بۇلبۇل مەن توقىلداق. شونا سماحان ۇلى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۇلبۇل مەن توقىلداق
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردى مىسالمەن تانىستىرۋ. مىسالداعى نەگىزگى ويدى ۇعىندىرۋ.
2. وقۋشى ويىن، قيالىن دامىتۋ.
3. تابيعاتتى سۇيۋگە تاربيەلەيدى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: دامىتا وقىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، قۇستاردىڭ سۋرەتى، جۇمباق، ويىن.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق احۋال.
ايۋ بولىپ قورباڭداپ،
بۇلبۇل بولىپ سايرايمىز.
قارلىعاشتاي قانات قاعىپ،
ساباقتى ءبىز باستايمىز.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
«ازامات بولعان العاشقى كۇن» ءماتىنى بويىنشا
تۇسىنگەندەرىن 3 - 4 بالادان سۇراۋ.
3. ءۇي تاپسىرماسىن قورىتۋ.
1 2
3 4
1. جايلاۋدىڭ ءتۇسى نەگە جاسىل بولىپ كورىنەدى؟
2. قۋانىشقا كوكەسى قانداي ۇسىنىس جاسادى؟
3. قۋانىشتىڭ جاۋابى.
4. تۇلكىنى كورگەن قۋانىشتىڭ ءىس - ارەكەتى؟
4. جاڭا ساباق.
- جۇمباق.
- مەن ەركىن، باقىتتى قۇسپىن.
بۇلاعىن تاسىتقان ءان - جىردىڭ.
تاماشا تامىلجىتىپ شىرقايمىن،
شاتتىعىن تاۋىسا الماي ءار كۇننىڭ. (بۇلبۇل)
- تۇمسىعىمەن ويادى،
ءۇيىن سالىپ قويادى.
ايتىڭدارشى بالالار
بۇل قاي قۇس بولادى؟ (توقىلداق)
جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ،
ش. سماحان ۇلى اعامىزدىڭ «بۇلبۇل مەن توقىلداق» مىسالى.
5. توپتاستىرۋ.
- قۇستار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
قۇس - تابيعات بايلىعى. بايلىقتىڭ كوزى – قۇستاردى اركەز قورعاي ءبىلۋ كەرەك. ولار تابيعات بايلىعى – اعاشتاردى، وسىمدىكتەردى زياندى جاندىكتەردەن تازارتادى. سوندا اعاشتار جايقالىپ وسەدى. وزدەرىنىڭ بويىنان تازا اۋانى ءبولىپ شىعارادى.
جەر بەتىندە 8600 - دەي قۇس ءتۇرى بار دەسەك، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ونىڭ 500 - دەي ءتۇرى كەزدەسەدى.
سولاردىڭ ىشىندە ءبىز بۇگىن بۇلبۇل مەن توقىلداق تۋرالى وقيمىز.
6. وقۋلىقپەن جۇمىس.
مىسالدى ءوزىم مانەرلەپ وقىپ مازمۇنىن تۇسىندىرەمىن.
توقىلداق ورمان قۇسى، ول ورماندا ءومىر سۇرەدى. اعاشتاردى قۇرتتاردان، شىرۋدەن ساقتايدى.
ءبىر كۇنى اعاشتى توقىلداتىپ، قۇرتىن جەپ جاتقان توقىلداققا بۇلبۇل كەلىپ، ءوز رەنىشىن ايتادى. سوندا توقىلداق وعان، ەگەر ول بولماسا قۇرتتار اعاشتاردى جەپ، ورماندى جوق قىلاتىنىن ايتادى.
ال بۇلبۇل دا ورماندا ءومىر سۇرەدى. ەگەر ورمان بولماسا بۇلبۇلعا دا قيىن بولادى.
«وتانسىز ادام - ورمانسىز بۇلبۇل» - دەگەن ماقال بار.
