ەسكىلىك كولەڭكەسىندە
I
جاز ورتاسىنىڭ جارىق ءتۇنى. ماڭدايعا تامان كوتەرىلىپ، كەلگەن اي مۇڭلى ساۋلەسىن ماڭگىلىك سابىرمەن تاراتىپ تۇر. تەڭگەدەي بۇلتى جوق تازا اسپاندا تالاسىپ جىمىڭداعان قىزعىلت، جاسىل، سارعىش ءتۇستى جۇلدىزدار تۇڭعيىق اسپاننىڭ ەلبىرەپ قاراعان وت كوزدەرىندەي. ءتۇن اسپانى سانسىز جۇلدىزداي كوزدەرىمەن سەزىمدى كوڭىلگە ىم قاققانداي بولادى. جۇلدىزدى اسپانعا. اندا-ساندا ايتىلاتىن جەر جىرىن، تىرشىلىك ەرتەگىسىن تىڭداعىسى كەلەدى.
قوڭىر.سەزىمدى سۇلۋ اسپان اسىرەسە قاراجالدىڭ توعايلى وزەگىنەن اڭگىمە كۇتىپ، تەلمىرىپ تونگەندەي. قاراجال جايلاۋداعى ەلدىڭ ءبىر جاقسى قونىسى بولاتىن. اراسىنان ءبىر سوزىلىپ، ءبىر ءيىرىلىپ اققان توعايلى وزەن جارىپ وتەدى. وزەن جاعاسى كوپ اۋىلدىڭ جىلدا كەلىپ قوناتىن قونىسى ەدى.
وزەن ءتۇن تىنىشتىعىنىڭ ورتاسىندا قوڭىر سالقىن لەبىنە ورانىپ، ءتۇس كورگەندەي قالعيدى.
ءبىر مەزگىلدە ولكەنىڭ ورتا كەزىندەگى ءبىر تۇمسىق تاستان اسىپ، تومەن قاراي قۇلديلاپ كەلە جاتقان ەكى اتتى كورىندى.
بۇلار قاتار كەلە جاتسا دا، ارالارىندا الداندىرعان اڭگىمە جوق. اياڭشىل اتتىڭ ەكپىنى مەن ءتۇن راقاتىنا بويسۇنىپ كەلە جاتقانداي. بۇنىڭ ءبىرى — اياڭشىل اقجال شابدارعا مىنگەن جاس بوزبالا، ەكىنشىسى — شوقشا ساقالى بار، قىلاڭ مىنگەن جولداسى. ەكى جىگىت تە جەڭىل كيىنگەن، اقجالداعى جىگىت اق كويلەكتى، قارا. جەلەتكەلى بولۋ كepەك. قارا الا بولعان.ومىراۋى كورىنەدى. سىرتىندا قارا بارقىتتان جاعا سالعان جۇقا سۇر شاپانى بار. ەكەۋى دە جۇقا شاپاندارىن جەلبەگەي سالىپتى وزەك بويىنداعى جاقىن اۋىلدى بەتىنە الىپ كەلە جاتقانداي. بۇلار پىسقىرىپ قالعان اتتارىن شاۋجايلاپ، تىزگىنىن جۇلقا تارتىپ، باسىن تومەن سالعىزبايدى. تاستى جەرمەن جۇرمەي، شالعىندى جەردى باستىرىپ، تىقىرىن بىلدىرگىسى كەلمەگەندەي بولىپ، ساقتىق ەتەدى. سەمىزدىكپەن ەرىككەن جاراۋ اتتارى ءتۇن سالقىنى مەن تىنىشتىعىنا قىزعانداي. باستارىن شۇلعىپ، قامشى سالدىرماي ىعىسادى. تاقىمنان شىققانداي بولىپ جەلىگىپ اياڭدايدى. بۇلار جوعارى اۋىلدان شىعىپ تومەندە وزەك بويىنداعى جاقىپ اۋىلىن بەتتەپ كەلە جاتقان بوزبالالار ەدى.
شابدار مىنگەن جىگىت جارتاستى بيىكتىڭ كولەڭكەسىنەن شىعىپ، ايدىڭ قىزىقتىرعان جارىعىن كورگەندە، تىماعىن ءبىر قۇلاعىنان باسىپ، تومەن سىپىرىپ الىپ، ايعا قاراپ كەۋدەسىن تولتىرىپ، كۇرسىنىپ-كۇرسىنىپ الدى. جارىق ايدىڭ ساۋلەسى بەتىنە تۇسكەندە، ەرەكشە اعارىپ جۇدەگەن سۇلۋ جىگىتتىڭ ءپىشىنى انىق كورىندى. ۇزىن قارا شاشى تىماقتى سىپىرىپ العاندا، سالاقتىقتان شىققان جاراستىقپەن ماڭدايىنا بۇيرالانىپ ءتۇسىپ تۇر. پىستە مۇرىن تولىق بەتتى اق جىگىت اي ساۋلەسىنىڭ استىندا ءارى وقىعان، ءارى سۇلۋ جۇزىمەن شىنىمەن-اق ىستىق سەزىم ىزدەگەن تاۋلى دالانىڭ وزىنشە ءبىر گەرويى سياقتى ەدى. جول بويىندا بۇل جىگىت نە كۇرسىنىپ، نە بىرەر اۋىز ءسوز سويلەگەندە، ءوڭى سۇرلانىپ ەتىنە توڭازىعان ءدىرىل كىرگەندەي بولاتىن.
بۇل ورتا دارەجەلى وقۋ ءبىتىرىپ، بيىل جاز ەلگە كەلگەن قابىش دەگەن جىگىت ەدى. قاسىنداعى جىگىت — قابىش ەلدە جۇرگەندە ۇدايى قاسىندا جۇرەتىن پىسىق جولداسى جۇماتاي.
قابىش — مويىلدى بولىسىنداعى ءتاۋىر وقىعان جىگىتتەردىڭ ءبىرى بولاتىن. بۇل ەل ماڭايداعى وزگە بولىستاردىڭ ىشىندە كوزى قاراقتى ازاماتتارى — وقىعاندارى كوپ، «باستى» دەيتىن ەلدىڭ ءبىرى ەدى. وقىعانداردىڭ ىشىندە قابىش كوزگە تولىمدى، كورنەكتى دەپ سانالاتىن. بيىلعى جىلى ەلگە شىعۋدا قابىشتىڭ ىشىنە جيعان ءبىر سىرى بار-دى.
اي استىندا قالقىعان وزەكتىڭ ىشىمەن اياڭشىل اتتىڭ ەكپىنىنە بوي بەرىپ كەلە جاتقاندا، قابىشتىڭ دەنەسى سەرگىگەندەي بولسا دا، كوڭىلدە جاتقان سەنىمسىزدىك، كۇپتىلىك تە بار.
