InfoHub Logo

جاڭا الىپبيگە قاتىستى قوعامنىڭ پىكىرى مەن كوپتىڭ ءۋاجى ەسكەرىلەتىن بولادى. بۇل تۋرالى استانادا «جاڭا ءالىپبي - جاڭعىرۋ جولى» تاقىرىبىندا وتكەن دوڭگەلەك ۇستەل بارىسىندا ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ەربول تىلەشوۆ مالىمدەدى.

«ەڭ الدىمەن، وسىنداي جيىنداردىڭ ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە بولىپ جاتقانىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ايماقتاردى ارالاپ ءجۇرمىز. اپوستروفتىق تا، ديگرافتىق نۇسقالار كوپ تالدانعان. ونىڭ ماقساتى - قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق جۇيەسىن تولىق بەرۋ. وسى جاعىنان كەلگەندە بۇل قازاق ءتىلىنىڭ فونەتيكالىق زاڭدىلىعىن تولىق قاناعاتتاندىرادى. ەندى جازۋ نەگىزىنە كەلسەك، قازىرگى ۋاقىتتا كوپتەگەن سىن، ەسكەرتپە، ۇسىنىستار ايتىلىپ جاتىر. ونىڭ ءبارى ءبىزدىڭ كوكەيىمىزدە. ءبىز ونىڭ ءبارىن جيناقتاپ، مونيتورينگ جاساپ وتىرمىز»، - دەيدى ەربول تىلەشوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، اپوستروفتىق نۇسقا جازۋدى جەڭىلدەتۋ ماقساتىندا تاڭدالعان.

«دەگەنمەن كەيبىر دىبىستارعا قايتا ورالۋ قاجەت بولاتىن شىعار. ونىڭ ءبارى بولاشاقتىڭ كۇن تارتىبىندە. ۇلتتىق كوميسسيا قۇرىلعاننان كەيىن عانا بارىپ، سول كوميسسيا كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇمىستىڭ رەتىن بەلگىلەيدى. جوسپار جاسالادى. سونىڭ ىشىندە وسى جاڭا ءالىپبيدىڭ ەملە-ەرەجەسىن، ورفوگرافيالىق سوزدىگىن جاساۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە قويىلادى. سول كەزدە، بالكىم، ەملە جاساۋ كەزىندە كەيبىر وزگەرىستەردىڭ ەنگىزىلۋى ابدەن مۇمكىن. ول جونىندە سەنات ءتوراعاسى دا ارنايى ايتتى. قوعامدا ونداي پىكىر بار. ءبىز ءبىر ماسەلەنى ەسكەرۋىمىز كەرەك: قاي نۇسقا بولماسىن، عالىمداردىڭ ىشىندە دە، قوعامدا دا وسى ءتاسىلدىڭ ءبىرىن قولداپ، قالعانىنان قارسى بولاتىندار بار. سەبەبى، ەڭ باسىندا لاتىن ءالىپبيىنىڭ تاڭبالارى قازاق تىلىنە ارنالماعان. سول سەبەپتى، ءار ءتۇرلى پىكىرلەردىڭ بولۋى ابدەن زاڭدى»، - دەيدى ورتالىق ديرەكتورى.

سونىمەن بىرگە، ەربول تىلەشوۆ ۇلتتىق تاسىلگە - دياكريتيكالىق تاسىلگە بارماعان ۇلكەن سەبەپتى اتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، الەمنىڭ 45 ەلىندە 5 ميلليونعا جۋىق قازاق تۇراتىندىقتان، ولارعا اپوستروفتىق نەمەسە ديگرافتىق تاسىلدە وقۋ ىڭعايلىراق.

