ەرتەگىلەر ەلىندە
تاقىرىبى: «ەرتەگىلەر ەلىندە» ەرتەڭگىلىگى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ماقساتى: بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا ەرتەگىنى سۋرەتتەپ، ساحنالاپ قويۋ. ءمان - ماعىناسىن اشۋ، حالىق اۋىز ادەبيەتى شىعارما كەيىپكەرلەرىنىڭ ىستەرىنە باعا بەرىپ، ءوز كوز قاراستارىن بىلدىرۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشى بويىنداعى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى دامىتۋ،
لوگيكالىق ويلاۋىن جانە شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇقىپتىلىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، جاقسىدان ۇيرەنىپ، جاماننان
جيرەنىپ، بالانى جاقسىلىققا بەيىمدەۋ. جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەي
وتىرىپ دوستىققا، قارىم - قاتىناستارىن دامىتۋ.
كورنەكىلىگى: «ەرتەگىلەر ەلىندە» پلاكاتى، شارلار، گۇلدەر، ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنىڭ سۋرەتى.
ساباقتىڭ بارىسى:
سىزدەردەن وسكەن بالالار،
باتىرلار مەن دانالار.
قۇتتىقتايمىز مەيراممەن،
قۇرمەتتى ءبىزدىڭ اتا - انالار، بالالار، ۇستازدار!
ءى. كىرىسپە ءسوز
ەرتەگىلەر اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەڭ كونە جانرىنا جاتادى. بۇلاردا كوبىنەسە ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن نەمەسە مۇلدە كەزدەسپەيتىن ويدان شىعارىلاتىن وقيعالار باياندالادى.
ول اۋىزشا ايتىلىپ، ەل ەسىنە عاسىرلار بويى ساقتالىپ، ۇرپاقتان - ۇرپاققا اۋىسىپ، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە جەتكەن. ەرتەگىلەر كوبىنەسە قارا ءسوز تۇرىندە ايتىلادى. كەيدە ولەڭ تۇرىندە دە كەزدەسەدى.
ەرتەگىلەردىڭ ادەتتە باستالۋلارى ۇقساس: «باياعى وتكەن زاماندا ءبىر شال مەن كەمپىردىڭ....... بولىپتى» نەمەسە «ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، ەشكى ءجۇنى بورتە دە» دەپ تە باستالادى. ەرتەگى سوڭى ولار «ءسويتىپ مۇراتىنا جەتىپتى» ۇنەمى جاقسىلىقپەن اياقتالادى.
ەرتەگىلەر مىنانداي جانرلارعا بولىنەدى:
1. قيال - عاجايىپ؛
2. حايۋاناتتار تۋرالى؛
3. شىنشىل ەرتەگى؛
4. تۇرمىس - سالت ەرتەگىلەرى.
قيال - عاجايىپ ەرتەگىلەردە ەر جۇرەك، باتىر ادامداردىڭ باسىنان كەشكەن سان - الۋان ەرلىك وقيعالار باياندالادى.
ولار جەتى باستى جىلانمەن، جالعىز كوزدى داۋمەن، جالماۋىز كەمپىر، مىستان كەمپىر، نەبىر قۇبىجىقتارمەن كۇرەس ۇستىندە بار اسىل قاسيەتتەرىمەن كورىنەدى.
ولار كوككە ۇشادى، جەر استىنا تۇسەدى، تەڭىزدەردەن وتەدى، ازابى مول قيىن - قىستاۋ وقيعالاردا اقىل، ايلا - ءتاسىلىن اسىرىپ، جەڭىپ شىعادى. بۇل ەرتەگىلەردى وقي وتىرىپ جاماننان جيرەنىپ، جاقسىدان ۇيرەنۋگە تىرىسادى.
مىسالى: «التىن ساقا»، «ەر توستىك»، «التىن بالىق» ت. ب.
اتا - بابامىز ءتورت تۇلىك مالدى قادىرلەپ، ءپىر تۇتقان. بالالارعا ەڭ جاقىن ەرتەگىلەر حايۋاناتتار تۋرالى ەرتەگىلەر. حايۋاناتتار تۋرالى ەرتەگىلەردىڭ كەيىپكەرلەرى اڭ، قۇس، ءۇي جانۋارلارى بولادى.
الايدا ولار ادامعا ءتان قاسيەتتەر، ارەكەتتەر يەسى بولىپ سۋرەتتەلەدى دە سول ارقىلى سۇم - قياناتشىل، ارامزا، قۋ مىنەز قىلىقتار اشكەرەلەنەدى، ەڭبەكسۇيگىشتىگى، باتىلدىعى، ادالدىعى سۋرەتتەلەدى.
