كەرجاقتىڭ مونولوگى
ول ىشتەن تىنعالى قاشان؟ ىشىنە قان قاتقالى قاشان؟!
...تراۋ–تراۋ... تراۋ–تراۋ... تراۋ...
تاسپيىقتىڭ تارعىل تاسىنداي تىزىلگەن تىرنالار لەگى تىراۋلاعان مۇڭلى ۇنىمەن تومەندەگى تاۋ ءىشىن تەربەيدى. ءبىراق ءتىل-جاقسىز تىنعان كەرجاق شال سەلت ەتپەيدى. ات جاقتى‚ قوڭقاق مۇرىن‚ استاۋ باس‚ ءدوڭ قاباق كەرجاق كەرەڭ ەدى... تاسكەرەڭ تىنىشتىقتا وزەن يىرىمىنە قارماق سالعان ول وپىرىلىپ كەتەر جار جيەگىنە جايعاسقان. تەمەكى ءتۇتىنى ىستاعاننان ءزارسىڭدى جايالىقتاي، جالقاياق تارتقان تۇكتى جۇزىنەن ەشتەڭە اڭعارىلار ەمەس.
قۇلاعى كوردەي كەرەڭ تارتقان‚ ءتىل-اۋزى تاس بايلانعان‚ تەك كوكپەڭبەك قوس شىراعى شىراداي جانعان شالدى بۇگىن دە ەجەلدەن ەتەنە سەزىم يەلەپ‚ اۋىر وي يەكتەپ العان. وسى ءبىر جۇرتقا جۇمباق ۇرى وي‚ جانعا جات سۇم سەزىم ۋىسىندا ۇستاپ‚ سۇلىكتەي سورىپ–اق كەلەدى. سىرتقا شىعارۋعا تاۋەكەلى جەتكەن ەمەس. قۇداي دا قىبىن كەلتىرىپ‚ ءتىلىن تارتىپ‚ قۇلاعىن بىتەپ تاستاعان. ال ەل بىلسە — بەتىنە تۇكىرىپ‚ بەزىنىپ كەتەرى حاق.
بوزبالا كۇننەن بەرەكەسىن الىپ‚ بەتىنەن قاققان سو ءبىر سۇعاناق تا سۋىق سەزىم وسىنداي وڭاشا قالعان ساتتە ويىن ويران-توپان ەتەتىن. سىرت كوزگە تىنىش تىرلىك كەشكەن قاريانىڭ ىشىندە يت ءولىپ جاتقانىن جات جۇرتى — قازاعى بار‚ ءوز جۇرتى — ورىسى بار قايدان ءبىلسىن... بىلمەگەنى دە ءجون.
ءبىراق ۋاقىت وتكەن سايىن تاۋ تۇمانىنداي شوككەن وي سەيىلمەي‚ جۇرەككە بايلانعان بەرىش بۇرىنعىسىنان دا شيرىعا تۇسەدى ەكەن. ەل ەڭسەسىن تىكتەگەن ەلۋ جىلدان اسسا دا‚ شيرىققان شەر-شەمەن تارقار ەمەس. ىشىندە ءىرىپ‚ ىشىندە ءشىرىپ‚ ىشىندە كەتىپ بارادى.
...تراۋ–تراۋ... تراۋ–تراۋ... تراۋ...
كوك ءتورىن سىنالعان تىرنالار كوشى دە كوز كورمەس‚ قۇلاق ەستىمەس تەرىستىككە ماڭىپ بارادى. ولار قوڭىر كۇزدە عانا بۇل وڭىرگە قانات سۋىتا قونا تۇنەپ‚ قاراسۋىقپەن تۇستىككە قاراي قايىرا ورالادى. ءبىراق كەرەڭ كەرجاقتىڭ ونىمەن ءىسى جوق. تىم-تىم شىعانداپ ۇشقان تىرنانىڭ ءۇنى تۇرماق‚ كانتوجىن قىلعان “كەرمان” سوعىسىنىڭ ارقاسىندا ادام اتاۋلىنىڭ اششى داۋسى مەن تۇششى ءتىلىن ەستىمەس مىلقاۋ كەپكە تۇسكەن. وعان دا ءتاۋبا! ايتپەسە‚ الدەكىممەن اڭگىمە ۇستىندە ىرعاسام دەپ‚ قىزىل ءتىلدىڭ كەسىرىن كورەر مە ەدى‚ ەسەسى كەتەر مە ەدى... قايتەر ەدى؟! ونىڭ اياعى نەمەن تىنار ەدى؟!
تولقىنى تەرەڭگە تارتقان ءيىرىم باسىندا ول وي كەشكەن كۇيى اششى شىلىمىن زىندانداتا سورادى. اسىقپاي ۇرەدى. تۋلاق شەگەلەنگەن كىشكەنە ورىندىق ۇستىندە‚ جارقاباق جيە-گىندە وتىرىپ الىپ الابۇعاعا قارماق قاپتىرىپ‚ قالىتقى باتىرتقان شال جار جالاعان كوكتەمگى لاي سۋدىڭ شىلپىلىن‚ كۇرشىم تال-توعايىنىڭ شۋىلىن ەستىمەسە دە‚ جان جۇرەگىمەن‚ جۇلىن-تۇتاسىمەن سەزىنەدى. سەزىنگەن سايىن سو ءبىر سوعىس جىلعى سالقىن كوكتەم كوز الدىنا بۇگىنگىدەي تۇرا قالادى. ەرتىس پەن كۇرشىمنەن كوتەرىلگەن تاڭعى تۇمان تارقاماي جاتىپ ەستىلەتىن سول ءبىر كوكتەمدەگى تىرنانىڭ داۋسى دا ساناسىنا ءسىڭىستى-تىن.
...تراۋ–تراۋ... تراۋ–تراۋ... تراۋ...
ءيا‚ ول ۋاقىتتا ەۆستافيي شال بار-جوعى ون جەتىدەگى بوزبالا ەدى. بۇلىڭعىر بەتتە سوعىس ءجۇرىپ جاتقان. سوعىس ءدۇمپۋى ەستىلمەسە دە‚ دۇڭك-دۇڭك قاۋەسەتى جەتىپ ارتىلاتىن. ەلدە قالعان ەركەك كىندىكتى — ۇرەيلى‚ ايەل باسى — قارالى‚ بالا جۇرەگى جارالى ەدى.
جەرگىلىكتى قازاق اۋىلداستارى “جاگور” اتاپ كەتكەن ەۆستافيي-ەگور ەر-ازامات سوعىسقا اتتانا باستاعاننان-اق، ءبىر-اق كۇندە ەسەيىپ شىعا كەلگەن. جاي كۇندە قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ وتىرعان بۇلاردىڭ ءۇي ءىشى اكەسى مايدانعا كەتكەلى “جارىق استاۋعا” قاراپ قالدى دا‚ شەشەسى ەركەلەتەتىن “ەگوركا” موينىنا ءبىر ءۇيدىڭ قامىتى كيىلىپ‚ اڭ-قۇس پەن بالىق اۋلاۋعا ەپسەك جان تىرشىلىككە كوشتى... كىم كورسەتكەنىن قايدام‚ اكەسىنىڭ ءبىراتار مىلتىعىن اۋدان ورتالىعى قۇماشتان كەلگەن “قىزىل جاعالىلار” شەشەسىنە ءشوپ اراسىنان تاپتىرىپ اكەتتى. جاي كەتپەدى‚ ءتورت قۇرساق كوتەرسە دە ءجۇزى ءوڭدى‚ بويى بادەندى شەشەسىنە كوزىن ءسۇزىپ‚ بۇعان تەپسىنىپ كەتكەن. امالسىز جاس كەزىندە اتتان قۇلاپ‚ سىلتىپ باسىپ قالعان “سىلتىق” ساعىمنان ۇيرەنگەن ءىز كەسۋگە‚ قاقپان قۇرىپ‚ تۇزاق سالۋعا تۋرا كەلدى.
جاز بويعى توعانعا توسپا سالىپ‚ ارىققا قۇلاق بايلاپ جىنىككەن كولحوز جۇمىسىنان كەيىن ءۇي ىرگەسىندەگى اتارقان جەردىڭ كارتوبىن قازىپ الىپ‚ شەشەسى ەكەۋى كەشەلى بەرى “ۋح!..” دەسكەن.
ۇيەلمەندى-سۇيەلمەندى ەكى ءىنىسى ءۇي شارۋاسىن تىندىراتىنىنا سەنگەن ەگور بۇدان بىلاي الىسقا ۇزاپ اڭشىلىق جاساۋعا بەكىنگەن. سوعىس باستالعاننان بەرى جوق بولىپ كەتكەن سىلتىق ساعىمنىڭ اڭشىلىق ماشىعىن جۇرەگىنە تۇيگەن ول جاقىن ماڭداعى اڭ-قۇستى سەكەمشىل ەتىپ‚ زاپى قىلىپ جىبەرمەس ءۇشىن الىسقا كوز تىككەن. جاقىن ماڭداعىلار قىستىڭ قارلى-بوراندى كۇندەرىندە قولىن جىلىتار. وسى ويمەن ول جىڭىشكەنىڭ ءىشىن ورلەگەن.
...مەزگىل — بايسال كۇزدىڭ “بايبىشە جازى”...
