن ميلليونمەن ەسەپتەيتىن باي كولحوز ءبىر كەلەپ جىپكە قاراپ قالىپ پا؟ ونىڭ تاعى دا ەكى-ۇش كەلەبى دومالاپ جاتىر. كۇندەگى ادەتىنشە ەكەۋى كەشەگى، بۇگىنگى جاڭالىقتاردى ايرانداي اقتارىپ، كۇپىدەي سوگىپ، توپەپ جاتىر. ءبىرىن ءبىرى كۇتپەي، ساپىلداپ سويلەيدى. ءبىر قاعا بەرىستە ەكى-ۇش بوس قاپتى ماشيناما تاستاي سالدىم. جاڭبىرلى كۇندەرى بالالار اياق-كيىمىن سۇرتسە دە قايدا تۇر دەپ ويلادىم. راس-اق قوي. كورشىدەگى كومىربايدىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا ءومىرى بىردەمە توسەۋلى جاتادى. ەندى مەن دە توسەۋ قوياتىن بولدىم. ءۇش قاپ تا، ازامات سۋديا، بويىما قۇت بولدى. ءسىڭىرىپ كەتتىم. ونى الدىم-اۋ دەپ ۇيىقتاماي شىعاتىن اقىماق ارلىبەك ەندى جوق. ەندى نەنى بولسا دا جىتىرىپ جىبەرۋگە ءازىر تۇراتىن جاربولوۆ بار.
سول كۇنى كەشكە تامان ايەلىم مارتاي مەن ۇيگە كىرە پالە سالماسى بار ما:
— ەي، سەن جۇمىس-جۇمىس دەپ ۇيگە قاراۋدى قويدىڭ عوي. ەڭ بولماسا تاۋىقتىڭ جەمى دە جوق. استىندا ماشينا، كولحوز كەڭسەسىنە بارىپ تاۋىققا جەم جازعىزىپ الساڭ نەتەدى!
«وي، راحمەت، — دەپ ويلادىم ىشىمنەن مارتايعا. — ەسىمە جاقسى سالدىڭ عوي. ەرتەڭ كەشكە كورەرسىڭ، جەمنىڭ كوكەسىن. توعىزدىڭ توندىعىنا جەتكىزەرمىن ءالى». راسىندا ەرتەڭىنە كەشكە ءبىر قاپ اپپاق بيدايدى اكەلىپ تاۋىقتارعا شاشىپ تاستادىم. اپپاق بيدايدى اتاسى ەسىرىپ شاشقانداي قاقىلىقتاپ تاۋىقتارىم، قوقيلانىپ قورازدارىم جوندانىپ قالدى.
— ەي، مىناۋىڭ اپپاق بيداي عوي. كولحوزدىڭ بۋحگالتەرى جىندى ما، الدە قامباشى جىندى ما؟ و زاماننان بۇ زامان، تاۋىققا اپپاق بيدايدى جەمگە بەرە مە ەكەن!— دەپ پالە سالماسى بار ما كەلىنشەگىم. ول جازعاننىڭ مەنى ۇرلىق ىستەپ ءجۇر دەگەن ءۇش ۇيىقتاسا، ويىنا كەلەر مە!؟
ارتقى جاقتان بىرەۋدىڭ داۋىسى شىعىپ، ىشقىنىپ كەتتى. شاماسى ارلىبەكتىڭ كەلىنشەگى مارتاي بولسا كەرەك.
— قاپتاعاندار شاتاسىپ كەتكەن عوي، ءوزىم قولىم تيمەي الگى توكەنگە جەم قاپتاشى دەي سالىپ ەدىم،— دەپ كورىنە كوزگە وتىرىك ايتتىم. ەندى مەن ۇرى جاربولوۆ ەمەس، وتىرىكشى جاربولوۆ تا بولدىم. ايەلىم شىنىمەن ول سوزدەرگە دە. ىستەلگەن ۇرلىققا دا ءمان بەرمەدى. ويتكەنى مەنى ۇرى تۇتپايدى. ول ءوزىنىڭ كۇيەۋىنىڭ ادال ەكەنىنە التى جىلدان بەرى كەزى جەتىپ بولعان.