جاس جىگىت الىستاعى قالادا جۇرگەندە جامەشتىڭ ۇزىن بويلى جىڭىشكە دەنەسى مەن سۇلۋ قارا كوزدى قىزىل ءجۇزى ەسىنەن كەتكەن ەمەس. كىشكەنە كۇننەن بالالىق ۇياسىنان الىپ شىققانداي ەرتەگىلى قيالى وسى پىشىنگە ءبىرجولاتا جابىسىپ وسكەندەي. سول نازىك سۇلۋ ءپىشىن كوپ جىلدىق ارمانى، جاسىرىن مۇڭى ەدى.
اسىرەسە قالادا الىستا جۇرگەندە، سۇلۋ قىزدىڭ ءجۇزى ساعىمدانا تارتاتىن. الىستان كوكسەگەن سەزىمى قار ۇستىنە قان تامعانداي بۋسانعان ىستىق سەزىم ەدى. بۇل كۇيدىڭ ەرەكشە كۇشتى بولاتىن سەبەبى — قابىش كوپ جىلداي حات جازىپ، جاۋاپ الا الماي، ارمانمەن جۇرگەن. بىلتىرعى وتكەن كۇزدە دە قابىش قۋانىشپەن قايتقان جوق ەدى. ءبىراق تورت-بەس جىلدان بەرگى كوپ حات، كوپ سوزىنە بىر-ەكى اۋىز جىلى جاۋاپتى سوندا عانا العان-دى. ءبىر جىلدىق ۇزاق ساپارعا بارا جاتقاندا تالىپ جىعىلعان كوڭىلگە ەكى اۋىز ءسوز دىم ءالسىز سۇيەۋ بولاتىنىن قابىش ءبىلىپ ەدى. ءبىراق جامەشتەن سودان باسقا جاۋاپ بولماعان. ول جاۋاپتى دا «كورەرمىز كۇنىلگەرى» دەپ، جۇماتايعا اۋىزشا عانا ايتقان. حات جازا بىلسە دە، سول ازعانا ءسوزدى ايتىپ حات جازۋدى جامەش ءوزىنىڭ بەرىكتىگىنە قيعاش ىستەپ قالاتىنداي بولىپ، قاعازبەن ايتپاعان. بۇل دا قابىشقا ىستەگەن قاتتىلىقتىڭ ءبىر بەلگىسى-تىن. ءبىراق العاشقى ءوز اتىنا ارنالعان جاۋاپتى ەستىگەندە تىرشىلىگىنىڭ ماعىناسىن سول كۇنى تاپقانداي بولىپ ەدى سودان كەيىن ارادا ءبىر قىس ءوتتى. جامەش بۇرىن جاستىقپەن ءوزىنىڭ داۋسىز باقىتىنا سەنگەندىكپەن پاڭ بولىپ تاكاپپار بولىپ، ماڭىنا ءۇمىت قىلعان بوزبالانى دارىتپاي كەلسە دە، ەندى مۇنىڭ الدىنعى ءومىرىن ويلايتىن مەزگىل جەتىپ ەدى. جۇماتاي دا، قابىش تا كۇن ىلگەرى وتكەن سايىن، جامەشكە وي تۇسەر، شىرعاعا كەلەر دەپ ءۇمىت قىلاتىن.
جامەشكە بيىلعى وتكەن قىستا وي ءتۇسۋىن ءتۇستى. ءبىراق بۇنىڭ كەلەشەك ومىردەن وزىنە تاڭداپ العان ورنى ەشبىر جان كۇتپەگەندەي جات جۇمىس بولدى. جامەشتىڭ بۇگىنگى ءحالى، بۇرىنعىعا قاراعاندا، كوپ وزگەرگەن. بۇل كۇندە ونىڭ باسى بوس ەمەس، ول ءقازىر دە كۇيەۋى كەلىپ جاتقان قالىڭدىق. كۇيەۋى مويىلدىنىڭ ەڭ باستى ادامى، ءارى باي، ءارى ەرتەدەن كەلە جاتقان ءبىر بولىس ەلدىڭ جۋانى — كەنجەحان. بيىلعى جىلدىڭ جازىنا شەيىن قابىش جامەشتىڭ باسىندا قانداي وي، نە ءتۇرلى نيەت بارىن بىلگەن جوق-تى. جازعىتۇرىم ەلىنە كەلگەن جەردە «جامەشتى كەنجەحان الاتىن بولدى» دەگەندە، ءوزىن مازاق قىلعان ءسوزدى ەستىگەندەي بولدى. باسىندا سەنە المادى. ءبىراق جامەشتىڭ كەنجەحانعا تيەتىنى راس ەدى. راس بولعاندا، ەڭ اۋىر جەرى — جاس قىز ەلۋدەگى شالعا ءوز ىقتيارىمەن تيمەكشى. اعا-جەڭگەسىنىڭ نارازىلىعىنا قاراماستان، دوستىق ويلايتىن جاقىندارىنا اقىلداسپاستان، ۇلكەن شەشەسى مەن اكەسى ايتقان ءسوز بويىنشا كەنجەحانعا ىرزالىعىن ءوزى ايتقان، سونىڭ توقالى بولۋعا بەكىنگەن.
كەنجەحان بۇرىن دا جاقىپ اۋىلىنىڭ كۇيەۋى ەدى. بۇنىڭ وسىدان بەس جىل بۇرىن العان توقالى — قاديشا وسى جاقىپ قاجىنىڭ ۇلكەن قىزى بولاتىن.
بيىلعى جىل جازعا سالىم قاديشا قايتىس بولعاندا، ارتىندا ءبىر ەركەك، ءبىر ايەل بالاسى قالعان. قاديشا كوزى تىرىسىندە كەنجەحاننىڭ ەركە توقالى بولعان. جۋان اۋىلدىڭ بارلىق ءىسىن ءوز قولىنان باسقارعان. سوندىقتان ولەرىندە كۇيەۋىنە دە، توركىنىنە دە ءبىر تىلەك ايتىپتى. تىلەگى: «مەنىڭ توسەگىمدى بوتەن كىسىنىڭ باسقانىنا ىرزا ەمەسپىن، ارتىمدا قالعان جاس بالالار دا بار. مەن دەيتىن بولسا، مەنىڭ توركىنىم جامەشتى مەنىڭ ورنىما بەرسىن، — دەگەن. اپاسىنىڭ ولەر الدىندا ايتىپ كەتكەن سالەمى بۇل كۇنگە شەيىن كۇيەۋگە تيۋ اڭگىمەسىن انىقتاپ ويلاپ الماي جۇرگەن جامەشكە كەنەتتەن كەلىپ ەدى. ءبىراق جامەش بۇنىڭ شەشۋىن كوپكە سوزعان جوق. العاش اۋىلىنا قاديشانىڭ وتەردە ايتقان سوزىمەن كەنجەحاننىڭ سۇراتا جىبەرگەن كىسىسى كەلگەندە، جاس قىزدىڭ وقىپ جۇرگەن اعاسى قاسىم: «بۇل ءسوزدى جامەشكە ايتۋدىڭ قاجەتى جوق، جامەش ءۇشىن مەن جاۋاپ بەرەمىن. الدىڭعى قاديشانىڭ وبالىنا قالعاندارىڭ دا جەتەر. كەنجەحان اۋليە بولسا دا جامەش ءارى قاتىن ۇستىنە، ءارى شالعا بارمايدى»، — دەپ ءۇي ىشىنە ۇرىس سالىپ، بەرمەۋ جاعىنا اشىق شىعىپ ەدى. ءبىراق جامەشتىڭ ءوزىنىڭ قۇلاعىنا ءتيىپ، ءوز جايىن ءوزى ويلاي باستاعاندا، قاسىم ايتقانداي ورەسكەلدىكتىڭ ەشبىرىن كورگەن جوق. قاسىمنىڭ ارا ءتۇسىپ، ارتىق ءسوز سويلەپ، كەنجەحاننىڭ باسىن كەمىتكەن ءسوزىنىڭ بارىنە نامىستانىپ كەلىپ: «مەن سول كىسىگە ىرزامىن»، — دەگەن بايلاۋىن ءبىر-اق ەستىرتكەن.
