«ەكوبىلىم» سايىسى
«ەكوبىلىم» سايىسى
ماقساتى: ءتىرى اعزالاردىڭ ءبىر – بىرىمەن قاتىناسى، ولاردىڭ قورشاعان ورتامەن بايلانىسى، تابيعات رەسۋرستارىن ءتيىمدى پايدالانۋدى، بيولوگيالىق ميكرو جانە ماكروەكوجۇيەلەردى زەرتتەيتىن عىلىم ەكولوگيا تۋرالى وتكەن تاراۋدى قايتالاۋ.
بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
2. سايىسقا دايىندىق ترەنينگى
3. ول كىم، بۇل نە؟
4. اداسقان ارىپتەر
5. لوگيكالىق ويلار
6. وي تولعانىس
7. بەينەت ءتۇبى – زەينەت
8. قورىتىندى.
1. ۇيىمداستىرۋ
ءمۇعالىم: قوش كەلدىڭىزدەر قۇرمەتتى وقۋشىلار، سايىسقا قاتىسۋشىلار جانە ءادىل – قازى مۇشەلەرى. اينالامىزداعى بولىپ جاتقان جاعدايلاردان ۇنەمى حاباردار بولىپ، تىرشىلىكتە بولىپ جاتقان كەرەمەتتەرگە كەيدە تاڭ قالۋعا بولادى. ەلىمىزدەگى ەكولوگيالىق پروبلەمالار ءالى دە ءوز شەشىمدەرىن تابار ەمەس. ال ءبىزدىڭ بۇگىنگى سايىسقا قاتىسۋشى وقۋشىلار الداعى سىندار سۇراقتارىنان قالاي وتەر ەكەن؟ ولاردىڭ ەكولوگيا تۋرالى بىلىمدەرىن قانداي دارەجەدە ەكەن؟ وسىنى بايقاۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان «ەكوبىلىم» سايىسىن باستايىق!
2. سايىسقا دايىندىق ترەنينگى
سايىسكەر توپتاردىڭ دايىندىقتارىن تەكسەرۋ ماقساتىندا «گەومەتريالىق فيگۋرالار» ترەنينگىن وتكىزىپ كورەلىك.
1. توپ قۇرامىنداعى وقۋشىلارعا ءار ءتۇرلى گەومەتريالىق فيگۋرالاردى كورسەتىپ، قالاعان فيگۋرالارىن تاڭداپ الۋعا رۇقسات ەتۋ.
□ - تاڭداعان وقۋشىلار ليدەرلىك قابىلەتى بار، الدىنا قويعان ماقساتىنا جەتەتىن جاندار.
▲ - تاڭداعان وقۋشىلار باستاعان جۇمىستى اياعىنا دەيىن جەتكىزەتىن جاندار.
▬ - تاڭداعان وقۋشىلار ىزدەنگىش جاندار
○ - تاڭداعان وقۋشىلار باسقانىڭ قۋانىشىن بولۋگە دايار جاندار.
- تاڭداعان وقۋشىلار شىعارماشىلىق قابىلەتى باسىم جاندار.
2. سىزدەردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىڭىزدى بايقاۋ ماقساتىندا «سۋرەتتى ترەنينگ» وتكىزىپ كورەلىك. الدارىڭىزعا ءارتۇرلى 15 سۋرەت كورسەتىلەدى. 3 مينۋت بويىنا قاراپ العان سۋرەتتەرىڭىزدى 2 مينۋتتا قاعازعا جازىپ شىعۋ كەرەك.