ماقساتى: بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا ەرتەگىنى سۋرەتتەپ، ساحنالاپ قويۋ. ءمان - ماعىناسىن اشۋ، حالىق اۋىز ادەبيەتى شىعارما كەيىپكەرلەرىنىڭ ىستەرىنە باعا بەرىپ، ءوز كوز قاراستارىن بىلدىرۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشى بويىنداعى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى دامىتۋ،
لوگيكالىق ويلاۋىن جانە شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇقىپتىلىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، جاقسىدان ۇيرەنىپ، جاماننان
جيرەنىپ، بالانى جاقسىلىققا بەيىمدەۋ. جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەي
وتىرىپ دوستىققا، قارىم - قاتىناستارىن دامىتۋ.
كورنەكىلىگى: «ەرتەگىلەر ەلىندە» پلاكاتى، شارلار، گۇلدەر، ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنىڭ سۋرەتى.
ساباقتىڭ بارىسى:
سىزدەردەن وسكەن بالالار،
باتىرلار مەن دانالار.
قۇتتىقتايمىز مەيراممەن،
قۇرمەتتى ءبىزدىڭ اتا - انالار، بالالار، ۇستازدار!
ءى. كىرىسپە ءسوز
ەرتەگىلەر اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەڭ كونە جانرىنا جاتادى. بۇلاردا كوبىنەسە ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن نەمەسە مۇلدە كەزدەسپەيتىن ويدان شىعارىلاتىن وقيعالار باياندالادى.
ول اۋىزشا ايتىلىپ، ەل ەسىنە عاسىرلار بويى ساقتالىپ، ۇرپاقتان - ۇرپاققا اۋىسىپ، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە جەتكەن. ەرتەگىلەر كوبىنەسە قارا ءسوز تۇرىندە ايتىلادى. كەيدە ولەڭ تۇرىندە دە كەزدەسەدى.
ەرتەگىلەردىڭ ادەتتە باستالۋلارى ۇقساس: «باياعى وتكەن زاماندا ءبىر شال مەن كەمپىردىڭ....... بولىپتى» نەمەسە «ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، ەشكى ءجۇنى بورتە دە» دەپ تە باستالادى. ەرتەگى سوڭى ولار «ءسويتىپ مۇراتىنا جەتىپتى» ۇنەمى جاقسىلىقپەن اياقتالادى.
ەرتەگىلەر مىنانداي جانرلارعا بولىنەدى:
1. قيال - عاجايىپ؛
2. حايۋاناتتار تۋرالى؛
3. شىنشىل ەرتەگى؛
4. تۇرمىس - سالت ەرتەگىلەرى.
قيال - عاجايىپ ەرتەگىلەردە ەر جۇرەك، باتىر ادامداردىڭ باسىنان كەشكەن سان - الۋان ەرلىك وقيعالار باياندالادى.
ولار جەتى باستى جىلانمەن، جالعىز كوزدى داۋمەن، جالماۋىز كەمپىر، مىستان كەمپىر، نەبىر قۇبىجىقتارمەن كۇرەس ۇستىندە بار اسىل قاسيەتتەرىمەن كورىنەدى.
ولار كوككە ۇشادى، جەر استىنا تۇسەدى، تەڭىزدەردەن وتەدى، ازابى مول قيىن - قىستاۋ وقيعالاردا اقىل، ايلا - ءتاسىلىن اسىرىپ، جەڭىپ شىعادى. بۇل ەرتەگىلەردى وقي وتىرىپ جاماننان جيرەنىپ، جاقسىدان ۇيرەنۋگە تىرىسادى.
مىسالى: «التىن ساقا»، «ەر توستىك»، «التىن بالىق» ت. ب.
اتا - بابامىز ءتورت تۇلىك مالدى قادىرلەپ، ءپىر تۇتقان. بالالارعا ەڭ جاقىن ەرتەگىلەر حايۋاناتتار تۋرالى ەرتەگىلەر. حايۋاناتتار تۋرالى ەرتەگىلەردىڭ كەيىپكەرلەرى اڭ، قۇس، ءۇي جانۋارلارى بولادى.
الايدا ولار ادامعا ءتان قاسيەتتەر، ارەكەتتەر يەسى بولىپ سۋرەتتەلەدى دە سول ارقىلى سۇم - قياناتشىل، ارامزا، قۋ مىنەز قىلىقتار اشكەرەلەنەدى، ەڭبەكسۇيگىشتىگى، باتىلدىعى، ادالدىعى سۋرەتتەلەدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ەتىستىك تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ەتىستىككە قويىلاتىن سۇراقتاردى ۇيرەتۋ.
-
تاقىرىبى: «سيكلدىك وپەراتورلاردى پايدالانىپ باعدارلامالاۋ. قايتالانۋ سانى بەلگىسىز سيكلدەر» (سلايدىمەن)