قاۋ ءشوبى تاپتاۋىرىن بولعان بۇتا اراسىنداعى قويان جىمىنا جىڭىشكە سىمنان تۇزاق ءىلدى. ساعىم بەرگەن قوس سەرىپپەلى‚ ەسكى تۇلكى قاقپاندى جىڭىشكە وزەنىنىڭ تار قىلتادان قىسىلىپ اققان ارناسى ۇستىنە كوپىرلەي قۇلاعان جۋان تەرەكتىڭ قوپارىلىپ قالعان شور-شور تامىرلى تۇبىندەگى قويانويناققا قۇردى. قاقپان ءتىلىنىڭ استى مەن شاپپاسىنىڭ اراسىنا جىلقىنىڭ قۋ تەزەگىن ۇگىپ سالىپ‚ بەتىنە قويانويناقتا اڭنىڭ ءىزى بادىرايىپ جاتقان جۇمساق توپىراقتى جۇقالاپ سەپتى. ادام ءيىسىن الدىرعىسى‚ ءىزىن قالدىرعىسى كەلمەيتىن اڭشىلىق ادەتپەن سۋ جيەگىندەگى كوك جاساڭدى جۇلىپ الىپ‚ قاقپان قۇرۋلى جاتقان جاسىرىن توپىراق ءۇستىن‚ ءوزى وتىرعان جەردى تاراپ–تاراپ ءوتىپ‚ سەلدىرەتە شاشىپ تاستادى.
بار ءىس ءبىتتى-اۋ دەسىمەن كۇرەڭ تارتقان كۇڭگەيگە ەمەس‚ سارى-جالقىن تەرىسكەيدىڭ تىك بەتكەيىنە ورلەدى. ونداعى ويى — جىڭىشكەنىڭ جالاماسىنا قالىڭ وسكەن قاراعان مەن قىزىل توبىلعى‚ بۇرگەن باۋىرىن شولا كەتۋ‚ بۇيىرتسا قاقپاندى كۇنى ەرتەڭ بەتكەيگە اۋىستىرماق. ەتەگىن بۇتا-قاراعان قاعىپ توسكەيگە قيالاپ كوتەرىلگەنشە‚ ەگور سۇر قويان مەن قىرعاۋىلدىڭ جايىلىمىن‚ ءورىستى ويناعان‚ قۇمالاعى مەن ساڭعىرىعىنا دەيىن كوز شالدىرىپ‚ كوڭىل اۋدارىپ وتكەن.
جىڭىشكە جالىنا شىققانىندا ارس-ارس ۇرگەن ءيتتىڭ داۋسى ەستىلدى. تەرىسكەيدىڭ جونىمەن قۇندىزداپ كەلە جاتقان ءۇش سالت اتتى ەگوردىڭ وتكىر كوزىنە وتتاي باسىلدى. تال ءتۇستىڭ سارى شۋاعى استىندا ساپ-سارالا كيىنگەن اسكەري ادامدار ءجۇرىسى سۋىت كورىنگەن. جىڭىشكە سايىنىڭ جونىن جەلپىگەن قوڭىر سالقىننان با‚ اڭكوس بوزبالانىڭ بويى توڭازىدى... تىك قۇلاق‚ سولپەڭ قۇيرىق وۆچاركا جەتەكتەگەن ۇشەۋ انە-مىنە دەگەنشە جەتىپ كەلدى.
يىعىندا قوس جۇلدىزى بار وفيسەر مۇنى ات ۇستىنەن ءۇن-تۇنسىز تىنتە قارادى. بۇل دا ءوزىن يىسكەلەگەن مەلجەمدى تىك قۇلاق ءيتتىڭ باسىن سيپاي، ءۇنسىز ەركەلەتكەن.
— سەن كىمسىڭ؟ — دەدى الگى وقالى.
ەگور بۇلاردان سەسكەنىپ قالعانىن بىلدىرگىسى كەلمەي‚ كەرجاقتىق باتىلدىقپەن سىعىرايا بارلادى. مۇنىڭ مىنا قىلىعىنا وفيسەر شىدامادى بىلەم‚ “ەي‚ يەن تاۋ-دا نە ىزدەپ ءجۇرسىڭ؟ — دەيمىن‚ — كىمسىڭ ءوزىڭ؟” دەپ داۋسى جارىقشاقتاندى.
سوندا عانا:
— مەن ەگورمىن‚ — دەگەن مۇنىڭ ءۇنى ءسال دىرىلدەڭكىرەپ ەستىلدى.
— كورىپ تۇرمىن. نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟
— ... —
— نە ىستەپ ءجۇرسىڭ دەيمىن...
ەگوردىڭ ويى سان-ساققا جۇگىردى. شىنىن ايتسا‚ مىلتىعىن تارتىپ اكەتكەندەي، جالعىز قاقپانىن الىپ قويار... وتىرىك ايتسا ما ەكەن؟
— ەي‚ ءتىلىڭدى جۇتىپ قويدىڭ با؟ — وفيسەر شامدانىپ قالدى.
— مال ىزدەپ ءجۇرمىن... — ءوز سوزىنەن ءوزى قۋىستاندى. داۋسىنان دا وتىرىك پەن ۇرەي سەزىلىپ قالدى. وفيسەر دە ءداپ توبەسىنەن تۇسكەندەي، “وتىرىك” دەپ قويىپ قالدى.
ەندى بۇعان شەگىنەتىن جەر قالعان جوق. ءبىراق كەرجاقتىق قىرسىعى ۇستاي قالدى.
— باسقا نە ىزدەيمىن؟! — ول وسى ءسات بۇل ءسوز الدىنان شىعادى دەپ ويلاماعان.
— باسە-باسە‚ — دەپ وفيسەر جانىپ كەتتى. — ونىڭ وسىنداي سىبايلاسى بارىن سەزگەم... الىسقا ۇزاي الماسى انىق-تىن. مىنا كەرجاققا سەنگەن عوي. — ول قاسىنداعى قوس اسكەرگە قۋلانا قاراپ قويدى. — بۇل — ءسىبىر ەمەس قوي‚ ءبىر قاشسا قايتىپ تابىلمايتىن.
— ءيا–ءيا‚ — دەستى موسقالداۋى.
— ەي‚ ساتقىن! — وفيسەر بۇعان قايىرا ءشۇيىلدى. — قاشقىن قايدا؟ “حالىق جاۋىن” قايدا جاسىردىڭ؟
مىنا سوزدەردى ەستىگەندە ەگوردىڭ ەكى كوزى ۇكىدەي بولدى. تۇلا بويى دا قالتىراپ قويا بەردى. “ساتقىن”‚ “قاشقىن”‚ “حالىق جاۋى” دەگەن سوزدەردىڭ بايىبىنا بارماسا دا‚ اسا اۋىر ايىپتاۋ ەكەنىن بەك تۇيسىنگەن.
— جولداس وفيسەر‚ مەن ءبارىن دە وتىرىك ايتقام‚ — دەپ شىر ەتە قالدى.
— مىنە-مىنە‚ ايتتىم عوي. وڭباعان سىلىمتىك! — وقالى قاھارىن توكتى.
— مال ىزدەپ شىققام جوق. قويانعا قاقپان قۇرىپ ءجۇرمىن‚ — دەپ ەگور شىنىنا كوشتى‚ زارەسى دە ۇشىپ كەتتى.
—وتتاپسىڭ!
— راس ايتام‚ جولداس كوماندير! — ەگور ءوزى بىلەتىن “كوماندير‚ كوميسسار” دەگەن ەكى ءسوزدىڭ ءبىرىن قوسىپ ايتتى. — جالعىز ساۋىن سيىر ۇيدە. قاقپاندى تومەندەگى قويان جىمىنا قۇرعام.
بۇدان ءارى اڭگىمە قىسقا بولدى. بوزبالا كەرجاقتىڭ قارا جونىنان اپەرباقان جاس وفيسەر قازاقى قامشىمەن وسىپ–وسىپ جىبەردى. ءبىراق تالدىرماش كەلگەن ءالجۋاز اسكەريدىڭ قولى جەڭىل ءتيدى دە‚ ەگوردىڭ قالىڭ كۇپايكەسىنەن باتا قويمادى. ولار قاشقىننىڭ “سىبايلاسىن” ۇستاعانىنا قۋانىپ‚ كەرجاق بالانى الدارىنا سالىپ الىپ‚ تىك قۇلاق كوك يتپەن قاتار قۋالاپ اكەتتى.
بۇلار بەسىن بولماي تاۋ باسىنداعى چەردوياق (شىرىكاياق) كەن ورنىنا جەتكەن. ىعى-جىعى باراق-ۇيلەر بوي كوتەرگەن‚ اسكەري ادامدار ساپىرىلىسقان ۇلكەن سەلونىڭ قاق ورتاسىنداعى قىزىل كىرپىش ۇيدەگى شالعى مۇرتتى‚ وقاسىنداعى جۇلدىزى باداناداي-باداناداي باستىقتىڭ الدىنا الىپ كەلگەندە‚ ەگوردا ەس قالماعان‚ جان شىقپاعان ەدى. ول بىردەن-اق جاس وفيسەرگە “توپاسسىڭ” دەپ دۇرسە قويا بەرگەن. ونىڭ ەگور جايىندا ايتقان ساندىراقتارىنا ءبىر-اق تۇكىردى دە‚ بۇعان جوعارىداعى “لەنينسك” شاحتاسىنداعى لاگەردەن ءبىر “حالىق جاۋىنىڭ” قاشىپ كەتكەنىن ايتىپ‚ ەگور اڭشى بولسا، قالايدا سونىڭ ءىزىن كەسىپ‚ تاۋىپ اكەلۋگە سەپتىگىن تيگىزسە — مول “پوەك” بەرەتىنىن ءبىلدىردى. “پوەك” دەگەننىڭ نە ەكەنىن تۇسىنبەسە دە‚ زارەسى ۇشىپ تۇرعان بۇل باسىن يزەي بەردى.
