بلۋم تاكسونومياسى - جەكە تۇلعا شىعارماشىلىعىن دامىتۋشى ءادىس
اتىراۋ وبلىسى، يساتاي اۋدانى، ح. ەرعالييەۆ اۋىلى،
جالپى ءبىلىم بەرەتىن نوۆوبوگات ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى قۇسپانوۆا شاربانۋ جاندوللا قىزى
بلۋم تاكسونومياسى - جەكە تۇلعا شىعارماشىلىعىن دامىتۋشى ءادىس
ححI عاسىردا، ءبىلىم مەن تەحنيكانىڭ عارىشتاپ دامىعان زامانىندا، ءمۇعالىم وزگەرۋى كەرەك. ويتكەنى الەمدى وزگەرتۋ تەك ءبىلىمنىڭ، سول ءبىلىمدى الۋدى ۇيرەتۋشى تۇلعا ءمۇعالىمنىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءىس. قازىرگى زامان مۇعالىمنەن تەك ءوز ءپانىنىڭ تەرەڭ بىلگىرى بولۋى ەمەس، تاريحي تانىمدىق، پەداگوگيكالىق - پسيحولوگيالىق ساۋاتتىلىق، ساياسي ەكونوميكالىق بىلىمدىلىك جانە اقپاراتتىق ساۋاتتىلىقتى تالاپ ەتۋدە.
ءوزىم باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى رەتىندە ساباق ۇدەرىسىندە بالالاردىڭ العان بىلىمدەرىن ءتيىمدى قولدانۋلارىنا، ءوز ويىن اشىق ايتۋىنا، العان بىلىمدەرىن جيناقتاپ، باعالاۋ بىلىكتەرىنە كوڭىلىم تولمايتىن - دى. ولاردىڭ دالەلدەر كەلتىرگەندە ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنبەۋى، كوبىنە تۇسىنىكتەرىنىڭ وقۋلىق كولەمىندە عانا بولىپ، العان بىلىمدەرىن ءتيىمدى قولدانا الماۋى قاتتى قىنجىلتاتىن.
مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋدىڭ دەڭگەيلىك كۋرسىنان وتكەنشە وسىنداي وزەكتى ماسەلەلەردىڭ شەشۋىن تاپپاي كاسىبي توقىراعانىمىز شىندىق. دەڭگەيلىك كۋرس باعدارلاماسى ۇسىنعان جەتى مودۋلگە نەگىزدەپ وقىتۋ ادىستەمەسى وقىتۋ مەن وقۋداعى كوپتەگەن پروبلەمالاردىڭ شەشۋىن ۇسىندى.
1956 جىلى امەريكاندىق عالىم بەندجامين بلۋمنىڭ ءتوراعالىق ەتۋىمەن ءبىلىم بەرۋ كوميتەتى ازىرلەگەن سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى قاراستىرۋعا بولاتىن ويلاۋ داعدىلارىنىڭ كەڭىنەن قولدانىلاتىن يەرارحيالىق مودەلى بلۋم تاكسونومياسىن تاجىريبەمە ەنگىزدىم. مەن ءوز وقۋشىمدى پىكىرىن اشىق ايتا الاتىن، ءبىلىمدى جەكە تۇلعا رەتىندە كورۋ ءۇشىن ءار ساباقتى وسى جۇيەدە جوسپارلاۋدان باستاۋدى ءجون كوردىم. ساباقتى بلۋم تاكسونومياسىمەن قۇرىلىمداۋداعى ماقساتىم وقۋشىلاردىڭ سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ارقىلى العان ءبىلىمىن تالداپ، پىكىرىن ومىرمەن بايلانىستىرا، اشىق ايتۋعا باعىتتاۋ بولدى.