3. ول كىم، بۇل نە؟
1. ەكولوگيا تەرمينىن ەڭ العاش عىلىمعا ەنگىزگەن عالىم؟ (ە. گەككەل)
2. جەكە اعزالار مەن پوپۋلياسيالارعا سان الۋان سىرتقى ورتا فاكتورلارىنىڭ اسەرىن زەرتتەيتىن ەكولوگيا ءبولىمى؟ (اۋتاەكولوگيا)
3. ەكولوگيا عىلىمىن ءپان رەتىندە قالىپتاسا باستاۋىن ەڭ العاش كىمنىڭ ەڭبەكتەرىنەن بايقاعان. (ك. ليننەي)
4. سۋلى ورتانى مەكەندەيتىن سان الۋان اعزالاردى بىرىكتىرەتىن بيولوگيالىق توپ؟
(گيدروبيونتتار)
5. جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر ەۆوليۋسياسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى سىرتقى
فاكتورلاردىڭ ءرولىن ءبولىپ كورسەتكەن عالىم؟ (ج. م. لامارك)
6. جارىق، تەمپەراتۋرا، ىلعالدىلىق توپىراقتىڭ احۋالى سۋلى ورتاسىنىڭ قاسيەتتەرى مەن قۇرامى جانە ءولى تابيعات فاكتورلارىنىڭ جيىنتىعىن زەرتتەيدى؟ (ابيوزدىق فاكتور)
7. اعزالاردىڭ تارالۋ ايماعىن زەرتتەيتىن جاڭا عىلىم – بيوگەوگرافيانى جاساۋشى عالىم؟ (ا. گۋمبولدت)
8. ءوسۋ جانە دامۋ ۇردىستەرىنەن كورىنەتىن اعزا جاۋابى قالاي اتالادى؟ (جارىق كەزەڭدىك)
9. 19 عاسىردىڭ ورتاسىندا قورشاعان ورتامەن جانۋارلاردىڭ ءوزارا اراقاتىناسىنا ارنالعان زوولوگياعا باعىت بەرۋدى دالەلدەگەن ورىس بيولوگى؟ (ك. ف. رۋلە)
10. ءبىر تۇرگە جاتاتىن جانۋارلار توبى قالاي اتالادى؟ (تابىن، ءۇيىر)
11. ەكولوگياداعى ماڭىزدى ۇعىمداردىڭ ءبىرى – پوپۋلياسيا. پوپۋلياسيا تەرمينىن عىلىمعا 1903 جىلى ەنگىزگەن كىم؟ (ۆ. يوگانسەن)
12. ەكولوگيالىق تالاپتارى ۇقساس تۇرلەر اراسىندا تۋىندايتىن ءوزارا قاتىناس؟ (باسەكەلەستىك)
13. ەكوجۇيە ۇعىمىن عىلىمعا ەنگىزگەن كىم؟ (ۆ. ن. سۋحاچيەۆ)
14. بەلگىلى يەسىندە ءومىر سۇرەتىن اعزالار؟ (ەندوبيونت)
15. نووسفەرا تەرمينىن ەنگىزگەن عالىم؟ (ۆ. ي. ۆەرنادسكيي)
16. «نيەۆادا - سەمەي» پوليگونىنا ارنالعان قوزعالىسقا باسشىلىق جاساعان كىم؟ (و. سۇلەيمەنوۆ)
17. بيوسفەرا تەرمينىن ەڭ العاش ەنگىزگەن عالىم؟ (ە. زيۋسس)
4. اداسقان ارىپتە
دەمەكولوگيا - لودەمەكوگيا
اەروبيونتتار – بيونتاەروتار
ەدافوبۋس – فوەدابۋس
بيوتيكالىق – كابيوتيلىق
حرونوبيولوگيا – حروگيابيونولو
پوپۋلياسيا – سياپوپۋليا
تۇقىمتوپ – قۇمتۇتوپ
بيوسەنوز – بيونوسەز
مۋمۋاليزم – تۋامۋليزم
تۇزۋشىلەر – تۇلەرشىزۋ
سۋكسەسسيا – سەسسياسۋك
اگروسەنوز – اگرونوزسە
پوليگون – نوگيلوپ
ەكوجۇيە – جۇيەكوە
5. لوگيكالىق ويلار.
1. ءتىرى اعزالاردىڭ ءوزارا اسەرىنىڭ جانە قورشاعان تىرشىلىك ورتاسىمەن ءوزارا اسەرىنىڭ زاڭدىلىقتارىن فيزيكالىق ەرەكشە ءبولىمى – ەكولوگيا زەرتتەيدى. (بيولوگيالىق)
2. جەر بەتىندە تىرشىلىك ەڭ العاش اۋالى ورتادا پايدا بولدى. (سۋلى ورتادا)
3. ارىستان مەن قورقاۋ قاسقىردىڭ بىرگە ءومىر ءسۇرۋى پاتەرلەستىككە جاتادى. (سەرىكتەستىك)
4. تۇتىنۋشىلار دەگەنىمىز – اۆتوتروفتى اعزالار. (گەتەروتروفتى)
5. قويان كوگالدا جۇرگەن 3 قوڭىزدىڭ 1 جەپ قويادى. نەشە قوڭىز قالدى؟ (قويان قوڭىزبەن قورەكتەنبەيدى)
6. افريكالىق تۇيەقۇس اياعىنداعى 5 ساۋساقپەن تىشقاندى ۇستاپ الدى. (تۇيەقۇس اياعىندا 2 ساۋساق)
6. وي تولعانىس
تومەندە بەرىلگەن تاقىرىپتارعا ءوز ويلارىن ورتاعا سالۋ، سەبەبىن ءتۇسىندىرۋ.
1. ارالدىڭ كوز جاسى
2. پوليگون زاردابى
7. بەينەت ءتۇبى – زەينەت.
بۇگىنگى سايىسقا بەلسەنە قاتىسىپ، جاقسى ۇپاي جيناي بىلگەن وقۋشىلارعا ءتيىستى باعالارىن قويۋ.