ورمان بولماسا، ول وتانىنان ايرىلعان ادامداي بولار ەدى. ءبىراق ول ونى تۇسىنبەي، سايرانداپ ءانىن سالىپ جۇرە بەرەدى. ول نەگىزىنەن تۇندە جۇرت ۇيقىعا كەتكەندە شىرقايدى. ونىڭ داۋىسى كۇندىز سيرەك ەستىلەدى. قاي ەل بولسا دا ءوز ءانشىسىن بۇلبۇلعا تەڭەيدى.
بۇل جەردە توقىلداق كەيپىندە ەڭبەكقور، تابيعاتتى سۇيەتىن ادامدى، ال ەرىنشەك، ويىنساۋىققا قۇمار ادامدى بۇلبۇل كەيپىندە بەرىپ وتىر.
مىسالدى رولگە ءبولىپ وقىتامىن.
7. سەرگىتۋ ءساتى.
ورماننىڭ ءبىز ەمشىسىمىز
توق، توق، توق.
قۇرت بىتكەندى جوق ەتەمىز،
جوق، جوق، جوق.
توق، توق، توق.
ۆەنن دياگرامماسى
بۇلبۇل توقىلداق
8.«سايكەستەندىر» ويىنى.
قارعا سايرايدى
بۇلبۇل شىقىلىقتايدى
تورعاي توقىلدايدى
توقىلداق قارقىلدايدى
9. ساباقتى قورىتۋ.
- قۇستار اۋا رايىن دا بولجاي الادى.
ەگەر تورعايلار دىبىس شىعارماي قوناقتاپ وتىرسا، قار جاۋادى.
قوسىلىپ شىقىلداسا، جىلى بولادى.
ساۋىسقان شاتىر استىنا تىعىلسا، بوران بولادى.
قارعالار توپتاسىپ قارقىلداسا، اياز بولادى.
اسپاندا ۇشىپ ءجۇرىپ قارقىلداسا، قار جاۋادى.
- قۇستارعا بايلانىستى تىيىم سوزدەر دە كوپ.
قۇستىڭ جۇمىرتقاسىن جارما، بەتىڭە شۇبار تۇسەدى.
قۇستىڭ ۇياسىن بۇزبا ت. ب.
- قازاق حالقى ەرتەدەن – اق اڭ - قۇستاردى كيەلى ساناعان. سۇلۋدى – اققۋعا، ءانشىنى – بۇلبۇلعا، ەرجىگىتتى - قىرانعا تەڭەگەن. ولاي بولسا، قالىقتاپ ۇشىپ، شارىقتاپ شىرقاپ، تابيعات پەن ادامزاتتى ءتاتتى اۋەنمەن الديلەيتىن، كىشكەنتاي بولسا دا، تەپە – تەڭدىكتىڭ ساقتالىپ، جەر بەتىنىڭ اپاتقا ۇشىراۋىنا زور ۇلەس قوساتىن قاناتتى دوستارىمىزعا قامقور بولايىق!
10. باعالاۋ.
11. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
مىسالدى مانەرلەپ وقۋ.
بۇلبۇل مەن توقىلداقتىڭ سۋرەتىن سالۋ.
سالەم بەردىم بارشاڭىزعا باسىمدى ءيىپ،
كەزەگى بۇل سايىستىڭ ماعان ءتيىپ.
مەكتەبىم قارا شاڭىراق اتىنداعى،
ءاز اتا قونايەۆتىڭ ءتاجىن كيىپ.
قونايەۆ بار مەكتەپتىڭ اناسىنداي،
ۇستازدارى سول بابامنىڭ بالاسىنداي.
عالىم دا شاحتەر دە ءبىلىم العان،
بەدەلى قارت قاراتاۋ دالاسىنداي.
تارىداي شاكىرتىم تاۋداي بوپ شىعاتىن،
يساتايەۆا شولپان بۇل مەنىڭ ءوز اتىم.
