InfoHub Logo

زاماندى كىنالى دەيىكپە الدە ادامدى ما؟

مىنا الەمدى جالماعان ۆيرۋستىڭ كەزەڭىندە ءدارى ساتۋشىلار بايىي تۇسكەنى كوڭىلگە كۇمان تۋعىزدى.

ءبارىمىزداى دەنساۋلىعىمىزبەن جارىسىپ الا ساپىران زاماندا كەرەك دارمەكتىڭ قىمباتتاۋى بىرىنە قالتا كوتەرىمدى بولعانىمەن بىرىنە قينالۋىنا مۇمككىندىك بەرگەندەي.

سىلبىر كوكتەم مەن قارا كۇز­دە تۇماۋ ۇدەپ، ەسكى سىرقات سىر­قىراماي قويمايدى. ەمحاناعا باراسىڭ، جالتاقتاپ دارىگەرگە جاع­دايىڭدى ايتاسىڭ. ول وتىرا قالىپ قاعاز تولتىرادى. سۋىرت­پاقتاپ اڭگىمەگە تارتساڭ، تەك­سەرە كەلگەندەر جازعانىنا قاراپ ەڭ­بەگىن باعالايتىن كورىنەدى. بۇل بايا­عى قۇتىلا الماي كەلە جاتقان قا­عازباستىلىقتىڭ كەسىرى بولسا كەرەك. ول ءۇشىن دارىگەرلەردى كىنالاۋ ارتىق. ىستەن بۇرىن، قاعازعا سەنگەن كەز­دە قاعازدىڭ ءرولى جوعارى بولعانى اقي­قات.

جالپى، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا قيىندىقتار ءالى دە بارشىلىق. ەل بولعالى بەرى نايقالتاتىن، جاي­قالتاتىن نارىق تالابىنا ساي دەلىنەتىن رەفورمالاردان كوز اشپاي كەلە جاتقان ەكى سالا بار. ونىڭ ءبىرىنشىسى – ءبىلىم، ەكىنشىسى – دەنساۋلىق. سول رەفورمالاردىڭ ناتيجەسى تولىق جەمىسىن بەرۋى ءوز الدىنا، قايتا ەلبا­سىنان باستاپ، قالىڭ قاۋىمنىڭ نارازى­لىعىن تۋعىزۋمەن كەلەدى.

ءمۇعالىمنىڭ دە، دارىگەردىڭ دە اي­لىعى شايلىعىنا بىردە جەتسە، بىردە جەتپەيدى. اسىرەسە، جاس مامانداردىڭ جاعدايى سىن كوتەرمەيدى. دەگەنمەن از ايلىققا قاراماي، حالىققا قىزمەت ەتىپ، ۇرپاققا ءبىلىم بەرىپ كەلە جاتقان سول جانداردىڭ وتانشىلدىق رۋحى مىقتى، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ التىن دىڭگەگى دەسەك، جاراسادى.

جانى قينالىپ بارعاندا تەگىن دەلىنەتىن مەديسينالىق مەكەمەلەردەگى قىزمەتكەرلەردىڭ اقيقات سوزىنە يلان­باسقا شاراڭ جوق. كەيبىر ماسەلە بويىن­­شا پىكىر بىلدىرسەڭ، اق حالاتتى اب­زال جاندار ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل اقى­لى ورتالىقتارعا بارۋدى ۇسىنادى. ونداعى باعا ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قالتاسىنا شاق كەلمەيتىنى بەلگىلى. سوندايدا سالى سۋعا كەتىپ، ارزان ءدارى مەن حالىق ەمشىلەرىنە جۇگىنەتىندەر ءقازىر از ەمەس. قىمباتشىلىقتى جەلەۋ ەتكەندەردىڭ ايتاتىنى – باياعى نارىق تالابى. ساتۋعا قويعان زاتتارىن قىمبات باعامەن الاتىنىن العا تارتادى.

