بوتاداي كوزىڭ مولدىرەپ
— ءسال كىدىرشى، يىعىڭا سۇيەنەيىن. جالاڭاياق جۇرگەندى جاقسى كورەم عوي، توپىلايىمدى شەشىپ الايىن دا. ءتۇ-ۋ، تاپىرلاماي تۇرشى-ي...
ۋاي، جاسىل شۇيگىندى كىزعىلتىم نازىك تابانىمەن ابايلاپ باسقان بويجەتكەن ايداي سۇلۋ: قۇلىن مۇشەسى كۇمىس سىمنان سوققانداي؛ يىعىنان اسا قۇلاعان بۇيرالاۋ ماقپال شاش وڭ ىرگەدە بوي سوزعان مىرزا تەرەكتىڭ جۇقا كۇمىس ۇنتاق جالاتقانداي جاپىراعىن جەلپىگەن سامالدىڭ اعىنىمەن تىك جاۋرىندا وينايدى مايدا تولقىن بولىپ. جەلەك اراسىنان سەبەزگىلەگەن شۇعىلا ءتۇن بوياۋلى جىبەك شاشتىڭ ءار تالىندا جالت-جۇلت ەتىپ، قىپشا بەلى بۇراتىلا باسادى ءار قادامىن، از عانا ءدىرىل قاققان ءاپپاق بالتىرى... ۋ-ۋ بەستى قايىڭداي ءبىر ءمىنسىز.
— اۋىلدىڭ بىرگە وسكەن قىزى ەدى. بولمەسىندە وتىرسا ەكەن، — دەپ مازاسىزداندىڭ اپپاق موينىڭدى يىلدىرە العا سوزىپ. ۇنىڭدە دەگبىرسىزدىك بار. ۇرى سامال ماڭدايعا توگىلگەن شوق كەكىلىڭمەن ەركەلەپ ويناپ ۇلگەردى: «ءان-نى، پىسىعىن قارا!» — تەك ءبىر جاققا قاڭعىپ كەتپەسە ەكەن. اۋىلعا كەتىپ قالماسا دە.
كەنەت الىستاعى اۋىلىم ويىما ورالىپ، كوڭىلىم الابۇرتقانى. وقۋدان قۋىلىپ، كوكتەمگە سالىم جەر استىمەن جەتكەنمىن ۇيگە. اشۋلى اكەم كەسىپ ايتىپتى: «ميقۇرتتىڭ وقۋعا ورەسى جەتپەسە، وتار باعۋعا شاماسى كەلەدى. سالىڭدار سالپاڭداتىپ قاراكولدىڭ كوتەنىنەن»، دەپ.
ىزعىعان قوزى شۇباتقان ءبىرىنشى ساقپاندى باعۋ يت قورلىق. كىسى اياعى سيرەك اۋىلدا سالىڭ سۋعا كەتكەن، ماجىعۋلى پۇشايمان حال. تاڭعى شالقار دالانىڭ قايتالانباس سۇلۋلىعى عانا سانسىراعان ساناعا تىنشۋ. كەشكى سۇلۋ اراي دا.
... ءولىارانىڭ تاڭى ساپ-سالقىن. ءالى دە دىمقىل سىز بوي توڭازىتىپ، دەنە تىتىرەندىرەدى. قيالاي تۇسكەن كۇن ساۋلەسڭ قالى كىلەمدەي كۇرەڭسەدەگى ءتۇيىر-تۇيىر جاقۇتتى — تاڭعى شىقتى نۇرلاندىرىپ، كوك مايسا اقىق القا تاققانداي كوز قارىقتىرا جاينايدى. ءاربىر تامشىعا اسپانداعى بوزتورعاي، قالقىعان بۇلتتار، جاسىل دالا، ءبارى-بارى سىيىپ كەتكەن. اتتەڭ، ءبىر ءتۇيىر شىققا سىيعان مۇقىم دۇنيە كەڭ قۇشاعىنا سىيمايدى!..
ساۋلىقتار بىر-بىرىمەن جارىسا مايسا كەشىپ، شۇيگىندى بىرت-بىرت ۇزەدى وبىرلانا. وتكىر تۇياقتارى تاڭعى شىقپەن جۋىلىپ جالتىرايدى. اقىق مونشاقتار ءۇزىلىپ تۇسەدى، سۇيرىكتەن سىڭعىر قاعىپ.
دزين-دزين... وسى نازىك اۋەن اۋادا ۇزىلمەي تۇنىپ قالعان. اتتەڭ، بارشا قورعانسىز سۇلۋلىق سياقتى ءمولدىر شىقتىڭ عۇمىرى دا قاس-قاعىم-اۋ. سۇتكە تويعان قوزىلار كۇن قىزباي-اق كەڭ جازىقتا ارلى-بەرلى دۇركىرەي جارىسىپ، تىنباي شاپقىلاسۋدا: تاڭدارى جارق-جارق ەتە جۇيتكىپ، ءبىرىن-بىرى شارشاماي قۋالاستى. كەنەت الدەبىر ءبىر كوك قوشاقان شاپقىلاعان كۇيى ەنەسىنىڭ باۋىرىنا بارىپ تىعىلدى دا، تيتىمدەي قىزىل ءتىلى سۇيىرلەنىپ، سىزداپ، ۇرپىسىنەن اپپاق ءسۇت تامشىلاعان جەلىندى تۇمسىعىمەن ءتۇرتىپ-تۇرتىپ جىبەرىپ، بورپىلداتا ەمدى ۇلكەن مىندەتى بارداي.
بوي تامىرى بوساعان ماما ساۋلىق سارعىشتاۋ كوزدەرىن شالا جۇمىپ، ءۇستىن-ۇستىن كۇيىس قايىرادى مەكىرەنىپ. بار تامىردان ءسۇت اقتى-اۋ بۇلاق بولىپ. الگىندە تىنىمسىز ويناقتاعاندا ۇيپالاقتانعان قوشاقاننىڭ بۇيرا ەلتىرىسى ءبىر پاستە عانا جالت-جۇلت ەتىپ، قۇلپىرىپ سالا بەرگەنى. و، شىركىن، انا ءسۇتىنىڭ شەكسىز قاسيەتى-اۋ...
«عاجاپ، كەي ەلەۋسىز عانا نارسەلەر، ايتىلعان ءسوز نەگە كەنەتتەن ادام ويىندا باسقا جايتتاردى، قازىرگى ساتكە ەش قاتىسسىز وقيعالاردى تىرىلتەدى وسى؟!»
— قاتارلاسىپ جۇرسەڭشى. — جالت قاراعاندا بوتاداي قارا كوزدەرىڭنىڭ تۇبىنە جۇمباق كۇلكى ۇيالاپتى. جۇقا پەردەشە تۇتىلىپ، مولدىرەي تۇنادى. — نەمەنەگە كەيىندەپ قالا بەرەسىڭ؟ بالتىرىم ءتۇپ-تۇزۋ مەنىڭ.
— ءىحم-م!.. وندا تۇرعان نە بار؟ مەيلى، مىلتىقتىڭ ستۆولىنداي بولسىن، — دەدىم قانداعاشتىڭ ءبىر شوق سىرعاسىن اياماي تىستەپ. — قاتىگەز تابانىڭا تاپتالعان جازىقسىز مايساعا جانىم اشيدى اشەيىن.
— سوندا... — تاناداي بوپ دوڭگەلەنگەن جانارىڭدى ەرنەۋلەگەن كۇلكى ءقازىر، ەندى مىنە شاشۋ بولىپ اقتارىلاتىن سياقتى. ءمولدىر قاراشىقتا تيتىمدەي وتتار ۇشقىندايدى.
— سەنىڭشە ادامدار جەر باسپاي، ينەلىكشە قالىقتاپ ۇشۋى كەرەك پە؟ قايداعىنا ايتپاي، اياعىڭدى جىلدامىراق باس. وي، كەرجالقاۋسىڭ-اۋ...
قالا شەتىنە ورنالاسقان ماقتا-ماتا كومبيناتىنىڭ جاتاقحاناسى قالىڭ توعايمەن شەكتەسىپ جاتىر. سالقىن سامال ايمالاعان اۋىر جۇمىس ىستەيتىن قاراكوز قىزدار — ءقازىر دە بايعۇستار ۇزىنىنان سۇلاپ، دەمالىپ جاتقان شىعار.
جارتىلاي اشىق تۇرعان الدەبىر تەرەزەدەن جۇرەك سۋىرعان اۋەن سىزىلىپ قانا ەستىلەدى كەنەت. قازگۋ-دىڭ قوراسىنداعى قۇلاق جەيتىن قيقۋ ەمەس، قوڭىرلانا جەلپىپ، سىر تۇنىپ تولقيدى. ەنگەلبەرت حامپەردينگ! اعىلشىننىڭ كۇمىس قوڭىراۋى. «عاجاپ، بارقىن ءۇندى مۇڭلى ءانشىنى بۇنداي ۋاقتا كىم تىڭداۋشى ەدى، ا؟! ونى الاكەۋىمدە، جۇرەگىڭ الدەنەگە اتقاقتاعاندا عانا تىڭداۋ كەرەك قوي».