بلۋم تاكسونومياسى تانىمدىق ءۇردىستى ەڭ قاراپايىم دەڭگەيدەن باستاپ بىرتە - بىرتە كۇردەلەنەتىن 6 دەڭگەيگە جىكتەيتىندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، قاراپايىم دەڭگەيگە ەستە ساقتاۋ، تۇسىنە ءبىلۋ، ەسكە ءتۇسىرۋ؛ ال ودان كەيىنگى ءتۇسىنۋ دەڭگەيىندە سول اقپاراتتى باسقاشا، ءوز سوزىمەن جەتكىزە الۋمەن جالعاسادى. جاڭا اقپاراتتى بولىكتەرگە ءبولىپ زەرتتەۋدەن كەيىن ونى ءوز تاجىريبەسىندە تاسىمالداي الۋ سياقتى الدىڭعىعا قاراعاندا كۇردەلى ارەكەتكە ۇلاسادى. وقۋشىنىڭ ءبىلىمىن دامىتۋداعى ويلاۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىندە جۇرەتىن قاراما – قارسىلىق تۋعىزۋ، شەشىم قابىلداۋ، باعا بەرۋ جۇمىستارىنىڭ ادىستەمەسىن مەڭگەرۋ ارقىلى ءمۇعالىم رەتىندە ءوز - وزىمە دەگەن سەنىمىم ورنادى. ءسوز ەتىلىپ وتىرعان دەڭگەيلەرگە سايكەس تانىمدىق ءۇردىستىڭ ماقساتتارى بىرتە - بىرتە كۇردەلەنۋ زاڭدىلىعىن ءتۇسىنۋ مەنى ۇنەمى ىزدەنىستە بولۋعا جەتەلەدى.
ءار قادام سايىن سول دەڭگەيدە ورىندالعان ارەكەتكە باعا بەرۋدى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى ارتىپ، شىعارماشىلىعى شىڭدالادى. شىعارماشىلىق جۇمىستاردى ورىنداعاندا وقۋشىلار ءوزىنىڭ بولجاۋ، توپشىلاۋ، ءتۇرلى قۇبىلىستاردىڭ اراسىنداعى بايلانىستاردى سالىستىرا ءبىلۋ قابىلەتىنە سۇيەنە وتىرىپ، وي قورىتىندىسىن جاساپ، جاڭا شەشىم تابادى، وزىندىك جاڭالىق اشادى. بۇل جاڭالىقتى بالا شىعارماشىلىعىن دامىتۋدا پايدا بولعان وزگەدە جوق قايتالانبايتىن ءونىم دەپ قاراۋعا بولادى. بلۋم تاكسونومياسىمەن جۇمىس ناتيجەسىندە وقۋشى ءبىلىمىن شىعارماشىلىق دەڭگەيگە جەتەلەۋ جۇزەگە اسادى. وسى ادىستەمەنى مەڭگەرۋ مەنى دە شىعارماشىل ويلاۋعا، وزگەلەردىڭ پىكىرى مەن ءىس – ارەكەتىنە سىني تۇرعىدا باعا بەرىپ، ءتيىمدى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋگە ۇيرەتتى. كەزدەسكەن كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتاردى ءتۇسىنىپ، قورىتا وتىرىپ، جاڭا قادامدار جاساۋعا دا جاسقانبايتىن بولدىم.
بلۋم تاكسونومياسىنىڭ وقۋ مەن وقىتۋدا عانا ەمەس، تاربيە سالاسىندا، مۇعالىمدەردىڭ بىرلەسكەن وقۋلارىندا پايدالانۋ ءۇشىن دە ءتيىمدى ەكەندىگى دالەلدەنۋدە.
بىزدەر، مەكتەبىمىزدەگى مۇعالىمدەردىڭ ”دامۋ“ كاسىبي قوعامداستىق مۇشەلەرى، كاسىبي ءبىلىم مەن ادىستەمەنى تولىقتىرۋعا مۇمكىندىك بەرگەن دەڭگەيلىك كۋرستا العان ءبىلىمىمىزدى مەكتەپ تاجىريبەسىنە ەنگىزىپ، ارىپتەستەرىمىزگە ۇلگى كورسەتۋ ارقىلى وقۋشىنى جان - جاقتى دامىعان تۇلعا ەتىپ تاربيەلەۋگە كۇش سالۋدامىز.