ماقساتى: ءتىرى اعزالاردىڭ ءبىر – بىرىمەن قاتىناسى، ولاردىڭ قورشاعان ورتامەن بايلانىسى، تابيعات رەسۋرستارىن ءتيىمدى پايدالانۋدى، بيولوگيالىق ميكرو جانە ماكروەكوجۇيەلەردى زەرتتەيتىن عىلىم ەكولوگيا تۋرالى وتكەن تاراۋدى قايتالاۋ.
بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
2. سايىسقا دايىندىق ترەنينگى
3. ول كىم، بۇل نە؟
4. اداسقان ارىپتەر
5. لوگيكالىق ويلار
6. وي تولعانىس
7. بەينەت ءتۇبى – زەينەت
8. قورىتىندى.
1. ۇيىمداستىرۋ
ءمۇعالىم: قوش كەلدىڭىزدەر قۇرمەتتى وقۋشىلار، سايىسقا قاتىسۋشىلار جانە ءادىل – قازى مۇشەلەرى. اينالامىزداعى بولىپ جاتقان جاعدايلاردان ۇنەمى حاباردار بولىپ، تىرشىلىكتە بولىپ جاتقان كەرەمەتتەرگە كەيدە تاڭ قالۋعا بولادى. ەلىمىزدەگى ەكولوگيالىق پروبلەمالار ءالى دە ءوز شەشىمدەرىن تابار ەمەس. ال ءبىزدىڭ بۇگىنگى سايىسقا قاتىسۋشى وقۋشىلار الداعى سىندار سۇراقتارىنان قالاي وتەر ەكەن؟ ولاردىڭ ەكولوگيا تۋرالى بىلىمدەرىن قانداي دارەجەدە ەكەن؟ وسىنى بايقاۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان «ەكوبىلىم» سايىسىن باستايىق!
2. سايىسقا دايىندىق ترەنينگى
سايىسكەر توپتاردىڭ دايىندىقتارىن تەكسەرۋ ماقساتىندا «گەومەتريالىق فيگۋرالار» ترەنينگىن وتكىزىپ كورەلىك.
1. توپ قۇرامىنداعى وقۋشىلارعا ءار ءتۇرلى گەومەتريالىق فيگۋرالاردى كورسەتىپ، قالاعان فيگۋرالارىن تاڭداپ الۋعا رۇقسات ەتۋ.
□ - تاڭداعان وقۋشىلار ليدەرلىك قابىلەتى بار، الدىنا قويعان ماقساتىنا جەتەتىن جاندار.
▲ - تاڭداعان وقۋشىلار باستاعان جۇمىستى اياعىنا دەيىن جەتكىزەتىن جاندار.
▬ - تاڭداعان وقۋشىلار ىزدەنگىش جاندار
○ - تاڭداعان وقۋشىلار باسقانىڭ قۋانىشىن بولۋگە دايار جاندار.
- تاڭداعان وقۋشىلار شىعارماشىلىق قابىلەتى باسىم جاندار.
2. سىزدەردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىڭىزدى بايقاۋ ماقساتىندا «سۋرەتتى ترەنينگ» وتكىزىپ كورەلىك. الدارىڭىزعا ءارتۇرلى 15 سۋرەت كورسەتىلەدى. 3 مينۋت بويىنا قاراپ العان سۋرەتتەرىڭىزدى 2 مينۋتتا قاعازعا جازىپ شىعۋ كەرەك.