سونىمەن اعا-جەڭگە سياقتى جەڭىل-جەلپىلەردىڭ ايتقان ءسوزىنىڭ ءبارى بوس قالىپ، جامەش كەنجەحاننىڭ قالىڭدىعى دەپ سانالىپ ەدى.
قاراجالعا جاقىپ اۋىلى قونباي تۇرىپ، قۇدالىق جولىندا ىستەلەتىن شارتتىڭ ءبارى ورىندالىپ بولعان. ەندى وسى قونىستا جامەشتى بەرەمىز دەپ اتا-اناسى حابار ايتقان سوڭ، كەنجەحان الىپ قايتقالى كەلىپ جاتقان.
سول كۇيەۋى كەلىپ؛ جاتقان جامەشتى ءالى دە بۇرىنعىشا ءسۇيىپ، بۇرىنعىشا ساعىنىپ قيال قىلعان قابىش بۇگىن بولىمسىز ءبىر ۇمىتپەن ىزدەپ كەلە جاتىر.
سوڭعى ۋاقىتتا قابىشتىڭ كوڭىلىندە قولىنا تۇسپەي الىستاپ كەتكەن سۇلۋدى ارمانمەن سۇيۋمەن بىرگە، ۇلكەن نامىسپەن جەككورۋ دە بار ەدى. ءبىر كوڭىلدە ءبىر ادامدى ءارى ءسۇيۋ، ءارى جەككورۋ ۇنەمى بولا بەرەتىن كۇي ەمەس. قابىش ءدال بۇگىنگى كۇيگە شەيىن جامەشتىڭ مىنەزىن تۇسىنە العان جوق. جامەش بۇرىن قول جەتپەستەي الىستا ساعىمدانىپ تۇرعان سۇيگەنى بولسا، قازىردە شەشۋى قيىن، تۋىسى جات، داعدىسى بولەك ءبىر اۋىر جۇمباق تا بولدى.
ءسۇيۋى دە بۇرىنعى قالپىندا كۇشتى. جامەش ءومىر بويى ۇسىنسا — قول جەتپەستەي تاكاپپار بيىك بولىپ تۇرىپ، سول تاكاپپار سالقىن كۇيىندە قابىشتاي تالاي جاس جىگىتتى ارماندا قىلىپ كەتىپ بارادى. قابىشتا ءبىر كورىنىپ، ۇزاپ بارا جاتقان سۇلۋعا قادالىپ، جابىسىپ قالعان ىقتيارسىزدىق بار. سول حال كوڭىلىن قارا تاستاي باسقانداي. بۇعان قارسى شىعارلىق ءتۇزۋ ويعا بۇل اۋىرلىق جەڭگىزبەيدى.
جامەش مويىلدىنىڭ ىشىندەگى باسقا قىزدىڭ ءبارى نەنى ويلاپ، نەنى ارمان قىلاتىنىن كورىپ-بىلىپ جۇرسە دە، سولاردىڭ ۇلگىسىن ۇققىسى كەلمەدى. ول قىزداردىڭ ءبارىنىڭ ارمانى — وقىعان جىگىتكە تيۋ. جاس ءبىلىمدى جىگىتتەردەن سۇيىكتى جار تابۋ بولسا، سول ءۇشىن اتا-انانىڭ باتاسىن بۇزىپ، العالى جۇرگەن كۇيەۋدەن، يە بولىپ وتىرعان مال-مۇلىكتەن — بارلىعىنان بەزىپ قاشىپ جاتca، سونداعى ىزدەگەنى ىلعي تازا كيىنىپ، جاقسى اتالىپ جۇرگەن وزدەرىمەن باسى تەڭ، جاسى دا قۇربى جىگىتتەر بولسا، جامەش سونىڭ بارىنەن اياعىنا باس ۇرىپ كەلىپ تۇرعان ۋاقىتتا قاشادى.
بۇل ىقتيارلى، ەركىن، ەركە كۇيىندە وتىرىپ، ءوزىن-وزى قورلاعانداي بولىپ، شالعا بەرگىزەدى. قاتىن ۇستىنە توقالدىققا بارادى. بارلىق ءومىر، بارلىق مىنەزىمەن بۇگىنگى بار جاستىڭ تىلەك-ۇمىت، قيال دەگەن تازا نارسەلەرىنىڭ بارلىعىن مازاق ەتەدى.
نەگە جامەش وسىنداي بولدى؟ نە سەبەپتى وسىعان كارى كەنجەحان قابىشتان ارتىق كورىنىپ، ىستىق بولدى؟
وسى سياقتى تۇيىندەر قابىشتىڭ قىزعانىپ، قۇمارلانىپ سۇيگەن كوڭىلىنە جۋىردا شەشىلمەيتىن جۇمباق بولعان. ول ىزا دا بولدى. سۇيتە ءجۇرىپ، جابىسا ارمان ەتۋدەن دە بوي تارتا المايدى.
سول كۇيىمەن جۇرگەندە، بۇگىن تاڭەرتەڭ باياعى ەسكى دالباسالىقپەن جاقىپ اۋلىنا جۇماتاي بارعاندا، قىزدىڭ جەڭگەسى ءبيبىش: «بۇگىن كەشكە اۋىلدىڭ سىرتىنداعى توعايدان تابىلىڭدار. جولدارىڭ بولار، بولماسا — ونى اشىپ ايتا المايمىن، ءبىراق سول ارادا ءبىزدىڭ بالانى ءبىر كورىپ قالۋلارىڭا بولادى. ەڭ بولماسا، قابىشتى وڭاشادا ءبىر كورىپ، كوڭىلىنە ءبىر قوبالجۋ ءتۇسىپ كەتسىن، نەعىلسا دا كەلىپ كەتىڭدەر. مەن توعاي ىشىنە ەل جاتقان سوڭ ەرتىپ بارامىن»، — دەگەن. بۇگىنگى تۇندە قابىشتاردى جاقىپ اۋىلىنا قاراي اكەلە جاتقان وسى؛ سوزدەر ەدى.
