ەسەپتىك جانە رەتتىك سان ەسىم
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەسەپتىك جانە رەتتىك سان ەسىم
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: ەسەپتىك جانە رەتتىك سان ەسىم تۋرالى تولىق مالىمەت بەرۋ ارقىلى مەڭگەرتۋ، وقۋشىلاردىڭ سان ەسىم تۋرالى العان بىلىمدەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ، كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ وي - ورىستەرىن تانىمدىق قابىلەتتەرىن، سوزدىك قورىن، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىگى: تياناقتىلىققا، ءتىلدى قۇرمەتتەۋگە، دوستارىن سىيلاۋعا، ساۋاتتى جازۋعا تاربيەلەۋ. وتان سۇيگىشتىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ءوزىن - ءوزى تانۋ، مۋزىكا، ماتەماتيكا.
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، ويىن، ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سەمانتيكالىق كارتا.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
پسيحولوگيالىق ءسات
قازاق ءتىلىم - ءوز ءتىلىم، انا ءتىلىم،
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم،
قاستەرلەيدى ۇل - قىزىڭ ماڭگى سەنى،
بولاشاعىم باقىتىم دارا ءتىلىم.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
وي قوزعاۋ
ءىىى. جاڭا ساباق
سان ەسىم ماعىنالارىنا قاراي ەسەپتىك جانە رەتتىك بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
1 - تاپسىرما “مىقتى بولساڭ، تاۋىپ كور” ويىنى
قانشا؟ نەشە؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن سوزدەردى ءبىر بولەك، نەشىنشى؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەتىن ءبىر بولەك توپتاستىر.
ءبىر، التىنشى، جەتى، سەگىز، بەس، ون التى، توعىزىنشى، ءبىرىنشى، ءتورت، جيىرما، ەلۋ، ەكىنشى.
قانشا؟ نەشە؟ نەشىنشى؟
قانشا؟ نەشە؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن سان ەسىمدەردى ەسەپتىك سان ەسىم دەپ اتايدى: ەكى، التى، جەتى.
نەشىنشى؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەتىن سان ەسىمدەردى رەتتىك سان ەسىم دەپ اتايدى: ەكىنشى، التىنشى، جەتىنشى.
رەتتىك سان ەسىم ەسەپتىك سان ەسىمگە: (– ىنشى،- ءىنشى،- نشى،- ءنشى) جۇرناقتارى جالعانۋ ارقىلى جاسالادى.
2 - تاپسىرما سەمانتيكالىق كارتا
سوزدەر ---------- ەسەپتىك -------- رەتتىك
الپىس
سەگىزىنشى
ون التىنشى
وتىز
قىرىق
ءۇشىنشى
ەكى
ءۇش
3 – تاپسىرما
ءىۇ. داپتەرمەن جۇمىس
17 - جاتتىعۋ
ءماتىندى وقى.
سان ەسىمدەردى تەرىپ جاز، ولارعا سۇراق قوي.
سان ەسىمدەردى سالىستىر. بۇلاردىڭ ءبىر - بىرىنەن وزگەشەلىگى نەدە؟
18 - جاتتىعۋ.
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ەسەپتىك سان ەسىمدى رەتتىك سان ەسىمگە اينالدىرىپ جاز.
رەتتىك سان ەسىمدەردىڭ قۇرامىنداعى جۇرناقتاردى ءتيىستى بەلگىمەن بەلگىلە.
ءار قاتارداعى سان ەسىمدەرگە سۇراق قوي. ولاردىڭ ماعىنالىق وزگەشەلىگىن ايتىپ ءتۇسىندىر.
ءبىر قاتار __________ قاتار
ءۇش ورىن ____________ ورىن
توعىز مەكتەپ ___________ مەكتەپ
التى سىنىپ _______________ سىنىپ
5 – تاپسىرما «تاپقىر بولساڭ، تاۋىپ كور» ويىنى
ماقال - ماتەلدى جالعاستىرۋ.
