بولعان انا باقشاسىندا بولعان التىن توي
ولار ۇشەۋ ەدى.
ەكەۋىنىڭ انالارى — بولعان مەن نۇرجان اۋەلدەن دوس بولاتىن، تاعدىرلارىندا دا ۇقساستىق بار ەدى. ەكەۋى دە، تاعدىردىڭ جازۋىمەن، ەرلەرىنەن ەرتە ايرىلعان ەكەن. مۇڭداس، سىرلاس ەكەۋىن جاقىنداستىرعان قاتار ءجۇرىپ تارتقان تىرشىلىك تاۋقىمەتى دە بولار. تۇرىكمەنستاننىڭ قارابۇعازىندا سۋلفات تاسىعان كۇندەردى باستارىنان بىرگە وتكەرىپتى. 1938 جىلى ولار تۋعان جەرگە بىرگە ورالادى، بۇل ەكى وتباسىنىڭ مۇندا دا قاتار كۇن كەشۋى، ءوتىپ بارا جاتقان جاستىق شاقتارىنىڭ بەلگىسىندەي، بالالارىنىڭ قىلتيىپ قاتار بوي تۇزەۋلەرى، ءاربىر اتا-انا سياقتى، ەرتەڭىنەن كۇتەتىن قىزىق پەن قۋانىش بۇلاردىڭ دا ۇمىتتەرىن جالعاپ، ارماندارىنا قانات بىتىرگەنى ءسوزسىز ەدى. "ەگەر بالالارىمىز امان-ەسەن كامەلەتكە تولسا، ەڭ بولماسا، سولاردىڭ قىزىعىن بىرگە كورىپ، بىرگە قۋانايىق" — دەپ، ۋادەلەسەدى. وسى ىزگى نيەت انالاردىڭ وسىدان ءدال ەلۋ جىل بۇرىن، شاحتا ورتا مەكتەبىن جاڭا بىتىرگەن، بالاۋسا قىز قۇندىز بەن بالعىن جىگىت ورىننىڭ وتاۋ تىگۋلەرىنە سەبەپ بولعان ەكەن. وسىلايشا: "مەنىڭ ورنىمدى ەندى وسى بالا باسادى، ەسىمىن ورىن دەپ قويارسىڭ"، — دەپ كەتكەن اكە ءسوزى ورنىنا كەلىپ، قۇلسارييەۆتار اۋلەتىنىڭ شاڭىراعى قايتادان بوي تۇزەپتى. بۇل 1950 جىلدىڭ 1 مامىرى ەكەن.
— مەن بۇل ۇيگە كەلگەندە مۇندا ءۇش-اق ادام بولدى. اناسى مەن ءىنىسى عانا. تۇرمىسقا شىعىپ كەتكەن ەكى اپاسىن بۇرىن دا بىلەتىنمىن، ولار وزدەرىمەن وزدەرى. ءىنىسى قولعانات ول كەزدە ءۇش-تورت جاستا عانا. قاراسا، كوز تويمايتىن سۇپ-سۇيكىمدى. شاشى بۇيرا-بۇيرا بولىپ، تومپيىپ جۇگىرىپ جۇرەتىنى ءالى كوز الدىمدا. سول كەزدەن بەرى ءوزىم دە تالاي بالانىڭ اناسى بولدىم، ءبىراق ول مەنىڭ تۇڭعىش ۇلىم سياقتى. ءوزى دە سولاي سەزىنەدى، بالالاردىڭ ءبارى دە سولاي تۇسىنەدى. ءقازىر قولعانات جاننىڭ ءوزى ۇلكەن شاڭىراقتىڭ يەسى. مەدەلحان ەكەۋىنىڭ ءۇش ۇلى بار. ايتا كەتەيىن، مەدەلحان كەلىنىمىز ماڭعىستاۋدىڭ ەلگە ايگىلى، ىرگەلى اۋلەتىنەن شىققان، كورگەندى جەردىڭ قىزى. قۇدامىز ىسقاق شاكىراتوۆتى، ونىڭ بالاسى سەرجاندى بىلمەيتىندەر از شىعار. مەدەش سول سەرجاننىڭ تۋعان قارىنداسى. قولعانات پەن ەكەۋىنىڭ تۇڭعىشتارى جوعارى ءبىلىمدى مامان بولىپ، جۋىردا قىزمەتكە تۇرعان، وسى ناۋرىزدا بۇل نەمەرەم العاشقى ايلىعىنا كويلەك كيگىزدى. سابيتتەرى الماتىدا وقىپ ءجۇر. مەرەكە التىنشى كلاستا. ءوزىم ون ەكى قۇرساق كوتەردىم. قىزدار تۇرمىسقا شىقتى، ۇلدار ۇيلەندى. ءبارى دە بالالى-شاعالى. قۇدايعا شۇكىر، ءبىر كەزدەگى ەكى-ۇش جاننىڭ ورنىندا ءقازىر اۋىل ەمەس، ءبۇتىن ءبىر ەل پايدا بولدى، — دەيدى قۇندىز ماما.