— ال ەنتىگىڭدى باسىپ، سوى جەردە تۇرا تۇر. مەن بولمەلەرىنە جىلدام كىرىپ شىعايىن. ايتقانداي، اق قايىڭدى جاقسى كورۋشى ەدىڭ، — دەدىڭ تومپاقتاۋ، شيەدەي القىزىل ەرنىڭە كۇلكى ءۇيىرىلىپ، — انە، اناۋ قايىڭدى قۇشاقتاپ، سىرلاسىپ قال.
راسىندا باقتىڭ بۇرىشىندا ءبىر تامىردان ءتۇپ العان ءۇش بالاپان قايىڭ جۇقا جاپىراقتارى سىبدىرلاي ءيىلىپ تۇر. قوڭىر داقتى اپپاق دىڭىندە ايرىقشا نازىكتىك بار.
«ءۇي، اق قايىڭ! سىر شەرتەرىم سەن ەمەس. اياق ءبىتىپ، قۇمدى اۋىلعا نەگە عانا كوشىپ بارمايسىڭدار، ا؟!»
... تارىداي شاشىلىپ جايىلعان وتاردىڭ ورتاسىندا شالقالاي جاتىرمىن. ارقان بويى كوتەرىلگەن كۇن الدەن-اق قىزۋ. ءالتامان مۇقىم دۇنيەنى تاباعا سالىپ، مايسىز-اق شىجعىرار، ءسىرا. ءتۇپسىز زەڭگىردە شاربى بۇلتتار قالقيدى جالقاۋلانا. ماڭاي تىپ-تىنىش، تەك قۇمىر كومەي بوزتورعايلار عانا ماڭگىلىك انىنە باسىپ، ءتۇ-ۋ بيىكتە تالماي شىرىلدايدى. اشقاراق قويلاير عانا العا ەنتەلەپ، جارىسىپ جايىلادى. تىسىر-تىسىر جۇگىرە باسىپ، بىرت-بىرت ءشوپ ۇزەدى. اينالام تۇنعان ادەمى اۋەن: مايدا تىسىر-تىسىر.... جۇمساق بىرت-بىرت... مامىراجاي تىنىشتىق تۇلابويىمدى بۋىپ، ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىندا تالىقسىپ، ەرىكسىز ءىلىنىپ كەتتى كوزىم. ىلكىدە قۇلاعىما اق جاۋىننىڭ ءۇنى السىرەپ جەتىپ، قۇمىعىپ ەستىلگەن سياقتى ەدى. ايتەۋىر تىسىر-تىسىر... ءا-ا، ءتۇسىم بە بۇل، نەمەنە؟.. الماتىدا سىبدىرلاپ جاڭبىر جاۋىپ تۇر دەيمىن. توقتامايتىن جاۋىن. الىس تاۋلارعا شوككەن قالىڭ بۇلتتىڭ باۋىرىن وتتى قامشى — نايزاعايلار دىبىسسىز، ءبىراق جارق-جۇرق ەتە تىنىمسىز تىلگىلەيدى. ءبىر توپ بۇرىنعى كۋرستاستار ۇشارلىعىندا نايزاعاي جارقىلداعان بيىككە تىرمىسا، جان سالىپ ورمەلەپ بارادى تىزبەكتەلىپ. كەنەت... ءجۇزى قويۋ مۇناردان كورىنبەگەن بىرەۋى سوڭىنا جالت بۇرىلىپ، قايتا-قايتا قول بۇلعادى. بيىكتەرگە شاقىردى-اۋ. «جو-جوق، بارماڭدار، باۋىرلارىم! باسىندا ىلعي جاسىن وينايتىن بيىكتەر تىم ءقاۋىپتى... قۇلايسىڭدار! ىلديدا-اق جۇرەيىكشى...» — دەپ جانۇشىرا ايقايلاعىم كەلەدى. اتتەڭ، ءۇنىم شىعار ەمەس. ال ولار اقىرىن بيىكتەپ بارادى، ءبىرسىن-بىرسىن بۇلتتاردىڭ اراسىنا ءسىڭىپ كورىنبەي بارادى...
جەر-جاھاندى كەرنەپ كەتكەن قورقىنىشتى گۇرىلدەن شوشىنىپ وياندىم. قاق اكەڭنىڭ... قاڭعىباس گەولوگتاردىڭ تىكۇشاعى توبەدەن ءوتىپ كەلەدى قالباعايلارى زىرىلداپ. ءالى دە ماڭگىرىپ، اينالاعا ەسەڭگىرەي قارايمىن. تۇك وي جوق. توبەدە شاقىرايعان كۇننىڭ وتكىر، جەرگە شانشىلا توگىلگەن اششى ساۋلەسى تورالا بەتىمدى دۋىلداتىپ، قوس بىلەگىم توتيايىن توگىلگەندەي اشىسىن. كونىم كەۋىپ، تاڭدايىم جەلىمدەي بوپ، اۋزىم كەۋىپ تۇر. جالاق ەرنىمدى ايەڭكەستەنىپ، جالادىم، جىرىم-جىرىم تەرىسى ءتىلىمدى تىرناپ ءتۇستى. سوندا عانا سەلت ەتىپ، ماڭايعا ۇرەيلەنە كوز جۇگىرتۋگە دارمەنىم جەتسىن. وتار شىعانداپ، ءتۇ-ۋ الىستا، كوز ۇشىندا تەڭىزدەي تولقىعان اق سەلەۋلى القاپقا ەندەپ ۇلگەرىپتى. بوز مۇناردا بۇلدىراپ، اق شۋلان داريادا قالقىعان قارا قايىقتارداي تەربەلەدى. مانا تۇساپ جىبەرگەن شايتانقاسقا دا جال-كەكىلى جەلپىلدەي قوس اياقتاپ قارعىپ، توپالاڭ كەلگىرلەردىڭ سوڭىنان سالىپ ۇرىپ بارادى-اي. «ءبۇلدىردىم، — دەپ ويلادىم جۇرەگىم زىرق ەتىپ. — ءبارى قۇرىدى! تاعى دا ايقاي ەستيتىن بولدىم. قۇدايىم-اي، تەك جاس قوزىلار ىستىقتان ۇيقتاپ قالا كورمەسىنشى. جوعالدى دەگەن سول عوي».
شايتانقاسقانىڭ سوڭىنان جۇگىردىم جاۋ-جالەم. جەر شەتىنە جەتەردەي جان ۇشىردىم. قاشاعان نەمە «قۇرقۇرعا» تابانداپ توقتاپ، وڭايلىقپەن ۇستاتسا قانەكي؟! تۇمسىعى اقجەمدەلگەن كەرزى ەتىكتىڭ قومپىلداعان قونىشى بالعىن بالتىرىمدى اياماي قاجايدى. ارسا بويىمدى اششى، جىلبىسقى تەر تۇتاسىپ جاپقان...
«ەھ-ھەي، اق قايىڭ، سوندا تيتىمدەي سايا، قول ورامالداي كولەڭكەگە زار بولعانمىن. مۇندا مايىسقانىڭ كىمگە قۋانىش، تال-داراق تۇك تاڭسىق ەمەس. قايناعان جازدا ساياڭ وكپەسى وشكەن قويشى بالاعا كەرەك-دۇر».
... كەڭدىگى كوزدىڭ اياسىنا سىيمايتىن القاپتا تارىداي شاشىراپ جايىلعان ءبىرىنشى ساقپان ىمىرت جابىلا بەلەگىردىڭ ەتەگىندەگى قوس قوڭىراۋ — ەكى كيىز ۇيگە قاراي قاپتادى. شايتانقاسقانى اقىرىن اياڭداتىپ ۇيگە قاراي كەلەمىن. اتەڭە نالەت، وتارداعى ەكى-ۇش ەشكى دە تىزالاقتاپ، ىزىممەن ەنتەلەي سالىپ شۇبالتىپ شاڭ شىعارسىن. كۇندەگى ادەتتەرى عوي، قوي قوتانعا كەلگەنشە ەسىك الدىنداعى ىدىستاردى قاڭعىرلاتىپ، ءبىر-بىر تىمىسكىلەپ الۋ قاجەت.
اعاتايىم ءۇيۋلى بايالىشتىڭ ىعىنداعى دىمكاس دۆيجوكتى جوندەپ، توك بەرگىزە الماي ارپالىسۋدا. قۋ تەمىر دە قىرسىق، اعام تۇندە تيتىمدەي تەليەۆيزورىنان بالەت كورە الماي شالا بۇلىنگەن. تاڭ اتقاننان تەرىسىنە سىيماي جۇرگەن. ءقازىر دە جاۋىرىنى كۇدىستەنىپ الىپتى، ءسىرا، دۆيجوك كونبەگەن-اۋ. «ي-ي، يتشىلەگەن تىرلىك-اي، ايقايدان ءبارىبىر قۇتىلا الماس بولدىم دا». ىشتەي كۇرسىندىم. اتتان ءتۇسىپ، ماما اعاش ەتىپ كومگەن قيسىق سەكسەۋىلدىڭ ءيىر-يىر بۇتاعىنا شىلبىرىن ىلە بەرگەنىم سول-اق، قوس كەبەنەك تە جەتتى ۇزىن ساقالدارى جەلبىرەپ، ەنتىككەن كۇيلەرى ەسىك الدىنداعى بوس شەلەكتەردى شاڭعا اۋناتىپ ۇلگەرگەن. ونسىز دا وڭىپ تۇرماعان اعام باسىن كىلت كوتەرىپ:
— كەبەنەك كەلگىرلەردى ءقۋساڭدارشى-اي، — دەپ بارقىراي ايقايلاسىن. داۋسى تارعىل-تىرعىل، ءجۇدا وكتەم. سوسىن بەلىن جازىپ، «كەبەنەك كەلگىرلەرگە» ءبىر ءپاس شۇقشيىپ قارادى دا، ءبار-بارىن ايتپاي-اق ۇقتى. شەرلوك حولمس!