«اپوستروفتىق ءالىپبيدىڭ ىشىندە «ي» مەن «ۋ» دىبىستارى تۋرالى ايتىپ جاتقاندار كوبىرەك. سوندىقتان مەن وسىلارعا توقتالىپ وتسەم. «ۋ» دىبىسىن اپوستروفپەن بەرگەنىمىز - باسىندا ول ءارىپ جوبادا «w» بولعان. ءبىراق، ديگرافتىق نۇسقانى قاراعاندا «w» تاڭباسىنا قارسىلىق مونيتورينگ بويىنشا 78 پايىز ەكەنىن بىلدىك. سوندىقتان، ءبىز «w»-دى قابىلدامادىق. «ۋ»-دى اپوستروفپەن بەرگەن سەبەبىمىز - ورىس پەن قازاق ءتىلى بىردەي ەمەس. قازاق تىلىندە «ۋ» قاشان دا داۋىسسىز. ونى ديفتونگ دەپ بىزگە قاتە ءتۇسىندىرىپ كەلدى. ويتكەنى، «سۋ» دەپ جازساق، «س» مەن «ۋ» ارىپتەرىنىڭ ورتاسىندا «ۇ» ءارپى ەستىلەدى. ءۇش دىبىس ەستىلگەنىمەن، ەكى ارىپپەن جازىپ جۇردىك. «ۋ» دىبىسى «w»-عا ەستىلۋى مەن فونەتيكالىق سيپاتى جاعىنان كەلىڭكىرەيتىن ەدى. ءبىراق، جاڭاعىداي قارسىلىق بولعاننان كەيىن ءبىز ونى اپوستروفپەن بەردىك. بەرگەن سەبەبىمىز - ورىس تىلىندەگى «ۋ» ارپىنەن ەرەكشەلەندىرۋ بولدى»، - دەيدى ەربول تىلەشوۆ.

ورتالىق ديرەكتورى سونىمەن قاتار، «ي» ارپىنە قاتىستى دا تۇسىندىرمە بەردى.

«مىسالى، 1958 جىلعا دەيىن «مي» ءسوزى «مىي»، «جينالىس» «جىينالىس» دەپ جازىلىپ كەلدى. سونىڭ بارىندە بەرتىندە ءبىز «ى» ءارپىن الىپ تاستاپ جازاتىن بولدىق. ەملە بويىنشا يمانبەك، يمان، يمانبەردى دەگەن سوزدەر اراب-پارسى تىلدەرىنەن كەلگەن «ي»-دان باستالاتىن سوزدەر. ال «ي» - ءوزىمىزدىڭ ءتول ءارىپ. سوعان بايلانىستى ءبىز ەكەۋىن ءبىر تاڭبامەن بەردىك»، - دەيدى ول.

ەربول تىلەشوۆ ەملە-ەرەجە جاساۋدا دا قيىندىقتار بولاتىنىن ەسكە سالدى.

«ويتكەنى، ءالىپبي بار، ەملە-ەرەجە جوق. سوندىقتان، كوپتەگەن سۇراقتار تۋىندايدى. ورفوەپيالىق سوزدىك جوق. ءالىپبي تولىق قابىلدانعان جوق. وسىنداي ءبىر ءولىارا شاقتا تۇرمىز. ايتىپ جاتقان ۋاجدەردى قابىلدايمىز. دۇرىسىن دۇرىس دەيمىز. ول جونىندە جۇمىس توبىندا مىندەتتى تۇردە ءالى دە اڭگىمە بولادى. ەڭ باستىسى، ءالىپبي 2025 جىلعا دەيىن تولىق ەنەدى. بىر-ەكى جىلدا اپروباسيا بولاتىن شىعار. وعان بايلانىستى الىپبيگە كەيبىر وزگەرىستەر ەنۋى ابدەن مۇمكىن. ءبىراق، جارلىق شىقتى - نەگىزگە وسى ءالىپبي الىنادى»، - دەيدى ەربول تىلەشوۆ.

ەسكە سالا كەتسەك،بۇگىن استانادا «جاڭا ءالىپبي - جاڭعىرۋ جولى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل بولىپ ءوتتى. قرتۇڭعىش پرەزيدەنت قورى جانە مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەنوتكەن شاراعا ءبىرقاتار قوعام قايراتكەرلەرى، دەپۋتاتتار، لينشۆيست-عالىمدار،فيلولوگتار مەن بەلگىلى جۋرناليستەر قاتىستى.

قازاقپارات

---