ءوزىن ورەكپىپ قۋىپ كەلگەن جاس وفيسەر ەكەۋى ەسىك الدىنا شىققاندا عانا بايقادى: ونىڭ ءجۇنى جىعىلىپ قالىپتى‚ ال تۇيە بويلى تۇعىردا تىك تۇرەگەپ تۇرعان شينەلدى‚ قولىندا مۇشتەگى بار ستالين كوسەمنىڭ تاۋداي تۇلعاسى عانا تۇكسيىڭكى قالپى...
تىك قۇلاق “بورزا” باستاعان ءتورت سالت اتتى بەسىن اۋا قايىرا جولعا شىقتى. ولار سىرتى تىكەنەك تەمىر سىمدارمەن قورشالعان‚ ءتورت بۇرىشىنا ءتورت قۇلاقتى بەيىتتىڭ باسىنداي ءتورت مۇنارا تىگىلىپ‚ قاراۋىل قويىلعان‚ كوك تەرەكتىڭ بورەنەلەرىنەن قاز-قاتار قيىلىپ سالىنعان‚ ارا-اراسى تاعى دا تىكەنەك سىمدارمەن بولىنگەن ۇباق-شۇباق باراقتاردى اينالىپ ءوتىپ‚ سەلونىڭ تەرىستىگىندەگى بۇلاقتى جىلعاعا قۇلادى. ەگور سەلو ىشىنەن كەۋدەسىنە نومىرلەنگەن الاقانداي اق شۇبەرەك تىگۋلى كۇپايكە كيگەن بىرەن-ساران جاندى عانا بايقادى‚ قالعان ارلى-بەرلى سابىلعان‚ جىلى ۇيلەرگە كىرىپ-شىعىپ جۇرگەندەر — دەرلىك اسكەريلەر. “حالىق جاۋىن” ىندەتۋگە اتتانعان بۇلار كۇڭگەيىن جاقپار-جاقپار جارتاستار جاپقان، تەرىسكەيى تىك‚ ءبىراق جالاما ءجۇزىن قالىڭ قاراعان مەن توبىلعى‚ ىرعاي كومكەرگەن ۇرى جىلعامەن قارعا ادىم جۇرمەي جاتىپ قۇجىناعان ادامدى قولتىققا كەز بولدى.
اۋماعى قابان كۇش الىپ جۇگىرەردەي كەڭ قولتىقتى دوڭگەلەتە قيىپ سالىنعان كەرتپە-كەرتپە قابىرعالاعان سوقپاقپەن تەرىسكەي توبەسىنە تەمىر تەلەشكەلەردى يتەرگەن قارا كيىمدىلەر تولاسسىز اعىلىپ جاتىر. ال دوڭىز اينالار تاباندا ساندىقتاي-ساندىقتاي تاستاردى ۇنتاقتاپ جاتقاندار مەن قولتىقتىڭ باتىس بەتىندەگى ۇيدەي قاراۋىتقان شەرىپ1 اۋزىنان تەمىر تابان ارقىلى ەرسىلى-قارسىلى ۆاگونەتكالارمەن اعىلىپ جاتقاندار دا بارشىلىق ەكەن. باسىنداعى بوركىڭ تۇسەر بيىكتەن ەتەكتەگى بۇلاق سۋىنا دەيىن ءار جەردەن كۇزەت قويىلىپتى.
ءوڭى ەمەس‚ تۇسىندە دە كورمەگەن مىنا قاربالاس تا سۋىق كورىنىستەن ەگوردىڭ جۇرەگى مۇزداعان. ءبىراق قاسىنداعى جيرەن ءتۇس جاس وفيسەرگە سەزدىرگىسى كەلمەگەن. ساناسىنا الدە ءبىر سالقىن ۇرەي ۇيالاعان.
— رۋدنيك وسى. ەندى بىرەۋى — جىڭىشكەنىڭ باسىندا — “لەنينسكىدە”. — وفيسەر سوزگە تارتتى. — قارا تاسىنان قالايى وندىرىلەدى‚ وسكەمەندە...
ءبىراق داۋىسىم دىرىلدەپ جۇرەر دەپ ەگور ءۇن قاتقان جوق... وفيسەر قاراداي ىزالاندى.
— ۇندەمەيسىڭ‚ ءا! ساعان ۇنامايدى عوي... ەسىڭدە بولسىن‚ بۇلاردىڭ ءبارى — جاۋ. ناعىز جاۋ — وسىلار‚ ىشتەن شىققان ارامزالار. بۇلار فاشيستەردەن دە سوراقى. اياۋعا بولمايدى. تۇپ-تۇگەل قۇرتۋ كەرەك. ەل مايداندا قان كەشىپ ءجۇر‚ بۇلار بولسا — نان جەپ جاتىر‚ — دەپ ول بۋلىعىپ قالدى. — ءالى جاسسىڭ‚ كەيىن ءبارىن دە تۇسىنەسىڭ...
ەگورمەن بىرگە كەلە جاتقان قوس اسكەر دە ۇندەگەن جوق. تەك تىك قۇلاق بورزا عانا اۋىپ–اۋىپ دەپ‚ الىستاعى كۇزەتشى قاسىنداعى قانداسىنا ءۇرىپ قويدى. سوندا عانا وۆچاركاعا كوڭىل اۋدارعان ەگور: “تازى ەمەس‚ نەگە “بورزا” دەپ ات قويدى ەكەن‚ الدە تازىدان تۋدى ما؟” دەگەن دەرەكسىز ويعا سانا سالدى... ولار تەز–اق تەرەڭ جىلعانى قۇلداي، قولتىقتى اينالا كورىنبەي كەتتى.
...ءيىسشىل يت ايىرىلىپ قالعان قاشقىننىڭ ءىزىن ەگور وڭاي كەستى.
قاشقىن الىستاعى “لەنينسكىدەن” جىڭىشكەنىڭ ىشىمەن وزەن جاعالاي ءجۇرىپ كەلىپتى دە‚ ازىردە عانا وزدەرى قوسىلعان جىلعا تۇسىنان سۋدى كەشىپ تومەن قاراي كەتسە كەرەك. ارى قاراي ادام ءىزىن تابا الماپتى جاس وفيسەر مەن اسكەرلەر‚ يت تە وزەن قۋالاي ارسالاڭداپ كەتە بەرىپ، ءيىس الا الماپتى دا‚ توپتەرەكتىڭ جازىعىنا سارقار سوناۋ جىڭىشكە ىلديىنداعى قاقپان قۇرعان بۇعان كەز بولىپتى... اعىندى سۋدان يت ءيىس الماسىن‚ قۋعىنشى ءىز شالماسىن دەگەن “حالىق جاۋىنىڭ” زىميان قۋلىعىن سەزە قويعان سۇڭعىلا اڭشى دەرەۋ قارسى بەتكە ءوتتى دە‚ قاراتال مەن بوزتال بۇيرالانا وسكەن وزەن بويىن بويلاي جوعارى ورلەدى. ونداعى ارام ويى — قاشقىن ءوزى قۇلداعان اعىسقا قايىرا قارسى جۇرە وتىرىپ، ءىزىن جاسىرعان دەگەن بايلام.
ارادا تەمەكى تارتار مەزگىل وتكەندە، جىلىنشىك مايىن مۇزداتار تاۋ سۋىنا شىداي الماعان قاشقىن شىلىكتى يىننەن جاعاعا شىعىپتى... بورزا ءيىس الدى دا‚ ەگور شىلىك اراسىنداعى شالعى تيمەگەن بەلۋاردان ءشوپتى جاپىرعان ءىزدى ات ۇستىنەن شولدى. قاشقىن ءىزىن كۇنگەيدىڭ الدە ءبىر سالاسىنا تىكە سالىپتى‚ قارابۇلاققا قاراي بەت قويىپتى.
كۇن دە كەشكىرىپ قالعان. جىڭىشكەنىڭ تەرەڭ سايىن كولەڭكەمەن كەلگەن ىزعار كەۋلەگەن. تۇسكى اس ىشپەگەن قۋعىنشىلاردىڭ دا قارنى سىر بەرگەن... ءبىراق كەرى قايىرىلار‚ ياكي ايالدار وي جوق ەدى.
العان بەتتەن اينىماعان “حالىق جاۋى” جىمى دا‚ ءىز كەسكەن قىزىل جاعالىلار مەن ەگور ءھام بورزا دا ىمىرت جابىلىپ‚ جۇلدىز جامىراپ‚ دۇنيە قاراۋىتىپ قالعان كەزدە قارابۇلاق اۋىلىنا جاقىن وتىرعان سيىرشىنىڭ قىستاۋى ۇستىنەن شىقتى. قاشقىن ءبىراق وراعىتىپ ءوتىپتى. الدەكىمنەن سەكەم السا كەرەك‚ بولماسا — ايدالاداعى ادامدارعا دا سەنبەگەن... بۇلار بولسا يتتەر ۇرگەن قىستاققا قايىرىلا كەتۋدى ءجون كوردى. تۇنىمەن تىزە بۇكپەس ءجۇرىس بولاتىن ءتۇرى بار‚ از–ماز اۋقاتتانىپ العاننىڭ ايىبى جوق. قاشقىن اياعى قىرعا ىلىكتى. كوك يت تە كوپ ۇزاتپاس. اسسا — قارابۇلاق اۋىلىنىڭ كوك جەلكەسىندەگى كوك جوتادان ۇشىراسار.