— مالدى قىرىپتى عوي، مالعۇن! قويدى سەلەۋگە سالىپسىڭ-اۋ تاعى دا، — دەپ گۇجىلدەدى. ەكى كەشتىڭ اراسىندا بارقىراعان داۋىستىڭ جاڭعىرىعى شىعىس كوكجيەككە بىرتىندەپ ۇيىعان قاراڭعىلىق قوينىنا ءسىڭدى جاۋلاپ بارىپ. ۇشقىر جەبەدەي زۋىلداپ، كىرش ەتىپ قادالدى.
ۇزىن موينىن تومەن سالعان شايتانقاسقا بار دەنەسى ءدىر ەتىپ، باسىن جەردەن جۇلىپ الدى دا، ءىشىن تارتا تەرەڭ كۇرسىندى، كادۋىلگى شەرلى كىسىدەي كۇرسىندى.
— موينىڭ سالبىراپ، اي مەن كۇننىڭ امانىندا باسقان اياعىڭ ارتقا كەتكەن الباستىمىسىڭ! — دەپ زىركىلدەدى اعام شايتانقاسقانىڭ جالىن سيپاپ تۇرعان ماعان قاراپ. — تىرلىگىڭدە تۇك بەرەكەت جوق سەنىڭ.
قازاندىق قاسىندا كۇيبەڭدەپ، كەشكى اس قامداپ جۇرگەن جەڭەشەم كۇيەلەش-كۇيەلەش كوسەۋىن سالدىر ەتكىزىپ، تاستاي سالدى دا:
— قۇداي-اي، بەيۋاقتا نەمەنەگە باقىراسىڭ؟ قارا ىڭىردە يمانىمىزدى قاسىم قالدىڭ عوي، — دەپ شاپتىقتى. ونىڭ دا داۋسى اششى ەكەن. — جانىڭ شىقتى ما؟
— ءقايتىپ جانىڭ شىقپاسىن، مالدى سەلەۋگە جايىپتى. قانشا قاقسادىم، ۇزىن مۇرتتارى قوزىنىڭ قارنىن تەسەدى دەپ. — ءاسىلى، اعاتايىم قول توقپاقتاي قاتىنىنان قورقادى-ەي، الدە... سىيلاي ما، ءبىر دەمدە ساباسىنا ءتۇسىپ قالعانى.
— قايران قوزىلار قىرىلاتىن بولدى... اۋەلى تۇگەل بولسا دە.
— قۇداي ساقتاسىن ەندى. سەلەۋدىڭ سۇيەگى قاتا قويعان جوق شىعار. «ءبىرىنشى ساقپاندى ءوزىڭ جاي» دەپ قانشا قاقسادىم، سەن دە اينالشاق بولعانداي ۇيدەن شىقپاسىڭ. جاس بالا بىلمەگەن شىعار ءمانىسىن.
— قايداعى بالا! پالە بولدى عوي ول، نە وقۋدى وڭدىرمادى، نايەتى قوي باعا بىلمەيدى ءسۇمپيىپ، — دەپ بۇرقىلدادى اعام دىمكاس دۆيجوكتى دۇڭك ەتكىزىپ ءبىر تەۋىپ. — كوكتەمدە قويدى قالىڭ قاندىمعا باقتى جاباعى ءجۇندى ءار بۇتاعا بايلاتىپ. ۇرىسسام، «قاندىمنىڭ شەشەكتەرى لاعىل مونشاق سياقتى ەكەن. قىزىعىپ كەتتىم»، دەپ لاققانى. ناعىز ناقۇرىس قوي...
«و-وح!» جۇرەگىمە مىڭ سان ينە قادالدى كىرش-كىرش ەتىپ. ورتەپ كەتكەن، اياماي شىمىرلاتقان وتكىر ينەلەر. جەر دوڭگەلەنىپ بارادى، ال مەن جاعىم جارىلارداي تىستەنەمىن. و-و، بۇل اعاتايىم اۋزىنان ەستىر اۋىز ءسوز با ەدى؟! ەكى بەتىم دۋىلداپ، تاس ماڭدايىمدى ەردىڭ قاپتالىسىنا باسىپ، تەڭسەلىپ تۇرمىن. كوزىم ۋداي اشىتىپ، تاماعىما ىستىق جەلىمدەي تۇتقىر ءتۇيىن تىرەلسىن، جۇتىنا الماي قينالدىم. زاپىران تاتيدى. تىنىسىم تارىلىپ، قۇلاعىما قۇر كۇڭگىر ەستىلەدى ەمىس-ەمىس.
— قويساڭشى، — دەدى جەڭگەم باسەڭدەۋ داۋىسپەن. — جۇرەگى تىم نازىك پە، الدە الماتىداعى جولداستارىن ساعىنا ما، ايتەۋىر ءبىر مۇڭدى عوي. كوڭىلىنە قاراساڭشى ءبىر اۋىق.
— اتەڭە نالەت، نەعىلعان نازىك جۇرەك، نەعىلىپ تاۋسىلمايتىن مۇڭ ول. قاراداي ءجۇنجىپ... ءبارى قۇرىسىن، قويدى قىراتىن بولدى عوي قيالدانىپ. سەلەۋگە جايعانىن ايتسايشى، قاستىعى بارداي.
— قويا قويشى ەندى، — دەگەن جەڭگەمنىڭ داۋسىندا سىرى جۇمباق ءدىرىل سىزاتتاندى. — ورتتەي ساعىنىشىمەن سالىستىرعاندا وعان سەلەۋىڭ نە، سەكسەۋلىڭ نە سەنىڭ؟ وي، كاپىر-اي، سەن سەزىمىڭدى ەرتە جوعالتقان ەكەنسىڭ-اۋ. ەندى قويساڭشى...
كوز شارام ىپ-ىسسى. كىرپىگىمە ىلىككەن جەتىم تامشى ءسال دىرىلدەپ تۇردى دا، ءجۇزىمدى كۇيدىرە تومەن سىرعىپ، ومىراۋىما تامدى. سول ءسات ءسىرىسى جىرتىلعان كەبىستى تىرپ-تىرپ سۇيرەتە باسقان جەڭگەم جانىما تاياپ كەلىپ، قولىن يىعىما سالدى.
— كىشكەنەم، كوڭىلىڭە اۋىر الماشى، — دەپ جەڭىل كۇرسىندى سوسىن. — اقىماق ەمەس پە، ازعانتاي ميى قاراكولدىڭ سوڭىندا ىركىت بوپ كەتكەن... كىشكەنەم، نەمەنە، جىلاپ تۇرمىسىڭ؟ قويا عوي، ۇيگە ءجۇرشى... قۇداي-اي، مەن قايتەيىن ەندى؟
باتقان كۇندى بەتكە الىپ، جۇگىرە جونەلدىم. قۇستاي ۇشتىم: سول زىمىراعان كۇيى اۋىل ىرگەسىندەگى جاتاعان توبەنىڭ ۇشارلىعىنا شىقتىم دا، بوز جۋسانعا باۋىرىمدى توسەي ەتپەتىمنەن جىعىلدىم...
باس كوتەرگەنىمدە ون بەسىنە تولعان اي اپپاق نۇرىن اتىراپقا اياماي سەۋىپ تۇرعان. جۋسان ءيىسى سىزاتتانىپ سەزىلگەن تۇنگى دالا دەل-سال، دوڭگەلەنگەن شارتاراپ ۋىز تولى شاراداي. قوپ-قويۋ كۇمىس ساۋلەنى ۋىستاپ ۇستاپ، مەيىر قانباي سىمىرۋگە بولادى.
استە-استە ساباما ءتۇستىم. ءوز-وزىمدى الدارقاتتىم... كىمنەن كورەمىن، كىمگە وكپە ارتامىن؟ ءبارى دە راس، اششى دا اۋىر شىندىق. بىرەۋگە الدىنداعى مال جاقىن. ال ماعان نە جاقىن وسى؟ سانام سانسىراپ، كەۋدە كەمىرگەن بەلگىسىز ساعىنىشتىڭ تۇلكىبۇلاڭ قۇيرىعىنان قاشانعى قۋامىن!؟ ىزدەگەنىم جەتكىزە مە...
— كەل، كوكەڭدى شاقىرايىق، قارنى اشتى عوي، — دەدى جەڭگەم ەسىك الدىنا ىلەستىرە شىققان كىشكەنە ۇلىنا. ايدىڭ كۇمىس نۇرى الاكەۋىمدەندىرگەن تۇندە بەينەلەرى ەمىس-ەمىس بۇلدىرايدى. — كەل، قاتتى ايقايلاپ شاقىرايىق.
