دامىعان ورتا عاسىرلارداعى مەملەكەتتەر. قاراحان مەملەكەتى
2 تاراۋ. دامىعان ورتا عاسىرلارداعى مەملەكەتتەر.
قاراحان مەملەكەتى
كونسپەكت
10 عاسىردىڭ ورتا كەزىندە، 942 جىلى جەتىسۋ ايماعى مەن شىعىس تۇركىستاننىڭ ءبىر بولىگىندە قاراحان مەملەكەتى قۇرىلدى. ورتالىعى – بالاساعۇن قالاسى. مەملەكەتتىڭ نەگىزىن ساتۇق بوعرا حان قالادى.
قاراحاندىقتاردىڭ ەتنيكالىق قۇرامىنا جىكىل، ياعما، قارلۇق، وعىز، قاڭلى، ءۇيسىن تايپالارى كىردى. قارلۇقتار مەملەكەتتىڭ قۇرىلۋىندا باستى ءرول اتقارعان تايپا بولىپ سانالادى.
جەر يەلەنۋدىڭ ءبىر ءتۇرى – “يقتا”، ال يەلەنۋشى ادام “يقتادار” (پارسىشا) دەپ اتالدى. “يقتانىڭ” ءمانى – “يقتادار” قاراپايىم حالىقتان سالىق جيناپ، حانعا اسكەري قىزمەت ەتۋگە مىندەتتى بولدى. ءدىنباسىلار مەن ءدىني مەكەمەلەرگە ءىرى جەر يەلەنۋشىلەر، كوشپەلى اسكەرباسىلار وسيەت ەتىپ جەر قالدىرىپ وتىرعان. ولاردى “ۆاكفتىق جەرلەر” دەپ اتاعان. وتىرىقشى اۋدانداردا ۇلەسكەرلەردى اراب، پارسى دەرەكتەرىندە “مۋزاري” نەمەسە “بارزيگار” دەپ اتاعان. مۇنىڭ ءمانى – شارۋالاردىڭ ۇلەسكە العان جەرلەرىنەن الىم - سالىق جيناپ وتىرۋ. بۇدان باسقا “كوممەنداسيا” دەپ اتالاتىن قاناۋ ءتۇرى بولعان. ءالسىز ادام ءوز ۇلەسىندەگى جەردى كۇشتىنىڭ قامقورلىعىنا بەرگەن. كەيىن ءالسىز ادام وتباسىن قورعاعانى ءۇشىن ءىرى جەر يەسىنە سالىق تولەگەن.
مۇسا حان ءوزىنىڭ ىقپالىن كۇشەيتۋ ءۇشىن 960 جىلى يسلامدى مەملەكەتتىك ءدىن ەتىپ جاريالادى. 10 عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا الەۋمەتتىك قايشىلىقتاردان ساماني اۋلەتىنىڭ ۇستەمدىگى السىرەدى. مۇنى پايدالانعان حاسان بوعرا حان يسپيدجابتى ەشبىر قارسىلىقسىز باسىپ الدى. 10 عاسىردىڭ سوڭىندا قاراحاندىقتاردىڭ ورتا ازياعا جورىعى قايتا باستالدى. وسىلايشا قاراحان مەملەكەتى ماۋەرەنناحردى ءبىرجولاتا باعىندىردى. قاراحان مەملەكەتىنىڭ نەگىزى ۇلەستى جۇيەدە قالانىپ، شىعىس جانە باتىس يەلىكتەردەن تۇردى. شىعىس حاندىقتىڭ اۋماعى – جەتىسۋ مەن شىعىس تۇركىستان. باتىس حاندىق ماۋەرەنناحردى بيلەدى. 12 عاسىردىڭ 30 جىلدارىندا جەتىسۋعا شىعىستان قاراقىتايلار باسىپ كىردى. 1212 جىلى شىعىس حاندىقتى نايمان حانى كۇشلىك باسىپ الدى. ال باتىس يەلىكتىڭ حانى قازا بولعاننان كەيىن، مۇحاممەد 1212 جىلى باتىس حاندىقتى ءبىرجولاتا قۇلاتتى.