باستاۋىش سىنىپ قوي ءبىلىم وتىن جاعاتىن،
ۇستازبىن شاكىرتتەرىم جۇلدىزداي اعاتىن.
تالاي شاكىرت وليمپياداعا دايىندادىم،
تەرەڭ ءبىلىم كەرەكتىگىن پايىمدادىم.
جۇلدەلى ورىنداردى الىپ كەلگەن،
جۇماباي تاڭشولپانمەن مەن بىرگە ۋايىمدادىم.
اقبوتا جارىسىندا جارىق جۇلدىز،
قاتىسىپ سىنىبىمنان جۇيرىك ۇل - قىز.
كاريموۆا ايگەرىم وزىپ شىعىپ،
بايگەنىڭ جۇلدەگەرى بىزدەر تۇرمىز.
اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باسىپ اڭدادىم،
ۇستازدىقتى بالا كەزدەن تاڭدادىم.
شاكىرتپەنەن بىرگە كۇلىپ، ءبىر جۇرسەم،
تۇگەلدەنەر بارلىق بولمىس جان - جاعىم.
بىلىكتىلىك ساناتتىڭ بيىگىنە سامعادىم،
توقىراۋدا تورىعىپ، ءبىر ورىندا قالمادىم.
ءوزى ەمەس وزگە ءۇشىن قۋانعان،
ۇستاز بولۋ بولدى بيىك ارمانىم.
ەسەپسىز باي بولساڭ دا قارىنبايداي،
جومارت بوپ مال تاپساڭ دا اتىمتايداي.
وقۋدىڭ ورنى بولەك دەپ ۇيرەتتىم،
بىلىمسىزگە تار بولار ەڭ ۇلكەن جاي.
بىلگەنگە ءبىلىم بايلىق، باعاسى ارتىق،
تاۋەلسىز ەلىمىز بار قورعاسىنداي.
ۇستازعا سەنىم جۇگى ءالى دە مول،
نامىس تۋىن كوتەرەيىك ءدال وسىلاي.
بۇلبۇل مەن توقىلداق جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردى مىسالمەن تانىستىرۋ. مىسالداعى نەگىزگى ويدى ۇعىندىرۋ.
2. وقۋشى ويىن، قيالىن دامىتۋ.
3. تابيعاتتى سۇيۋگە تاربيەلەيدى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: دامىتا وقىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، قۇستاردىڭ سۋرەتى، جۇمباق، ويىن.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق احۋال.
ايۋ بولىپ قورباڭداپ،
بۇلبۇل بولىپ سايرايمىز.
قارلىعاشتاي قانات قاعىپ،
ساباقتى ءبىز باستايمىز.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
«ازامات بولعان العاشقى كۇن» ءماتىنى بويىنشا
تۇسىنگەندەرىن 3 - 4 بالادان سۇراۋ.
3. ءۇي تاپسىرماسىن قورىتۋ.
1 2
3 4
1. جايلاۋدىڭ ءتۇسى نەگە جاسىل بولىپ كورىنەدى؟
2. قۋانىشقا كوكەسى قانداي ۇسىنىس جاسادى؟
3. قۋانىشتىڭ جاۋابى.
4. تۇلكىنى كورگەن قۋانىشتىڭ ءىس - ارەكەتى؟
4. جاڭا ساباق.
- جۇمباق.
- مەن ەركىن، باقىتتى قۇسپىن.
بۇلاعىن تاسىتقان ءان - جىردىڭ.
تاماشا تامىلجىتىپ شىرقايمىن،
شاتتىعىن تاۋىسا الماي ءار كۇننىڭ. (بۇلبۇل)
- تۇمسىعىمەن ويادى،
ءۇيىن سالىپ قويادى.
ايتىڭدارشى بالالار
بۇل قاي قۇس بولادى؟ (توقىلداق)
جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ،
ش. سماحان ۇلى اعامىزدىڭ «بۇلبۇل مەن توقىلداق» مىسالى.