— كوكە، كوك-ە، ۇيگە كەل! — دەپ شىرىلدادى ءتورت جاسار ءسابي نازىك داۋسى تىمىق اۋادا تىم-تىم الىسقا ءسىڭىپ. — ەندى ۇيگە كەلە بەرسەي. پاپام ۇيىقتاپ قالدى، بولدى، ۇرىسپايدى.
— كىشكەنە-اۋ، اعاڭا وكپەلەپ، تۋعان ۇيدەن بەزگەنىڭ قالاي؟ ءويتىپ وكپەشىل بولا بەرمە...
«ەي، اق قايىڭ، سەنىمەن سول تۇندە شىن سىرلاسقىم كەلگەن-دى. سەن كوڭىلى قاياۋلى قويشى بالاعا قاتتى كەرەكسىڭ، اق قايىڭ! ءبىراق، كەرەك جاقتا وسپەيتىنىڭ جامان...»
— كوپ توسىپ قالدىڭ با، بولمەسىندە جوق ەكەن. سمەناسى اۋىسىپ كەتىپتى. — اققۇبا، ات جاقتىلاۋ سۇلۋ جۇزىڭدە رەنىش، ىشكى قينالىستىڭ تابى وينايدى. يىلە بىتكەن قارلىعاش قانات قاستارىڭ ءتۇيىلىپ، تومپاقشا قاباعىڭ ءسال شىتىڭقى.
— بەكەر اۋرە بولدىق. بولمەلەستەرىمەن قۇر وتىرىپ-وتىرىپ قايتتىم. قۇداي-اي، قارىزعا اقشا سۇراۋعا تۇك باتا المادىم.
— تفۋ، تيتىمدەيگە سونشا قينادلعانىڭ نە؟ باعانادان... بىردەڭە بولدى ەكەن دەسەم. ازارى، كەيىن الارسىڭ اۋىلداسىڭ شىن اتىمتاي بولسا.
— ەندى قاشان؟ بىرەر كۇندە ديپلوم قورعايمىن. وعان اقشا بىلاي كەرەك، — دەدىڭ رەنىگىڭ ءالى تارقاماي، نارەستەنىڭ بىلەگىندەي جۇمىر، ءمىنسىز ساعاعىڭدى بارماعىڭمەن سىزىپ. — اۋىلعا، ۇيگە پوسىلكامەن الما سالايىنشى دەپ ەم. ءسىڭلىم مەكتەپتى بىتىرەدى عوي، سونى قۋانتايىن دەسەم...
— اقشا قۇرعىر جوق دەيسىڭ عوي...
— توقتاي تۇيشى. المانى ساتىپ-اق العانمىن. قىپ-قىزىل اپورت. اسىرەسە، حوش ءيىسى قانداي كەرەمەت!
— ەندى نەگە مازاسىزداناسىڭ؟ بولدى دا.
— قايداعى بولعان؟ — تۇنىق، جالتىراعان جانارىڭدا ينە جاسۋىنداي اشۋلى ۇشقىندار وينادى. — فيلفاك پەن ءبىزىدڭ بولاشاق اقىنداردان كوردىم يت ءقورلىوتى. ءبارى اقىماق پا، شۇبىرىپ، باققاندارى قىزداردىڭ بولمەسى. ۇلارداي شۋلاپ، تۇككە تاتىمايتىن تاقپاقتارىن وقيدى.
— قويساي، اقىندار وكپەشىل كەلەدى. تىم قۇرىسا ولەڭدەرىن دەشى...
— ماقۇل، ولەڭ-اق بولسىن، ءبىراق ۇيقاستىرعاننىڭ ءبارى ولەڭ دەي المايسىڭ. اراشا تۇسپەي-اق قوي. ال ءبىزدىڭ بولمەدە ءبىر «اقىنداردىڭ اناسى» بار ەمەس پە، سول كەشە بالكونعا قويعان المالارىمدى توپىرلاعان اقىنداردىڭ اۋزىنا توسا بەرىپتى، الباستى. ءبىر توپ «كلاسسيك» قويسىن با، تۇك قالدىرماي، ۆيتامين دەپ سىپىرا جەپ كەتىپتى. ءتىپتى، ءوزىم دە اۋىز تيمەي قالدىم.
— حا-حا... قاسقالار قارشىلداتقان ەكەن ءدا ءتاتتى المانى. «ۆيتامين» دەپ پە، ءجۇدا؟! تىستەرىنە قانقۇرت تۇسكىرلەر-اي... ءىح-حى! ويباي-اي، ءبۇيىرىمدى تەستىڭ. الما جەگەن اقىنداردا كەتكەن ءوشىڭدى مەنەن الامىسىڭ؟!
— ءوزىڭ عوي مازاقتايتىن. ايتشى، ەندى نە ىستەيمىن؟ المانىڭ باعاسى ۋداي ەكەن. سوڭىما ەرگەن جالعىز ءسىڭلىم مەكتەپ بىتىرگەن داستارقانىنا قويسا دەپ ەدىم. جانىم عوي ول مەنىڭ. — اقشا جۇزىڭدە ءالى دە تولعانىستان قىزىل اراي ۇلبىرەيدى. — ال ءبىزدىڭ جاق ەسىلگەن قۇم، ەمگە كوك تۇينەك تابىلمايدى. ەسىڭدە قالسىنشى دەسەم...
— ءبىزدىڭ اۋىل دا جەمىس-جيدەككە جەتىسىپ تۇرعان جوق. ارۋلارى الما جەمەي-اق بويجەتەدى.
— سويلەمەشى، — دەدىڭ جانارىڭ ساۋلەلەنە جارق ەتىپ.
— سويلەمەشى... ادام دەپ ساعان سىر ايتقان ءوزىم دە اقىماقپىن.
— جارايدى.اشۋىڭدى باسشى ەندى. — سۇلۋ قىزدىڭ الدىندا ازداپ كىشىرەيۋ ونشا كىنا ەمەس شىعار بۇل پانيدە؟! — ءبىر امالى تابىلار.
— ءماسساعان، تال ءتۇس بولىپ قالىپتى-اۋ. ال نە ىستەيمىز؟ — دەپ تاعى دا اقشا جۇزىڭدە جۇقالتاڭ اراي البىراپ اقىرىن جىميدىڭ. مارجان تىستەرىڭ جارقىرادى. توسىن شەشىمگە كەلگەندەي، كەكىلىڭ جەلپ ەتە باسىڭدى سىلكىپ قالدىڭ. — ءجۇر، تاۋعا شىعايىقشى. تاۋلار ادامدى نەگە وزىنە تارتادى دا تۇرادى وسى. نەلىكتەن ىلعي قول بۇلعاپ اربايدى كوڭىلىڭدى.
— بالا كۇندەرىڭدە بيىك تاۋ كورمەگەندەر اسقار شىڭدارعا قۇمار بولاتىن شىعار.
... ەكەۋىمىز تاۋ جاققا بيىكتەگەن سايىن بۇلتتاردىڭ شۋداسى قالىڭداي تۇسكەن. باسقا كۇندەگىدەن مۇلدەم بولەك، كوز سۋىرعانداي ەرەكشە. بورازدا-بورازدا بولىپ، شىعىستان باتىسقا قاراي تۇتىلگەن ماقتاداي شۇباتىلىپ، ۇلپالانىپ جاتىر. كوكپەڭبەك اسپان بۇلتسىز تۇستا تىپتەن ءتۇپسىز تۇڭعيىق بولىپ مولدىرەيدى. كوگىلدىر مۇحيمتتان كوز الۋ مۇمكىن ەمەس. وڭ قول جاعىمىزدا سىلق-سىلقا كۇلگەن بۇلاق بىلدىراي سويلەپ، ىرشىپ-ىرشىپ اعادى.
— كوك اسپانعا كوپ سۇقتاندىڭ عوي، — دەدىڭ مويىلدىڭ ءالى پىسپەگەن جەمىسىن ءۇزۋ ءۇشىن اۋرەگە ءتۇسىپ تۇرعان قالپىڭدا. مويىلدىڭ بۇتاعى سولقىلدايدى، قىپشا بەلىڭ ودان وتكەن مايىسقاق. — ابايلا، قىلقي موينىڭ ءۇزىلىپ جۇرمەسىن.
— اناۋ سوزىلىپ جاتقان بۇلتتى باۋىرلاپ ۇشقان سامولەتتى بايقايسىڭ با؟
— ءيا، كورىپ تۇرمىن.
— اپپاق قاناتى كۇمىس كوبىكتەردى دىبىسسىز سىرىپ بارا جاتقان سياقتى. بۇلتتىڭ ءبارىن جيناپ اكەتىپ جۇرمەسىن.
ءبىر ءسات جانارىڭدى كوزىمە قاداپ، قوزعالىسسىز تۇرىپ قالدىڭ. ساندالدان شاپقانداي تىكشە يىعىڭدى تىرنالاعان مويىل بۇتاعى موينىڭا ەركەلەي اسىلدى.
— اسپانعا قۇمارسىڭ با؟ — دەدىڭ الدەنەگە تاڭدانعانداي باس شايقاپ.