باتىر... رەت ولەدى. \ءبىر\
قورقاق... رەت ولەدى. \ مىڭ\
... اتاسىن بىلمەگەن جەتەسىز. \جەتى\
... رەت ولشەپ،... رەت كەس. \جەتى، ءبىر\
ەر جىگىتتىڭ... سويلەگەنى ولگەنى. \ەكى\
....... تىستەن شىققان ءسوز... رۋلى ەلگە تارايدى.\وتىز ەكى، قىرىق \
ەل قۇلاعى... \ەلۋ\
بىلەكتى... جىعادى، ءبىلىمدى... جىعادى \ءبىردى، مىڭدى\
تاقتامەن جۇمىس
19 - جاتتىعۋ
رەتتىك سان ەسىمدەردى ءسوز قۇرامىنا تالدا.
رەتتىك سان ەسىمدەرگە جالعانعان قوسىمشانىڭ ەكى ءتۇرلى (- نشى،- ءنشى) بولۋ سەبەبىن ءتۇسىندىر.
ءبىرىنشى، ەكىنشى، بەسىنشى، التىنشى، جەتىنشى، توعىزىنشى، ونىنشى، وتىزىنشى.
20 - جاتتىعۋ
ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقى.
سان ەسىمدەردى تاۋىپ، ولار سان ەسىمنىڭ قاي ءتۇرى ەكەنىن ايت.
ماتىنگە ايت قوي. ءماتىن نەشە بولىكتەن تۇرادى؟ ءار بولىگى قانداي جولدان باستاپ جازىلعان؟
قىزىقتى مالىمەت.
تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ قازاندىق بولمەسىندە كورەگەن ءامىر تەمىر زامانىنان قالعان قۇندى جادىگەرلەردىڭ بىرەگەيى – قاسيەتتى تايقازان تۇر. بۇل قازان 1399 جىلى 25 ماۋسىمدا (حيجرا 801 جىل، 20 - شاۋۋال) تۇركىستان قالاسىنىڭ باتىسىندا، 27 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان قارناق ەلدى مەكەنىندە، سيرەك كەزدەسەتىن جەتى ءتۇرلى اسىل مەتالدىڭ (مىس، مىرىش، التىن، كۇمىس، قولا، قورعاسىن، تەمىر) قوسپاسىنان قۇيىلعان. قازاننىڭ سالماعى – 2 توننا، سىيىمدىلىعى – 3 مىڭ ليتر، بيىكتىگى – 1، 60 م.، ديامەترى – 2، 42 م. تۇعىرىنىڭ بيىكتىگى – 0، 54 م.، ديامەترى – 0، 607 م.
وي قورىتۋ
1. زاتتىڭ سانىن، رەتىن بىلدىرەتىن ءسوز تابىن انىقتاڭىز.
A) سان ەسىم.
B) زات ەسىم.
C) سىن ەسىم.
D) ەتىستىك.
2. سان ەسىمى بار ماقال - ماتەلدى تابىڭىز.
ا) تۋعان جەرگە تۋىڭ تىك.
ۆ) جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەس.
س) تۋعان جەردىڭ كۇنى دە ىستىق، ءتۇنى دە ىستىق.
D) وتانسىز ادام - ورمانسىز بۇلبۇل.
3. رەتتىك سان ەسىمدى بەلگىلەڭىز.
A) ءجۇز.
B) توعىزىنشى.
C) بەسەۋ.
D) وتىزداعان.
4. رەتتىك سان ەسىمنىڭ جۇرناعىن تابىڭىز.
ا) – اۋ، - ەۋ.
ۆ) – تان، - تەن.
س) – ىنشى، - ءىنشى.
D) – شى، - ءشى.
5. ەسەپتىك سان ەسىمدى تابىڭىز.
ا) بەس.
B) التاۋ.
C) سەگىزىنشى.
D) ون توعىزىنشى.
- بالالار جارايسىڭدار، تاپسىرمالاردى دۇرىس ورىنداپ، مىنە ساندىقشاداعى قۇپيا ساندى تاپتىق. مىنا قۇپيا سان تۋرالى نە بىلەمىز؟
سەرگىتۋ ءساتى «اق مامام» ءانىن ورىنداۋ
رەفلەكسيا
سەندەر بۇگىن ساباقتا قانداي جاڭا ءبىلىم الدىڭدار؟
قانداي قىزىقتى ماعلۇماتتار الدىڭدار؟
قاي تاپسىرمانى ورىنداعاندا قيىندىققا تاپ بولدىڭدار؟
قاي تاپسىرما ۇنادى؟
ۇيگە تاپسىرما: ەرەجەنى جاتتاۋ
باعالاۋ \ساباققا قاتىسقان وقۋشىلاردى ماداقتاپ باعالاۋ\.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: ەسەپتىك جانە رەتتىك سان ەسىم تۋرالى تولىق مالىمەت بەرۋ ارقىلى مەڭگەرتۋ، وقۋشىلاردىڭ سان ەسىم تۋرالى العان بىلىمدەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ، كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ وي - ورىستەرىن تانىمدىق قابىلەتتەرىن، سوزدىك قورىن، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىگى: تياناقتىلىققا، ءتىلدى قۇرمەتتەۋگە، دوستارىن سىيلاۋعا، ساۋاتتى جازۋعا تاربيەلەۋ. وتان سۇيگىشتىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ءوزىن - ءوزى تانۋ، مۋزىكا، ماتەماتيكا.