قۇداي كوپسىنبەسىن، شىنىندا دا، ورىن اكەمىزدى دۇنيەگە اكەلگەن بولعان انانىڭ كىشكەنتاي ۇياسى بۇل كۇندە ادام قىزىعارلىق ۇلكەن باققا اينالدى. قۇندىز ماما بۇل شاڭىراققا ون ەكى پەرزەنت اكەلىپ، ولار ون ەكى وتاۋ تىككەنىن ايتتى، ال سول وتاۋلارىنىڭ ءوزىنىڭ الدى وركەن جايا باستاعالى ءبىراز بولىپ قالدى. تۇڭعىشتارى رۋحان جولداسى وراق ەكەۋىنىڭ ۇلكەن ۇلى ەكى بالاسىمەن جاڭاوزەندە تۇرسا، ودان كەيىنگى بالا-كەلىنى ءوز قولدارىندا. سوڭىندا تاعى جەتكىنشەكتەرى بار. وزگەلەرى ءالى ۇلدارىن ۇيلەندىرىپ، قىزدارىن ۇزاتا قويماعاندارىمەن، شۇكىر، ەرجەتىپ، بوي جەتىپ وتىرعان ءجاسوسپىرىم جىگىتتەر مەن قىزدار وتاۋلاردىڭ بارىندە دە بارشىلىق. ءقازىر ورىن قۇلسارييەۆ ۇرپاقتارى باتىس قازاقستاننىڭ تالاي جەرلەرىندە تۇرىپ جاتىر. ايجان-امانگەلدى، گۇلنار-بوكەنباي وبلىس ورتالىعىندا، قولعانات پەن مەدەلحان، ساتپاي-بارشاگۇل، عاليا-كومەك، كەنجەش-نۇرجان باۋىرلارىمەن بىرگە جاڭاوزەندە، گۇلجان-جولامان قىزىلوردادا، راۋشان-جاراس بەينەۋدىڭ "اقجىگىت" اۋىلىندا، راقيلا-ەرلان اتىراۋدا تۇرىپ جاتىر. ال سۆەتاسى بالالارىمەن ءوز جانىندا، ەسكى جەتىبايدا. ساكەنى كەلىنشەگى باعلانمەن، سىمبات، ءمادي ەسىمدى سابيلەرىمەن اتا-انانىڭ قولىندا. "جاس وسەدى، جارلى باييدى"، "ورنىندا بار وڭالار" دەگەن قازاقتىڭ سوزدەرى وسىندايدان ايتىلسا كەرەك...