بەيۋاقتا ساۋ ەتە تۇسكەن سۋىت ءجۇرىستى بەيساۋات جانداردان موسقال مالشىنىڭ ءۇيى ءۇرپيىسىپ قالعان. قازانداعى قارا ەتى جوق قارا كوجەنى مالشىنىڭ ءۇي ىشىمەن ەگور عانا ءىشتى. بورزا مەن باسقالارى قالبىرداعى بۇقتىرىلعان شوشقا ەتىن جەستى. وفيسەردىڭ ەسكەرتۋىمەن ەشكىم سىر اشپادى. اينالاسى ون بەس–جيىرما مينوتتە بۇلار قاڭتارۋلى ات بەلىنە قوندى.
توڭىرەككە قىركۇيەكتىڭ “بايبىشە جازىمەن” كەلگەن الاگەۋىم ءتۇنى ءتۇسىپتى. كوز كورىم جەر كوبەڭ تارتقان. بورىشە ءيىس العان كوك يت تە موسقالداۋ اسكەردىڭ قولىنان جۇلقا تارتىپ‚ قۇيرىعى دا جەر سىزا سۇمىرەيە سىزىپ كەلەدى. قويان جوندانا قاراۋىتقان كوك جوتانىڭ تۋ سىرتىنا قورعالاعان اي دا كوتەرىلەر ەمەس.
قاشقىن ەكى-ۇش شاقىرىمنان قارابۇلاق اۋىلىن قيىستاپ‚ كوك جوتانىڭ باتىس جاق ەتەگىن اينالا ەرتىسكە قاراي ەنتەلەي ۇمتىلىپتى. سالت اتتى قۋعىنشىلار اي كوك جوتا جونىنان اققۋ مويىن كوتەرىلە قۋىپ جەتتى. قيىرعا كوز تىگىپ‚ قيانعا شيىر ءىز تاستاسا دا، كوك يت قۇتقارمادى. ابدەن قانىنا قارايىپ كەلە جاتقان جاس وفيسەر بورزاعا تالاتىپ تا الدى: سۇلدەرىن سۇيرەتە بولدىرعان بەيشارانى بوقتاپ تا‚ سوققىعا جىعىپ تا الدى. اقىرى ات كوتىنە مىنگەستىرىپ‚ اي جارىعىمەن الىپ قايتتى.
ەگور وزىنە مىنگەسكەن “حالىق جاۋىنىڭ” كاۆكازدىق ارميان ەكەنىن “ارا-ارا!..” دەپ ايعايلاپ‚ جانساۋعا سۇراعانىنان عانا ءبىلدى. وعان ءبىراق ەشكىم دە قۇلاق اسقان جوق. قاتىگەزدىك بولماسا‚ قايىرىمدىلىق تانىتقان جوق. تابانىن ءتىلىپ، جاياۋ ايداۋعا ءالى بىتكەن جاۋ جۇرە المادى.
ەرتەسىندە ەۆستافيي ءبىر دوربا “پوەگىن” الىپ ەلگە قايتتى...
ىشكەنى — ءىرىڭ‚ جەگەنى جەلىم بولىپ وتىرعان شەشەسى ات ۇستىندەگى جاس وفيسەردىڭ ەتىگىن قۇشاقتاپ تۇرىپ‚ جىلاپ-ەڭىرەپ راحمەتىن جاۋدىردى. بۇعان قاڭعىپ ءجۇرىپ ولەسىڭ‚ ەرتەڭ اكەڭ كەلگەندە نە دەيمىن دەپ تورىقتى. ءبىراق ەگوردىڭ اكەسى قاندى قىرعىننان قايتپادى... ءوزى عانا دىڭگەكتەي ءدىن-امان ورالدى.
ارادا ايلار ءوتتى. التايدىڭ ۇشار شىڭىنان ۇشان دالاسىنا دەيىن قار بەكىدى.
... مەزگىل — كۇڭگىرت قىستىڭ كوك مونشاق قاڭتارى... اكەسىنەن حات-حابار دا ءۇزىلدى.
ءبىر كۇنى جيرەن وفيسەر تۇندەلەتىپ كەلدى دە‚ مۇنى چەردوياققا تاعى الىپ كەتتى. شەشەسى جاس وفيسەرگە تاپسىرىپ قالا بەردى. ەگور بولسا وتكەندەگى قۋعىن تۋرالى چەردوياقتاعى تاس تۇعىردا تۇرعان ستالين كوسەمگە ۇقساس ۇلكەن باستىقتىڭ الدىنا بەرگەن ۋادەسىنە بەرىك كۇيدە قالىپ‚ تۋعان اناسىنا دا ءلام-ميم ءتىس جارماعان.
بۇل جولى الدەبىر جۇرەك جۇتقان چەردوياقتىڭ تاپ تۇبىندەگى كەن كارەرىنەن ەبىن تاۋىپ سىتىلىپ كەتىپتى. ول وتكەن قاشقىنداي “حالىق جاۋى” ەمەس‚ قانقۇيلى قىلمىسكەر “رەسيديۆيست” ەكەن. وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن “ەسكى جاڭا جىل” قارساڭىندا قاتتى بوران تۇرعان. كەشكى اپاق-ساپاقتا ات قۇلاعى كورىنبەس الاس-كۇلەستى پايدالانىپتى. سول كەتكەننەن ىققان مالداي مول كەتسە كەرەك... قامىس پانالاعان دوڭىز اداسار اق تۇتەكتە ماندىتىپ ىزدەي دە الماپتى. بوران باسىلعان سوڭ جەر شولعان بولىپتى. كوك جوتا جاققا دا بارىپتى. ءبىراق ساي-سالانى سىرەستىرىپ‚ قاراشادان بەرى قارا جاتقان توبە-توبەگە شەيىن تىرەپ تاستاعان تاۋ اراسىنداعى قۇپ-قۋ مەديەننەن تۇك تە كەزىكتىرە الماپتى.
سوندا عانا كوسەمدەي شالعى مۇرت ۇلكەن باستىق ەگوردى الدىرۋعا بۇيىرىپتى.
جاسى الپىستان اسىپ كەتكەن ءۇش جۇلدىزدى (“پولكوۆنيك” ەكەنىن ەگور كەيىن مايدانعا بارعاندا ءبىر-اق ءبىلدى عوي...) ۇلكەن باستىق:
— تا–ا–اك، ەۆستافيي! — دەپ شالعى مۇرتىن سيپاپ‚ داۋسىن سوزا سويلەگەن. — سەنىڭ اكەڭ فاشيستەرمەن سوعىسىپ ءجۇر. سەن دە كومسومولسىڭ‚ سوعىسقا قارسى كولحوزدا ەڭبەك ەتىپ‚ جان اياماي تەر توگىپ ءجۇرسىڭ. ال‚ مىنالار‚ حالىقتىڭ قانىن تەسپەي سورعاندار... سەن ءالى جاسسىڭ‚ كوپ جايدى تۇسىنبەيسىڭ...
وتكەندە “پوەك” الىپ داندەپ قالعان ەگور:
— جولداس‚ — دەپ ءبىر مەزەت ويلانىپ قالىپ‚ — كوم–ميس–سار! — دەدى تۇتىعا. — مەن ءبارىن دە تۇسىنەم. ولار — حالىق جاۋلارى!
— البەتتە‚ ۇلىم! — وقالى زور باستىق قولىنداعى باسى قايىرىلعان مۇشتەگىن اسىقپاي سوردى.
— بىزگە مەكتەپتە دە تۇسىندىرگەن‚ — دەپ‚ ەگور ەتى ۇيرەنگەن سوڭ ءارى اقتارىلا‚ ءارى ءوزىنىڭ بىلگىشتىگىن تانىتا سويلەدى. — ولاردى اشكەرەلەۋ كەرەك‚ — دەپ جانە قوسىپ قويدى.
— ۇلىم! — زور ءبىتىمدى ۇلكەن باستىقتىڭ شالعى مۇرتى جىبىرلاپ‚ جۇزىندە جىلىلىق ساۋلەسى ويناپ‚ داۋسى قامقور كۇيدە شىقتى: — ولار “حالىق جاۋلارى” عانا ەمەس‚ ىشىندە وتانىن ساتقان وپاسىزدار دا‚ كىسى ولتىرگەن ءقاۋىپتى رەسيديۆيستەر دە‚ سوعىسقا بارماي قاشقان دەزەرتيرلەر دە بار. نەمىستەردەن دە ءقاۋىپتى بۇلار... نەمىس — جات جۇرت. ال جات جۇرت اتاۋلى — جاۋ... ولاردى بىردەن-اق ايىراسىڭ. مىنالار ىشتەن شىققان شۇبار جىلان عوي... ءقايسىبىرى جات جۇرت جادى‚ قايسىسى ءوز جۇرتىڭ — ايىرا المايسىڭ.
ءسال توقتاپ‚ تەڭسەلە باسىپ مۇشتەگىن سوردى. ءسوزىن قايتا جالعادى. جاس وفيسەر كىرپىك قاقپاي تۇر. بۇل دا بار زەيىنىن سالعان.
— سولاي‚ بالاقاي! جات جۇرت — جاۋ. بۇلار دا جات‚ بۇلار دا جاۋ: بەلدەۋ جاۋ‚ ىرگە جاۋ!.. انا قىلمىسكەر قاراشىنى قالاي دا تابىڭدار! ولسە — سۇيەگىن‚ ءتىرى بولسا — ءوزىن جەتكىزىڭدەر!
— رۇقسات ەتىڭىز! — دەپ جيرەن وفيسەر شاپ ەتە ءتۇستى. — ءبىز شاڭعىمەن اتتانامىز. ەگەر سۇيەگىن تاپساق، جەتكىزۋ قيىنعا سوعادى عوي...