وزەكتىڭ بويىن جاقىپ اۋىلى وتىرعان وڭ جاعامەن قۇلديلاپ كەلە جاتىپ بىر-ەكى قالتارىستا قىز اۋىلىنىڭ تۇندەگى نوبايىن كورگەندە، قابىشتىڭ كوڭىلى ەرەكشە قۋانىش پەن ۇلكەن كۇدىك ارالاسقانداي بولىپ اۋىرلاپ كەتتى. قۋانىش — بۇل كۇنگە شەيىن ءبىر اۋىز جىلى سوزبەن بەتپە-بەت كەلىپ سويلەسپەگەن تاكاپپار سۇيگەنىن كورۋ.
كۇدىگى — ءالى دە بويىن بەرمەي، ءتۇسىن سۋىققا سالىپ، بۇدان قاشىپ جۇرگەن سۇلۋ قىز بۇگىنگى كەشتە بۇنى ءبىرجولاتا ءتۇڭىلتىپ، شالىن ماقتان ەتىپ، بۇعان قىر كورسەتە مە دەگەن ەسكى سەنىمسىزدىك. قالاي دا بولسا، جامەش جارىق ايلى تۇندە، وڭاشا توعايدىڭ ىشىندە العاشقى peت قابىشپەن كورىسەتىن بولسا، سونىڭ ءوزى دە جاس جىگىتتىڭ بۇل كۇنگە شەيىن باسىنان اتقارماعان راقاتى بولماق. جامەشكە وڭاشادا جولىقپاق بولىپ العاشقى رەت اتتانىپ شىعۋ — جاس جىگىتتىڭ ءوز ومىرىندە كوپ جىلدان بەرى قالماي كەلە جاتقان ارمانى.
جول بويىندا ءبىر ءۇمىت پەن ءبىر ءقاۋىپ كەزەك جەڭىسىپ كەلە جاتقاندىقتان، ءبىر مەزگىلدە جۇماتايعا قاراپ: «ياپىر-اۋ، جۇماتاي-اۋ، ءبىز وسى شىنىمەن-اق جامەشكە كەلەمىز بە؟ وسى ءبيبىشتىڭ الداعان، مازاقتاعان ءسوزى ەمەس پە؟ مەنىڭ اقىلىما كەشەگى سۋىق جامەشتىڭ وسىلايشا شۇعىل وزگەرۋى مۇمكىن ەمەس سياقتانادى. مەن جامەشتى ءبىرجولاتا جات ايەل قىلىپ قويعاندايمىن. سوندىقتان بۇگىنگى مىنەزى دە باياعىداي جاتتىڭ ءبىرى سياقتى. وسى دا باياعىشا ءبىر جۇباتا سالىپ، ءبىر ويناي سالعان ءسوز ەمەس پە؟ ءتۇن ىشىندە ءبىزدى كورگىسى كەلگەنى شىن با؟ مىنا تۇرعان اۋىل ءالى كۇنگە بۇرىنعىسىنداي سۋىق، بۇرىنعىسىنداي دارىتپايتىن جات سياقتى. مەنى بىردەمە ەتىپ كۇدىكسىز قىلىپ سەندىرشى!» — دەدى.
جۇماتايعا قابىشتىڭ قازىرگى كۇيى ۇعىمسىز ەمەس ەدى. قابىش پەن جامەشتىڭ اراسىنداعى سىردىڭ ءبارى تۇگەلىمەن جۇماتايدىڭ كوز الدىندا باستان-اياق بەلگىلى بولىپ ءوتىپ كەلە جاتقاندىقتان، ول جولداسىنىڭ ويىندا قانداي تولقىن بولسا دا — بىلەتىن. ونىڭ ۇستىنە جۇماتاي ەل جاستارىنىڭ اراسىندا كوپ ءجۇرىپ، مىنەز-كۇيىنە جەتىك بولعان جىرىندى، سەزىمدى جىگىت بولاتىن. سوندىقتان قابىشتىڭ سوزىنە مۇرتىنان كۇلىپ جىميىپ: «جامەش بۇگىنگە دەيىن ساندالىپ اداسۋدان ايىققان جوق. سەنى تاڭداماي، كەنجەحاندى الىپ ساندىراعانى راس بولسا، بۇگىن بىزگە كەلەتىنى دە راس. مەن بىلگەن قىز بولسا، بۇل بۇگىن پۇشپاعىنان ىلىنەدى. جالعىز-اق بۇرىن كورىسپەگەندىگىڭدى قىلىپ تومەنشىكتەمە. نەعۇرلىم اسقاقتاپ، باسا قيمىلداشى!. ەڭ بولماسا، بۇگىن وسىنى ءبىر وكىندىرىپ كەتەمىز. سودان كەيىن وق تيگەن كيىكتەي جارالى بوپ كەتە بارسىن. بۇل ءالى كۇنگە جاستىق قىزىعى دەگەندى كورگەن جوق. ءوزىنىڭ تەڭى بولعان جاس جىگىتپەن ءسۇيىسۋ دەگەننىڭ قانشالىق قىزىق راقاتى بارىن بىلمەيدى. داق بۇگىن وڭاشادا، ءتۇن ىشىندە سەنى كورگەن سوڭ، قىز ەكىنشى كۇيگە تۇسەدى. وسى ءسوزىمدى ۇمىتپا»، — دەدى. قابىشتى بۇل ءسوز كوتەرىپ، سەرگىتكەندەي بولىپ:
— قويشى-ەي! وسىلاي بولۋعا ابدەن قيسىندى. وسىنىڭ ءتىپتى راس! — دەدى.
جۇماتاي ءوز بىلىمىنە سەنگەن مامان پىشىنمەن:
— مەنىڭ تاڭەرتەڭگى ءبيبىش ءسوزىن ەستىگەن جەردە ويلاعانىم وسى. ءقازىر كورەرسىڭ، وسى ءسوزىم راس بولادى. اۋەلى دەسەڭ، سول قىز وسى كۇندە سەنى كورگەلى اسىعىپ وتىر. ەندى اڭگىمەنى قويىپ، وسى ارادا اتتى قايدا تاستاپ، قاي جەردەن توساتىنىمىزدى بولجاپ الايىق، — دەدى.
بۇل ءسوزدىڭ تۇسىندا جىگىتتەر وزەننىڭ سول جاعىنا شىعىپ، اۋىلعا كورىنبەيتىن بولىپ جىڭىشكە توعايدىڭ تاساسىمەن كەلە جاتىر ەدى.
جۇماتايدىڭ سوڭعى سوزىنەن سوڭ ەكەۋى دە توقتاپ، اعاشتىڭ قارا كولەڭكەسىنە اتتارىمەن جاسىرىنىپ الىپ، سەلدىر توعايدىڭ اراسىنان اۋىلعا قاراپ تۇرىپ، جەردى بولجادى.
ءتۇن اۋەلگىسىندەي تىپ-تىنىش. جۇماتايدىڭ دالەلدى سوزدەرى بۇرىنعى سەنىمسىزدىك جەڭگەن كوڭىلىن ازىراق ورنىقتىرعانداي بولسا دا، قازىرگى جىمداي قاتقان سەزىم ساعاتى، قۇمار جىگىتتىڭ كوڭىلىن قايتا لۇپىلدەتىپ سوققىزىپ جىبەردى. جارىق ايعا ۇزاق تىنىشتىقپەن ءتۇن تابىنىپ تۇرعاندا، ءالى دە قۇرمەتپەن سۇيگەن سۇلۋىنىڭ جۇزىنە جاس جىگىتتىڭ قيالى دا كىنالى سوزدەر ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ، باس ءيىپ تابىسىپ تۇرعانداي بولدى.