5. توپتاستىرۋ.
- قۇستار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
قۇس - تابيعات بايلىعى. بايلىقتىڭ كوزى – قۇستاردى اركەز قورعاي ءبىلۋ كەرەك. ولار تابيعات بايلىعى – اعاشتاردى، وسىمدىكتەردى زياندى جاندىكتەردەن تازارتادى. سوندا اعاشتار جايقالىپ وسەدى. وزدەرىنىڭ بويىنان تازا اۋانى ءبولىپ شىعارادى.
جەر بەتىندە 8600 - دەي قۇس ءتۇرى بار دەسەك، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ونىڭ 500 - دەي ءتۇرى كەزدەسەدى.
سولاردىڭ ىشىندە ءبىز بۇگىن بۇلبۇل مەن توقىلداق تۋرالى وقيمىز.
6. وقۋلىقپەن جۇمىس.
مىسالدى ءوزىم مانەرلەپ وقىپ مازمۇنىن تۇسىندىرەمىن.
توقىلداق ورمان قۇسى، ول ورماندا ءومىر سۇرەدى. اعاشتاردى قۇرتتاردان، شىرۋدەن ساقتايدى.
ءبىر كۇنى اعاشتى توقىلداتىپ، قۇرتىن جەپ جاتقان توقىلداققا بۇلبۇل كەلىپ، ءوز رەنىشىن ايتادى. سوندا توقىلداق وعان، ەگەر ول بولماسا قۇرتتار اعاشتاردى جەپ، ورماندى جوق قىلاتىنىن ايتادى.
ال بۇلبۇل دا ورماندا ءومىر سۇرەدى. ەگەر ورمان بولماسا بۇلبۇلعا دا قيىن بولادى.
«وتانسىز ادام - ورمانسىز بۇلبۇل» - دەگەن ماقال بار.
ورمان بولماسا، ول وتانىنان ايرىلعان ادامداي بولار ەدى. ءبىراق ول ونى تۇسىنبەي، سايرانداپ ءانىن سالىپ جۇرە بەرەدى. ول نەگىزىنەن تۇندە جۇرت ۇيقىعا كەتكەندە شىرقايدى. ونىڭ داۋىسى كۇندىز سيرەك ەستىلەدى. قاي ەل بولسا دا ءوز ءانشىسىن بۇلبۇلعا تەڭەيدى.
بۇل جەردە توقىلداق كەيپىندە ەڭبەكقور، تابيعاتتى سۇيەتىن ادامدى، ال ەرىنشەك، ويىنساۋىققا قۇمار ادامدى بۇلبۇل كەيپىندە بەرىپ وتىر.
مىسالدى رولگە ءبولىپ وقىتامىن.
7. سەرگىتۋ ءساتى.
ورماننىڭ ءبىز ەمشىسىمىز
توق، توق، توق.
قۇرت بىتكەندى جوق ەتەمىز،
جوق، جوق، جوق.
توق، توق، توق.
ۆەنن دياگرامماسى
بۇلبۇل توقىلداق
8.«سايكەستەندىر» ويىنى.
قارعا سايرايدى
بۇلبۇل شىقىلىقتايدى
تورعاي توقىلدايدى
توقىلداق قارقىلدايدى
9. ساباقتى قورىتۋ.
- قۇستار اۋا رايىن دا بولجاي الادى.
ەگەر تورعايلار دىبىس شىعارماي قوناقتاپ وتىرسا، قار جاۋادى.
قوسىلىپ شىقىلداسا، جىلى بولادى.
ساۋىسقان شاتىر استىنا تىعىلسا، بوران بولادى.
قارعالار توپتاسىپ قارقىلداسا، اياز بولادى.
اسپاندا ۇشىپ ءجۇرىپ قارقىلداسا، قار جاۋادى.
- قۇستارعا بايلانىستى تىيىم سوزدەر دە كوپ.