پولكوۆنيك ويلانباستان:
— ون ەكى مۇشەسىنىڭ ءبىرىن جەتكىز‚ لەيتەنانت! — دەدى. — فۋفايكاسىنداعى ءنومىرىن ۇمىتپاڭدار! ەگور‚ ۇلىم‚ وسى جولى الگى ءيتتى تاۋىپ اكەلسەڭ — “پوەكتى” ەكى ەسە بەرەم. ۇيدەگى باۋىرلارىڭا دا سەپ...
وسىنداي ويلى اڭگىمەدەن كەيىن ەگور بارىن سالعان...
ولار ەكى كۇن بويى وي مەن قىردى جالپاق شاڭعىمەن ءتاۋىر ارىلتتى. اۋىل-سەلولارعا دا سوقتى. قاس قىلعانداي كوردىم-بىلدىم دەگەن جان كەزدەسپەدى. التايدىڭ اق تۇتەگىنەن كەيىن كۇن دە وتىز گرادۋستى كورسەتە ايازداتىپ تۇرىپ الدى. “كرەششەنيە” قىزىل ەسپە بوپ ىزعىرىقتاتتى–اي كەپ-كەپ.
يت ەرتكەن شاڭعىشى-قۋعىنشىلارعا دا وڭاي سوققان جوق. جۇقا جاس وفيسەر ۇشىپ جىعىلدى. بۇلار امالسىز توپتەرەك-تەگى ەگوردىڭ ۇيىنە بۇرىلعان. ۇيگە كەپ جان شاقىرعان. شەشەسى مەن قارىنداس-ىنىلەرى دە قۋانىپ قالىسقان.
كۇن كوتەرىلە قۇيعانعا اتتانعان. قۇيعانداعى پاروم-سال باسىندا كۇزەت بار. ولار ەرتىستەن ات شانامەن سامارعا قاراي ارلى-بەرلى ءوتىپ جاتقانداردى جىپكە تىزگەندەي تەكسەرىپ‚ وزەن بويىن وقتا-تەكتە بوتەن-باستاق ادامنان ارىلتا ءسۇزىپ شىعىپ وتىراتىن. ءبىر ءۇمىت — سول قارۋلى باقىلاۋشى كۇزەتتە... ءبىراق ول جاققا ءجۇز بۇرۋى مۇمكىن ەمەس. كىم ءبىلسىن‚ اككى قىلمىسكەر تۇپ-تۋرا سولاي قاراي تارتۋى دا عاجاپ ەمەس. ويتكەنى ۇلكەن قالا وسكەمەنگە قاراي قوزعالعان كولىكتەردىڭ سوقپاي كەتپەيتىن ەرتىستىڭ بۇل بەتىندەگى جالعىز ۇرىمتال بەكەتى وسى.
تابانىندا تولقىنى تىنىپ اققان‚ جۇزىندەگى كوك مۇزى قۇلاش جارىم قاتقان كۇرشىم وزەنى بويىمەن ەمەس‚ چەردوياققا توتە تاس جول تارتىلعان تەرەكتىبۇلاق ويىمەنەن سىرعاناعان. تۇيە ساعاقتى شيلەۋىتتى وڭىردەن وتىسىمەن‚ شوشقانىڭ تۇكسىز تەرىسىندەي قاتتى كۇرتىك تەگىستەپ تاستاعان جازىقپەن تاس جولعا دا جەتتى. وسى تاس جولمەن چەردوياق كەنىنىڭ قۇم-تاسى قىسى-جازى “زيس”-پەن تاسىلىپ جاتادى. قۇيعان مەن كۇرشىم كۇرەسىنە ءبىر بۇيىردەن كەلىپ قوسىلاتىن تاپتاۋىرىن تاس جول بەتى — بالىقتىڭ قابىرشاعىنداي تايعاق.
قاشقىن ىزدەۋشىلەر تاس جولدىڭ جيەگىمەن تارتتى. اۋدەم جەردەن كەيىن ەگور تاس جولدىڭ ارعى بەتىنەن ءجۇز قادامداي جەردە ۇشىپ-قونىپ ۇيمەلەسىپ جاتقان ءبىر قورا قارعا-قۇزعىن مەن سەكەكتەگەن ساۋىسقاندى بايقاپ قالدى. القىنا سىرعاناعان قاسىنداعى وفيسەر مەن جاۋىنگەر كوڭىل دە اۋدارعان جوق. بورزا دا بىلق ەتكەن جوق. بۇل جولعى قاشقىن ىزدەگەندە بورزادان ەش پايدا تيمەدى‚ سىمتىك تاناۋىن كوككە شۇيىرگەننەن باسقا... ەگور قارعا-قۇزعىن ولەكسە بولماسا تەگىن ۇيمەلەسپەسىن ءبىلىپ‚ جول جيەگىنە جاقىن جاتقان نە بولدى ەكەن‚ جالتاڭ جازىقتاعى جول ۇستىندە مال تۇياعى تيمەسە كەرەك ەدى‚ تيسە دە ىعىپ كەتەدى: الدە، الدەنەدەن ولگەن‚ يت-قۇس تارتقان اڭ با دەگەن ويمەن، نە دە بولسا بۇرىلا كەتۋدى ءجون سانادى.
اياق سابىلتىپ ىزدەپ جۇرگەن قاشقىن ۇستىنەن شىققاندا‚ ۇشەۋى دە اڭىرايىسىپ قالدى. سەنەر-سەنبەستەرىن بىلمەي قۋرايداي سوستيدى. قارعا-قۇزعىن قاردان كەشە-بۇگىن ارشىپ تاستاعان سۇيەكتىڭ قاپ-قارا تەلەگرەيكاسى‚ كەرزى ەتىگى كوزگە وتتاي باسىلعان. بورزا عانا ءمايىتتى اينالسوقتاي يىسكەلەپ‚ قارماق سالىم جەردە قوقاڭ-شوقاڭ ەتكەن قارعا-قۇزعىنعا ارس-ارس ۇرە تاپ-تاپ بەرەدى.
قاس قاعىمدا قانى باسىنا شاپقان لەيتەنانت “سۆولوچ!” دەپ سىباپ تا جىبەردى.
— ولگەن جەرىن قاراشى... اقىرى جۇمىس ىستەمەۋ ءۇشىن ءولىپ تىنىپتى. فاشيست! ءبىر كۇن دە بولسا مايدانعا سەپتىگىن تيگىزبەي كەتتى‚ سۇمپايى!
ەتپەتتەي جاتسا دا قۇزعىندار سۇيەكتىڭ اشىق بەتى-جۇزىن كىسى شوشىرلىقتاي شوقىپ تاستاپتى. كوزىن ۇڭىرەيتە سۋىرىپ الىپتى. جەمتىك كوزدەپ‚ ءتۇز تورۋىلشى ارام قۇستار كوك جەلكەسىنەن كومىردەي تۇمسىعىن قاداپ‚ مويىن سۇيەگىن ءمۇجىپ‚ ءتىپتى قارا شاشىنا شەيىن جۇلا شاشىپتى. باس سۇيەگىن عانا قۋارتا شوقىماپتى‚ اشىق قالعان سول قولىن دا قۋ اعاشتاي ساۋدىراتىپ تاستاعان ەكەن.
— ورىس ايۋى‚ بۇل ساعان ءسىبىر ەمەس‚ — دالا... — دەپ ىسىلدادى جاس وفيسەر. حروم ەتىكپەن قۋ باستى تەۋىپ-تەۋىپ تە قالدى.
بۇرىن ولگەن ادام كورمەگەن ەگور ۇركەردەي ۇركىپ‚ ۇرەيى ۇشتى...
جاندارىنداعى شۇبالعان شينەلدى جاۋىنگەر مىڭق دەمەستەن ءمايىتتى شالقاسىنان اۋدارىپ تاستادى. وڭ قولىنىڭ الاقانى جازىلا كەۋدەسىنە باسىلىپ‚ امان قالعان ەكەن. اشۋلى وفيسەر بەلىنە ىلگەن بەساتاردىڭ ۇزىن پىشاعىن قىننان سۋىرىپ‚ كوكقاياز بوپ قاتىپ جاتقان سۇق ساۋساعىن ەكى-ۇش قايتارا سوققىلاپ شاۋىپ الدى. ەگوردىڭ ءتانى تىكسىنىپ‚ بويى مۇزدادى... قارعا-قۇزعىننان امان قالعان سۇق ساۋساقتى قارمەن ىسقىلاعان بولدى دا‚ وفيسەر شالبارىنىڭ قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى. ەگور جان قالتاسىنا جىلان سالىپ جىبەرگەندەي تىتىركەندى.
لەيتەنانت: “قايدا قويامىز؟ كومەتىن قايلا مەن كۇرەك تە جوق‚ جەر دە توڭ” دەپ بۇعان قارادى. قاراداي قالتىراپ تۇرعان مۇنىڭ ويىنا ءبىراق تۇك كىرمەدى. تىعىرىقتان جاۋىنگەر جول تاپتى: «جار استىنا اپارايىق» دەدى. ءبىراق جول مەن كۇرشىمنىڭ قۇرعاق جارى اراسى ءۇش-تورت شاقىرىم ەدى. تاڭداي-تاڭداي ءيىرىلىپ تاستاعان كۇرتىك بەتىمەن جەتكىزۋ دە وڭاي ەمەس.
وسى تۇستا بارىپ ەگور ارالاستى. ول اياعىنداعى جالپاق اسكەري شاڭعىنى شەشىپ‚ باسىنان جاۋىنگەر بەساتارىنىڭ اسىنار باۋىمەن مۇرىندىقتاي بۋدى. سەرەيىپ جاتقان سۇيەكتى ۇشەۋى جابىلا شاڭعى ۇستىنە تاستاپ‚ باۋدىڭ ءبىر ۇشىمەن قولتىقتىڭ استىنان الا تاعى بايلاپ تاستادى. وفيسەر موينىنداعى بەساتار باۋىن دا شەشكىزىپ الىپ‚ سۇيەكتى سۇيرەتىپ جۇرۋگە دايىندادى.
