دەنە تاربيەسى (بايانداما)
جاڭگىر حان اتىنداعى جوببم
دەنە تاربيەسى ءپانى ءمۇعالىمى
رافاەل يدريس ۇلى دەنگيزبايەۆ
دەنە تاربيەسى ءپانى مەكتەبىمىزدە بارلىق وقۋ - تاربيە تۇزىلىمىمەن تىعىز بايلانىستا جۇرگىزىلىپ، وقۋشىلاردىڭ ومىرىندە ماڭىزدى ورىن الادى. ءداستۇرلى ەمەس قۇرال - جابدىقتاردى ءتيىمدى ءارى دۇرىس پايدالانۋ – ساباقتىڭ جۇيەلىلىگىن ارتتىرىپ، جاڭا داعدىلار مەن شەبەرلىكتەردى يگەرۋدى تەزدەتەدى، ءارى بۇرىن وتكەن ساباقتاردى بەكىتۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. مەكتەپتە جۇمىستى وسىلاي جۇرگىزۋدىڭ ناتيجەسىندە وقۋشىلار پرەزيدەنتتىك جانە ۇلتتىق سىنامالاردى تابىستى ورىنداۋعا قول جەتكىزىپ كەلەدى. ساباقتى ساۋاتتى ۇيىمداستىرىپ، ونى جوعارى دەڭگەيدە وتكىزۋ ارقىلى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دەنە دايىندىعى مەن دەنە ءبىتىمىنىڭ دۇرىس دامۋىنا ءتيىستى دارەجەدە قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان سىنىپتان تىس جۇمىستاردى دا قوسىمشا جۇرگىزۋ قاجەت. ءبىزدىڭ مەكتەپتە سىنىپتان تىس جۇمىستارعا كوپ كوڭىل بولىنەدى. اتاپ ايتقاندا ءبىز جىل سايىن ءداستۇرلى تۇردە 8 - 9 جانە 10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا مەكتەپىشىلىك سپارتاكيادا وتكىزەمىز. سپارتاكيادا باعدارلاماسىنا باسكەتبول، ۆولەيبول، فۋتبول، توعىزقۇمالاق، جەڭىل اتلەتيكا، پرەزيدەنتتىك جانە ۇلتتىق سىنامالاردىڭ ەلەمەنتتەرى كىرەدى. ءبىز مەكتەپتە وتەتىن ءار سپارتاكياداعا وقۋشىلاردىڭ كوپتەپ قاتىسۋىنا ءمان بەرەمىز. سەبەبى، سپورتتىڭ بارشاعا بىردەي بولۋى – مەكتەپتە وتكىزىلەتىن دەنە شىنىقتىرۋ مەن ساۋىقتىرۋ شارالارىنىڭ باستى ماقساتى. سوندىقتان ءار وقۋشى وسىنداي شارالارعا قاتىسۋ ارقىلى ءوزىن تانىپ، ءوزىنىڭ ورتاق ىسكە قاتىسى بارلىعىن سەزىنۋى كەرەك.
جاڭگىر حان اتىنداعى ورتا مەكتەپتە ۆولەيبول، باسكەتبول، فۋتبول، جەڭىل اتلەتيكا، دويبى، شاحمات، توعىزقۇمالاق، كىر تاسىن كوتەرۋ، جاس اتقىش سپورت سەكسيالارى مەن ۇيىرمەلەرى جۇمىس ىستەيدى. مەن باسكەتبول مەن توعىزقۇمالاق سەكسيالارىن جۇرگىزەمىن. ەندى ءوزىم جۇرگىزەتىن باسكەتبول سەكسياسىنىڭ جۇمىسىنا تولىعىراق توقتالايىن. باسكەتبول سەكسياسىنا وقۋشىلار تاڭداۋ ءۇشىن ءار وقۋ جىلىنىڭ اياعىندا 7، 8، 9 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ قىزدارى اراسىندا باسكەتبولدان جارىس وتكىزەمىن. وسى سايىستان سوڭ باسكەتبول سەكسياسىنا قاتىساتىن قىزداردى ىرىكتەپ الامىن.