ءبىر قىزىعى، وسىدان جارتى عاسىر بۇرىن نۇرجان انانىڭ وتباسىندا دا ءۇش-اق جان ەكەن. ۇلى مۇحامبەدي جولبولدين كەزىندە وسى ءوڭىردىڭ تانىمال ادامدارىنىڭ ءبىرى بولعان. اۋدان كولەمىندە باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارعان. اۋداندىق الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ سالاسىن باسقارىپ تۇرعان كەزىندە ومىردەن وتكەن. ۇرپاقتارى ءقازىر اقتاۋدا تۇرادى. قىزى ايسۇلۋ مەن كۇيەۋ بالاسى ورەندى ماڭعىستاۋلىقتار جاقسى بىلەدى، ولار دا ءقازىر وسى ءوڭىردىڭ بەلگىلى ادامدارى. قۇندىز ماما سول مۇحامبەديدىڭ تۋعان قارىنداسى.
ەگەر ورىن اكەمىز قۇندىز انامىزدىڭ ەسكى جەتىبايداعى كەڭ سارايداي ۇيىنە بارا قالساڭىز، سىزگە جاسالعان شايدى باعلان ەمەس، اقمارال ەسىمدى جاس كەلىن قۇيۋى دا مۇمكىن. ول جيەن كەلىن. ال ونىڭ بۇل ۇيدە قالاي جۇرگەندىگىنىڭ ءوز تاريحى بار. قۇلاق ءتۇرىڭىز:
قازاقتا "ەلۋ جىلدا ەل جاڭا" دەگەن دە ءسوز بار. ال ورىن قۇلسارييەۆ ازامات جاسىنا جەتىپ، ەڭبەك ولكەسىنە بەت بۇرعان كەز سوعىستان كەيىنگى، ەلدىڭ حالىق شارۋاشىلىعىن قالپىنا كەلتىرىپ قانا قويماي، ەلدىڭ ەلدىگىن تانىتاتىن جايلاردى، ەرتەڭگى كۇنىن دە ويلاپ، ءىس قىلۋعا بەتبۇرىس جاساي باستاعان كەزەڭ ەدى. سوندىقتان دا بولار، ونەرگە بەيىمدىگى، ەلگەزەك، ورنىقتىلىعى دا سەبەپ بولعان شىعار، ول بىردەن-اق مادەنيەت سالاسىنا قاراي يكەمدەلىپ، ونەر جولىنا ءتۇسىپتى. بۇل جولدا العاش ورنىعۋى اقتوبە مادەني اعارتۋ ۋچيليششەسىندە وقۋدان باستالسا كەرەك. ءوزى كورمەسە دە، كىشكەنتاي كەزىنەن ۇلكەن اپاسىنىڭ اقتوبە جاققا تۇرمىسقا شىققانى جونىندەگى اڭگىمەگە قانىق ون جەتى جاسار جاس بالانىڭ كوكەيىندە جاتقان ءبىر وي اقتوبەگە كەلگەننەن كەيىن ونى تاعى دا مازالاي بەرگەن. ونىڭ ۇستىنە ءسانىم اپاسىنىڭ ۇيىندەگى جەزدەسى مۇساعالي ىزدەۋ سالا ءجۇرىپ، اقزەردىڭ ءبىر دەرەگىن ءبىلىپ، جولعا شىعادى. قالتاسىنداعى تىلدەي قاعازعا جازىلعان دەرەك بويىنشا ويىل اۋدانىنا كەلىپ تۇسەدى. باراتىن جەرى ودان ءارى ەلۋ شاقىرىمداي جەردە. قۇرمان كەڭشارىنا قاراستى مالشى اۋىلى ەكەن. ول كەزدە قازىرگىدەي اعىلىپ جاتقان اۆتوبۋس، دايىن تۇرعان وزگە كولىك قايدان بولسىن، بىرەۋدىڭ ارباسىنا جارماسىپ، بىرەۋدىڭ سىلتەۋىمەن قارا جولدىڭ شاڭىن بۇرقىراتا جاياۋلاپ، ءبىر جەردەن ءبىر جۇتىم سۋدى ىشسە ءىشىپ، ىشپەسە — ىشپەستەن اڭقاسى كەۋىپ ءجۇرىپ، "جۇرە بەرسە، مەككەگە جەتەدى" دەگەندەي، اپاسىنىڭ اۋىلىن دا تابادى.