ساعاتقا تولار-تولماستا شاڭعى ۇستىندەگى ارۋاقتى كەزەك-كەزەك سۇيرەگەن ۇشەۋى كوكتەم مەن جازدا ۇلى ارنادان اسىپ‚ وسىناۋ ۇرى ارناعا قوسا تولىپ اعاتىن اساۋ كۇرشىمنىڭ قۇرعاق جارىنا دا جەتكەن. تەرەڭ جاردى مەلدەكتەتە قار الىپ قالىپتى. ەگور جار جاعالاي ىڭعايلى جەر قارادى. الدەقانداي ءيىرىمنىڭ بۇرماسى القىمىنا قار تۇرماي‚ تابانىنا دەيىن ۇشىرىپ اكەتكەن ەكەن. بۇلار ەتىگى مەن كۇپايكەسى شەشىپ الىنعان يىقتى دا ۇزىن بويلى ءمايىتتى جار ەرنەۋىنەن يتەرىپ جىبەردى. كىسى بويى تىك جاردىڭ جارىلىپ تۇرعان جارىعىنا وكشەلەرىن تىرەپ‚ جيەكتى ۇشەۋلەپ وپىرا جىعۋعا تىرىستى. ءتىپتى كۇش الا الماعاسىن قاز-قاتار وتىرا قالىپ‚ جارىققا سالماق سالعان كەزدە‚ اجەپتاۋىر جار جيەگى ومىرىلا قۇلادى. قۇرعاق جار استىنان بۇرق ەتىپ شاڭ كوتەرىلدى. ۇسىنگەن سۇيەك توپىراق استىندا قالعانىنا كوزدەرى جەتكەن ولار بورزانى ەرتىپ بۇرىلا جونەلدى.
كوكتەمگى كۇرشىم سۋى شايعانشا قوزعالماستاي اۋىر توپىراق باسقان ارىس كەۋدەلى ءمايىت جانشىلىپ قالا بەردى...
چەردوياقتاعى ۇلكەن باستىق شۇلەندىك تانىتتى. شالا قۇرساق ءۇي ىشىنە ەگور شوشقانىڭ الاقانداي-الاقانداي ءتوستابان “سالاسىن”‚ ەكى ءجۇز گرامم سارى ماي‚ بەس بىردەي ەت بۇقتىرۋلى قالبىر الىپ قايتتى.
كوسەمگە ەلىكتەيتىن مۇشتىكتى ۇلكەن باستىق ارقاسىنان قاعىپ شىعارىپ سالدى.
اق شۇناق ايازدى‚ اق سيراق بوراندى قىس تا قىر اسقان. كورشى قازاق كەمپىر “ناۋرىز كوجەسىن” دامدەپ‚ ماڭايعا ۇلەستىرگەن. كوكتەم شۋاعى سيىر بەلىن جىبىتكەن. قىستان شىققان ارىق قويانداي اۋىل بالالارى كەبۋ كۇنشۋاقتا اسىق قاققان. قاتىڭقى قاباق ادامداردىڭ ءاجىمى جازىلعانداي ءبىر جەڭىل‚ جەلىكپە سەزىم پايدا بولعان. ماي باسقان بورسىقتاي جۇپ-جۇمىر قىسقى التاي دا كوكتەم قىزۋىمەن ارسالانا الاشابىر تارتقان. كوكەك كەلىپ‚ كۇن ۇزاعان.
...مەزگىل – كوك مۇنار كوكتەمنىڭ كوكوزەگى...
وسىنداي كوكەك كەلىپ، كۇن ۇزاعان، تابيعات يىگەن كۇندەردىڭ بىرىندە باياعى جيرەن لەيتەنانت “ۆيلليس” ماشيناسىمەن جەتىپ كەلدى. قاڭتاردا قاتىپ قالعان قاشقىننىڭ كەسىپ الىنعان سۇق ساۋساعىنان تىكسىنىپ قالسا دا‚ ەگور تارتىنشاقتاي الماعان. جىلىك مايلارى جۇقارىپ وتىرعان ىنىلەرى مەن قارىنداسىن‚ جالعىزىلىكتى شەشەسىن دە ويلاعان. پولكوۆنيك لاگەردەن قاشقىن قاشىپتى دەسىمەن‚ قۋعىنشى شىعارماستان بۇعان جۇمساپتى دەگەن وفيسەر ءسوزى دە قامشى بولدى.
قاشقىن باياعى بۇلعىرتاۋ باۋىرىنداعى “لەنينسك” كەن ورنىنا بوي جاسىرىپتى. “ترۋدارميانىڭ” وكىلى ەكەن‚ جۇمىستىڭ اۋىرلىعىنا شىداماسا كەرەك. ەڭ ءقاۋىپتىسى — وسى كۇرشىم ءوڭىرىنىڭ ادامى... ۇلكەن باستىقتىڭ بۇعان تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى دە وسىندا‚ ەل ىشىنە جاسىرىنۋى دا وڭاي‚ جەر جىگىمەن جىلىستاۋى دا جەڭىل.
“اۋدان ورتالىعى قۇماشقا دا حابار سالدىق. ولار دا اي قاراپ قالماس‚ تۋعان-تۋىسقاندارىن باقىلاۋعا الار... وتكەن كۇزدە “ترۋدارميا” ەسەبىنەن جيىرما شاقتى كۇرشىمدىكتەردەن باس بۇزىپ وتىرعان بۇل — العاشقى‚ — دەگەن پولكوۆنيك: بار ءۇمىت — سەندە‚ دەپ سەنىم ارتقان. — مايدانعا ءسال-پال جاسى اسىپ كەتكەندەر مەن بويىندا بولماشى اقاۋ بارلار ەدى عوي‚ قىل اياعى بۇلار دا وتان ءۇشىن قىزمەت ەتكىسى جوق. ساتقىندار! قارىندارى توق‚ كويلەكتەرى كوك ايتپەسە...”
ول مۇشتەگىن اسىقپاي سورعان...
بىلتىر كۇزدە “ترۋدارميا” دەگەندى تالاي ەستىگەن. الدە- كىمدەردى الىپ كەتىپتى دەگەندى دە قۇلاعى شالعان ەگور. ءبىراق وعان ءمان بەرمەپتى. ال ەندى ولار تاپ ىرگەدەگى چەردوياقتا ءجۇر دەگەن مۇنىڭ ميىنا كىرىپ شىققان ەمەس.
كوكەك كەلسە دە تاۋدا قار قوڭىن بەرە قويماپتى. ات بويى تۇسكەن اق شاڭقان استىنان ەرىسە دە‚ ءوز مايىن جەگەن ايۋداي باۋىرىنان جۇقاراتىن التاي قارىنىڭ جال-جال جونى جايناپ جاتىر. ويداعىداي ەمەس‚ تاۋ باسىنداعى تازا قار كوز قارىقتىرىپ‚ ساف اۋا مي زەڭدىرەدى ەكەن.
بۇلار بەس ادام اتتانعان. ءيتسىز. بورزاعا قىستا بەلگىسىز بىرەۋ ينە تاستاپ‚ زاپىران قۇستىرىپ ءولتىرىپتى... جيرەن وفيسەر تۇتقىنداردان كەلگەن قىساس دەيدى. و دا مۇمكىن!
قاشقىننىڭ كىم ەكەنىن اسكەريلەر ايتقان ەمەس‚ بۇل باتىلى جەتىپ سۇراعان ەمەس. بۇل جولى دا سولاي بولدى: كۇرشىمدىك بولسا — كۇرشىمدىك شىعار‚ ءبىراق وندا مۇنىڭ نەسى بار... جەرلەس بولسا وزىنە: ەكى تۋىپ‚ ءبىر قالعانى ەمەس. لاگەردەن‚ جۇمىستان نەگە قاشادى؟ مۇنىڭ اكەسى بولسا سۇراپىل سوعىستا ءجۇر. حات-حابار دا جوق. ءولى-تىرىسى ءمالىمسىز.
اتپەن ومبىلاپ شىققان بۇلار بۇلعىرتاۋدى بوكتەرلەي، “بۋدەنوۆكا” سەلوسىنا قاراي بەت العان قاشقىننىڭ بىلاي شىعا اياعىنا شاڭعى ءىلىپ‚ الىس جايداقتىڭ قاراعاي-شىرشالى قياسىنا قاراي ساپارلاعان ىزىنە كۋا بولىستى. ەرىكسىز استىنا مىنگەن كۇلىكتەرىن ءبىر جاۋىنگەردەن قايتارىپ‚ وزدەرى دە شاڭعىعا سالماق سالدى. قاشقىننىڭ قيان تۇزگە بەت تۇزەگەنىنەن‚ اياعىنا شاڭعى تاۋىپ ىلىسىنەن تەگىن ادام ەمەس ەكەنىن‚ قاشۋعا مۇقيات دايىندالعانىن قۋعىنشىلار دا تۇسىنگەن. التايدىڭ ەلسىز-كۇنسىز ءور باسىنا باعدار الۋىندا دا كوپ سىر جاتقان: اتپەن قۋىپ جەتە المايدى‚ قالىڭ قاردىڭ وپپاسىنا قۇلايدى. باس تىككەن جاياۋ-جالپىعا دا وڭايعا سوقپاس‚ اياق استىنان تاۋ باسىندا كوتەرىلەتىن الاعاي-بۇلاعاي بوران ىشىندە اداسىپ‚ ءۇسىنىپ قالۋى دا مۇمكىن، ءتىپتى كوشكىن ءقاۋپى دە بار... ءبىراق قۋعىنشىلاردى باس تارتقىزاتىن كۇش جوق ەدى. تۋ سىرتتارىندا تۇكسيە قاراپ ۇلكەن باستىق تۇر.