جاڭا وقۋ جىلىنىڭ باسىندا وسى قىزدار مەديسينالىق بايقاۋدان وتەدى. مەديسينالىق بايقاۋدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا دەنە تاربيەسى پانىنە قاتىسۋعا رۇقسات العان وقۋشىلار بىردەن جاتتىعۋعا كىرىسەدى. العاشقى ساباعىمدا باسكەتبول ويىنىنىڭ دەنساۋلىقتى نىعايتۋعا، دەنە ءبىتىمىنىڭ جانە مۇسىندەرىنىڭ اسەم بولىپ قالىپتاسۋىنا زور ىقپال ەتەتىندىگىن وقۋشىلارعا ۇعىنىقتى تىلمەن تۇسىندىرەمىن. سونداي - اق باسكەتبولدىڭ بويدىڭ ءوسۋى مەن ميدىڭ دامۋىنا دا زور ىقپالى بار ەكەندىگىن ايتىپ، وقۋشىلارعا ويىن بارىسىندا اۋەلى مي، سودان كەيىن قول مەن اياق قوزعالىسقا كەلۋ كەرەكتىگىن جەتكىزەمىن.
تاجىريبەدەن بايقاپ جۇرگەنىمدەي ءقايسىبىر وقۋشىلار ەشقانداي ويلانباستان قاجەتسىز قيمىلدار جاساپ، كەرەكسىز باعىتقا دوپتى ايدايدى. ناتيجەسىندە كوپ قاتەلىكتەر جىبەرەدى.
باسكەتبولدا ويىن بارىسى ءجيى وزگەرىپ، الاڭداعى جاعداي ويىنشىلارعا بەيمالىم بولادى. سوندىقتان باسكەتبول ويىنىندا ميدىڭ نەگىزگى قىزمەتى الاڭداعى قالىپتاسقان جاعدايعا تەز باعا بەرىپ، قارسى ارەكەتتىڭ تاكتيكالىق شەشىمىن شىعارۋ بولىپ تابىلادى. باسكەتبولدا ويىنشىلاردىڭ ءادىس - تاسىلدەردى مەڭگەرۋى ماڭىزدى رول اتقارادى. سوندىقتان مەن وسى ماسەلەگە كوپ كوڭىل بولەمىن. وقۋشىلاردى ازىرلەۋ كەزىندە مەن ءبىرىنشى ورىنعا دوپتى بەرۋ ءتاسىلىن قويامىن.
ويتكەنى ەكى كوماندا بولىپ ويناعان كەزدە ۇيرەنۋشى وقۋشىلار دوپتى ماقساتسىز جۇرگىزىپ، قالاي - سولاي لاقتىرادى دا دوپتى ءبىر - بىرىنە بەرۋ تاسىلىنە ءتيىستى دارەجەدە ءمان بەرمەيدى.
مەن دوپتى بەرۋدىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى مەن ۇستانىمدارى جونىندە وقۋشىلاردىڭ جاقسى تەوريالىق بىلىمدەرىنىڭ بولۋىن جانە ويىن كەزىندە ولاردى ءتيىمدى پايدالانۋدى تالاپ ەتەمىن. باسكەتبول ويىنىنداعى ۇستانىمداردىڭ ءبىرى – بۇل دوپتىڭ ءوز سەرىگىنە قارسىلاس ءۇشىن كەنەتتەن، دەر كەزىندە جانە ءدال بەرىلۋى. ويىنشى ءوز سەرىگىنە دوپ بەرمەس بۇرىن قارسىلاسىن الدايتىن قيمىل جاساۋى ءتيىس. نەگىزى باسكەتبول ويىنىنىڭ ماڭىزدى ۇستانىمدارى كوپ، ولاردى وقۋشىلار جاتتىعۋ بارىسىندا يگەرەدى.
ەكىنشى مەنىڭ نازار اۋداراتىن ماسەلەم – ول دوپتى ايداۋ.
سەبەبى كوماندانىڭ ءوزارا ارەكەتتەسە قيمىل جاساۋى تاپ وسى ارەكەتكە نەگىزدەلەدى. دوپتى دۇرىس ايداۋ – دوپ ايداۋشىعا(«دريبلەرگە») نەمەسە ونىڭ سەرىكتەرىنە كوپ رەتتە دوپتى تورعا لاقتىرۋعا قولايلى جاعداي جاساۋعا كومەكتەسەدى. سونداي - اق دوپتى دۇرىس الىپ ءجۇرۋ قارسىلاس باعۋشىنى (پرەسسينگتى) جەڭۋگە دە جاردەمدەسەدى. كوماندا قورعانىستان شابۋىلعا شىققان سايىن ويىنشىلار دوپتى ايداۋدى جۇزەگە اسىرادى. سوندىقتان مەن ءوز سەكسيا جۇمىسىمدا دوپتى ايداۋعا دا ەرەكشە كوڭىل بولەمىن.