— ءاي، باياعىدا، سەگىزىنشى كلاسس بىتىرەردە موسكۆاعا، مينيستر وبورونعا حات جازعانمىن. ۇشقىش بولعىم كەلەدى، وقۋىنا ءتۇسىرىڭىزشى دەپ. ءتىپتى، اۋىلداعىلار ءبىلىپ قويماسىن دەپ حاتىمدى اۋدان ورتالىعىنان سالىپ جىبەردىم پوشتاعا.
— ءولا، بۇرىن پىسىق بوپسىڭ-اۋ. حاتىڭا جاۋاپ كەلدى مە؟ — مولدىرەگەن بوتا كوزىڭ دوڭگەلەنىپ بارادى.
— ءقايتىپ جاۋاپ كەلسىن؟ — باس شايقاپ كۇلدىم. — ءيتىم ءبىلىپ پە، مينيستر وبورون ورىس بولادى ەكەن عوي، ال مەن حاتتى قازاقشا سويداقتاتقانمىن.
— وي، جىندى-ى... بۇل نە پالە دەپ ءمينيستردىڭ ۇرەيى ۇشقان شىعار-اۋ سوندا.
سىڭعىرلاعان كۇمىس كۇلكى بۇلتتاردىڭ باۋرىنا ۇلپىلدەپ ءىلىنسىن: قيالاي تۇسكەن كۇننىڭ جالقىنى قاتارى ءمىنسىز مارجان تىسىڭە شاعىلىپ جالتىلدادى دا، ءبىر ىرشىپ قارا كوزىڭدە نۇرلانا ويناپ، تيتىمدەي ۇزىگى القىزىل ەرنىڭە قوناقتاي قالدى. قۇداي-اۋ، ەڭكەيە بەرىپ شۇعىلانى مەيىرىم قانباي تولعاپ جۇتۋعا الاسۇردىم...
— اۋا قاپىرىق ەكەن. ءجۇر، بۇلاققا بارايىقشى، — دەپ ەركەلەي، كۇلدىڭ تاعى دا.
اققان سۋدا سىرى جۇمباق قۇدىرەت بار: كوپ ۇڭىلسەڭ كوز الدىڭ مىڭ سان بوياۋعا مالىنىپ، باستاۋ تۇبىندە عاجايىپ جۇمباق الەم دىرىلدەيدى. ەڭكەيگەن كۇننىڭ شۇعىلاسى سۋ بەتىندە قيعاشتاپ قالقىپ، التىن شاباقتاي شورشىپ وينايدى. مايدا اعىس كەسەك تاستارعا اقىرىن سوعىپ، قالقىعان كوبىكتەر بۇلاققا مالعان اق بالتىرىڭا جاناسا كەلىپ جارىلادى، كەيبىرى شىرق ءۇيىرىلىپ، قيماي دوڭگەلەنىپ، اقىرى بەتكەيگە قاراي ەكپىندەي قالقىپ جونەلەدى. جامىراسىپ، جارىسىپ اعادى.
— پىسىناپ كەتتىم عوي، — دەدىڭ ۇنىڭدە جۇمباق ءدىرىل تۇنىپ. كەۋدەڭدى كەرە ءجيى-جيى دەم الدىڭ. - سەن قاراماي وتىرشى، كويلەگىمدى شەشەيىن. تەك قاراۋشى بولما...
— ءىح-ى!.. قابىرعامدىس قاۋساتاسىڭ-ەي. قىزىق، قىزداردىڭ قولى نەگە اۋىر وسى؟
— ءوزىڭ عوي كىنالى. قاراما دەسەم... — داۋسىڭ ەركە نازعا تولى. جۇرەگىم ءتىلىم-تىلىم. — سوسىن ايتشى، قانشا قىزدى بىلەتىن ەڭ؟ قول سالماعىن ولشەگەندەي...
— ەندى-ى... ءسىراعىسىن ايتقانىم عوي.
— بۇلتاقتاما، ءسىراعىسىن ەمەس، سرازۋىن ايت. كانە، اپام «ۇندەمەگەننىڭ ىشىنەن ۇيدەي پالە شىعادى» دەيتىن. سەن دە سونداي كورىم شىعارسىڭ؟
— ايىپتاپ ب ا ق. ال اپاڭ جىگىتتى ۇرۋعا بولمايدى دەمەۋشى ما ەدى؟ «قاسيەتى قاشادى» دەپ.
— ءيا، ايتاتىن. كەشىرشى. — ىلكىدە توسىلىپ قالدىڭ. داۋسىڭدا وكىنىش تابى بار ما، قالاي؟! — رەنجىمەشى، ۇرعانىم ەمەس، باۋىرىما بالاپ ەركەلەيمىن ساعان.
نەگە ەكەنىن قايدام، بىر-بىرىمىزگە جالقى رەت تە بۇرىلىپ قاراماي وتىرمىز. ال مەنىڭ ءومىر باقي وسىلاي وتىرا بەرگىم كەلگەن.
ساعاعىنان سەبەپسىز ەرتە ۇزىلگەن دولانانىڭ جۇرەكشە جاپىراعى سۋ بەتىمەن قالقىپ كەلەدى. اعىن سۋ تاسقا تىرەلىپ ىرشىعاندا عۇمىرى كەلتە كوك ءورىم شاراسىز شورشىپ-شورشىپ قالادى جانى بارداي.
— ءۇمىتى ۇزىلگەن، جەلكەكتەگەن كۇندەرى قايتىپ كەلمەس جاپىراق، جاسىل مۇڭلىق، — دەپ كۇبىرلەدىڭ اقىرىن عانا. قينالىپ ايتتىڭ. قۇدايىم-اي، ۇنىڭدە تورىعۋ، ۇمىتسىزدىكپەن شەكتەسكەن اۋىر مۇڭ جاتتى. — جاپىراق بولىپ جۇزگىم كەلەدى. تولقىندار ۇستىندە قالقىپ، الىس-الىس قيىرلارعا جەتسەمشى...
ىزىنشە داۋىسىڭدى سىزىلتىپ ءان سالدىڭ. جايشىلىقتا جاستار ىلعي ايتاتىن قاراپايىم ءان مۇلدەم قۇلپىرىپ، قۇبىلىپ سالا بەردى.
... جارقىن قۇشاق جايعان ايىم،
ءبىر وزىڭە ساي بولايىن.
مەنى سۇيگەن جۇرەگىڭنىڭ
لۇپىلىنەن اينالايىن...
سوسىن اقىرىن، نازدانا ىڭىلداۋعا كوشتىڭ. كەۋدەم الاعاي دا بۇلاعاي. جۇيكە تامىرلارىم قاتتى تارتقان سىم ىشەكتەي زىڭىلداپ تۇر. ساۋساق تيسە ۇزىلەر ەندى...
باسپالاپ، كوزىمنىڭ قيىعىن ۇرلانا تاستادىم وزىڭە. اق ءمارمارداي يىعىڭا كوبەلەك قوناقتاپتى. كوگىلدىر نازىك قاناتىنداعى التىن جولاعى يرەلەڭدەپ، جەڭىل سامالمەن ءدىرىل قاعادى.
كەۋدەڭە ءتۇستى ەندى سۋماقاي كوزىم. ۋ-ەي... جىلتىر قابىعى بار قوس اناردىڭ تەرەڭدەۋ ويىقتان جانارعا ۇرعان تومپاقتاۋ ءۇستى ايناداي ءاجىمسىز. شىركىن-اي، جالعىز رەت ۋىستاپ ۇستار ما ەدى؟!
— قاراما دەدىم عوي ساعان. — مويىن بۇرماي، بوتا كوزىڭدى بۇلاقتان ايىرماي وتىرىپ ايتتىڭ. ءبىراق... داۋسىڭدا تۇك رەنىش، ءزىل جوق-تى.
الگى باقىتتى كوبەلەك (باسى اينالعان شىعار-اۋ) ىلكىدە لىپ ەتىپ ۇشىپ كەتىپتى. تەك اپپق يىعىندا قاناتىنىڭ بوياۋى — التىن نۇكتە قالىپتى جىلت-جىلت ەتىپ. الدە كوبەلەك قونعان جوق پا ەدى؟!.
— ىزدەمەي-اق قوي. كوبەلەك ۇشىپ كەتتى، — دەپ جىميدىڭ ءسال-سال مۇڭايعان سەكىلدەنىپ. — ادامنىڭ ارمانى سياقتى ۇشىپ-قونبا ەكەن.
— مۇڭايماشى. ادام ارمانىنىڭ بارشاسى ورىندالا بەرۋى مۇمكىن ەمەس. ءبىراق، الداعى كۇنگە ۇمىتپەن عانا عۇمىر كەشەدى دە ادام بالاسى.
— ايتقانىڭ شىندىق-اۋ. تاڭقالامىن، ءبىر فيلوسوف: «ادامنىڭ اۋزى اۋقات ءىشۋ جانە شىندىق ايتۋ ءۇشىن عانا جاراتىلساشى»، دەپ كۇيزەلىپتى ەرتەدە.
— ەسۋاس ەكەن، — دەپ مىرس ەتتىم. — بايعۇس، بىلمەگەن عوي، سەنىڭ اۋزىڭ ءسۇيۋ ءۇشىن جارالعان.