كۇن كوكجيەككە قاراي سالبىراعان سايىن‚ بۇلار بيىككە كەۋدەلەگەن سايىن ىزعار كۇشەيگەن. كەش قارايىپ‚ سام جامىراعانشا توقتاماي جۇرە بەرۋدى ءجون كوردى. قاشقىن دا ۇزاپ ۇلگەرمەسىن. كۇندىز قار بەتى ءجىپسىپ‚ شاڭعى تابانى سۋلانىپ‚ تۇساعان اتتاي ءجۇرىس ونبەي قويىپ ەدى‚ ۇلۋ قابىرشاقتانعان قاتقاق تۇسىمەن ادىم دا ۇزادى. قيمىل دا شيرادى. بوي بۋسانىپ‚ بۋىن بوسادى.
قىزىل ىڭىردە عانا اياق سۋىتقان قۋعىنشىلار قاراعايلى ورمان اراسىندا وت جاعىپ‚ اس-سۋ ءىشىستى. ىقتاسىندى وي ءىشى قوڭىر سالقىن‚ ىزعىرىقسىز ەدى. ولار اي تۋعانشا دەمالۋدى دۇرىس كورىپ‚ وتتىڭ اينالاسىنا جاس شىرشانىڭ ءبۇرىن توسەپ‚ كۇزەت قويىپ جاتتى.
قورعالاعان اي ءتۇن ورتاسىنا تامان كوتەرىلگەندە عانا جيرەن لەيتەنانت ەگوردى وياتتى. اي جارىعىمەن قۋعىنشىلار ءىز سوڭىنان ىلەستى. كۇندىزگى ءجۇرىس قالجىراتىپ-اق تاستاعان ەكەن‚ تاڭدارى سوزىلا‚ تىنىستارى تارىلا القىنعان. ءبىراق تۇنگى سۋىق پەن كۇندىزگى سابىلىسقا قاراماستان باستىرمالاتا قۋىپ‚ قاشقىننىڭ ايالداۋىنا مۇرسات بەرمەي، جولىن كەسۋدى ويلادى. تىلدەي عانا قوس سوراب جارىق ايدىڭ ساۋلەسىنە شاعىلىپ‚ قۇس جولىنداي سايراپ جاتىر. ورمانى سەلدىر بيىك-بيىكتىڭ باسىن شالا سىرعاناعان قاشقىن دا اككى كورىنەدى. ازىرگە قاراسىن كورسەتەر ەمەس.
كوگىلدىر ساۋلەگە بوككەن اپپاق قارلى‚ كوك بۇيرا ورماندى تاۋ ءتۇنى كوڭىلگە ءبىر جايلىلىق ۇيىتادى. قاشقىن سوڭىنان اق تەر-كوك تەر بولىپ كەلە جاتقان قىڭىر تىرلىكتەرىن دە ءبىر ساتكە ۇمىتتىرىپ جىبەرەدى. وقتا-تەكتە عانا ۇكىنىڭ ۇنىنەن بويلارىن جيىپ الادى. سول-اق ەكەن جايداقتىڭ ۇلى جونىنا قاراي جاندارىن سالادى.
وتكەن تۇندە لاگەردەن قاشقان جان ۇزاپ-اق كەتكەن ەكەن. ازىرگە ءىز بەتىن ينە قىراۋ باسقان كۇيى... الدەقانداي شىرشا استىنا دامىلداپ‚ وت جاعىپتى. بەل سۋىتىپ‚ جەڭىل-جەلپى جۇرەك جالعاپ العان سىڭايلى.
ولار اي جامباسقا جىلىستاپ، ءتۇسى قاشا بوزارعانشا‚ سوراب جولاق جۇزىنەن جانار ايىرماعانشا تولاسسىز ءجۇرىپ‚ امالسىز ايال قۇردى. تاڭ اعارىپ اتقانشا‚ شولپان جۇلدىز باتقانشا تاعى دا قورامال قاراعاي جالىنىنا جىلىنىپ‚ كىرپىك قاماستىرىپ العاندى ءجون كوردى. تاڭ قاراڭعىسى مەن تاڭعى سۋىقتان دا قورىنعان ەدى.
جيرەن وفيسەر تاڭدى جوتەلمەن قارسى الدى. قاڭتارداعى قۋعىن كەزىندەگىدەي جۇقا جىگىت تاعى دا قىزۋلاپ قالدى. قولقاسىنان كىناراتى بار ونى كوكجوتەل قىستى. ەندى قۋعىنشىلارعا جول اۋىرلايىن دەدى‚ بويىن بالقىتار سپيرت ىشسە دە، لەيتەنانتتىڭ كوپ ۇزاماي-اق دىڭكەسى قۇريتىنى بەلگىلى بولدى. ال ايالداۋ — قاشقىننان ايىرىلۋ. جاس وفيسەر سۇيەگىنە قارىسىپ، سىرعاناي بەرۋگە بەل بايلادى.
جايداقتىڭ جاتاعان باۋىرىنا ىلىگە قاشقىننىڭ الدەكىممەن جولىعىسىپ‚ اۋدەم جەر قاتار جۇرە ىزدەرى ەكى ايىرىلعانىنىڭ ۇستىنەن شىقتى. ايدالادا اڭشىمەن بە‚ جوق الدە جوقشىمەن بە‚ بالكىم سىبايلاسىمەن بە جولىققانىنا بۇلاردىڭ كوزى جەتە قويمادى. ادەيى جولدان اداستىرۋ ءۇشىن بە‚ ايتەۋىر اق قاردىڭ بەتىن ءشىلدىڭ ىزىندەي شيماي-شاتپاق شيىرلاپ‚ شاڭعىدان تۇسپەي ايعىزداپ الىپتى دا‚ ءبىرى — باۋىرعا‚ ءبىرى جونعا بۇرىلىپتى.
ەگور قانشا ۇڭىلسە دە، قاشقىننىڭ قالاي قاراي بەت تۇزەگەنىن بىلە المادى. شاڭعى شيىرىنان قاشقىن ءىزىن ايىرا المادى... بۇلار امالسىز ەكى-ەكىدەن ەكىگە ايىرىلدى. ەگور — جونعا‚ كوكساۋ وفيسەر — باۋىرعا... باۋىرلاعان ءىز ەڭكەيە بارىپ، تەرەڭ ەتەكتەگى مارالدى — ماراليحاعا تىرەلەتىنى كۇمانسىز. جيرەن وفيسەر: قاشقىننىڭ قاراۋ ويى — الدىن الا جولىعىسۋعا جازعان جانسىزبەن كەلىسىپ‚ سوڭىنداعى قۋعىندى جونعا قاراي سالىپ جىبەرىپ‚ ءوزى ماراليحاعا جالت بەرگەن دەگەن بايلام ەدى... بۇل ۋاجگە ەگور كەلىسە قويماسا دا‚ ونىڭ ايتقانىنان شىعا المادى.
ءىز دە سونى. كوپ ۇزاماي قۋىپ جەتۋگە دە بولادى دەگەن وي ءبارىنىڭ كوكەيىندە تۇردى. كەشەدەن بەرگى سۇرگىننەن قاۋقارى شامالى اش-ارىق قاشقىن دا سىر بەرۋگە ءتيىس.
الىستان تورايداي تومپيعان اپپاق سارىتاۋدىڭ زور تۇلعاسىنا كوزىن قاداپ قويىپ‚ جايداقتىڭ كۇنگەي جاق تىك قياسى ەرنەۋىمەن جىلدام جىلجىعان ەگورلارعا باس اينالار تومەندەگى ماراليحا‚ قويتاس‚ قىستاۋ كۇرشىم مەن بۋرابايعا دەيىن كومكەرگەن كۇرشىم وزەنى ءوڭىرى الاقانداعى اجىمدەي كورىنگەن. قاسىنداعى جاۋىنگەر ەكەۋى جايداقتاي ۇلى جايا ۇستىنەن ەركىن تىنىستاپ‚ كۇندى بەتكە الا جۇگىرگەن. ءتۇس تە تاياعان. ەنتىككەن وفيسەردەن بولىنگەلى ءجۇرىس تە ماندىعان‚ قارقىن دا كۇشەيگەن. لەيتەنانت تاپانشام بار عوي‚ الدەقانداي جاعداي بولار دەپ، بۇعان بەرگەن بەساتار جاۋىرىنىن سوققان... قولىنا بەساتار تيگەن سوڭ، بوزبالا كوڭىلى دە مارقايىپ قالعان.
كوكەك ايى كەلسە دە باسىنا بۇلت تۇنەيتىن قۇزعىندى-جايداقتىڭ مول قارىنىڭ مۇرتى دا بۇزىلماپتى. جاۋىنگەر ەكەۋى جىلاننىڭ قوس ايىر تىلىندەي ەگىز جولاقتى وكشەلەي ءتۇسىپ‚ ءبىر بيىك تۇرعىدان اينالا بەرگەندە، ءىلبي جىلجىعان قاشقىندى تاس لاقتىرىم جەردەن ۇشىراتتى. ەكەۋى دە كۇتپەگەن كەزدەسۋدەن قالت توقتادى. كەنەت ەگور شاتىر-شۇتىر بەساتار شاقپاعىنىڭ قايىرىلعان داۋسىن ەستىدى... سول مەزەتتە عانا ءوزى دە موينىنداعى مىلتىققا جارماستى. قاشقىن دا كىلت توقتاپ‚ بۇلارعا باسىن بۇردى.