قۇستىڭ جۇمىرتقاسىن جارما، بەتىڭە شۇبار تۇسەدى.
قۇستىڭ ۇياسىن بۇزبا ت. ب.
- قازاق حالقى ەرتەدەن – اق اڭ - قۇستاردى كيەلى ساناعان. سۇلۋدى – اققۋعا، ءانشىنى – بۇلبۇلعا، ەرجىگىتتى - قىرانعا تەڭەگەن. ولاي بولسا، قالىقتاپ ۇشىپ، شارىقتاپ شىرقاپ، تابيعات پەن ادامزاتتى ءتاتتى اۋەنمەن الديلەيتىن، كىشكەنتاي بولسا دا، تەپە – تەڭدىكتىڭ ساقتالىپ، جەر بەتىنىڭ اپاتقا ۇشىراۋىنا زور ۇلەس قوساتىن قاناتتى دوستارىمىزعا قامقور بولايىق!
10. باعالاۋ.
11. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
مىسالدى مانەرلەپ وقۋ.
بۇلبۇل مەن توقىلداقتىڭ سۋرەتىن سالۋ.
سالەم بەردىم بارشاڭىزعا باسىمدى ءيىپ،
كەزەگى بۇل سايىستىڭ ماعان ءتيىپ.
مەكتەبىم قارا شاڭىراق اتىنداعى،
ءاز اتا قونايەۆتىڭ ءتاجىن كيىپ.
قونايەۆ بار مەكتەپتىڭ اناسىنداي،
ۇستازدارى سول بابامنىڭ بالاسىنداي.
عالىم دا شاحتەر دە ءبىلىم العان،
بەدەلى قارت قاراتاۋ دالاسىنداي.
تارىداي شاكىرتىم تاۋداي بوپ شىعاتىن،
يساتايەۆا شولپان بۇل مەنىڭ ءوز اتىم.
باستاۋىش سىنىپ قوي ءبىلىم وتىن جاعاتىن،
ۇستازبىن شاكىرتتەرىم جۇلدىزداي اعاتىن.
تالاي شاكىرت وليمپياداعا دايىندادىم،
تەرەڭ ءبىلىم كەرەكتىگىن پايىمدادىم.
جۇلدەلى ورىنداردى الىپ كەلگەن،
جۇماباي تاڭشولپانمەن مەن بىرگە ۋايىمدادىم.
اقبوتا جارىسىندا جارىق جۇلدىز،
قاتىسىپ سىنىبىمنان جۇيرىك ۇل - قىز.
كاريموۆا ايگەرىم وزىپ شىعىپ،
بايگەنىڭ جۇلدەگەرى بىزدەر تۇرمىز.
اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باسىپ اڭدادىم،
ۇستازدىقتى بالا كەزدەن تاڭدادىم.
شاكىرتپەنەن بىرگە كۇلىپ، ءبىر جۇرسەم،
تۇگەلدەنەر بارلىق بولمىس جان - جاعىم.
بىلىكتىلىك ساناتتىڭ بيىگىنە سامعادىم،
توقىراۋدا تورىعىپ، ءبىر ورىندا قالمادىم.
ءوزى ەمەس وزگە ءۇشىن قۋانعان،
ۇستاز بولۋ بولدى بيىك ارمانىم.
ەسەپسىز باي بولساڭ دا قارىنبايداي،
جومارت بوپ مال تاپساڭ دا اتىمتايداي.
وقۋدىڭ ورنى بولەك دەپ ۇيرەتتىم،
بىلىمسىزگە تار بولار ەڭ ۇلكەن جاي.
بىلگەنگە ءبىلىم بايلىق، باعاسى ارتىق،
تاۋەلسىز ەلىمىز بار قورعاسىنداي.
ۇستازعا سەنىم جۇگى ءالى دە مول،
نامىس تۋىن كوتەرەيىك ءدال وسىلاي.
بۇلبۇل مەن توقىلداق جۇكتەۋ
You Might Also Like
