InfoHub Logo

گ. مەندەل ءوزىنىڭ زەرتتەۋلەرىنە بۇرشاق وسىمدىگىنىڭ تازا لينيالارىن الدى جانە ءبىر لينيا گ ۇلىنىڭ انالىق اۋزىنا ەكىنشى لينيا گۇلىنەن الىنعان توزاندى سالۋ ارقىلى توزاڭداندىردى جانە كەرىسىنشە. زەرتتەۋگە ەكى ايىرماشىلىعى بار بەلگىلەردى العاندا، مىسالى، ءدانىنىڭ ءپىشىنى تەگىس جانە بۇدىر سونان سوڭ ولاردان ءبىرىنشى ۇرپاق گيبريدتەرى الىندى (F،) جانە ولاردىڭ بارلىعى بىركەلكى بولىپ شىقتى، ياعني اتا-انا وسىمدىگىنىڭ بىرىنە ۇقساس بولدى (بارلىق داندەر تەگىس ءپىشىندى بولدى). ەڭ قىزىعى، توزاڭداندىراتىن توزاڭ اتا-انانىڭ قايسىسىنا جاتپاسىن ونان شىعاتىن بارلىق گيبريدتەر تەگىس ءپىشىندى داندەر بەردى.

باسقا دا 6 قاراما-قارسى بەلگىلەر بويىنشا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر دە تۋرا وسىنداي ناتيجەلەر بەردى، ياعني شاعىلىستىرۋ ناتيجەسىندە الىنعان ع1 گيبريدتەرىنىڭ بارلىعى دا اتا-انانىڭ بىرەۋىنىڭ بەلگىسىنە يە بولدى. وسى ناتيجەلەردەن گ. مەندەل قاراما-قارسى بەلگىلەرى بار ەكى لينيانى شاعىلىستىرۋدان الىنعان گيبريدتەردە تەك ءبىر بەلگى عانا كورىنەدى دەپ تۇجىرىمدادى. گيبريدتەردىڭ ءبىرىنشى ۇرپاعىندا كورىنەدىن بەلگىنى گ. مەندەل دومينانتتى دەپ اتادى. بارلىق شاعىلىستىرۋلار ناتيجەسىندە دومينانتتى بەلگىلەر بولىپ ءداننىڭ تەگىس ءپىشىنى، ءدان جارعاعىنىڭ سارى ءتۇسى، ءدان قابىعىنىڭ سۇر ءتۇسى، بۇرشاققىننىڭ تەگىس بولۋى، ءپىسىپ جەتىلمەگەن بۇرشاققىننىڭ جاسىل ءتۇسى، گ ۇلىنىڭ سىرتقا قاراي ورنالاسۋى جانە وسىمدىكتىڭ بويىنىڭ بيىكتىگى ەسەپتەلدى.

تاجىريبەنى جالعاستىرا كەلە گ. مەندەل الىنعان ءبىرىنشى ۇرپاقتاردى وزدىگىنەن توزاڭدانىرۋ ارقىلى بىر-بىرىمەن شاعىلىستىردى. F1 گيبريدتى ۇرپاقتارىنىڭ بىركەلكىلىگىنە قاراما-قارسى، ەكىنشى ۇرپاقتا (ع2) اتا-انادا بولاتىن دومينانتتى بەلگىلەرمەن قاتار ولاردىڭ تاعى بىرىندە كەزدەسەتىن بەلگى دە كورىندى، ياعني F، گيبريدتەرىندە جاسىرىن تۇردە بولاتىن بەلگىلەر دە كورىندى. بىر-بىرىنەن قاراما-قارسى بەلگىلەر ارقىلى اجىراتىلاتىن وسىمدىك لينيالارىندا، ەگەر دە ع1 ۇرپاقتا سول بەلگىلەردىڭ ءبىرى كورىنبەسە، ول بەلگى مۇلدە جوعالدى دەۋگە بولمايدى. F ۇرپاقتا بولىپ، ول بەلگىنىڭ كورىنۋى باسىلعان نەمەسە جاسىرىن كۇيدە بولادى جانە كەلەسى ع2 ۇرپاقتا ول التەرناتيۆتى بەلگى كورىنەدى.

گيبريدتەردە باسىلىپ قالاتىن بەلگىلەردى گ. مەندەل رەسەسسيۆتى بەلگىلەر دەپ اتادى. رەسەسسيۆتى بەلگىلەر اراسىندا بۇرشاق وسىمدىگىندە دەننىڭ ءپىشىنى بۇدىر، ءدان جارعاعىنىڭ ءتۇسى جاسىل، ءدان قىبىعىنىڭ ءتۇسى اق، بۇرشاققىننىڭ ءپىشىنى قاتپارلى، ءپىسىپ جەتىلمەگەن بۇرشاققىن ءتۇسى سارى، گ ۇلىنىڭ ورنالاسۋى جوعارىدا جەنە وسىمدىك بويى كارليك (تومەن) جاتادى. گ. مەندەل ارقىلى انىقتالعان تولىق دومينانتتىلىق ءقۇبىلىسى كەلەسى رەتتە باسقا دا عالىمدارمەن جانۋارلار گيبريدتەرىندە (سۇتقورەكتىلەر، بالىقتار جانە ت.ب.) جانە وسىمدىكتەردە انىقتالدى. سونىمەن قاتار دومينانتتىلىق بولمايتىن جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر دە سيپاتتالدى. مىسالى، قىزىل ءتۇستى شورتگورنداردى اق تۇستىمەن شاعىلىستىرسا، ءبىرىنشى ۇرپاق گيبريدتەرى ارالىق تۇسكە يە بولادى (القىزىل). گيبريدتەردىڭ ەكىنشى ۇرپاعىندا اجىراۋ شورتگورنداردىڭ قىزىل، اق جانە القىزىل تۇرلەرىن بەرەدى. كوپتەگەن ءتىرى ورگانيزمدەردە كەيبىر بەلگىلەر جارتىلاي دومينانتتى تيپپەن تۇقىم قۋالايدى. قانداي-دا بولماسىن بەلگىنىڭ دومينانتتىلىعى ورگانيزمدە ءارتۇرلى دەڭگەيدە كورىنۋى نەمەسە تولىق كورىنبەۋى دە مۇمكىن. قازىرگى كەزدە قانداي-دا بولماسىن دومينانتتىلىق قاسيەتىنە قاراماستان تاجىريبە جۇزىندە ورىندالعان بارلىق شاعىلىستىرۋلاردان شىعاتىن ءبىرىنشى ۇرپاقتاردىڭ گيبريدتەرى سول بەلگى بويىنشا بىركەلكى بولادى.

---