— تۇتقىن‚ توقتا! — دەپ ارتقى جاعىنان شاقپاق قايىرعان جاۋىنگەر بۇدان بۇرىن ساڭق ەتتى. — قاشىپ اۋرە بولما‚ قارسىلاسام دەپ تە ويلاما‚ ءبىر-اق وق جالىنادى.
وسى ءسوزدى كۇتىپ تۇرعانداي‚ قاشقىن شاڭعىسىن قيعاشتاي تۋرا ەگورعا بۇرىلدى. ەگور دا شاپپا-شۇپ شاقپاق قايىردى.
— ءولتىر مەنى... ءولتىر ءيتتىڭ بالاسى! — دەپ قاشقىن بۇعان قاراي ۇمتىلا سىرعىدى.
ءوزى دە شوشىنا ۇرەي بيلەگەن ەگوردىڭ قولى شۇرىپپەنى قالاي باسقانى بەلگىسىز. جايداقتىڭ ۇلى ساۋىرى ءدۇر سىلكىنە جاڭعىرىقتى دا‚ قۇلاما قيا جاقتان سۋسي جىلجىعان اۋىر قار سىرىلى ەستىلىپ‚ ىلە كۇركىرەگەن كوشكىن داۋسى شىقتى. كوز الدىنداعى قارا كۇپايكەلى ادام دا وقىس توقتاپ‚ تەڭسەلە شاڭعى تاياعىنا سۇيەنىپ‚ ىلە تىزەرلەپ قالدى... اڭشىلىقپەن اينالىسقان ەگوردىڭ كەرجاق قولى جازباي تاپسا كەرەك‚ تۇتقىن ءىشىن باسا ىڭىراندى. قيا قۋالاعان قار كوشكىنى داۋ-سى دا ۇزاي ءتۇستى.
— نەگە اتتىڭ؟ ول بىزگە تىرىدەي كەرەك بولاتىن‚ — دەپ جاۋىنگەر شىر ەتە ءتۇستى.
ەگور كوزى باقىرايعان كۇيى ۇندەي الماي قالدى... “مەن ادام اتتىم. كىسى ءولتىردىم!” دەگەن سۋىق وي شارپىدى. “جوق-جوق‚ مەن قاشقىن جاۋدى اتتىم. جۇرت سوعىسىپ ءجۇر‚ ال مىنا سۇرقيا قاشىپ ءجۇر... اكەم دە دۇرىس دەر ەدى. بۇل — جاۋ!” — نايزاعايداي تاعى ءبىر وي تايتالاسا كەتتى.
“ءجا‚ ءجۇر ەندى” دەگەن جاۋىنگەر سوزىنە بۇل ەرىكسىز ەردى. ولار جۇرەلەپ وتىرعان قاشقىن قاسىنا كەلدى. جارالى قاشقىننىڭ وتتى جانارى ەگوردىڭ ءجۇزىن قارىدى.
— ءا‚ سەنبىسىڭ‚ جاگور! — دەگەن تانىس داۋىستان سەلك ەتە ءتۇستى. ءۇن-تۇنسىز ءۇڭىلدى.
و‚ قۇدىرەت! ساعىم عوي‚ مىناۋ... ءوزىن اڭ اۋلاۋعا‚ ءىز كەسۋگە باۋلىعان سىلتىق ساعىم.
— ە‚ باسە‚ سوڭىمنان قۇلعاناداي قۋعان كىم دەسەم‚ — ول اۋىرسىنىپ كەتتى‚ — سەن ەكەنسىڭ عوي‚ جاگور. قاپ! قايتەيىن‚ كەش ءبارى دە...
— ساق–اعا! — دەپ ەگور دا وتىرا كەتتى. — قالايشا سەن قاشىپ ءجۇرسىڭ؟ لاگەرگە كىم جىبەردى؟ نەگە؟ — سۇراقتى جاۋ-دىرا ساسىپ قالعان.
— ەح–ەح‚ جاگور! “مايدانعا بارماساڭ‚ مالعا بارماساڭ — جەر قازۋعا باراسىڭ. قازاقتاردىڭ ءبارى جالقاۋ‚ مال باعام دەپ بويىن باققان. سەن دە وگىزدەيسىڭ — ولمەيسىڭ” دەمەدى مە... اتتەڭ‚ سەن بولماعاندا قار باسقان تۇلكىدەي شالدىرماس ەم! اش بورىدەي الدىرماس ەم! قايتەيىن!
ەكى بۇكتەلگەن سىلتىق ساعىم قيسايا كەتتى. اش كۇزەندەي شيىرشىق اتا اۋىرسىنىپ جاتتى دا‚ قايتىپ تىلگە كەلە المادى. ەزۋىنەن ىستىق قان تابى ءبىلىندى.
ەگوردىڭ دا ساناسى سۋىنا وتىرىپ قالدى. الگىندەگى بۋلىققان وكسىك تە‚ بۋىنعان وكىنىش تە عايىپ بولدى... بويى جەڭىلدەپ‚ جازىقسىز توگىلگەن قانعا دەگەن ايانىش سەزىمى ساپ تىيىلدى.
...سيىر بەسىن ىلىنە جيرەن وفيسەر دە قايتىپ ورالدى. سىرقاتى دا كۇشەيە ءتۇسىپ‚ ۇستى-ۇستىنە دامىلسىز جوتەلەدى. البىراعان ءجۇزى دە الاۋ-دالاۋ. ەسەڭگىرەگەن ەگورعا ەشتەڭە دەمەدى. “سىلىمتىك ‚ سۆولوچ!” دەپ سۇيەكتى بوقتادى. جاۋىنگەردىڭ بىرىنە قاشقىننىڭ شالبارىن‚ جىلى دامبالىن شەشتىرىپ‚ ابىرويىن اشتىردى. سۋىنىپ ۇلگەرگەن سۇيەكتىڭ ەنىنە ەڭكەيىپ‚ قىلپىلداعان باكىمەن قولاقپانداي قىلىپ ۇلى مۇشەسىن كەسىپ الدى... ەن تۇبىندەگى ءالى دە قان تولى تامىرلاردان شىپ-شىپ شىققان قان تۇيىرشىكتەرى كورىندى.
مۇنداي سۇمدىق سۋىق كورىنىستەن ەگوردىڭ دا‚ جاۋىنگەرلەردىڭ دە ءبىر ءسات جۇرەگى توقتاپ‚ جانى تۇرشىكتى. ارۋاققا ىستەلگەن حايۋاندىق ارەكەتتەن ازا بويلارى قازا بولدى. جاپاندى جالعىز بيلەگەندەي‚ ۇلكەن باستىققا ارقا سۇيەگەن، ۇشەۋمەن ساناسپاس جيرەن وفيسەر عانا بىلق ەتكەن جوق.
قاشقىندى كومۋسىز تاستاپ كەتە المادى. قىس ەمەس — كوكتەم. جونعا مال قاشادى‚ سوڭىنان ادام قۋادى دەگەندەي. بۇلار ساعىمدى ءوزى جاتقان تۇرعىنىڭ توبەسىنە سۇيرەپ شىعارىپ‚ تۇرعى باسىنداعى باياعىدان مىزعىماي جيناۋ-لى تۇرعان قاراقشىنى تىپ-تيپىل بۇزىپ‚ تاۋلى ءوڭىردى قاراۋىلداپ تۇراتىن سول تاس قاراقشىنىڭ جالپاق تاستارىمەن باستىرىپ تاستادى. قاشقىننىڭ ءجۇزىن تاس وبا جاسىردى.
بەسىن بەلگە قۇلاي، ەتەككە قاراي ءبارى دە قوزعالىپ كەتتى.
مىنە‚ وسى شاقتا بۇلاردىڭ توبەسىنەن تەرىستىككە قاراي ساپ تۇزەگەن جاۋىنگەرلەردەي، تىرنالاردىڭ مول توبى ۇشقان. ءبارى دە ەگورمەن توقتاي قاپ اسپانعا كوز سالعان.
...تراۋ–تراۋ... تراۋ–تراۋ... تراۋ...
و‚ جاساعان! بۇگىن دە تىرنالار تەرىستىككە جەبەنىڭ ۇشىنداي قادالىپتى. كەرەڭ دە مىلقاۋ كەرجاق شال قاناتتىڭ سۋىلىن ەستىمەسە دە‚ مىسىقتاي وتكىر كوزىن كوككە سىعىرايتا قالىپتى. كەنەت ول كوزىن تايدىرىپ‚ قارماعىن جيناپ‚ كەتۋگە دايىندالدى.
...ءيا‚ بۇل ىشتەن تىنعالى قاشان؟ ىشىنە قان قاتقالى قاشان؟! جاس كەزىندە كۇيىنگەن باياعى ءبىر ىستەرىنە بۇل كۇندە سۇيىنگەن كەرجاق-ورىس قوي. ءسىبىردىڭ كارى ايۋىنداي سەلت ەتپەس‚ سەكەم الماس كۇيى وتەر دە كەتەر. ەندى كوپ قالعان جوق قوي.
1997 جىل‚ جەلتوقسان
You Might Also Like
-
قولىنا قالام الىپ، جيناقتاعان ويىن قاعازعا تۇسىرە بەرگەنى سول ەدى، تىرس-تىرس ەتىپ تەرەزە اينەگى شەرتىلدى. جانىبەك ەرىكسىز جوعارى قارادى. جەرتولە — “پودۆالدا” تۇراتىن جانىبەكتىڭ جا...