جالپى ءبىلىم بەرەتىن نوۆوبوگات ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى قۇسپانوۆا شاربانۋ جاندوللا قىزى
بلۋم تاكسونومياسى - جەكە تۇلعا شىعارماشىلىعىن دامىتۋشى ءادىس
ححI عاسىردا، ءبىلىم مەن تەحنيكانىڭ عارىشتاپ دامىعان زامانىندا، ءمۇعالىم وزگەرۋى كەرەك. ويتكەنى الەمدى وزگەرتۋ تەك ءبىلىمنىڭ، سول ءبىلىمدى الۋدى ۇيرەتۋشى تۇلعا ءمۇعالىمنىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءىس. قازىرگى زامان مۇعالىمنەن تەك ءوز ءپانىنىڭ تەرەڭ بىلگىرى بولۋى ەمەس، تاريحي تانىمدىق، پەداگوگيكالىق - پسيحولوگيالىق ساۋاتتىلىق، ساياسي ەكونوميكالىق بىلىمدىلىك جانە اقپاراتتىق ساۋاتتىلىقتى تالاپ ەتۋدە.
ءوزىم باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى رەتىندە ساباق ۇدەرىسىندە بالالاردىڭ العان بىلىمدەرىن ءتيىمدى قولدانۋلارىنا، ءوز ويىن اشىق ايتۋىنا، العان بىلىمدەرىن جيناقتاپ، باعالاۋ بىلىكتەرىنە كوڭىلىم تولمايتىن - دى. ولاردىڭ دالەلدەر كەلتىرگەندە ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنبەۋى، كوبىنە تۇسىنىكتەرىنىڭ وقۋلىق كولەمىندە عانا بولىپ، العان بىلىمدەرىن ءتيىمدى قولدانا الماۋى قاتتى قىنجىلتاتىن.
مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋدىڭ دەڭگەيلىك كۋرسىنان وتكەنشە وسىنداي وزەكتى ماسەلەلەردىڭ شەشۋىن تاپپاي كاسىبي توقىراعانىمىز شىندىق. دەڭگەيلىك كۋرس باعدارلاماسى ۇسىنعان جەتى مودۋلگە نەگىزدەپ وقىتۋ ادىستەمەسى وقىتۋ مەن وقۋداعى كوپتەگەن پروبلەمالاردىڭ شەشۋىن ۇسىندى.
1956 جىلى امەريكاندىق عالىم بەندجامين بلۋمنىڭ ءتوراعالىق ەتۋىمەن ءبىلىم بەرۋ كوميتەتى ازىرلەگەن سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى قاراستىرۋعا بولاتىن ويلاۋ داعدىلارىنىڭ كەڭىنەن قولدانىلاتىن يەرارحيالىق مودەلى بلۋم تاكسونومياسىن تاجىريبەمە ەنگىزدىم. مەن ءوز وقۋشىمدى پىكىرىن اشىق ايتا الاتىن، ءبىلىمدى جەكە تۇلعا رەتىندە كورۋ ءۇشىن ءار ساباقتى وسى جۇيەدە جوسپارلاۋدان باستاۋدى ءجون كوردىم. ساباقتى بلۋم تاكسونومياسىمەن قۇرىلىمداۋداعى ماقساتىم وقۋشىلاردىڭ سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ارقىلى العان ءبىلىمىن تالداپ، پىكىرىن ومىرمەن بايلانىستىرا، اشىق ايتۋعا باعىتتاۋ بولدى.