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، ويىن، ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سەمانتيكالىق كارتا.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
پسيحولوگيالىق ءسات
قازاق ءتىلىم - ءوز ءتىلىم، انا ءتىلىم،
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم،
قاستەرلەيدى ۇل - قىزىڭ ماڭگى سەنى،
بولاشاعىم باقىتىم دارا ءتىلىم.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
وي قوزعاۋ
ءىىى. جاڭا ساباق
سان ەسىم ماعىنالارىنا قاراي ەسەپتىك جانە رەتتىك بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
1 - تاپسىرما “مىقتى بولساڭ، تاۋىپ كور” ويىنى
قانشا؟ نەشە؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن سوزدەردى ءبىر بولەك، نەشىنشى؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەتىن ءبىر بولەك توپتاستىر.
ءبىر، التىنشى، جەتى، سەگىز، بەس، ون التى، توعىزىنشى، ءبىرىنشى، ءتورت، جيىرما، ەلۋ، ەكىنشى.
قانشا؟ نەشە؟ نەشىنشى؟
قانشا؟ نەشە؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن سان ەسىمدەردى ەسەپتىك سان ەسىم دەپ اتايدى: ەكى، التى، جەتى.
نەشىنشى؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەتىن سان ەسىمدەردى رەتتىك سان ەسىم دەپ اتايدى: ەكىنشى، التىنشى، جەتىنشى.
رەتتىك سان ەسىم ەسەپتىك سان ەسىمگە: (– ىنشى،- ءىنشى،- نشى،- ءنشى) جۇرناقتارى جالعانۋ ارقىلى جاسالادى.
2 - تاپسىرما سەمانتيكالىق كارتا
سوزدەر ---------- ەسەپتىك -------- رەتتىك
الپىس
سەگىزىنشى
ون التىنشى
وتىز
قىرىق
ءۇشىنشى
ەكى
ءۇش
3 – تاپسىرما
ءىۇ. داپتەرمەن جۇمىس
17 - جاتتىعۋ
ءماتىندى وقى.
سان ەسىمدەردى تەرىپ جاز، ولارعا سۇراق قوي.
سان ەسىمدەردى سالىستىر. بۇلاردىڭ ءبىر - بىرىنەن وزگەشەلىگى نەدە؟
18 - جاتتىعۋ.
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ەسەپتىك سان ەسىمدى رەتتىك سان ەسىمگە اينالدىرىپ جاز.
رەتتىك سان ەسىمدەردىڭ قۇرامىنداعى جۇرناقتاردى ءتيىستى بەلگىمەن بەلگىلە.
ءار قاتارداعى سان ەسىمدەرگە سۇراق قوي. ولاردىڭ ماعىنالىق وزگەشەلىگىن ايتىپ ءتۇسىندىر.
ءبىر قاتار __________ قاتار
ءۇش ورىن ____________ ورىن
توعىز مەكتەپ ___________ مەكتەپ
التى سىنىپ _______________ سىنىپ
5 – تاپسىرما «تاپقىر بولساڭ، تاۋىپ كور» ويىنى
ماقال - ماتەلدى جالعاستىرۋ.
باتىر... رەت ولەدى. \ءبىر\
قورقاق... رەت ولەدى. \ مىڭ\
... اتاسىن بىلمەگەن جەتەسىز. \جەتى\
... رەت ولشەپ،... رەت كەس. \جەتى، ءبىر\
ەر جىگىتتىڭ... سويلەگەنى ولگەنى. \ەكى\
....... تىستەن شىققان ءسوز... رۋلى ەلگە تارايدى.\وتىز ەكى، قىرىق \
ەل قۇلاعى... \ەلۋ\
بىلەكتى... جىعادى، ءبىلىمدى... جىعادى \ءبىردى، مىڭدى\
تاقتامەن جۇمىس
19 - جاتتىعۋ
رەتتىك سان ەسىمدەردى ءسوز قۇرامىنا تالدا.
