InfoHub Logo

№16 كوللەدج مكقك
ساپا مەنەدجمەنتى جۇيەسى
ورىنداعان: گ-42 توپ ستۋدەنتى جولداس باقىتجان  

ءى – ءشى توپتىڭ مەتالدىق قۇرامىنا باسقا مەتالداردى قوسۋ (لەگيروۆانيە) ناتيجەسىندە مەتالداردىڭ سترۋكتۋرالىق كورروزياسى بايقالدى.

1) مەتالدىڭ بەتىن كۇيدىرۋ. تەرموحيميالىق وڭدەۋ. ەلەكتروحيميالىق ادىسپەن قاباتتاۋ. مىسالى: قول ساعاتتار.

2) تۇراقتى نەمەسە ۋاقىتشا قاباتتاۋ. ماشينالاردىڭ بەتكى قاباتىن پوليروبكالاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن سىقپا مايلار. ولار ماشينانىڭ بەتىن جىلتىراتىپ، شاڭنان، سۋدان قورعايدى.

3) ارنايى قولدانۋ ورتاسىنا، ورنىنا، جاعدايىنا سايكەس كونسترۋكسياعا تۇراقتى ماتەريالداردى قولدانۋ.

ءىى. ينگيبيتورلاردى قولدانۋ.

1) كونسترۋكسيانىڭ كەيبىر بولىكتەرىن گەرمەتيزاسيالاۋ.

2) ورتانى بەيتاراپتاۋ.

ىلعال شامادان كوپ بولسا ۆەنتيلياسيانى ورناتىپ، اۋانى قۇرعاتۋ.

ءىىى. اپپاراتۋرانىڭ كورروزيالىق جىلدامدىعىن تومەندەتۋ. وسى ورتاداعى اگرەسسيالىق بەلسەندى زاتتاردى تومەندەتۋ كەرەك نەمەسە مۇلدەم الىپ تاستاۋ كەرەك.

ول ءۇشىن كەلەسى تاسىلدەردى قولدانادى:

1. قايناتۋ

2. ينەرتتى گازبەن وڭدەۋ.

3. حيميالىق وڭدەۋ.

بارىنەن دە ەڭ كقپ زيان كەلتىرەتىن – وتتەگى.

مۇنداي جاعدايدا دەاەراسيا قولدانادى. مىسالى: جاي سۋعا شەگە سالساق تات بولا باستايدى. ال سول سۋدى قايناتىپ بارىپ شەگەنى سالساق، وندا شەگەنىڭ تات باسۋى باياۋ جۇرەدى.

اۋانىڭ جىلدامدىعى شامادان تىس كوپ بولسا، ونى تەمپەراتۋراسىن كوتەرۋ ارقىلى الىپ تاستايدى.

3) قىشقىلداردى جانە ەرىتىندىدەگى سو₂ – ءنى NaOH، سا(ون)₂ مەن بەيتاراپتاۋ.

4) اگرەسيالىق ورتادان بولشەكتەردى ءسۇزۋ ارقىلى الىپ تاستاۋ.

ءىىى. قولدانىلاتىن قوسىلىستار:

1 .گەكسامەتافوسفات.

2. تريپوليفوسفات.

3. دەناترييفوسفات.

4. تريناتريي فوسفات.

بولاتتىڭ قىشقىلدىق ورتادا كورروزياعا ۇشىراۋىنا قارسى ينگيبيتورلار.

مىسالى: چم؛ ۆا – 6؛ كاتالين – 2؛ تنۆف ت.ب.

كورروزيادان ەلەكتروحيميالىق قورعاۋ

1. كورروزيادان قورعاۋ ءۇشىن تۇراقتى ماتەريالدار، قورعانىش قاباتتار قولدانىلادى. الايدا ولار كەيدە قولدانىلا المايدى. مىسالى مەتالدان ازىرلەنگەن كونسترۋكسيالاردى بوياۋدى قايتالاپ تۇرۋ كەرەك. ول كوپ قارجىنى تالاپ ەتەدى. ال كەيدە مۇنى قولدانۋ ءتىپتى مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، قۇبىر جەر استىنا توسەلەدى، نەمەسە كونسترۋكسيا سۋ اسوتىندا قولدانىلادى. اۆتوكولىكتەردى بوياۋ - ول كەزدە ول كەتۋى كەرەك، ۋاقىت كەرەك تاعى سول سياقتى.