اۋىلدىڭ ءيتى ۇرمەيدى. كۇزەتشىنىڭ دە دىبىسى جوق. قىزارىپ وت تا كورىنبەيدى. ەلدىڭ ۇيىقتاعانى راس. قابىش ءوز كوڭىلىنىڭ بالدىر كۇيىن ادەيى تەرەڭدەتە سەزىنەدى. ەندىگى ءحالدى تىرشىلىك يەسىنىڭ بارلىعى دا ادەيى تىنىس الىپ، ۇندەمەي سابىر قىلىپ كۇتكەندەي. قابىشتىڭ كوڭىلىنە ەرىكسىز ءدىرىل كىردى. جۇرەگى لۇپىلدەپ، بۋىنىنان سۇلدەر كەتىپ، جۇماتايدىڭ نە بۇيرىعىنا بولسا دا كونە بەرگەندەي.
جۇماتاي جولداسى سياقتانىپ ۇزدىككەن جوق. ونىڭ اقىلى ەشنارسەنىڭ تۇتقىنى بولعان جوق ەدى. باياعىداي ساۋ. سالقىن قىراعى كۇيىندە. ول اۋىل جاققا قادالىپ تىڭداپ، اتتى قاي جەردە تاستاپ، وزدەرى قاي جەردە وتىراتىنىن ويلاپ تۇر. بۇلار ءقازىر اۋىلدىڭ قاسىندا. بايدىڭ شەتكى اق ۇيلەرى توعايدىڭ اراسىنان قاراعاندا، جاپ-جاقىن بولىپ كورىنىپ تۇر. بۇدان ءارى اتپەن جاقىنداۋعا بولمايدى.
سول كۇيمەن العاشقى توقتاعان ورىندارىندا ءبىراز تۇرعاندا قابىش ەندى ىستەيتىن ءىستىڭ بارلىق ىقتيارىن سەنىمدى جولداسىنا تاپسىرىپ، ءوزى ءبىر عانا جامەشتىڭ سۇلۋ ءجۇزىن كوز الدىنا اكەلىپ، قارا كوزدەرىنە قيالمەن تەلمىرىپ قادالىپ تۇرعاندا، تىزگىنى بوساپ كەتكەن شابدار ات تىعىلىپ تۇرعان قارا كولەڭكەدەن شىعىپ، ىلگەرى ءجۇرىپ كەتتى. قابىش ەسىن جيىپ تىزگىنىن جيعانشا اۋىلعا كورىنەرلىك الاڭعا ەرىكسىز شىعىپ قالدى. ءتۇننىڭ جىم-جىرتتىعىنا ەرىككەن ات سۋلىعىن سالدىراتىپ شايناپ، باسىن تومەن سالىپ جىبەرىپ جەر تارپىپ، قاتتى پىسقىرىپ قالدى.
قابىش جۇلىپ العانداي سەرگىپ كەتىپ، تىزگىنىن جۇلقىپ تارتىپ قالىپ، اتىن باستان قامشىنىڭ سابىمەن سالىپ قالدى. بۇل العاشقىعا قوسىلعان تاعى ءبىر ەپسىزدىك ەدى. ەركەلەنىپ ەرىككەن سەمىز ات باسىنا وقىس قامشى تيگەندە ماڭىنداعى اعاش پەن ەر-تۇرمانىن سالدىراتىپ كەيىن قاراي ورتقىپ سەكىرىپ كەتىپ، ءىشىن تارتىپ وسقىرىپ جىبەردى. وسىنىڭ ءبارى بىرەر-اق سەكونتتىڭ ىشىندە بولىپ قالىپ ەدى. جۇماتاي قابىشتىڭ اتى ىلگەرى جۇرۋگە اينالعاندا-اق جولداسىنىڭ ولاقتىعىنا شىدامسىزدانىپ: «ءوي، تارت!.. بالامىسىڭ، اۋىلدىڭ قاسىندا تۇرعامىز جوق پا؟»... — دەگەنشە، اقجال ات پىسقىرىپ، وسقىرىپ تا قويدى. جاسقانىپ سەكىرگەندە اتتىڭ سالماعىمەن سىنعان اعاشتىڭ سىتىرى دا ءتۇن ورتاسىندا ۇلكەن شۋداي بولىپ ەستىلىپ قالدى.
ءدال وسى سەكونتتىڭ ارتىنان ۇيىقتاپ جاتقان اۋىلدىڭ يتتەرى شۋ ەتىپ ءۇرىپ قويا بەردى. يتتەر اۋىلدا ۇرگەنىمەن قويماي، بۇلارعا تامان جۇگىرىپ كەلە جاتقانداي دا بولدى. يت داۋسىمەن كۇزەتشى دە ويانىپ، سارىلعان داعدىلى ايعايمەن جىم-جىرت دۇنيەنى جاڭعىرىقتىرىپ ايتاق سالدى. يتتەر بۇرىنعىدان دا ەكىلەنىپ، ارسىلداي جۇگىرىپ كەلەدى.
بۇل حال قابىشتى قاتتى ساستىردى. ەندى اۋىل ويانىپ كەتىپ، تىسقا شىعۋشىلار دا بولۋى مۇمكىن. دابىر باسىلىپ، ەندى ەل ۇيقىعا كەتكەنشە جازدىڭ قىسقا تاڭى اتىپ قالۋعا دا بولادى.
سونى ويلاپ، باسىندا قابىش كەيىن كەتىپ قالا تۇرۋدى قاجەت كورگەندەي بولىپ ەدى، ءبىراق مۇنىڭ ەندىگى قاتەسىنە جۇماتاي كونبەيتىن بولدى. ول اقجال اتتىڭ شاۋجايىنان ۇستاپ الىپ، بۇرىنعى قالىڭ قارا كولەڭكەنىڭ ىشىندە قابىشتى جاسىرىپ قويىپ: «وسى ارادا تاپجىلماي تۇرۋ كەرەك. ساسپا، يتتەر مىنا تاسادان كورمەيدى. وزەننىڭ بۇل جاعىنا وتپەيدى. ءقازىر باسىلادى. ءبىراق ەندىگارى ساق بول!» — دەپ ەدى...