سەكسيانى جۇرگىزۋ بارىسىندا ءارتۇرلى جاتتىعۋلاردى قولدانامىن. اتاپ ايتقاندا سول قولمەن جانە وڭ قولمەن دوپتى ايداۋ، ارتقا قاراي كەلە جاتىپ دوپتى بىرگە جۇرگىزۋ. دوپپەن بۇرىلىس جاساپ اينالۋ. ارتقا قاراماي دوپتى ارقا تۇستان ءبىر جاقتان ەكىنشى جاققا اۋىستىرۋ. سونداي - اق دوپتى ەكى اياقتىڭ اراسىنان وتكىزۋ ارقىلى ويىندى جۇرگىزۋ.
ويىنشىلاردىڭ قيمىل - قوزعالىستارىنىڭ جانە دوپتى قابىلداۋلارى مەن ءوز سەرىكتەرىنە بەرۋلەرىنىڭ تۇپكى ماقساتى – تورعا دوپ ءتۇسىرۋ. سوندىقتان تورعا دوپ لاقتىرۋ ادىستەرىن مەڭگەرۋگە دە كوپ ۋاقىتىمىزدى سارپ ەتەمىز. سونداي - اق بۇل بولىمدە نەگىزگى نازاردى دوپتى تورعا لاقتىرۋدىڭ تەحنيكاسىنا اۋدارامىن. وقۋشىلارعا دوپتى تورعا لاقتىرۋدىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن تۇسىندىرەمىن. دوپتى تورعا لاقتىرۋ ساتىندە وڭ قول شىنتاقتان تۇزەتىلىپ، قولدىڭ باسىن العا سوزۋ ارقىلى «ءيىلۋ» («كيۆوك») جاسالىپ، ورىندالادى.
جاتتىعۋ كەزىندە وقۋشىلارعا ءوز تاجىريبەمنەن دە مىنانداي اقىل - كەڭەستەر بەرەمىن. دوپتى تورعا لاقتىرعان كەزدە دوپ ساۋساقتىڭ ۇشتارىنان اجىراعان سوڭ دا وڭ قولدى ارتقا تارتۋعا بولمايدى. سونداي - اق دوپتى تورعا لاقتىرعاننان باستاپ ونىڭ سوڭىنا دەيىن تورعا قاراپ تۇرۋ كەرەكتىگىن ۇعىندىرامىن. ەگەر وسى قاراپايىم ەرەجە ورىندالماسا، ويىنشى دوپتىڭ ۇشۋ بارىسىن باعامداي الماي قالادى دا، دوپتىڭ تورعا ءتۇسۋ دالدىگى ازايادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
دەنە تاربيەسى ءپانى ءمۇعالىمى
رافاەل يدريس ۇلى دەنگيزبايەۆ
دەنە تاربيەسى ءپانى مەكتەبىمىزدە بارلىق وقۋ - تاربيە تۇزىلىمىمەن تىعىز بايلانىستا جۇرگىزىلىپ، وقۋشىلاردىڭ ومىرىندە ماڭىزدى ورىن الادى. ءداستۇرلى ەمەس قۇرال - جابدىقتاردى ءتيىمدى ءارى دۇرىس پايدالانۋ – ساباقتىڭ جۇيەلىلىگىن ارتتىرىپ، جاڭا داعدىلار مەن شەبەرلىكتەردى يگەرۋدى تەزدەتەدى، ءارى بۇرىن وتكەن ساباقتاردى بەكىتۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. مەكتەپتە جۇمىستى وسىلاي جۇرگىزۋدىڭ ناتيجەسىندە وقۋشىلار پرەزيدەنتتىك جانە ۇلتتىق سىنامالاردى تابىستى ورىنداۋعا قول جەتكىزىپ كەلەدى. ساباقتى ساۋاتتى ۇيىمداستىرىپ، ونى جوعارى دەڭگەيدە وتكىزۋ ارقىلى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دەنە دايىندىعى مەن دەنە ءبىتىمىنىڭ دۇرىس دامۋىنا ءتيىستى دارەجەدە قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان سىنىپتان تىس جۇمىستاردى دا قوسىمشا جۇرگىزۋ قاجەت. ءبىزدىڭ مەكتەپتە سىنىپتان تىس جۇمىستارعا كوپ كوڭىل بولىنەدى. اتاپ ايتقاندا ءبىز جىل سايىن ءداستۇرلى تۇردە 8 - 9 جانە 10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا مەكتەپىشىلىك سپارتاكيادا وتكىزەمىز. سپارتاكيادا باعدارلاماسىنا باسكەتبول، ۆولەيبول، فۋتبول، توعىزقۇمالاق، جەڭىل اتلەتيكا، پرەزيدەنتتىك جانە ۇلتتىق سىنامالاردىڭ ەلەمەنتتەرى كىرەدى. ءبىز مەكتەپتە وتەتىن ءار سپارتاكياداعا وقۋشىلاردىڭ كوپتەپ قاتىسۋىنا ءمان بەرەمىز. سەبەبى، سپورتتىڭ بارشاعا بىردەي بولۋى – مەكتەپتە وتكىزىلەتىن دەنە شىنىقتىرۋ مەن ساۋىقتىرۋ شارالارىنىڭ باستى ماقساتى. سوندىقتان ءار وقۋشى وسىنداي شارالارعا قاتىسۋ ارقىلى ءوزىن تانىپ، ءوزىنىڭ ورتاق ىسكە قاتىسى بارلىعىن سەزىنۋى كەرەك.