ەلەكتروحيميالىق قورعاۋ ارقىلى قۇبىرلاردىڭ، كەمە كورپۋستارىنىڭ، رەزەرۆۋارلاردىڭ جانە رەاكسيالىق اپپاراتتاردىڭ كورروزياعا ۇشىراۋىن الدىن-الا توقتاتۋعا بولادى. ەلەكتروحيميالىق قورعاۋ بارىسىندا  مەتالدىق كونسترۋكسيالارعا سىرتتان بوتەن كۇشتى انودتى جالعايدى ( پروتەكتور نەمەسە تۇراقتى توك كوزى). ول قورعالىپ جاتقان مەتاللدىڭ بەتىندە ميكروگالۆانيكالىق جۇپتاردىڭ ەلەكترودتارىنىڭ كاتودتىق پولياريزاسيانى تۋىنداتادى. ناتيجەسىندە كونسترۋكسيانىڭ مەتالىنىڭ انودتىق بولىكتەرى كاتودتىق بولادى. ال بۇل دەگەنىمىز، كونسترۋكسيالىق مەتالى ەمەس، جالعانعان انودتىڭ ىدىراۋى. انودتىق پولياريزاسيالاناتىن مەتالدار ءۇشىن كورروزيانى تومەندەتۋگە بولادى. ول ءۇشىن قورعالاتىن مەتالدىڭ پوتەنسيالىن پاسسيۆتىك ايماققا ىعىستىرۋ كەرەك. ەلەكتروحيميالىق قورعانىشتى ەكىگە بولەدى.

ا) كاتودتىق   ب) انودتىق

2. كاتودتىق قورعاۋ قوسىمشا جانە وزدىگىنشە جەكە تۇردە، ياعني 2 تۇردە قولدانىلا الادى. كاتودتىق قورعاۋدى جەر استىنداعى قۇرىلىستاردىڭ مەتالدىق كونسترۋكسيالارىن كورروزيادان ساقتاۋ ءۇشىن قولدانىلادى. سونىمەن بىرگە، ونەركاسىپتەردە اپپاراتۋرالاردى  قورعاۋ ءۇشىن (كوندەنساتور، سالقىنداتقىشتار، جىلۋالماستىرعىشتار جانە تاعى باسقا) دە قولدانىلادى. كاتودتىق قورعاۋدىڭ نەگىزى- قورعاۋعا الىنعان مەتالدى كاتودتىق پولياريزاسيالاۋ. قورعاۋعا الىنعان كونسترۋكسيا تۇراقتى توك كوزىنىڭ تەرىس پوليۋسىنە نەمەسە پروتەكتورعا قوسىلادى، ال توك كوزىنىڭ وڭ ءپوليۋسى مەتالدىڭ كەسىگىنە نەمەسە گرافيتكە (انودقا) جالعانادى. وسىنداي قوسۋ بارىسىندا تۇراقتى توك كوزى رازريادتالادى جانە انود قىزمەتىن اتقارۋشى مەتالدىڭ كەسىگى بۇزىلادى. ەكى ەلەكترودتىق جۇيەنىڭ ەلەكتروحيميالىق قورعاۋ اسەرىنىڭ تيىمدىلىگىن كورروزيانىڭ پولياريزاسيالىق دياگرامماسىن l=f(φ) (53ء-شى سۋرەت) پايدالانىپ انىقتاۋعا بولادى.