3. ول كىم، بۇل نە؟
1. ەكولوگيا تەرمينىن ەڭ العاش عىلىمعا ەنگىزگەن عالىم؟ (ە. گەككەل)
2. جەكە اعزالار مەن پوپۋلياسيالارعا سان الۋان سىرتقى ورتا فاكتورلارىنىڭ اسەرىن زەرتتەيتىن ەكولوگيا ءبولىمى؟ (اۋتاەكولوگيا)
3. ەكولوگيا عىلىمىن ءپان رەتىندە قالىپتاسا باستاۋىن ەڭ العاش كىمنىڭ ەڭبەكتەرىنەن بايقاعان. (ك. ليننەي)
4. سۋلى ورتانى مەكەندەيتىن سان الۋان اعزالاردى بىرىكتىرەتىن بيولوگيالىق توپ؟
(گيدروبيونتتار)
5. جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر ەۆوليۋسياسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى سىرتقى
فاكتورلاردىڭ ءرولىن ءبولىپ كورسەتكەن عالىم؟ (ج. م. لامارك)
6. جارىق، تەمپەراتۋرا، ىلعالدىلىق توپىراقتىڭ احۋالى سۋلى ورتاسىنىڭ قاسيەتتەرى مەن قۇرامى جانە ءولى تابيعات فاكتورلارىنىڭ جيىنتىعىن زەرتتەيدى؟ (ابيوزدىق فاكتور)
7. اعزالاردىڭ تارالۋ ايماعىن زەرتتەيتىن جاڭا عىلىم – بيوگەوگرافيانى جاساۋشى عالىم؟ (ا. گۋمبولدت)
8. ءوسۋ جانە دامۋ ۇردىستەرىنەن كورىنەتىن اعزا جاۋابى قالاي اتالادى؟ (جارىق كەزەڭدىك)
9. 19 عاسىردىڭ ورتاسىندا قورشاعان ورتامەن جانۋارلاردىڭ ءوزارا اراقاتىناسىنا ارنالعان زوولوگياعا باعىت بەرۋدى دالەلدەگەن ورىس بيولوگى؟ (ك. ف. رۋلە)
10. ءبىر تۇرگە جاتاتىن جانۋارلار توبى قالاي اتالادى؟ (تابىن، ءۇيىر)
11. ەكولوگياداعى ماڭىزدى ۇعىمداردىڭ ءبىرى – پوپۋلياسيا. پوپۋلياسيا تەرمينىن عىلىمعا 1903 جىلى ەنگىزگەن كىم؟ (ۆ. يوگانسەن)
12. ەكولوگيالىق تالاپتارى ۇقساس تۇرلەر اراسىندا تۋىندايتىن ءوزارا قاتىناس؟ (باسەكەلەستىك)
13. ەكوجۇيە ۇعىمىن عىلىمعا ەنگىزگەن كىم؟ (ۆ. ن. سۋحاچيەۆ)
14. بەلگىلى يەسىندە ءومىر سۇرەتىن اعزالار؟ (ەندوبيونت)
15. نووسفەرا تەرمينىن ەنگىزگەن عالىم؟ (ۆ. ي. ۆەرنادسكيي)
16. «نيەۆادا - سەمەي» پوليگونىنا ارنالعان قوزعالىسقا باسشىلىق جاساعان كىم؟ (و. سۇلەيمەنوۆ)
17. بيوسفەرا تەرمينىن ەڭ العاش ەنگىزگەن عالىم؟ (ە. زيۋسس)
4. اداسقان ارىپتە
دەمەكولوگيا - لودەمەكوگيا
اەروبيونتتار – بيونتاەروتار
ەدافوبۋس – فوەدابۋس
بيوتيكالىق – كابيوتيلىق
حرونوبيولوگيا – حروگيابيونولو
پوپۋلياسيا – سياپوپۋليا
تۇقىمتوپ – قۇمتۇتوپ
بيوسەنوز – بيونوسەز
مۋمۋاليزم – تۋامۋليزم
تۇزۋشىلەر – تۇلەرشىزۋ
سۋكسەسسيا – سەسسياسۋك
اگروسەنوز – اگرونوزسە
پوليگون – نوگيلوپ
ەكوجۇيە – جۇيەكوە
5. لوگيكالىق ويلار.
1. ءتىرى اعزالاردىڭ ءوزارا اسەرىنىڭ جانە قورشاعان تىرشىلىك ورتاسىمەن ءوزارا اسەرىنىڭ زاڭدىلىقتارىن فيزيكالىق ەرەكشە ءبولىمى – ەكولوگيا زەرتتەيدى. (بيولوگيالىق)
2. جەر بەتىندە تىرشىلىك ەڭ العاش اۋالى ورتادا پايدا بولدى. (سۋلى ورتادا)
3. ارىستان مەن قورقاۋ قاسقىردىڭ بىرگە ءومىر ءسۇرۋى پاتەرلەستىككە جاتادى. (سەرىكتەستىك)
4. تۇتىنۋشىلار دەگەنىمىز – اۆتوتروفتى اعزالار. (گەتەروتروفتى)
5. قويان كوگالدا جۇرگەن 3 قوڭىزدىڭ 1 جەپ قويادى. نەشە قوڭىز قالدى؟ (قويان قوڭىزبەن قورەكتەنبەيدى)
6. افريكالىق تۇيەقۇس اياعىنداعى 5 ساۋساقپەن تىشقاندى ۇستاپ الدى. (تۇيەقۇس اياعىندا 2 ساۋساق)
6. وي تولعانىس
تومەندە بەرىلگەن تاقىرىپتارعا ءوز ويلارىن ورتاعا سالۋ، سەبەبىن ءتۇسىندىرۋ.
1. ارالدىڭ كوز جاسى
2. پوليگون زاردابى
7. بەينەت ءتۇبى – زەينەت.
بۇگىنگى سايىسقا بەلسەنە قاتىسىپ، جاقسى ۇپاي جيناي بىلگەن وقۋشىلارعا ءتيىستى باعالارىن قويۋ.
You Might Also Like