ەلدىڭ سوعىستان كەيىن ءالى وڭالىپ كەتە قويماعان كۇيسىز كەزى. ونىڭ ۇستىنە، 1950 جىلى سوعىستا ءجۇرىپ جەزدەسى "تۇتقىنعا تۇسكەنى" ءۇشىن ۇستالىپ كەتىپتى. بالا-شاعا ءالى جاس. كىشىسى 3-4 جاستا عانا. ۇستالىپ كەتكەننەن بەرى جەزدەسىنەن ەش حابار جوق ەكەن. ىزدەۋ سالاتىن ادامنىڭ دا سىڭايى بايقالمايدى. جاعدايعا ابدەن قانعان جاس جىگىت ءىشى-باۋىرى قانشا ەزىلسە دە، ول جولى ەلىنە قايتۋىنا تۋرا كەلەدى. ءبىراق كەلەسى جىلىندا ءتاس-تۇيىن بولىپ قايتادان ورالادى دا، اپاسى مەن ەڭ كىشى جيەنىن جانىنا ەرتىپ، قاراعاندىدا قاماۋدا جاتقان جەزدەسىن ىزدەپ، ساپارعا شىعادى. جۇرە-جۇرە ونى دا تابادى. سول كەزدەگى وزدەرىنىڭ زاڭى بويىنشا، بۇلارعا ىزدەپ بارعان ادامدارىن جولىقتىرىپ، ءبىر اپتاداي جانىندا بولۋعا رۇقسات ەتىلەدى. ول سول جولى ءوزىنىڭ جەزدەسىنە ايتقان ءبىر ءسوزىن ءالى ۇمىتپاپتى:
— جەزدەكە، زامان تۇزەلىپ كەلەدى. جۋىردا ءبىر جاقسىلىق بولادى دەگەن حابار بار. بۇيىرسا، كوپ ۇزاماي جازىقسىز قامالعان جولداستارىڭمەن بىرگە ەلگە سەن دە ورالىپ قالارسىڭ. سوعان سەن، ءوزىڭدى كۇت! — دەگەن ەكەن. ايتقانىنداي-اق جەزدەسى كەلەسى جىلى امنيستياعا ءىلىنىپ، امان-ەسەن ەلگە ورالىپتى. "ءاي، اۋزىما قۇداي سالعان ەكەن سوندا!" — دەپ، ءوزى سونى ەسىنە السا، ءالى كۇنگە دەيىن ءماز بولىپ وتىرادى...
ءقازىر سول اعايىندارىمەن اراعا التىن كوپىر سالىنعان دەرلىكتەي. ورىن اعاسىنىڭ تاربيەسىندە ءجۇرىپ، وسىندا ەڭبەككە ارالاسقان سولاردىڭ ۇرپاعى اسقار جەتىباي جەرىنەن جار تاۋىپ، ەكى اۋىلدىڭ اراسى بۇرىنعىدان دا جاقىنداي تۇسكەن. ماناتى اقمارال اتتى جاس كەلىن سول اسقاردىڭ كەلىنشەگى. ماڭعىستاۋعا بەلگىلى مۇنايشىلار بيجانوۆتار اۋلەتىنەن.
جالپى اقزەر مەن عالىمنان بەكىش، بەكارىستان جۇمازيا ەسىمدى ءۇش جيەن بار. بەكىش عالىموۆ ەكى مارتە قازاق سسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولعان، سوسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن العان ادام. مىنە، كەزىندە ورىن اكەمىز جان ۇشىرا قامقورلىق جاساعان سول ءبىر جاندار كەيىننەن وسىنداي دارەجەلەرگە دە جەتكەن.