قابىش ۇندەمەي باعىندى. يت باسىندا شابالاپ ۇرسە دە، وزەننىڭ جىگىتتەر تۇرعان جاعىنا جۇگىرىپ شىققان جوق. بۇلاردىڭ تۇسىنا كوپ يت كەلگەن دە جوق. جالعىز-اق وزگەلەردەن ۇزاپ شىققان جاقىپ اۋىلىنىڭ قارا الا توبەتى تۇستارىنا تامان كەلىپ، جاڭا شىققان دىبىستى ىزدەپ تۇرعانداي بولىپ، جىم-جىرت ءتۇندى تىڭداپ-تىڭداپ الىپ ءۇرىپ قويادى. كۇزەتشىنىڭ ايتاعى باسىندا قاتتى ۇرىككەندەي بولىپ وقىستان شىقسا دا، ازدان سوڭ باسىلىپ قالدى. بىرەر ايتاعىنىڭ اياعى وزىنە-وزى: «ەشتەڭە جوق، جاتا بەر!» — دەگەن سياقتى بولىپ، يتتەردى شىعارىپ سالۋمەن عانا باسىلىپ قالدى.
سارىلىپ، سوزىپ، انگە ۇقساتىپ ايتقان ايتاعى ءبىر نارسەنىڭ بارىن سەزگەن داۋىس سياقتى ەمەس، كوبىنشە «ۇيقى كەلدى-اۋ» دەگەندەي.
قازىردە جالعىز-اق قارا الا توبەت تىنىشتالىپ بولا العان جوق. باي اۋىلىنىڭ قادىرلەيتىن ساق ماڭ توبەتى «ساق» دەگىزگەن اتاق ءۇشىن ەمەس، اۋىل قوتانعا يەلىك ىنتاسىمەن ۇرگەندەي بولادى. وزگە تىنىشتالسا دا، كوپكە شەيىن ول تىنىشتالمايدى. وزگەدەن گورى ءوز مىندەتىنىڭ زورىراق ەكەنىن ول سەزگەندەي. «جاقىپتىڭ مالى تۇگىل، ادامى دا مەنىڭ مىندەتىمدە. جات ويمەن كەلگەندەرگە ءبىزدىڭ اۋىلدا يەن جاتقان نارسە جوق»، — دەمەك بولعانداي.
قابىشقا قارا توبەت كەنجەحان مەن جاقىپتىڭ ادەيى جاس جىگىتكە جامەشتى جۋىتپاسقا ارناپ قويعان اڭدۋشىسى سياقتاندى. بارلىق وسى اۋىلداعى قابىشقا ارنالعان جاتتىق پەن قارسى كوڭىل قاجىماي ءۇرىپ تۇرعان قارا الا توبەتتىڭ داۋسىنان ايقىن ءبىلىنىپ تۇرعانداي بولدى. سۋىق ءپىشىندى اشۋلى توبەت جامەش پەن قابىشتىڭ ورتاسىنداعى بوگەت پەن كەدەرگىنىڭ ءبىر جەرگە جيىلعان ءتىرى ءپىشىنى تارىزدەنەدى. ءبىر ۋاقىت شىنىمەن وسى توبەتتەن ءوتىپ جامەش بۇگىن كەلسە، وندايلىق ءوز باسىنا كەلەتىن قاتەرگە نازىك دەنەسىمەن شىداپ قالعان سۇلۋعا قابىشتىڭ ايتارلىق كىناسى قالمايتىن دا سياقتانادى. بۇل جاڭاعى بولعان دىردۋدىڭ ۇستىندە قابىش كوڭىلىنەن جورىتىپ وتكەن ۇزىك سەزىمدەر ەدى.
ازدان سوڭ ءيتتىڭ ۇرگەنى باسىلىپ كەيىن قايتقاندا، قابىش جۇماتايعا قاراپ: «وسى اۋىلدىڭ بار ءپىشىنى باياعى قالپىندا قول جەتپەيتىن بيىكتە تۇرعانداي. ماعان سۋىق، جات سياقتى. بۇگىنگى كۇن ءبىر جىلى شىراي بولاتىن شىعار دەپ ەدىم، مىنا قارا الا توبەتتىڭ ۇرگەنى سول جاتسىنعان قارسىلىقتىڭ ءبىرى ايتىپ كەتكەن سياقتانادى. قالاي ويلايسىڭ؟» — دەگەندە، جۇماتاي جاڭاعى بولعان دىردۋعا تيتتەي وزگەرمەگەن پىشىنمەن تۇرىپ قابىشتىڭ سوزىنە كۇلىپ: «قورقاقسىڭ!» — دەدى.
ازدان سوڭ قابىشتىڭ اتى مەن ءوز اتىن الىپ، الگى تۇرعان قالىڭ قارا كولەڭكەگە تىزگىندەرىن قاڭتارىپ باستارىن مىقتاپ بايلاپ بولدى دا: سىبدىرلارىن بىلدىرمەسكە تىرىسىپ قابىشتى قولىنان جەتەكتەپ وتىرىپ، توعايدىڭ تاساسىمەن بۇعىپ ءجۇرىپ كەلىپ، ءدال قىز بەن جەڭگەسى جاتاتىن قاسىمنىڭ وتاۋىنىڭ تۇسىنا كەلدى. ءبىر توپ اعاشتىڭ كولەڭكەسىنە مىقتاپ بەكىنىپ، اۋىلعا قادالىپ قاراپ وتىرىپ قالدى.
II
جامەشتىڭ كەنجەحانعا ءوز ىقتيارىمەن تيمەك بولعانى راس ەدى. قاديشا ءولىپ، كەنجەحان جامەشتى سۇراتىپ كىسى جىبەرگەن كۇنگە شەيىن جاس قىز ءوزىنىڭ الدىڭعى كۇنى قالاي بولاتىنىن قادالىپ ويلاعان جوق-تى. ونى كىشكەنتاي كۇنىنەن ءۇي-ىشىنىڭ مىنەزى ءبىر ەرەكشە قۋاتپەن اسەر ەتىپ، بيلەپ العان بولاتىن.
بۇل جاعىنا كەلگەندە جامەشكە ۇقساعان قىز مويىلدى بولىسىندا جوق ەدى. جامەش بارلىق دۇنيە، بارلىق كەلەشەك تىرشىلىكتى، قىزىق پەن قۋانىشتى ءوزىنىڭ ۇلكەن شەشەسى ماكەن بايبىشەنىڭ ۇعىندىرۋى بويىنشا تۇسىنەتىن.
جامەشتى اجەسى كىشكەنتاي كۇنىنەن ءوز قولىنا الىپ، ءوز اقىلىمەن تاربيەلەپ وسىرگەن. ماكەن اۋىل-اۋدانعا ءامىرى تولىق جۇرەتىن اقىلدى، ەركەك مىنەزدى جۋان بايبىشە ەدى. بۇل كىسى ءالى كۇنگە دەيىن تۇعىردان تايعان جوق.