تاعى ءبىر كۇنى قىرماننان ديىرمەنگە جيىرما سەنتنەر بيداي ءتۇسىرۋىم كەرەك ەدى. ەندى بۇرىنعىداي ەمەس، ۇرلىق ىستەۋدىڭ ءجونىن ءبىلىپ قالدىم، داندەپ تە بارامىن. ونىڭ ۇستىنە بۇرىن ابىرويلى جىگىتپىن، مەنى ەشكىم قولىنىڭ جىم-سىماسى بار دەپ ايتا المايدى. وسىعان دەيىن ىستەگەن ىسىمدە ءمىن جوق. ماعان دەگەن قاباق، ماعان دەگەن كولحوزشىلاردىڭ ىقىلاسى بولەك. سوندىقتان مەنى ۇرلىق ىستەيدى دەگەن ءتىرى پەندەنىڭ ويىنا كەلمەيدى. وسىنى دا ءبىراز پايدالاندىم. جاڭاعى جيىرما سەنتنەر ناكلادنويلى استىقتىڭ ۇستىنە ەكى قاپ بيدايدى ارتا سالدىم. ولشەپ العان ديىرمەنشى:
— ءجۇز ەلۋ كيلوگرامم ارتىق قوي،— دەپ ەدى، مەن كوزىمدى قىسقان سوڭ، اۋىزىن جابا قويدى. ەكى كۇننەن سوڭ ولجانىڭ جارتىسى — جەتپىس كيلوگرامم ۇلپا ۇندى ۇيگە اپارعاندا، ونى ايەلىم ەلەڭ قىلعان دا جوق. ويتكەنى ءۇن بيداي ەمەس، ول ەشبىر كۇدىك تۋعىزبايدى.
وسىدان كەيىن بىردە ون سەنتنەر بيدايدى تيەپ ديىرمەنگە ءتۇسىردىم. ونى تاپا-تال تۇستە اكەتتىم. باقتىقىز شاي ىشۋگە كەتتى. قىرمان يەسىز. ءتىپتى قىرماندا ادام بولسا دا مۇنى ەشكىم بىلمەس ەدى. ويتكەنى تۇستە استىق ۇرلايدى دەگەن قۇدايدىڭ ق ۇلى تۇگىل، قۋدىڭ قۇرداسىنىڭ دا ەسىنە كەلمەس ەدى. ودان كەيىنگى جيىرما سەنتنەردى ءوزىڭىز بىلەسىز. سونىمەن ۇرلىعىم ۇستالدى. ازامات سۋديا، بارىنە كىنالى ءبىر ساباق ءجىپ. ءبىر ساباق ءجىپ ۇرلاعان كىسى داندەگەن سوڭ ءبىر توننا التىن دا ۇرلاي الادى ەكەن. ءسىز زاڭ ادامىسىز عوي، مەنىڭ سىزدەن وتىنەتىنىم:ءبىر ساباق ءجىپ ۇرلادى دەپ ادامدى سوتتاماي قويماڭىز. ەگەر باستاپقى ءبىر ساباق ءجىپتى الماعان بولسام، مۇنشا قىلمىسقا دا باتپاس ەدىم. قۇي سەنىڭىز، قۇي سەنبەڭىز، ەلدىڭ بەتىنە قاراۋعا مەندە بەت جوق. مەن قارابەت... ءبىراق، كونگە اينالعان جوق. كونگە اينالماي تۇرىپ سوتتاڭىز! سوتتاي بەرىڭىز. كوز كورمەسكە جىبەرىڭىز. كىشكەنتاي ءۇش جاسار ۇلىمنىڭ بەتىنە قاراي الاتىن ەمەسپىن. سوتتاڭىز مەنى، مەن قارابەتتى!— ارلىبەك وكسىپ جىبەردى دە، تىعىلىپ قالدى. زالدا شىبىننىڭ ىزىڭى ەستىلەتىندەي تىنىشتىق ورنادى. الدەن ۋاقىتتا بارىپ الدە بىرەۋ پىسىڭداپ، الدەبىرەۋ ۇھلەپ، الدە بىرەۋ كۇرسىنىپ زال ءىشى قىبىر-كۇبىرگە اينالدى. سوتتىڭ وڭ جاعىنداعى بەدىرەيىپ وتىر. سۋديا ءوزى ءۇنسىز. الدەبىر تۇڭعيىق داققا ءتۇسىپ، ويعا كەتىپ، سونىڭ ۇشىعىنا، ارعى جاعىنا مالتىپ شىعا الماي وتىرعان ءتۇرى بار.