ءدارىنىڭ قىمباتتىعى ءتانى اۋىرعان جاننىڭ جۇيكەسىن جۇقارتپاي قويمايدى. بۇل قالاي دەپ ايتا المايسىڭ. ماسەلەن، دارىگەر ءتىزىپ بەرگەن ءدارىنى الۋ ءۇشىن ءدارىحاناعا 1000-2000 تەڭگەمەن بارۋ ءقازىر ارمانعا اينالدى. كەيدە 20-30 مىڭ تەڭگە دە قاجەتىڭدى تولىق وتەي الماي قالىپ جاتادى. ءدارىحانانىڭ ىشىندە تيىندارىن ساناپ تۇرعان قارت ادامدار مەن از قامتىلعان وتباسىلارىن ءجيى كەزدەستىرەسىڭ. 2015 جىلمەن سالىستىرعاندا بىلتىر فارما­سيەۆتيكالىق ونىمدەردىڭ باعاسى – 33 پا­يى­زعا، انتيبيوتيكتەر – 34،4 پا­يىزعا، ۆيتاميندىك ونىمدەر – 27،3 پايىز­عا، جوتەلگە قارسى ءشارباتتار 46،6 پايىز­عا ارتىپ كەتكەن. ال 2017 جىلدىڭ ال­عاش­قى 5 ايىندا فارماسيەۆتيكالىق ونىمدەر – 9،8 پايىزعا، انتيبيوتيكتەر – 8،1 پايىزعا، ۆيتاميندەر – 4،9 پايىزعا، جوتەلگە قارسى ءشارباتتار 12،4 پايىزعا قىمباتتاعان. زەينەتاقى مەن ايلىققا قوسىلعان ۇستەمەنى وسىلار اپ-ساتتە قاقشىپ تۇسەرى حاق.

ال سوڭعى قىمباتشىلىق، ءتىپتى شۋ اساۋداي جالىنا قول اپارتار ەمەس. ءوزىمىز ۇلگى ەتىپ جۇرگەن، ادام دەن­ساۋلىعىن العا وزدىرعان دامىعان ەلدەردە دارى-دارمەك ۇنەمى باقىلاۋدا تۇرا­دى. ءتيىستى باقىلاۋدىڭ كەيدە ولقى سو­عىپ جاتۋىنان ەڭ الدىمەن بىزدەگى تۇ­تىنۋشى زارداپ شەگىپ وتىر. سوعان جەتكىزگەن كەيبىر لاۋازىم يەلەرىنىڭ ءىستى بولۋى سوزىمىزگە دايەك. ءبىراق دارىدەگى قىمباتشىلىقتى جويۋ قاشان ورىندالارى بەلگىسىز سەكىلدى.

وسى قىمباتشىلىقتىڭ باستاۋ باسىندا جانار-جاعارماي باعاسىنىڭ شارىقتاۋى دا تۇر. ەلىمىزدەگى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى جوندەۋگە جابىلادى. ءسويتىپ بەنزين باعاسى ءورشىپ شىعا كەلەدى. بۇل بارلىق سالاداعى باعانىڭ وسۋىنە اكەلەدى. اتالعان «ءۇردىس» جىل سايىن قايتالانۋمەن كەلەدى. ءتيىستى ادامداردىڭ سوزىنە سەنسەڭ، ءبارى ارتى­عىمەن ءوندىرىلىپ جاتىر. مۇناي دا، كومىر دە بارشىلىق. ءبىراق حالىققا جەت­كەنشە كەز كەلگەننىڭ قالتاسى كو­تەرمەيتىن قىمبات باعاعا «يە» بولادى. جازاتايىم ايتساڭ، جازىقتى بولاسىڭ. «ەستىمەي وتىرسىڭ با، كورمەي ءجۇرسىڭ بە باعانىڭ شارىقتاعانىن. مەن بۇل جەردە بەكەر تۇرمىن با؟!» دەپ كوزىن الارتادى. ونى قالاي جازعىرارسىڭ.

ءبىر عاجابى، وسىنداي دۇربەلەڭنىڭ ناتيجەسىندە بەنزين باعاسى 15-20 تەڭ­گەگە ءوسىپ، سول كۇيى ورنىعىپ قالا­تىندى شىعاردى. وسى جىلدىڭ باسىندا 135 تەڭگەگە ساتىلعان 1 ليتر بەنزين كۇز­دە 150 تەڭگەدەن استى. ءقازىر 160-تان جو­عارى.

ءيا ءقازىر ءدارى دە، ءبارى دە قىمبات. جەرىمىز بايتاق بولسا دا ازىق-تۇلىكتىڭ»، جەمىس-جيدەكتىڭ، كارتوپتىڭ باعاسى ەلىمىزدە كۇن ساناپ ءوسىپ جاتقانى ايتۋداي ايتىلىپ جاتىر. وتانىمىزدا ءدارى جاسايتىن 7000-عا تاياۋ زات بار كورىنەدى، شوپتەردىڭ ءتۇرى ءتىپتى ۇشان-تەڭىز. وزىمىزدە باردى ۇقساتا الماي، وزگەنىڭ ونىمىنە قىپ-قىزىل اقشا ساناپ بەرىپ، قىمباتشىلىق قىسىمىنا تۇسكەنىمىز كىمدى دە بولسا ويلاندىرۋى كەرەك. باستى قۇندىلىق – ادام، ودان تاراعان ۇرپاق دەيمىز. ەندەشە داۋلەتتى ەلدىڭ ادامى قىمباتشىلىقتىڭ قىسپاعىندا قاشانعا دەيىن قالا بەرمەك؟..

كرات اياجان قازبەك قىزى

---