جاڭگىر حان اتىنداعى ورتا مەكتەپتە ۆولەيبول، باسكەتبول، فۋتبول، جەڭىل اتلەتيكا، دويبى، شاحمات، توعىزقۇمالاق، كىر تاسىن كوتەرۋ، جاس اتقىش سپورت سەكسيالارى مەن ۇيىرمەلەرى جۇمىس ىستەيدى. مەن باسكەتبول مەن توعىزقۇمالاق سەكسيالارىن جۇرگىزەمىن. ەندى ءوزىم جۇرگىزەتىن باسكەتبول سەكسياسىنىڭ جۇمىسىنا تولىعىراق توقتالايىن. باسكەتبول سەكسياسىنا وقۋشىلار تاڭداۋ ءۇشىن ءار وقۋ جىلىنىڭ اياعىندا 7، 8، 9 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ قىزدارى اراسىندا باسكەتبولدان جارىس وتكىزەمىن. وسى سايىستان سوڭ باسكەتبول سەكسياسىنا قاتىساتىن قىزداردى ىرىكتەپ الامىن.
جاڭا وقۋ جىلىنىڭ باسىندا وسى قىزدار مەديسينالىق بايقاۋدان وتەدى. مەديسينالىق بايقاۋدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا دەنە تاربيەسى پانىنە قاتىسۋعا رۇقسات العان وقۋشىلار بىردەن جاتتىعۋعا كىرىسەدى. العاشقى ساباعىمدا باسكەتبول ويىنىنىڭ دەنساۋلىقتى نىعايتۋعا، دەنە ءبىتىمىنىڭ جانە مۇسىندەرىنىڭ اسەم بولىپ قالىپتاسۋىنا زور ىقپال ەتەتىندىگىن وقۋشىلارعا ۇعىنىقتى تىلمەن تۇسىندىرەمىن. سونداي - اق باسكەتبولدىڭ بويدىڭ ءوسۋى مەن ميدىڭ دامۋىنا دا زور ىقپالى بار ەكەندىگىن ايتىپ، وقۋشىلارعا ويىن بارىسىندا اۋەلى مي، سودان كەيىن قول مەن اياق قوزعالىسقا كەلۋ كەرەكتىگىن جەتكىزەمىن.
تاجىريبەدەن بايقاپ جۇرگەنىمدەي ءقايسىبىر وقۋشىلار ەشقانداي ويلانباستان قاجەتسىز قيمىلدار جاساپ، كەرەكسىز باعىتقا دوپتى ايدايدى. ناتيجەسىندە كوپ قاتەلىكتەر جىبەرەدى.
باسكەتبولدا ويىن بارىسى ءجيى وزگەرىپ، الاڭداعى جاعداي ويىنشىلارعا بەيمالىم بولادى. سوندىقتان باسكەتبول ويىنىندا ميدىڭ نەگىزگى قىزمەتى الاڭداعى قالىپتاسقان جاعدايعا تەز باعا بەرىپ، قارسى ارەكەتتىڭ تاكتيكالىق شەشىمىن شىعارۋ بولىپ تابىلادى. باسكەتبولدا ويىنشىلاردىڭ ءادىس - تاسىلدەردى مەڭگەرۋى ماڭىزدى رول اتقارادى. سوندىقتان مەن وسى ماسەلەگە كوپ كوڭىل بولەمىن. وقۋشىلاردى ازىرلەۋ كەزىندە مەن ءبىرىنشى ورىنعا دوپتى بەرۋ ءتاسىلىن قويامىن.
ويتكەنى ەكى كوماندا بولىپ ويناعان كەزدە ۇيرەنۋشى وقۋشىلار دوپتى ماقساتسىز جۇرگىزىپ، قالاي - سولاي لاقتىرادى دا دوپتى ءبىر - بىرىنە بەرۋ تاسىلىنە ءتيىستى دارەجەدە ءمان بەرمەيدى.