ەڭكەيىپ سۋ ءىلىپ اپ، ۋىستاپ شاشتىڭ بەتىمە. ءتۇسسىز تامشىلار اۋادا مىڭ قۇبىلىپ، كۇمىسشە بۇرقىرادى. ءىشش-اي؟ تاس بۇلاق قانشا ەركەلەپ كۇلسە دە، ءمولدىر سۋى تاستاي سۋىق ەكەن عوي. ال سەنىڭ جانىڭ تىم-تىم نازىك كورىنەدى، بوتا كوزدى ءمولدىرىم...
— ساندالما! مۇلدەم باسقا نارسەنى ايتامىن. اپىر-اي، ادامدار نەتكەن تايىز، ءبىر-بىرىن ەشۋاقىتتا تولىق تۇسىنە المايدى، — دەپ مۇڭايدىڭ از ساتتە. ەركە، ويناقى ساۋلەلەر قاس-قاعىمدا ءسونىپ، كوزدەرىڭ تۇڭعيىق تارتتى. ءتۇبى جوق قارا شىڭىراۋ. — اناشىم عانا تۇسىنەدى مەنىڭ جانىمدى.
— قالجىڭعا بولا سونشا كۇيزەلىپ نە جەتتى. جىلاتايىن دەپ پە ەدىڭ مەنى؟ - وتىرىك ىرجالاقتادىم بەتىم قيسايىپ.
— جىلاما! قۇداي جىلاتقاننان اۋلاق قىلسىن، — دەدىڭ داۋسىڭ قۇمىعىپ. ايالى كوزىڭ مولتەڭدەپ بارادى. — مەنىڭ دە قۇرعاعان ەمەس. اكەم ەرتە قايتىس بولدى عوي. ءبىرىنشى كلاسقا باراتىن جىلىم ەدى. ءسىڭلىم وندا بەلى بەسىكتەن ەندى شىققان-دى. مەنەن كەيىن ۇل بولعان ۇيدە. بەس جاستا شىعار دەيمىن. سۇيكىمدى ەدى . اكەم بار جانىمەن جاقسى كورەتىن ونى. بىردە ەركە ۇل بىردەڭەنى قاتتى ءبۇلدىردى بىلەم، اكەم قۇيرىعىنان سالىپ-سالىپ جىبەردى. سوندا شىرقىراپ جىلاعانى-اي... داۋسى ءالى قۇلاعىمدا سياقتى.... وزگەگە قاراپ وتىرىك كۇلەمىن، وزىمە قاراپ شىن جىلايمىن بىلسەڭ. — تەرەڭ-تەرەڭ كۇرسىندىڭ. ءجۇزىڭ قۋارىڭقى تارتتى كەۋدەڭدەگى شەرگە توتىعىپ.
— قايعىرا بەرمەشى... كوپ جىلدار ءوتىپتى عوي.
— اڭگىمە ۋاقىتتا ەمەس. اۋىلدىڭ تۇبىندە كول بار-دى. كىشكەنتاي كول. ءۇش-تورت كۇننەن كەيىن ىنىشەگىم بالىق اۋلايمىز دەپ بالالارمەن سول كولگە ۇيدەن ۇرلانىپ بارىپتى. الگى كولدىڭ ارعى بەتىنە ءجۇزىپ وتەمىن دەپ سۋعا كەتتى. سوندا اكەمنىڭ جەر باۋىرلاپ جاتىپ جىلاعانىن كورسەڭ. «قۇلىنىمدى ۇرعانشا، قولىم نەگە سىنبادى!» دەپ ەڭىرەدى. قايعىلى داۋسى ءالى كۇنگە قۇلاعىمدا... كوپ ۇزاماي ءوزى قايتىس بولدى اپاتتان. ءىنىمنىڭ قايعىسىنا شىدامادى-اۋ. اپام ءسىڭلىم ەكەۋىمىزدى انا قاسقىرداي جەلكەمىزدەن تىستەپ ءجۇرىپ جەتكىزدى. جالعىز ءجۇرىپ جەتكىزدى. — تىزەڭدى قۇشاقتاپ، كوپكە دەيىن ءۇنسىز وتىردىڭ. بوتا كوزدەرىڭ الدەبىر نۇكتەگە شانشىلىپ قادالىپ قاپتى. — ءسىڭلىم دە وقۋعا بارامىن دەيدى ەندى. ال... ال اپام ۇيدە جاپا جالعىز قالادى. قارا باسى قاقايىپ قالادى ءتورت قابىرعاعا سىيماي. ونسىز دا دەنساۋلىعى ناشار. — تاعى دا ۇندەمەي قالدىڭ. اقشا ءجۇزىڭ سۇپ-سۇر. ۇزىن، قايقىلاۋ كىرپىگىڭدە ءمولدىر شىق ۇزىلمەي دىرىلدەسىن. جوق، بۇل تاس بۇلاقتىڭ تيتىمدەي بولشەگى ەمەس، اۋىر قايعىعا شىلانعان اششى تامشى... — ديپلوم السام، بىردەن اۋىلعا تارتامىن...
— كەشىر، بىلگەن جوقپىن عوي. قۇداي-اي، قاسىڭدا جۇرگەن ادامنىڭ دا تاعدىرىن ءبىلۋدىڭ ءوزى قانداي قيىن. — ءۇنىم ارەڭ-ارەڭ ەستىلدى. جالبىزدىڭ كوك جاپىراعىن ءوشىم كەتكەندەي ۋقالايمىن. اششى ءيىسى كەڭسىرىك جاردى، جىلبىسقى ءنىلى الاقانىمدى سىرنەشە تۇتىپ قالعان. — ەشقاشان، ەشكىمگە ايتپادىڭ عوي.
— كىمگە ايتۋشى ەم؟ مەن الماتىدا جالعىزبىن... — ءسۇيىر يەگىڭ كەمسەڭدەدى. تىستەرىڭ ساقىلداعان. اۋىر قينالىستان وكىرە جىلاپ جىبەرۋگە شاق قالىپ، ءوزىڭدى بار كۇشىڭمەن ۇستايسىڭ. شاراسىز قالىپتا يىعىڭ قۋشيىپ، بەتىڭدى الاقانىڭمەن باسىپ كوپ وتىردىڭ قيمىلسىز. الدەقانداي بويداعى سۋىق، كەۋدەڭدى ۇسىككە شالعان ىزعاردىڭ اسەرى مە، جالاڭاش دەنەڭ قۇس ەتتەنىپتى. شاشىلعان تارىداي قىزعىلتىم تۇيىرتپەكتەر. — قۇدايىڭ جارىلقاسىن، مەن ديپلوم قورعاعاندا كورپۋسقا كەلشى. تۇكتىڭ كەرەگى جوق، گۇل اكەلىپ تە اۋرە بولما. وتىنەمىن، تەك قورعاۋىما قاتىسشى... جالعىز قالدىرماشى... — ءۇزىپ-ۇزىپ ايتتىڭ.
وكپەم قىسىلعان. جۇرەگىم ەرتكەن مايداي. كەۋدەمدەگى ىستىق تولقىن ميىما شاپقان سياقتى.
— كەلەم عوي. مىندەتتى تۇردە كەلەمىن. ساعان... كەلمەگەندە...
توسىلىپ قالدىم. ءتىلىم تاڭدايىما جابىسىپ قالعان با، ءۇنىم شىعار ەمەس. باسىڭدى كوتەرىپ، جۇزىمە زەر سالا، ءبىر ءسات كوز الماي قارادىڭ. اپىر-اي، قارا كوزدەرىڭ قانداي شۋاقتى، سىرشىل ەدى؟!
— جارايدى، — دەپ جىلى جىميدىڭ ءجۇزىڭ نۇرلانىپ. اقشا بەتىڭدە ادەمى شۇقىر ويمالاندى. — ءوزىڭ ايلاكەر ەكەنسىڭ. ۇيالماي باقىرايىپ قاراپ الىپسىڭ عوي. مەيلى، قاراي بەر... مەن كويلەگىمدى كيەيىن، سەن كوڭىلدى اڭگىمە ايتشى.
سەنى ءسال سەرگىتكەنىمە ىشتەي ءمازبىن. قايتەيىن، مۇڭدى كوزىڭدى ودان ءارى كورۋگە ءداتىم جەتپەس ەدى.
— اڭگىمە ايتا المايمىن عوي، - دەدىم دۋىلداعان بەتىمدى بۇلاق سۋىمەن شايىپ، سوسىن يىق تۇيىستىرە قاتار جايعاسىپ.
— بىلمەيمىن، ساعان ۇناي ما، جوق پا؟
— ايتسايشى اۋەلى. تىڭداپ كورەيىن.
— اڭگىمە بولعاندا — ءجىبى ءتۇزۋ اڭگىمە دە ەمەس. سيىر تۋرالى.
— ءتۇ-ۋ، ساعىزشا سوزباي ايتشى ەندى. ايتپەسە سۋ شاشامىن، — دەدىڭ بوتا كوزىڭ جاھۇتتاي جايناپ، جۇزىڭە دە ماناعىداي جۇقالاي قىزىل اراي جۇگىرگەن. — ىڭىرانۋىڭ تاۋسىلمايدى ەكەن كارى تۇيە قۇساپ.
— تىڭدا وندا. اۋىلدا كورشىمىزدىڭ زويكا دەگەن ءمۇيىزى اربيعان، ءداۋ قارا الا سيىرى بار تۇعىن. اپام نەمىستىڭ اسىل سيىرىنىڭ تۇقىمى، ءسۇتى ماڭىزدى دەپ ىلعي ماقتاپ وتىراتىن.