— مەن ايتىپ بولدىم. جاسىرعان سىرىم جوق. كىشكەنتاي وتىرىك قوسقانىم جوق. ەندى وتىرىك ايتىپ قارابەتكە جاماۋ جاماماي-اق قويايىن. مەن، ازامات سۋديا، سىزدەن قىلمىسىما كەشىرىم سۇرامايمىن. ءوزىم بارىنە كىنالىمىن. ەگەر ءسىز ماعان الدەقانداي كەشىرىم جاسار بولساڭىز، وندا مەن ءومىر-باقي كۇنادان ارىلا المايمىن، وندا مەنىڭ ارىم تازارمايدى. سوتتاڭىز. مەنى. مەندە ءبىر شىرىگەن جۇمىرتقا. ونى جارىپ تاستار بولار. تاۋىق ەكەش تاۋىق تا شىرىگەن جۇمىرتقاسىن تاستاپ، شەت شىعارىپ كەتەدى. مەن «قوعام» كولحوزىنىڭ ا دال قازانىنا ارام قول سۇقتىم. جۇرت «ادال دەگەن ءۇيدىڭ قازانىنان شوشقانىڭ باسى شىقتى» دەپ وتىرعان شىعار. ولاردىكى راس. قايدان عانا الىپ ەدىم، ءبىر ساباق ءجىپتى! مەن تۇرمەدە ات ۇرلاعان مەن سىرىڭكە ۇرلاعاننىڭ جازاسى بىردەي بولۋى كەرەك ەكەنىن ۇقتىم. بۇگىن سىرىڭكە ۇرلاعان ەرتەڭ ات ۇرلاماي قويمايدى ەكەن. ادام بالاسىنىڭ الا ءجىبىن اتتاماي كەلىپ، قوعام مۇلكىنە قول سۇققان ماعان قانداي جازا بەرسەڭىز دە ريزامىن. ەتكەن ەڭبەگىمدى ءوزىم زايا قىلدىم، قىلعان قايىرىمدى ءوزىم سەل قىلدىم. مەندە ەلگە قارار بەت قالعان جوق.— ارلىبەك قايتا بۋلىعىپ، ءوز دەمىنە ءوزى تۇنشىعىپ قالدى. زالدا قايتا تىنىشتىق ورنادى.
— بولدىڭىز با، ايىپكەر جاربولوۆ؟— دەپ قايتا سۇرادى سۋديا. ونىڭ داۋسىنان وتىرعاندار اياۋشىلىق اڭعارماق ەدى. جوق تۇك تە بىلىنبەدى.
— تاسقا جەلىندەپ، مۇزعا بۇزاۋلاعان ادام عوي، مىناۋ،— دەگەن ايەل داۋسى قاليمان كەمپىر ەكەن.
— بولدىم،— دەدى تۇرەگەپ تۇرعان ارلىبەك. سۋديا وعان «وتىر» دەمەدى. ەكى جاعىنداعى جولداستارىنان كەزەك-كەزەك الدە نەلەردى سۇرادى. ەكەۋى دە باستارىن شايقادى.
— سۇراعىڭىز بار ما؟— دەدى سۋديا مەملەكەتتىك ايىپتاۋشىعا قاراپ.
— بار،— دەدى ول.