ورىن اكەمىزدىڭ ەكىنشى اپاسى ءسانىم دە كەزىندە ونەرلى جانداردىڭ ءبىرى بولىپتى. ول كىسىنىڭ قۇداي قوسقان قوساعى ايگىلى وسكىنباي اتانىڭ بالاسى حاميت ەكەن، ول كىسى دە تاماشا ءانشى بولعان دەسەدى. كەزىندە ءسانىم مەن حاميت تۇرىكمەنستاندا وتكەن حالىقارالىق بايقاۋدان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەڭ ۇزدىك ماركا بولىپ ەسەپتەلىنەتىن "زينگەر" تىگىن ماشيناسىن سىيعا الىپ كەلگەن ەكەن. ونى ماڭعىستاۋ حالقى اراسىندا "ءماشىنشى كەمپىر" اتانعان، ەلگە ايگىلى ىسمەر بولعان انا ۇزاق جىلدار بويى پايدالانىپتى. كيىم-كەشەك تاپشى سول ءبىر جىلداردا وسى ءوڭىردىڭ تالاي بەلگىلى ادامدارى سول كىسىنىڭ قولىنان كيىنگەن دەيدى. اجەسىنىڭ بۇل ونەرى نەمەرە قىزى ايجانعا قونعاننان كورىپ، ءبىلىپ وتىرمىز. ءقازىر ول اقتاۋ قالاسىنىڭ 26-شاعىن اۋدانىنداعى تىگىن شەبەرحانالارىنىڭ بىرىندە ىستەيدى. "كەلىن قايىن ەنەسىنىڭ توپىراعىنان جارالادى دەگەندەي، نەمەرە كەلىنى بارشاگۇل دە (ءساتپايدىڭ كەلىنشەگى) تىگىنشى شەبەر. ال ءسانىم مەن حاميتتىڭ ۇرپاقتارى تۋراسىندا ايتساق لەس اتتى ەر بالاسى كىشكەنتاي كەزىندە تىل-كوزدەن قايتىس بولىپتى. حاميت سوعىستان ورالماعان سوڭ ءسانىم مۇساعالي دەگەن ازاماتپەن باس قوسقان. ولاردان تاراعان ۇرپاق بار، ءبارى دە ءوسىپ، جەتتى.
مىنە، اكەمىز ورىن مەن قۇندىز انامىزدىڭ عۇمىر ساپارلارىنىڭ باستاۋىنا ۇڭىلگەندە، وسىنداي جايتتار ويعا ورالار ەدى. ءيا، وسىدان جارتى عاسىر بۇرىن بولعان انانىڭ باۋىرىنداعى قوس سابيدەن وزگە بۇل شاڭىراقتا كوڭىل جۇباتار ەشتەڭە دە، ەشكىم دە جوق ەدى. ولار، شىنىندا دا، ۇشەۋ-اق بولاتىن. بەينە ءبىر تامشى سۋ كولگە اينالعانداي، ءبىر ادام ءدۇيىم ەلگە اينالعانداي. ال وسى ەلۋ جىلدىڭ استارىندا قانشاما سىر، قانشاما جىر جاتىر دەسەڭىزشى...
You Might Also Like
-
«ەستەلىك» بۇرىشىنان اتا جايلى كوپتەگەن اقپاراتتار، فوتو البومنان سۋرەتتەرىن، كىتاپتاردان كوپتەگەن مالىمەتتەر وقۋ ارقىلى، سول سۇراپىل سوعىستىڭ اتموسفەراسىن سەزىنە ءبىلدىم. وزىمەن كەزدەسى...
-
(ايكۇمىس دوسانوۆا باسشى بولۋ دەگەندى حالىق قىزمەتشىسى بولۋ دەپ تۇسىنەدى. اۋىلداستارى دا ونى سول ءۇشىن جاقسى كورىپ، قۇرمەتتەيدى).