— توقتاشى-ي، ءبىزدىڭ اۋىلدا دا ءسۇتتى سيىرلاردى زويكا، نە مايكا دەپ ەركەلەتەتىن. ءبىرتۇرلى، قىزىق...
— كىم بىلگەن، بۇكىل قازاقستاندا سولاي بولار. يەلەرى ءسويتىپ ەركەلەتكەن سوڭ ءسۇتتى بولاتىن شىعار سيىرلار. قاي جىلى، ءبىر كوكتەمدە الگىنىڭ بۇزاۋى ءولىپ قالدى. ۆەتتەحنيك تەرى ىشىنە سابان تىعىپ، تۇلىپ جاساپ بەرگەن. باسقانى بىلمەيمىن، ال زويكانىڭ الگى تۇلىپتان شىعاردا جانى بولەك. ورىستەن وڭكىلدەپ، اۋىلدى ازان-قازان قىلىپ باسقا سيىرلاردان بۇرىن كەلدى. كەلگەن بەتتە تۇلىپتى ەمىرەنە جالاپ، شىر اينالادى. كورشىمىز تۇلىپتى الدىنا قويىپ، زويكانى باس ءجىبىن بايلاماي-اق ساۋا بەرەتىن. سول قويعان جەردە تۇلىپتى باۋىرىنا تاقاپ، ءتۇنى بويى ءبىر قوزعالماي جاتا بەرەدى. ال جانسىز، كەپكەن تۇلىپ قىبىر ەتپەيدى، كوزىن ءبىر اشپايدى.
— ءيا، بۇزاۋدىڭ كوزى ادەمى بولادى عوي. جاس تولدەردىڭ ءبارى سۇلۋ نەگىزىنەن. ەشتەڭە تۇسىنبەي قالدىم... اڭگىمەڭ اياقتالدى ما؟
— جوع-ا. ءوزىڭ عوي ءبولىپ جىبەرگەن. قىزىعى ءالى الدا. ءبىر كۇنى كەشتە، سيىرلار پادادان كەلەر الدىندا ءبىزدىڭ قاسقا بۇزاۋ قورادان شىعىپ، الگى تۇلىپتى قايتا-قايتا ءسۇزىپ، ەسىك الدىن الا بوران قىلسىن. ورىستەن قايتقان زويكا مۇنى كورىپ قويدى دا، جەر تارپىپ وكىرگەنىن ايتساي... وڭكىلدەي شاۋىپ، كوزى الارا، ءمۇيىزىن توسەي تيتىمدەي بۇزاۋدى سۇزۋگە جانۇشىرا ۇمتىلدى. قاسقا بۇزاۋدىڭ جانى قىسىلعانى-اي، جىڭىشكە داۋىسپەن موڭىرەپ-موڭىرەپ قويىپ قورا اينالىپ بەزىلدەدى، ال زويكا قىر سوڭىنان قالار ەمەس. بالا-شاعا نە ىستەرىمىزدى بىلمەي ۋ-شۋمىز. كەنەت... قورانىڭ بۇرىشىنان قاسقا بۇزاۋدىڭ اناسى — ءبىزدىڭ قوڭىر سيىر اتىلىپ شىقتى. ول دا كوزى اينالىپ، تاناۋى دەلديىپ العان. كىشكەنتاي دونەجىن بولاتىن، ءبىراق ەش قورىقپاي زويكاعا ۇمتىلدى.
— سوقپاشى، مۇمكىن ەمەس قوي...
— شىن ايتامىن. ەكەۋى ايانباي ءسۇزىستى، ارا تۇسكەندەرگە پىسقىرعان دا جوق. ءبىرىن-بىرى ولتىرەدى دەگەنبىز. ال ۇرەيى ابدەن ۇشقان قاسقا بۇزاۋ اينالا شاۋىپ، بىرەسە ۇزاپ كەتەدى، تاعات تاپپاي سۇزىسكەن سيىرلارعا تاقايدى بىرەسە. كەنەت، مۇڭ شاعا موڭىرەدى-اي جىپ-جىڭىشكە داۋىسپەن. سول-اق ەكەن، قوڭىر سيىر قۋاتتتانىپ كەتتى. سۇمدىق ءبىر دۇلەي كۇش ءبىتتى بويىنا.
— بۇزاۋدىڭ داۋىسىنان قۋات الدى-اۋ، جانۋار، — دەدىڭ ەرەكشە قۋانىشپەن ماساتتانىپ. — بالاسىنىڭ داۋسى ءسوزسىز كۇش قوستى.
— بىلمەيمىن، ءبىراق ءداۋ زويكانى اپ-ساتتە جەر تىزەرلەتتى. ءسويتتى دە، موڭىرەپ الىپ، شاپقىلاپ جەتكەن قاسقا بۇزاۋدىڭ ءۇستى-باسىن تۇك قويماي جالادى دەيسىڭ. بۇزاۋ بايعۇس باۋىرىنا كىرىپ، جەلىنىن بورپىلداتىپ سوردى كەپ، بورپىلداتتى كەپ...
— ءتۇ-ۋ، ءوز سيىرىڭدى سوزبالاي بەرمەي، زويكانى ايتشى.
— ول دا تۇلىپتىڭ قاسىنا كەلىپ، ەكى-ۇش اينالدى، اۋەلى جالاپ، قاسىندا تالتايىپ تۇردى. ەندى ءبىر شاقتا تۇياعىمەن جەر قازىپ، اينالاعا بۇرقىراتا قۇم شاشسىن. قىپ-قىزىل كوزدەرىنىڭ الدى تارامدانىپ اققان جاسپەن سۋ-سۋ. ەستى مال ادامشا جىلايدى ەكەن عوي. كەنەت... زويعا تۇلىپتى اربيعان مۇيىزىمەن اياماي قاعىپ جىبەردى. ۇستى-ۇستىنە ءسۇزىپ، پارشالاپ تاستادى دا، سوسىن... مۇڭدانىپ ۇز-اق موڭىرەدى-اي...
— قانداي ايانىشتى؟! بايعۇس-اي، جانسىز تۇلىپقا «سەن دە موڭىرەشى، كوزىڭدى اشىپ، بورپىلداتىپ ەمشى» دەگىسى كەلگەن دە...
— قايدان بىلەيىن، اۋىلدىڭ كىسىلەرى دە سولاي دەگەن. ءبىراق ول سيىردىڭ جەبەۋشىسى — بەزبۇيرەك زەڭگى بابانى لاعىناتتاپ موڭىرەدى مە، قايدام؟ سول كۇننەن كەيىن زويكا ەشكىمگە ساۋدىرمايتىن، ءتىپتى، ۇستاتپايتىن جابايى بولىپ كەتتى. جىلدا بۇزاۋلايتىن عوي، كوكتەمدە قىسىر قالدى. زووتەحنيك ايتىپتى: «ەندى ول ساۋىن بولىپ جارىتپاس. ەمشەگىنىڭ ءۇرپىسى تارس بىتەلىپ قالعان» دەپ. يەلەرى كوز ءتيدى دەدى. ال كەلەر كۇزدە پىشاققا جىعىپ، بار ەتىن بازاردا ساتىپ جىبەرگەن. وزدەرى ءبىر جاپىراق قىزىلىنان اۋىز تيگەن جوق.
— جىندىمىسىڭ، ونداي قاسيەتتى سيىردىڭ ەتىن ءقايتىپ جەيدى ادام!؟ قالاي كەڭىردەگىنەن وتپەكشى؟.. شىنىڭدى ايتشى، وسىنىڭ ءبارىن ويدان قۇراستىردىڭ عوي. ءقازىر عانا قۇراستىردىڭ...
ۇندەگەنىم جوق. ەكى-ۇش كوكشىل مالتامەن شەكەم تاس ويناپ وتىرمىن.
— ايتشى دەيمىن ەندى، ويدان قۇراستىردىڭ ەمەس پە؟ ايتپەسە، اۋىلدارىڭنىڭ سيىرلارى سوۆسەم ادام سياقتى بولىپ كەتتى. ولاي بولمايدى...
— قىزىقسىڭ، ادامدار ايۋانعا اينالسا تۇك تاڭدانبايمىز عوي.
سەن تاعى ءۇنسىز قالدىڭ. «ە-ەي، ەندى مەن ەشقاشان اڭگىمە ايتپاي-اق قويايىنشى. ءبىراق سەن سەرگىسەڭشى. قۇدايىم-اي، سۇلۋ قىزعا، اسىرەسە، ساعان مۇڭايۋعا بولمايدى عوي...»