ەگەر بارلىق جۇيە اناعۇرلىم تەرىس پوتەنسيالعا مىسالى φ-گە دەيىن پولياريزاسيالانعان بولسا، وندا انودتاعى توكتىڭ كۇشى (كورروزيانىڭ جىلدامدىعى) ازايادى. ال ەگەر جۇيە  φ_ا⁰ پوتەنسيالىنا دەيىن پولياريزاسيالانسا، وندا كورروزيا مۇلدەم توقتايدى.

كاتودتى قورعاۋدى قورعاۋ اسەرىنىڭ شاماسىمەن (Z، %) جانە قورعاۋشى اسەردىڭ كوەففيسيەنتىمەن (ك₃، گ/ا ) باعالايدى.

                            Z= ك₀-ك₁/ ك₀*100%

مۇنداعى ك₀ جانە ك₁ - سايكەسىنشە قورعاۋسىز جانە قورعاۋشى مەتالداردىڭ كورروزياسىنىڭ ماسسالىق كورسەتكىشتەرى، (گ/سم²*ساع)

  مۇنداعى   ك3- قورعاۋدىڭ  اسەرىنىڭ كوەففيسيەنتى، گ∙ م²/ا؛ m₀ - قورعاۋسىز مەتالدىڭ ماسسا جوعالتۋى، گ∙ م²؛  m₁- كاتودتىڭ قورعالعان جاعدايداعى ماسساسىنىڭ جوعالۋى، گ∙ م²؛  i_k - توكتىڭ كاتودتىق تىعىزدىعى، ا/م².

3. كەيبىر مەتاللدار، مىسالى، حروم، نيكەل، تيتان، سيركونيي جانە قۇرامىندا وسى مەتالدار بار تەمىردىڭ بالقىمالارى توتىقتىرعىش ورتالاردا تۇراقتى بولاتىن پاسسيۆتىك قالىپقا وڭاي وتەدى. ياعني، مەتالدىڭ بەتىندە پاسسيۆتىك قالىپتى قولدان جاساۋعا بولادى. ول ءۇشىن سىرتقى توك كوزىنەن انودتىق پولياريزاسيا جۇرگىزەدى. ناتيجەسىندە كورروزيانىڭ شىعىمى تومەندەيدى، ال جۇمسالاتىن ەنەرگيا از بولادى. سەبەبى، توكتىڭ كۇشى وتە از. كورروزيادان قورعاۋدىڭ بۇل ءادىسىنىڭ ءتۇرىن انودتىق قورعاۋ دەپ اتايدى.  ونى كۇشتى اگرەسسيالىق ورتالاردا قولدانعان ءتيىمدى. انودتىق قورعاۋدى ءىس جۇزىنە اسىرۋدىڭ بىرنەشە تاسىلدەرى بار. الايدا ەڭ كەڭىنەن قولدانىلاتىنى سىرتقى  توك كوزىنەن تۇراقتى ەقك-ىن قوسۋ. ونىڭ وڭ ءپوليۋسى قورعالاتىن زاتقا (جابدىققا) قوسىلادى. ال كاتودتار زاتتىڭ بەتىنىڭ جانىنا ورنالاسادى. كاتودتاردىڭ سانى، ولاردىڭ ولشەمدارى جانە زاتتان اراقاشىقتىعى انودتىق پولياريزاسيالانۋىنىڭ ءبىر قالىپتى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. انودتىق قورعاۋ لەگيرلەنگەن بولاتتان (مىسالى، 10ح18ن9ت ماركالى بولات)، تيتاننان، سيركونييدەن ازىرلەنگەن بۇيىمداردا بۇزىلۋدان ساقتاۋ ءۇشىن پايدالانىلادى. انودتىق قورعاۋدىڭ تيىمدىلىگىن بايقاۋ ءۇشىن 10ح18ن9ت بولاتتىڭ 50%  H₂SO₄-عى (ت، س= 50⁰C) كورروزياسىن قاراستىرايىق.