رەتتىك سان ەسىمدەرگە جالعانعان قوسىمشانىڭ ەكى ءتۇرلى (- نشى،- ءنشى) بولۋ سەبەبىن ءتۇسىندىر.
ءبىرىنشى، ەكىنشى، بەسىنشى، التىنشى، جەتىنشى، توعىزىنشى، ونىنشى، وتىزىنشى.
20 - جاتتىعۋ
ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقى.
سان ەسىمدەردى تاۋىپ، ولار سان ەسىمنىڭ قاي ءتۇرى ەكەنىن ايت.
ماتىنگە ايت قوي. ءماتىن نەشە بولىكتەن تۇرادى؟ ءار بولىگى قانداي جولدان باستاپ جازىلعان؟
قىزىقتى مالىمەت.
تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ قازاندىق بولمەسىندە كورەگەن ءامىر تەمىر زامانىنان قالعان قۇندى جادىگەرلەردىڭ بىرەگەيى – قاسيەتتى تايقازان تۇر. بۇل قازان 1399 جىلى 25 ماۋسىمدا (حيجرا 801 جىل، 20 - شاۋۋال) تۇركىستان قالاسىنىڭ باتىسىندا، 27 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان قارناق ەلدى مەكەنىندە، سيرەك كەزدەسەتىن جەتى ءتۇرلى اسىل مەتالدىڭ (مىس، مىرىش، التىن، كۇمىس، قولا، قورعاسىن، تەمىر) قوسپاسىنان قۇيىلعان. قازاننىڭ سالماعى – 2 توننا، سىيىمدىلىعى – 3 مىڭ ليتر، بيىكتىگى – 1، 60 م.، ديامەترى – 2، 42 م. تۇعىرىنىڭ بيىكتىگى – 0، 54 م.، ديامەترى – 0، 607 م.
وي قورىتۋ
1. زاتتىڭ سانىن، رەتىن بىلدىرەتىن ءسوز تابىن انىقتاڭىز.
A) سان ەسىم.
B) زات ەسىم.
C) سىن ەسىم.
D) ەتىستىك.
2. سان ەسىمى بار ماقال - ماتەلدى تابىڭىز.
ا) تۋعان جەرگە تۋىڭ تىك.
ۆ) جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەس.
س) تۋعان جەردىڭ كۇنى دە ىستىق، ءتۇنى دە ىستىق.
D) وتانسىز ادام - ورمانسىز بۇلبۇل.
3. رەتتىك سان ەسىمدى بەلگىلەڭىز.
A) ءجۇز.
B) توعىزىنشى.
C) بەسەۋ.
D) وتىزداعان.
4. رەتتىك سان ەسىمنىڭ جۇرناعىن تابىڭىز.
ا) – اۋ، - ەۋ.
ۆ) – تان، - تەن.
س) – ىنشى، - ءىنشى.
D) – شى، - ءشى.
5. ەسەپتىك سان ەسىمدى تابىڭىز.
ا) بەس.
B) التاۋ.
C) سەگىزىنشى.
D) ون توعىزىنشى.
- بالالار جارايسىڭدار، تاپسىرمالاردى دۇرىس ورىنداپ، مىنە ساندىقشاداعى قۇپيا ساندى تاپتىق. مىنا قۇپيا سان تۋرالى نە بىلەمىز؟
سەرگىتۋ ءساتى «اق مامام» ءانىن ورىنداۋ
رەفلەكسيا
سەندەر بۇگىن ساباقتا قانداي جاڭا ءبىلىم الدىڭدار؟
قانداي قىزىقتى ماعلۇماتتار الدىڭدار؟
قاي تاپسىرمانى ورىنداعاندا قيىندىققا تاپ بولدىڭدار؟
قاي تاپسىرما ۇنادى؟
ۇيگە تاپسىرما: ەرەجەنى جاتتاۋ
باعالاۋ \ساباققا قاتىسقان وقۋشىلاردى ماداقتاپ باعالاۋ\.
You Might Also Like