— سۇراڭىز!
— ازامات جاربولوۆ، بيدايدى ماشيناعا ارتقان كەزدە كەزدەيسوق بولسا دا ەشكىم بولىستى ما؟
جۇرت گۋ ەتە ءتۇستى. جاقتىرماي قالدى بىلەم. سۋديا ولاردى تارتىپكە شاقىردى. ايىپتاۋشى قىسقا، تۇجىرىمدى جاۋاپ الدى.
— جوق.
— تاعى سۇراعىڭىز بار ما؟
— جوق،— دەدى مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى. سۋديا ەكىنشى بەتتە وتىرعان مەملەكەتتىك اقتاۋشىعا بۇرىلدى:
— سۇراعىڭىز بار ما، ايىپكەرگە؟
— بار.
سۇراڭىز.
— وسىنداي ۇرلىق ىستەگەنىڭىزگە وكىنەسىز بە؟ سۋديانى بۇدان بىلاي ۇرلىق ىستەمەيتىنىڭىزگە سەندىرە الاسىز با؟— مۇنداي اقتالۋعا جەتەكشى سۇراق بەرگەنىنە ادۆوكاتقا جۇرت جىلى قاباق كورسەتتى.
— وكىنگەنمەن امال جوق، قولمەن ىستەگەندى مويىنمەن كوتەرۋ كەرەك. ۇرىنىڭ سوزىنە ەشكىم سەنبەك ەمەس. سەنبەۋى كەرەك. ول — ۇرى!
ادۆوكات ايىپكەردىڭ جاۋابىنا ريزا بولماي قالدى. زالداعىلار دا قوزعالىپ كەتتى. ول ايىپكەردىڭ «وكىنەمىن» دەمەگەنىنە، ءاز جازاسىن جەڭىلدەتۋگە پايدالى ءسوز ايتپاعانىنا رەنجىپ قالدى.
— ەمەنگە بىتكەن تەرىس بۇتاق قوي، ول!— تاعى دا قاليمان كەمپىر. ەستىگەندەر كۇلەرىن دە، ىزا بولارىن دا بىلمەيدى. تەرىس بۇتاق ءالى تۇرەگەپ تۇر. سۋديا كۋالاردان ەشكىمدى شاقىرمادى. ول ايىپكەرگە قارادى:
— سوڭعى رەت ءسوز بەرەمىز. نە ايتاسىز.
— ءبارىن ايتتىم.— وتىرعان جۇرت دىبىرلاپ، تاعى ارلىبەككە ريزا بولماي قالدى. ارلىبەك شىتىنىپ، قايتا باسىن كوتەرمەي قويدى.
— سوت قورىتىندى جاساۋعا كەتەدى،— دەدى سەكرەتار قىز. جۇرت دۋ كوتەرىلدى...
ءبىرازدان سوڭ:
— سوت كەلەدى!— دەگەن داۋىس ەستىلدى، جۇرت قايتا ورىندارىنان تۇردى. سۋديا تۇرەگەپ تۇرىپ ۇكىمدى وقىدى. ايىپكەردى سوتتادى. ارلىبەك جاربولوۆ ەكى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ۇكىم جاريالانىپ بولعاندا .جۇرت ارلىبەكتىڭ بەتىنە قان جۇگىرىپ قالعانىن، كوتەرىڭكى قاباعىن كورىپ تاڭدانباي تۇرا المادى. ال سۋديا كولحوزدان اتتانىپ بارا جاتىپ كولحوز پرەدسەداتەلىنە ايتىپتى: «مۇنداي جىگىتتى سوتتاماساڭ بۋىنىن ولەدى. بالا-شاعاسىنا قوسىلا المايدى». ال سوت بىتكەندە جاپاتارماعاي تۇرعان جۇرتپەن بىرگە كەتىپ بارا جاتقان قاليمان كەمپىر دە ءبىر ءسوز ايتىپتى:
— قاپ، ءبىر ساباق ءجىپ!
1980
You Might Also Like