مەن دوپتى بەرۋدىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى مەن ۇستانىمدارى جونىندە وقۋشىلاردىڭ جاقسى تەوريالىق بىلىمدەرىنىڭ بولۋىن جانە ويىن كەزىندە ولاردى ءتيىمدى پايدالانۋدى تالاپ ەتەمىن. باسكەتبول ويىنىنداعى ۇستانىمداردىڭ ءبىرى – بۇل دوپتىڭ ءوز سەرىگىنە قارسىلاس ءۇشىن كەنەتتەن، دەر كەزىندە جانە ءدال بەرىلۋى. ويىنشى ءوز سەرىگىنە دوپ بەرمەس بۇرىن قارسىلاسىن الدايتىن قيمىل جاساۋى ءتيىس. نەگىزى باسكەتبول ويىنىنىڭ ماڭىزدى ۇستانىمدارى كوپ، ولاردى وقۋشىلار جاتتىعۋ بارىسىندا يگەرەدى.
ەكىنشى مەنىڭ نازار اۋداراتىن ماسەلەم – ول دوپتى ايداۋ.
سەبەبى كوماندانىڭ ءوزارا ارەكەتتەسە قيمىل جاساۋى تاپ وسى ارەكەتكە نەگىزدەلەدى. دوپتى دۇرىس ايداۋ – دوپ ايداۋشىعا(«دريبلەرگە») نەمەسە ونىڭ سەرىكتەرىنە كوپ رەتتە دوپتى تورعا لاقتىرۋعا قولايلى جاعداي جاساۋعا كومەكتەسەدى. سونداي - اق دوپتى دۇرىس الىپ ءجۇرۋ قارسىلاس باعۋشىنى (پرەسسينگتى) جەڭۋگە دە جاردەمدەسەدى. كوماندا قورعانىستان شابۋىلعا شىققان سايىن ويىنشىلار دوپتى ايداۋدى جۇزەگە اسىرادى. سوندىقتان مەن ءوز سەكسيا جۇمىسىمدا دوپتى ايداۋعا دا ەرەكشە كوڭىل بولەمىن.
سەكسيانى جۇرگىزۋ بارىسىندا ءارتۇرلى جاتتىعۋلاردى قولدانامىن. اتاپ ايتقاندا سول قولمەن جانە وڭ قولمەن دوپتى ايداۋ، ارتقا قاراي كەلە جاتىپ دوپتى بىرگە جۇرگىزۋ. دوپپەن بۇرىلىس جاساپ اينالۋ. ارتقا قاراماي دوپتى ارقا تۇستان ءبىر جاقتان ەكىنشى جاققا اۋىستىرۋ. سونداي - اق دوپتى ەكى اياقتىڭ اراسىنان وتكىزۋ ارقىلى ويىندى جۇرگىزۋ.
ويىنشىلاردىڭ قيمىل - قوزعالىستارىنىڭ جانە دوپتى قابىلداۋلارى مەن ءوز سەرىكتەرىنە بەرۋلەرىنىڭ تۇپكى ماقساتى – تورعا دوپ ءتۇسىرۋ. سوندىقتان تورعا دوپ لاقتىرۋ ادىستەرىن مەڭگەرۋگە دە كوپ ۋاقىتىمىزدى سارپ ەتەمىز. سونداي - اق بۇل بولىمدە نەگىزگى نازاردى دوپتى تورعا لاقتىرۋدىڭ تەحنيكاسىنا اۋدارامىن. وقۋشىلارعا دوپتى تورعا لاقتىرۋدىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن تۇسىندىرەمىن. دوپتى تورعا لاقتىرۋ ساتىندە وڭ قول شىنتاقتان تۇزەتىلىپ، قولدىڭ باسىن العا سوزۋ ارقىلى «ءيىلۋ» («كيۆوك») جاسالىپ، ورىندالادى.
جاتتىعۋ كەزىندە وقۋشىلارعا ءوز تاجىريبەمنەن دە مىنانداي اقىل - كەڭەستەر بەرەمىن. دوپتى تورعا لاقتىرعان كەزدە دوپ ساۋساقتىڭ ۇشتارىنان اجىراعان سوڭ دا وڭ قولدى ارتقا تارتۋعا بولمايدى. سونداي - اق دوپتى تورعا لاقتىرعاننان باستاپ ونىڭ سوڭىنا دەيىن تورعا قاراپ تۇرۋ كەرەكتىگىن ۇعىندىرامىن. ەگەر وسى قاراپايىم ەرەجە ورىندالماسا، ويىنشى دوپتىڭ ۇشۋ بارىسىن باعامداي الماي قالادى دا، دوپتىڭ تورعا ءتۇسۋ دالدىگى ازايادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ اۋدانى، اقجىگىت اۋىلى