يسلامنىڭ مەملەكەتتىك ءدىن بولىپ جاريالانۋى قالا كەلبەتىنە، قۇرىلىس جۇيەلەرىنە وزگەرىستەر ەنگىزدى. قاراحان مەملەكەتىنىڭ اۋماعىندا ايشا ءبيبى، بابادجا قاتىن كەسەنەلەرى سالىندى. قاراحان ساۋلەت ونەرىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى شىعىس مونشالارىنىڭ سالىنۋى بولىپ تابىلادى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. 12 عاسىردىڭ 30 جىلدارىندا جەتىسۋعا باسىپ كىرگەن تايپا:
2. قاراحاندىقتاردىڭ شىعىستاعى يەلىگىن باسىپ العان حان:
3. تۇرىكتەردە مال ءوسىرۋدىڭ باستى ورىن العاندىعىن جازعان تاريحشى:
4. ادەت - عۇرپى مەن ءتىلى جاعىنان تۇرىكتەرگە ۇقساس بولعان حالىق:
5. قاراحان مەملەكەتىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان كەسەنە:
6. سالجۇق سۇلتانى مالىك شاح جاۋلاپ العان باتىس قاراحان حاندىعىنىڭ قالالارى:
7. قاراحان مەملەكەتى دەربەس ەكى يەلىككە ءبولىندى:
8. باتىس قاراحان حاندىعىنىڭ اۋماعى:
9. شىعىس قاراحان مەملەكەتىنىڭ ورتالىعى:
10. ناسىر يبن ءاليدىڭ ماۋەرەنناحرعا جورىققا اتتانعان جىلى:
11. 10 عاسىردا يسپيدجابتى، بۇحارانى، سامارقاندتى جاۋلاپ العان حان:
12. قاراحان مەملەكەتى يسلامدى مەملەكەتتىك ءدىن ەتىپ جاريالادى:
13. قاراحان مەملەكەتىندەگى وتىرىقشى اۋداندارداعى ۇلەسكەرلەردىڭ اراب، پارسى دەرەكتەرىندەگى اتاۋى:
14. ءدىنباسىلاردىڭ يەلىگىندەگى جەرلەر:
15. قاراحان مەملەكەتىندەگى جەر يەلەنۋ ءتۇرى:
16. قاراحان مەملەكەتىندەگى مەملەكەتتىك ساياسي - اكىمشىلىك ءىس جۇرگىزەتىن ورىن:
17. قاراحان مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىندا باستى ءرول اتقارعان تايپا:
18. 942 - 1212 جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن مەملەكەت:
تاقىرىپتىڭ تەستى
قاراحان مەملەكەتى
كونسپەكت
10 عاسىردىڭ ورتا كەزىندە، 942 جىلى جەتىسۋ ايماعى مەن شىعىس تۇركىستاننىڭ ءبىر بولىگىندە قاراحان مەملەكەتى قۇرىلدى. ورتالىعى – بالاساعۇن قالاسى. مەملەكەتتىڭ نەگىزىن ساتۇق بوعرا حان قالادى.
قاراحاندىقتاردىڭ ەتنيكالىق قۇرامىنا جىكىل، ياعما، قارلۇق، وعىز، قاڭلى، ءۇيسىن تايپالارى كىردى. قارلۇقتار مەملەكەتتىڭ قۇرىلۋىندا باستى ءرول اتقارعان تايپا بولىپ سانالادى.
جەر يەلەنۋدىڭ ءبىر ءتۇرى – “يقتا”، ال يەلەنۋشى ادام “يقتادار” (پارسىشا) دەپ اتالدى. “يقتانىڭ” ءمانى – “يقتادار” قاراپايىم حالىقتان سالىق جيناپ، حانعا اسكەري قىزمەت ەتۋگە مىندەتتى بولدى. ءدىنباسىلار مەن ءدىني مەكەمەلەرگە ءىرى جەر يەلەنۋشىلەر، كوشپەلى اسكەرباسىلار وسيەت ەتىپ جەر قالدىرىپ وتىرعان. ولاردى “ۆاكفتىق جەرلەر” دەپ اتاعان. وتىرىقشى اۋدانداردا ۇلەسكەرلەردى اراب، پارسى دەرەكتەرىندە “مۋزاري” نەمەسە “بارزيگار” دەپ اتاعان. مۇنىڭ ءمانى – شارۋالاردىڭ ۇلەسكە العان جەرلەرىنەن الىم - سالىق جيناپ وتىرۋ. بۇدان باسقا “كوممەنداسيا” دەپ اتالاتىن قاناۋ ءتۇرى بولعان. ءالسىز ادام ءوز ۇلەسىندەگى جەردى كۇشتىنىڭ قامقورلىعىنا بەرگەن. كەيىن ءالسىز ادام وتباسىن قورعاعانى ءۇشىن ءىرى جەر يەسىنە سالىق تولەگەن.