جامەشتىڭ ەس بىلە باستاعان كۇنىنەن ءدال وسى كۇنگە شەيىن ۇلكەن بايبىشەنىڭ الدىندا بارلىق كەلىندەرى يمەنىپ، قارسى كەلمەي، قۇرداي جورعالايتىن. جامەشتىڭ ءوز شەشەسى ۇلعايىپ، قىرىقتىڭ ىشىنە كىرىپ، كەكسە تارتىپ قالسا دا، ءالى كۇنگە جاڭا تۇسكەن كەلىنشەكتەي بوپ، ەنەسىنىڭ الدىندا يمەنىپ وتىراتىن. ءبىر جۇمىستا ەنەسىنىڭ اقىلىنان شىعىپ، ءوز بەتىمەن كەتىپ ءىس قىلا المايتىن. سول سياقتى جامەشتىڭ اكەسى جاقىپ تا اۋىل-اۋداننان ەل ورتاسىنىڭ سوزدەرىنە شەيىن تۇگەلىمەن شەشەسىنە بايان ەتىپ، ءوزى ىستەگەن ىستەرىن دە ايتىپ، اقىل قوسىپ وتىرۋشى ەدى. جاقىپتىڭ ءۇي-ىشى مەن اۋىلى بولىپ — تۇگەل قادىرلەگەندىكتەن، بۇل اۋىلعا كەلىپ كەتەتىن ەل كىسىسى دە، اتقامىنەر اقساقال-قاراساقالى دا جاقىپتى جوقتاماي، بايبىشەمەن اڭگىمەلەسىپ، وزدەرى بىلگەن جاي-جاپساردىڭ بارلىعىن مالىمدەپ وتىراتىن. ماكەن بايبىشە كىممەن سويلەسسە دە، قاي جايدان ءسوز بولسا دا ءوزى ەستىگەن ءسوزدى سىناپ، سالماقتاپ: نە ۇناتىپ، نە ۇناتپاعان پىكىرىن اشىق ايتىپ وتىرۋشى ەدى. ەرتە كۇننەن بۇنىڭ اۋىلى جۋان اۋىل اتانىپ، ەركە بايبىشە بولىپ ەرلەنىپ سويلەپ ادەت قىلعاندىقتان، ماكەننىڭ اسقاق تاكاپپار سوزدەرى كوپ بولاتىن. بۇرىنعى ءوز زامانىنىڭ ادامىن جوقتاپ، بۇگىنگى «جاقسىمىن» دەگەن كىسىلەردى كوبىنەسە مەنسىنبەيدى.
ەجەلدەن بويعا سىڭگەن وزىمشىلدىكپەن بىرەۋدىڭ نە مىنەزىن، نە ىستەگەن ءىسىن، نە باسىن باعالاپ سويلەگەندە، بايبىشە، ءوز اۋىلى مەن ءوز ۇرپاعىنان شىققاندار بولماسا، جاتتىڭ ەشبىر جاقسى جەرىن كورە الماۋشى ەدى.
جامەشتىڭ كىشكەنە كۇنىنەن ماكەن بايبىشەنىڭ الدىندا وسكەندە ۇعىنىپ، باعىنىپ، قابىلداپ العان ۇلگىسىنىڭ كوپشىلىگى وسى اجەسىنىڭ ۇيرەتىندىسى ەدى. ەكەۋىنىڭ ورتاسىنداعى ايىرماسى — ءبىرى جاڭا ءوسىپ قالىپتانىپ كەلە جاتقان جاس، ءبىرى — قالىپتانىپ توقتاپ قالعان كارى. سوندىقتان شەشە مىنەزىنەن العان ۇلگى جامەشتە اشىعىراق كورىنىپ، قاتاڭ بولىپ بىلىنەتىن. ۇساق مىنەزدە اجەسىنەن جۇققان داعدى بويىنشا بىرەۋدى تومەندەتە سىناۋ، تاكاپپارلىقپەن بويىنا تەڭگەرمەۋ، ءوزىنىڭ بيلىگىنە نىق كوڭىلمەن سەنۋ جامەشتىڭ مىنەزىنەن كۇندە ءبىر كورىنىپ وتىرعانداي بولاتىن. اسىرەسە ءبىر اۋىلعا قىدىرىپ بارىپ قايتقاندا، اجەسىنە كورگەن-بىلگەنىن اڭگىمە قىلعان ۋاقىتتا، قوناق كۇتۋگە ولاقتىق، ءۇي ءىشىنىڭ رەتسىزدىگى، كيىم-سالىمنىڭ نە تازا بولماي، نە ۇلگىسى ناشار بولعاندىعى — بارلىعى دا جامەشتىڭ الدىمەن سويلەيتىن سوزدەرى ەدى.
بايبىشە ءوز تۇستاسىنا قاتاڭ بايبىشەلەر مەن اۋىل يەسى بولعان قاتىنداردىڭ ولاقتىق، بىلىمسىزدىگىن ءسوز قىلسا، جامەش جاڭا تۇسكەن كەلىندەر مەن زامانداس قىزداردىڭ كەمشىلىكتەرىن سونداي تەرۋشى ەدى.
وسى ادەتپەن جامەش اجەسىنەن العان ۇلگى مەن سودان ۇعىنعان سوزىنەن باسقا بوتەننىڭ ەشبىر ۇلگىسىنە باعىنعان جوق. بوتەن ادامداردىڭ «اناۋ جاقسى، مىناۋ جاقسى» دەگەن ءسوزىنىڭ ەشبىرى دە كوڭىلىنە اسەر ەتىپ تىڭدالعان جوق.
سوڭعى جىلداردا مويىلدىنىڭ ىشىنە تاراپ كەلە جاتقان ءبىر جاڭالىق — جاس قىزدىڭ كۇيەۋ تاڭداپ، جىگىتتىڭ قاتىن تاستاپ، سۇيگەن قىزدى الىپ قاشۋى كوبەيگەن ەدى. وسى سياقتى وقيعالاردى ەستىگەندە، ماكەن باسقالارعا ايتۋمەن بىرگە، اسىرەسە جامەشكە كوپ وسيەت سويلەپ، قاشاتىن قىزداردى «بۇزىلعان قىز» دەپ «اتا-اناسىنىڭ تۋىسى كەمدىگىنەن» دەپ مىنەيتىن.
ەلگە جايىلىپ كەلە جاتقان «جامان» سالتتىڭ سەبەپشىسى كوبىنشە وسى ەلدەگى جاس «وقىعاندار» بولعاندىقتان، جامەشتىڭ اجەسى بارلىق وقىعان دەگەندەردى تۇراقسىز، ويسىز بۇزىلعان ادامدار دەپ سويلەيتىن. سول كوپتىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ نەمەرەسى، جامەشتىڭ بىرگە تۋعان اعاسى قاسىم دا بار ەدى. قاسىم وقىپ، ەرجەتىپ، مىنەزدىڭ شەت جاعاسىن كورسەتە باستاعاننان-اق، ماكەن قولىن سىلتەپ تىرجيىپ: «وقۋ تۇزەتكەن بالا كورگەم جوق. ايتەۋىر ءتىرى بولسىن! بۇ دا وسى ەلدەگى جىن قۋعانداردىڭ ءبىرى. قۇمارى دا، تىلەگى دە سول كورىنەدى. Ӏنتا، بەيىلىمەن سوعان قاراي اۋىپ كەتىپتى. بىزگە جوق بولىپ، قولىمىزدان شىعىپ كەتكەن بالا. تەك بەتىنەن جارىلعاسىن! جالعىز-اق قالاي كەتسە دە، ءوز باسىمەن كەتسە ەكەن، وزگە بالاما وسىنىڭ جىنى جۇقپاسا ەكەن دەپ تىلەيمىن»، — دەيتىن. جامەشتى قاسىنا الىپ وتىرىپ، وسى ءسوزدى تالاي ايتقان-دى. كوپ جاستىڭ ىشىندە قابىش تا تالاي رەت ماكەننىڭ قاتال سىنىنا ىلىنگەن. قابىشتىڭ ءوز باسىنان ازىرشە كوپتىڭ كوزىنە كورىنگەن ۇلكەن ءمىن تابىلماسا دا، ناشارلاۋ اعايىن-اۋدانى مەن اكە-شەشەسىنىڭ ەسكى كەمشىلىكتەرىن كەكەتىپ، كەمىتىپ سويلەپ پاڭدىقپەن جيرەنىپ وتىرۋشى ەدى.