مەتالمەن قاباتتاۋ ارقىلى كورروزيادان قورعاۋ

1. مەتالدار قولدانىلاتىن ورتاسىندا كورروزياعا ۇشىرايدى.ال كەيبىر مەتالدار، مىسالى، اl ءوزىن-وزى قورعاي الادى.سەبەبى ونىڭ بەتىندە توتىق قاباتى تۇزىلەدى: Al₂O₃ ( وسى Al₂O₃ جانە Al ەمتيحان بيلەتىندە جەكە بيلەت بولىپ كەلەدى؛ ءوز بەتتەرىڭشە 1 بەتتىك ماتەريال جازىپ الىڭدار)

ال باسقا مەتالداردى اگرەسسيالىق ورتادان قورعاۋ ءۇشىن كورروزياعا تۇراقتى  Ni، Al، Zn  سياقتى مەتالداردى پايدالانىلادى.

قورعاعىش قاباتىنا قويىلاتىن تالاپتار:

- پورالار از بولۋى كەرەك نەمەسە مۇلدەم بولماۋى كەرەك؛

- قاباتتالاتىن مەتالعا جابىسۋى كۇشتى بولۋى كەرەك؛

- مەتالدىڭ بەتىندە ءبىرقالىپتى جانە تەگىس قابات ءتۇزۋى كەرەك؛

- قابات بەرىك، شىدامدى، وتقا ءتوزىمدى، مىقتى بولۋى كەرەك؛

- كەيدە قاباتتى دەكاراسيا ءۇشىن دە قولدانىلادى.

2. جاسالىناتىن قابات ساپالى بولۋى ءۇشىن:

- مەتالدىڭ بەتىن مۇقيات تازالاۋ كەرەك؛

- مايلارىنان، قوسپا زاتتاردان تازارتۋ كەرەك؛

- نەگە تازالايدى؟

- تازالانباسا، قابات مەتالعا جاقسى جابىسپايدى.

مەتالدىڭ بەتىن كەلەسى ادىستەرمەن تازالايدى:

ا) قاشاۋ نەمەسە جىلتىرلاتۋ؛

ب) مايسىزداندىرۋ ( ەرىتىندىمەن، سىلتىمەن )

ۆ) ەلەكتروحيميالىق مايسىزداندىرۋ ( ءسىلتى+ەمۋلگاتور)

ونىڭ تازالاۋ جىلدامدىعى حيميالىق ادىستەن 2-3 ەسە ارتىق!!!

تەرميالىق مايسىزداندىرۋ: 300-400⁰C؛ اۋانى ۇرلەگەندە، مايلى تەمپەراتۋرالار جانىپ، بەت تازارادى.

پلازمالىق ءادىس: ازودتى  جوعارى تەمپەراتۋرامەن اعىزادى.ازوت- ينەرتتى، ياعني مەتالدىق بەتى بىلعانبايدى.تەرموحيميالىق تازالاۋدى كۇيدىرۋ پەشتەرىندە ( توتىعۋ – توتىقسىزدانۋ ورتالارىندا) ىسكە اسىرادى.بولشەكتەردى وتتەگىنىڭ قاتىسىندا  350⁰  C دەيىن قىزدىرعاندا ورگانيكالىق قوسپالار تولىق جانىپ كەتەدى.750-950⁰ س تەمپەراتۋرادا  توتىقسىزداندىرعىشتاردىڭ قاتىسىندا قىزدىرعاندا بۇيىمداردىڭ بەتى توتىقتاردان تولىق تازارادى.

3. كاتود- بۇيىم.ەريتىن انودتى قولدانعاندا، ەلەكتروليتتەگى تۇزدىڭ كونسەنتراسياسى ىس-جۇزىندە تۇراقتى.سەبەبى مەتالل - انود قانشا ەرىسە، سونشا مەتالل ەرىتىندىدەن بولىنەدى.ال ەرىمەيتىن انودتى قولدانعاندا، ەلەكتروليتكە كەرەك تۇزدى سايكەس مولشەردە قۇيىپ تۇرادى. مىسالى، Niء-دى قولدانعاندا: ەلەكتروليت – NiSO₄

---