مۇسا حان ءوزىنىڭ ىقپالىن كۇشەيتۋ ءۇشىن 960 جىلى يسلامدى مەملەكەتتىك ءدىن ەتىپ جاريالادى. 10 عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا الەۋمەتتىك قايشىلىقتاردان ساماني اۋلەتىنىڭ ۇستەمدىگى السىرەدى. مۇنى پايدالانعان حاسان بوعرا حان يسپيدجابتى ەشبىر قارسىلىقسىز باسىپ الدى. 10 عاسىردىڭ سوڭىندا قاراحاندىقتاردىڭ ورتا ازياعا جورىعى قايتا باستالدى. وسىلايشا قاراحان مەملەكەتى ماۋەرەنناحردى ءبىرجولاتا باعىندىردى. قاراحان مەملەكەتىنىڭ نەگىزى ۇلەستى جۇيەدە قالانىپ، شىعىس جانە باتىس يەلىكتەردەن تۇردى. شىعىس حاندىقتىڭ اۋماعى – جەتىسۋ مەن شىعىس تۇركىستان. باتىس حاندىق ماۋەرەنناحردى بيلەدى. 12 عاسىردىڭ 30 جىلدارىندا جەتىسۋعا شىعىستان قاراقىتايلار باسىپ كىردى. 1212 جىلى شىعىس حاندىقتى نايمان حانى كۇشلىك باسىپ الدى. ال باتىس يەلىكتىڭ حانى قازا بولعاننان كەيىن، مۇحاممەد 1212 جىلى باتىس حاندىقتى ءبىرجولاتا قۇلاتتى.
يسلامنىڭ مەملەكەتتىك ءدىن بولىپ جاريالانۋى قالا كەلبەتىنە، قۇرىلىس جۇيەلەرىنە وزگەرىستەر ەنگىزدى. قاراحان مەملەكەتىنىڭ اۋماعىندا ايشا ءبيبى، بابادجا قاتىن كەسەنەلەرى سالىندى. قاراحان ساۋلەت ونەرىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى شىعىس مونشالارىنىڭ سالىنۋى بولىپ تابىلادى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. 12 عاسىردىڭ 30 جىلدارىندا جەتىسۋعا باسىپ كىرگەن تايپا:
2. قاراحاندىقتاردىڭ شىعىستاعى يەلىگىن باسىپ العان حان:
3. تۇرىكتەردە مال ءوسىرۋدىڭ باستى ورىن العاندىعىن جازعان تاريحشى:
4. ادەت - عۇرپى مەن ءتىلى جاعىنان تۇرىكتەرگە ۇقساس بولعان حالىق:
5. قاراحان مەملەكەتىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان كەسەنە:
6. سالجۇق سۇلتانى مالىك شاح جاۋلاپ العان باتىس قاراحان حاندىعىنىڭ قالالارى:
7. قاراحان مەملەكەتى دەربەس ەكى يەلىككە ءبولىندى:
8. باتىس قاراحان حاندىعىنىڭ اۋماعى:
9. شىعىس قاراحان مەملەكەتىنىڭ ورتالىعى:
10. ناسىر يبن ءاليدىڭ ماۋەرەنناحرعا جورىققا اتتانعان جىلى:
11. 10 عاسىردا يسپيدجابتى، بۇحارانى، سامارقاندتى جاۋلاپ العان حان:
12. قاراحان مەملەكەتى يسلامدى مەملەكەتتىك ءدىن ەتىپ جاريالادى:
13. قاراحان مەملەكەتىندەگى وتىرىقشى اۋداندارداعى ۇلەسكەرلەردىڭ اراب، پارسى دەرەكتەرىندەگى اتاۋى:
14. ءدىنباسىلاردىڭ يەلىگىندەگى جەرلەر:
15. قاراحان مەملەكەتىندەگى جەر يەلەنۋ ءتۇرى:
16. قاراحان مەملەكەتىندەگى مەملەكەتتىك ساياسي - اكىمشىلىك ءىس جۇرگىزەتىن ورىن:
17. قاراحان مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىندا باستى ءرول اتقارعان تايپا:
18. 942 - 1212 جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن مەملەكەت:
تاقىرىپتىڭ تەستى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