بلۋم تاكسونومياسى تانىمدىق ءۇردىستى ەڭ قاراپايىم دەڭگەيدەن باستاپ بىرتە - بىرتە كۇردەلەنەتىن 6 دەڭگەيگە جىكتەيتىندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، قاراپايىم دەڭگەيگە ەستە ساقتاۋ، تۇسىنە ءبىلۋ، ەسكە ءتۇسىرۋ؛ ال ودان كەيىنگى ءتۇسىنۋ دەڭگەيىندە سول اقپاراتتى باسقاشا، ءوز سوزىمەن جەتكىزە الۋمەن جالعاسادى. جاڭا اقپاراتتى بولىكتەرگە ءبولىپ زەرتتەۋدەن كەيىن ونى ءوز تاجىريبەسىندە تاسىمالداي الۋ سياقتى الدىڭعىعا قاراعاندا كۇردەلى ارەكەتكە ۇلاسادى. وقۋشىنىڭ ءبىلىمىن دامىتۋداعى ويلاۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىندە جۇرەتىن قاراما – قارسىلىق تۋعىزۋ، شەشىم قابىلداۋ، باعا بەرۋ جۇمىستارىنىڭ ادىستەمەسىن مەڭگەرۋ ارقىلى ءمۇعالىم رەتىندە ءوز - وزىمە دەگەن سەنىمىم ورنادى. ءسوز ەتىلىپ وتىرعان دەڭگەيلەرگە سايكەس تانىمدىق ءۇردىستىڭ ماقساتتارى بىرتە - بىرتە كۇردەلەنۋ زاڭدىلىعىن ءتۇسىنۋ مەنى ۇنەمى ىزدەنىستە بولۋعا جەتەلەدى.
ءار قادام سايىن سول دەڭگەيدە ورىندالعان ارەكەتكە باعا بەرۋدى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى ارتىپ، شىعارماشىلىعى شىڭدالادى. شىعارماشىلىق جۇمىستاردى ورىنداعاندا وقۋشىلار ءوزىنىڭ بولجاۋ، توپشىلاۋ، ءتۇرلى قۇبىلىستاردىڭ اراسىنداعى بايلانىستاردى سالىستىرا ءبىلۋ قابىلەتىنە سۇيەنە وتىرىپ، وي قورىتىندىسىن جاساپ، جاڭا شەشىم تابادى، وزىندىك جاڭالىق اشادى. بۇل جاڭالىقتى بالا شىعارماشىلىعىن دامىتۋدا پايدا بولعان وزگەدە جوق قايتالانبايتىن ءونىم دەپ قاراۋعا بولادى. بلۋم تاكسونومياسىمەن جۇمىس ناتيجەسىندە وقۋشى ءبىلىمىن شىعارماشىلىق دەڭگەيگە جەتەلەۋ جۇزەگە اسادى. وسى ادىستەمەنى مەڭگەرۋ مەنى دە شىعارماشىل ويلاۋعا، وزگەلەردىڭ پىكىرى مەن ءىس – ارەكەتىنە سىني تۇرعىدا باعا بەرىپ، ءتيىمدى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋگە ۇيرەتتى. كەزدەسكەن كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتاردى ءتۇسىنىپ، قورىتا وتىرىپ، جاڭا قادامدار جاساۋعا دا جاسقانبايتىن بولدىم.
بلۋم تاكسونومياسىنىڭ وقۋ مەن وقىتۋدا عانا ەمەس، تاربيە سالاسىندا، مۇعالىمدەردىڭ بىرلەسكەن وقۋلارىندا پايدالانۋ ءۇشىن دە ءتيىمدى ەكەندىگى دالەلدەنۋدە.
بىزدەر، مەكتەبىمىزدەگى مۇعالىمدەردىڭ ”دامۋ“ كاسىبي قوعامداستىق مۇشەلەرى، كاسىبي ءبىلىم مەن ادىستەمەنى تولىقتىرۋعا مۇمكىندىك بەرگەن دەڭگەيلىك كۋرستا العان ءبىلىمىمىزدى مەكتەپ تاجىريبەسىنە ەنگىزىپ، ارىپتەستەرىمىزگە ۇلگى كورسەتۋ ارقىلى وقۋشىنى جان - جاقتى دامىعان تۇلعا ەتىپ تاربيەلەۋگە كۇش سالۋدامىز.
You Might Also Like