الاتاۋدىڭ اسقارلارىن قالىڭ بۇلت تورلاپ اپتى. بيىك مۇزارتتاردى قىمتاي وراپ، تۇنشىقتىرا تاياعانىمىزدا قالىڭ نوسەر قۇيدى. بۇرىن-سوڭدى ءبىز كورمەگەن ەبىل-سەبىل جاۋىن. ءبىر پاستە اينالا پىتىرلاعان جاڭبىر ۇنىنە تولىپ، سارقىراي اققان جىلعاعا اينالعان. قۇلىن پەرەن جۇگىرىپ، كوپ قاباتتى ءۇيدىڭ باستىرماسىن پانالادىق. ال جاڭبىر پەردەسىنىڭ ار جاعىندا وزگەشە بولەك الەم تامشىلارمەن تەكەتىرەسىپ جاتىر. جۇقا سۋ كويلەگىڭ دەنەڭە جابىسىپ، ءسامبى تالداي سىمباتىڭدى ودان سايىن سولقىلداتىپ، قۇلىن مۇشەڭدى ايگىلەيدى. اڭداۋسىزدا يىعىمىز ءتۇيىسىپ قالسىن. تۇلا بويىڭ وت-جالىن بوپ جانىپ تۇر. بەۋ، بەت قاراتپاس، بۇعالىق سالدىرماس ورتتەي قىزۋ! قولىڭنان ۇستاۋعا قالاي باتىلىم جەتكەنىن بىلمەيمىن. الاقانىڭ ىپ-ىسسى، ۇلپا، سۇيرىكتەي ساۋساقتارىڭنىڭ ۇشىندا جۇقا تامىرلار ءلۇپ-لۇپ ەتىپ سوعادى. باياۋ عانا بۇلكىلدەيدى. نايزاقارا جاقتا جاسىن جارقىلدادى وت بيشىگىن قاعىپ: دەنەڭ ءدىر ەتىپ، بوتا كوزدەرىڭنىڭ اياسى ۇلكەيىپ ءارى ءسال تۇماندانا جالت قارادىڭ ماعان. ۇركەكتەي تاقالىپ، باسىڭدى انتەك شالقايتا نايزاداي كىرپىكتەرىڭدى نازىكتىكپەن قاماستىردىڭ، ال البىراعان شيە ەرىندەرىڭ بولماشى عانا اشىلىپ تۇر. كىرپىگىڭە نوسەردىڭ تامشىسى ءىلىنىپ، مولتەڭدەيدى. بۋىن-بۋىنىم بوسادى، قيمىلداۋعا تۇك دارمەنىم جوق.
كەنەت سەلت ەتىپ، بويىڭدى جيىپ الدىڭ دا:
— قويانجۇرەكسىڭ عوي، — دەدىڭ قاتقىلداۋ داۋىسپەن. قوڭىر ءۇنىڭ شىنى شىتىناعانداي سەزىلدى. — ءومىر بويى وسىلاي قورقاق بوپ وتەسىڭ. باقىت ءۇشىن باتىلدىق تا كەرەك قوي، اقىماق!
— مومىننىڭ ءبارى كەم ءناسىپ، اڭعالدىڭ ءبارى ابىرويسىز با ەكەن؟ — اقتالۋ ءۇشىن عانا قۇر مىڭگىرلەدىم. — وندا ومىردە ۇياتسىزدىڭ عانا ۇپايى تۇگەل بولادى دا.
— جوعال! — دەپ بەتىمنەن شاپالاقپەن سالىپ قالدىڭ. دۋ ەتە ءتۇستى. شاراسىنا جاس تولى جانارىڭدا وكىنىش، جو-جوق... جەككورۋ، جو-جوق... مەيلىنشە وشپەندىلىك كىلكىگەن. — نەتكەن كوركەۋدە، ساپپاس ەدىڭ! كورىنبە، كوزىمە.
اق بالتىرىڭ جالتىلداپ، جاتاقحاناعا قاراي جۇگىردىڭ. بەتىڭدى ەكى قولىڭمەن باسىپ، جانۇشىرىپ زىمىرادىڭ. اياق-قولىما اۋىر قورعاسىن قۇيعانداي اتتاپ باسا المايمىن. قىبىرسىز قاتىپ تۇرمىن جۇرەگىم شانشي اۋىرىپ.
«مەن نە جازدىم؟» جاۋاپسىز سۇراق ميىمدى سولقىلداتىپ، جۇرەگىمدى شىمىرلاتقان.
... اقتالماعانىما كوپ ۋاقىت بولعان توبەدەگى جىڭىشكە سىزاتتار جوكە جاپىراعىنىڭ سىزىقتارىنداي: ءيىر-يىر شۇبالىپ، تاۋسىلمايدى. قىزىق، بايلاسا اناۋ گاردين ادام كوتەرە الار ما ەكەن؟!
سىرتقى ەسىك اقىرىن اشىلىپ، ىشكە الدەكىم ەندى. كەۋدەمدى ءبىر جىلى تولقىن ارالاپ ءوتتى اپ-ساتتە. جۇرەگىم شىم-شىم...
— ءبىرازدان بەرى كورىنبەيسىڭ عوي، بالام. ناۋقاستانىپ قالعاننان ساۋمىسىڭ؟ — دەپ سويلەي جاقىنداعان كومەندانت اپايدىڭ داۋسى مەيىرىمگە مەيمىلدەيدى. تاياپ كەلىپ، شاشىمنان سيپادى. — قارعام-اي، جۇدەپ كەتىپسىڭ عوي. بەيۋاقتا بۇك ءتۇسىپ نەگە جاتىرسىڭ؟
— اشەيىن، — دەدىم تاماعىما وكسىك تىعىلىپ. — ءجاي جاتىرمىن، اپاي.
— ە-ەي، اينالايىندار-اي، جۇدىرىقتاي جۇرەكتەرىڭدى ءوستىپ اۋىرتاسىڭدار-اۋ، — دەدى اپاي قامىعا كۇرسىنىپ.
— بولمەنى تازالاپ قويساڭدارشى. دەكان كەلسە، قىزىل كوز ەمەس پە، دىكىلدەيدى عوي. ەزىلىپ جاتقانشا، اكەم، دالاعا بوي جازىپ، ءبىر اۋىق سەرگى. ءتۇرىڭ قاشىپ كەتىپتى...
قايتا شىعىپ بارا جاتقانىندا: «قاشان اقىلدارى كىرەدى بۇلاردىڭ. قۇداي-اي، سۇيگەن جاندار ءبىر-بىرىن قيناۋعا نەگە قۇمار؟» دەپ اقىرىن عانا كۇبىرلەگەنىن قۇلاعىم شالدى.
جاستىقتى قۇشاقتاپ، ەكپەتىمنەن اۋناپ ءتۇستىم. اۋا جەتپەي تۇنشىعىپ، تىنىسىم بىتكەنشە جاتا بەردىم. جاستىق تىسى دىمقىل تارتىپ قالىپتى... اقشام جامىراي الماتىنى، تۇنگى قالانى كورۋگە شىقتىم. تاۋعا دا بارعىم كەلەدى.
ۇزىن زالدا كەزدەيسوق جولىقتىق.
— ديپلوم الدىم. ەندى اۋىلعا كەتەتىن بولدىم، — دەدىڭ باياۋ، باسەڭ ۇنمەن. قايقى كىرپىكتەرىڭ اقىرىن كوتەرىلدى دە، تۇنىق كوزدەرىڭ ءمولدىر قاراسۋداي جالت ەتتى. ءبىراق، سول ءمولدىردىڭ ارعى تۇكپىرىندە مۇڭ جاتقانداي. بۇرىن مەن بايقاماعان اۋىر مۇڭ. — ەشتەڭە ايتپايسىڭ با؟..
— نە ايتامىن؟ — دەدىم كۇمىلجىپ. — نە كىنام بارىن ءالى كۇنگە تۇسىنبەيمىن...
بەتىمە ءۇڭىلدىڭ. ۇزاق-ۇزاق ءۇڭىلدىڭ ۇندەمەي تۇرىپ.
— ءتۇسىندىڭ بە؟ — دەپ قايتا سۇرادىڭ ەرىنىڭ دىرىلدەي. داۋسىڭدا سۇلەسوق سەلقوستىق، بار-بارىنەن باز كەشكەن شاراسىزدىق، ءۇمىتسىز تورىعۋ كولكىلدەدى. كوكىرەگىڭ كۇيدىرىپ، قامىعىپ كۇرسىندىڭ. سوسىن: — باقىتسىز ەكەنمىن عوي، مەن بايعۇس، — دەدىڭ تاعى دا كۇبىرلەپ. بوتاداي كوزىڭنەن قوس تامشى ءۇزىلىپ بارا جاتتى...
مەن ءۇشىن ۋاقىت ماڭگىلىككە توقتاپ قالدى سوندا. سودان بەرى ءالى جىلجىعان ەمەس. كەۋدەم دە قۇر قۋىس اشەيىن. تورىعىپ ءجۇرمىن...
زارىققانىمدى كىم سەزسىن؟!.
You Might Also Like
-
كەتبۇعا نوياننىڭ تاتارلار اراسىنداعى ورنى ەرەكشە ەدى. ونىڭ ءسوزى، باتىرلىعى جانە ءىسى ءاردايىم ەسەپكە الىنىپ وتىراتىن. ول ەرجۇرەك، باتىل، قامالداردى قيراتۋدا، جات جەرلەردى باسىپ الۋدا ناعىز سوعىس شەبەر...
-
جامبىل وبلىسى تالاس اۋدانى قاراتاۋ قالاسى «ءۇمىت» مەكتەپ–ينتەرناتى 5 سىنىپ وقۋشىسى سادىق قايسار جەتەكشىسى: بولجىروۆا گۋلجان