اجەسىنىڭ قاسىنان ۇزاپ شىقپاعان جامەش ءۇي-ىشى مەن اۋىل اراسىندا ءوزى ەستىپ ۇعىنىپ جۇرگەن سوزدەردىڭ ءبىر ۋاقىت قارسى جاعىن ەستىگەن جوق. ءبىر كۇنى ءبىر كىسىنىڭ اۋزىنان اجەڭ تەرىس سويلەيدى، بىلمەيدى، اداسادى دەگەندى قۇلاعى شالعان ەمەس.
ءوزى تۋعان اكە-شەشەسى جامەشتى اجەسىنىڭ بالاسى قىلىپ قويىپ، ءارقاشان اقىل ايتسا: «اجەڭدى رەنجىتپە، اجەڭنىڭ ءسوزىن ۇق: ۇنەمى ساعان جولداس بولمايدى، ازدان سوڭ ءولىپ تە قالادى. سەنەن باسقا ايەل بالانىڭ اجەڭدەي ۇيرەتۋشىسى جوق، سوندىقتان سەن ولاردان ارتىق بول. ولارعا ۇقساما»! — دەيتىن.
سونىمەن كارى اجەنىڭ ىقتيارىنان ءبىر كۇن شەت جايلاپ كورمەگەن جامەش الدىڭعى كۇنىن ءوز بەتىمەن ويلاعان دا جوق-تى. ول جايدان اجەسى ۇندەمەگەن سوڭ، و دا ۇندەمەي، ويلانباي-اق جۇرە بەرۋ كەرەك دەپ تۇسىنگەن-دى. ەسكى سەنىم، ەسكى كوزقاراستار جامەشتىڭ ويى مەن مىنەزىنە نەگىز بولىپ اسەر ەتۋدەن باسقا، كۇندەگى ءجۇرىس-تۇرىس ادەتىنە دە سوندايلىق ايقىن تاڭبا سالعان.
جامەشتىڭ جۇرت ماقتاعان جاقسىلىعى — اۋىل-اۋدانعا يە بولىپ، شارۋا ءجونىن جاقسى بىلگەندىگى. كورشى-قولاڭشى، قاتىن-قالاش، مالشى-قوسشىعا ارالاسا ءبىلىپ ورىندى ءسوز سويلەپ، ۇلكەن كىسىشە سالماقپەن ءجۇرىپ-تۇرىپ، كەيدە ءۇي تۇگىل، اۋىل يەسى بولىپ اكە-شەشەسىن جوقتاتپاي كەتەتىن مىنەزدەرى بار. بۇل مىنەز ەلدەگى كوپشىلىكتىڭ تۇسىنۋىنشە جامەشتىڭ بارلىق جاڭا ءوسپىرىم ايەلدەردەن ەرەكشە بىتكەن جاقسىلىعى سياقتانۋشى ەدى. ماكەن بايبىشەنىڭ تاربيەسىمەن وسكەن جاس قىز قاتىن-قالاش پەن ۇلكەندەرگە بۇرىنعىنىڭ جاقسى قىزدارىن ەسكە تۇسىرگەندەي بولۋشى ەدى.
جامەشكە ەسكىلىك ۇلگىسى ابدەن جۇققاندىقتان: كەيدە كيىم ءپىشىپ، ءىس تىككەندە دە، ءوزى ايتقانداي، «بۇگىنگى قىلتىڭ-سىلتىڭمەن» جۇرگەن جاستارشا ىستەمەي، كەڭ قولتىق، كەڭ ەتەك، مول كيىمدى جاقسى دەيتىن. ءوزى دە بۇگىنگى قىزداردىڭ ۇعىمىنشا ەسكىرىپ قالعان ۇلگىمەن تىگىلگەن كيىمدەر كيەتىن.
جامەشتىڭ كوشكەندە جورعا ات ءمىنىپ، ۇكى تاققان كامشات بورىك كيىپ، تىرسەك جەڭ قامزولدىڭ سىرتىنان بەلىن قىناي بۋىنىپ، شاپان كيەتىنى دە تۇگەلىمەن كەم بولسا قىرىق-وتىز جىل بۇرىن بولعان بويجەتكەندەردىڭ ۇلگىسى.
ەل ءىشىنىڭ ەركەسىن كۇندەگى كوپشىلىكتەن وزگەشە كۇيدە كورۋگە ىنتىق «وقىعاندار» كەيدە جامەشتىڭ وسى قىلىقتارىنا اسىرەسە قۇمارلانىپ، ءولىپ تۇسەتىن. ءبىراق جامەش بۇل مىنەز، بۇل ادەتتىڭ بارلىعىن سىرت كورىنىس ءۇشىن ەمەس، شىنىمەن لايىعى وسى دەپ تۇسىنەدى، سونداي جامەش قازىرگى ۋاقىتقا شەيىن جاس بولىپ جەلىگىپ جۇرگەن قىز-بوزبالانى، اجەسى مەن ەكەۋىنىڭ بىرىككەن سىنى بويىنشا، قىزىقتىرار قىزىعىن كورە العان جوق. بىرەۋى قاشادى، بىرەۋى الىپ قاشادى. ەل ىشىنە لاڭ سالادى. جاماناتى ابدەن شىعىپ، تامام ەلدەن قارعىس الىپ بولعان سوڭ، دەگەندەرىنە جەتىپ، بىرگە تۇرعاندارىن دا كورىپ ءجۇر. ءبىراق سولار تالايدان قولىنا تۇسپەي جۇرگەن ارماندارىنا جەتكەندەي بولعان سوڭ، ەندى ەلدەن ەرەكشە ءجۇرىس-تۇرىسى بولار دەسە، بارلىعى باياعىشا كوپپەن بىرگە، سول كوپتىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. قاشقاننىڭ ەلدەن اسىپ توبەسى كوككە جەتىپ، قاشپاعاننىڭ قور بولىپ جەردە قالعانىن كورگەن جوق. قاشىپ بارىپ كۇيەۋگە تيگەن قىز دا وزگەلەردەي ايتقانعا كونىپ، ايداعانعا جۇرە بەرەتىن انشەيىن عانا قاتىننىڭ ءبىرى بولادى. قايتا قاشقاننىڭ قىرسىققا ۇشىرايتىنى كوپ. ءبىر قاشقانمەن تۇرمان الدەنەشە قاشامىن دەپ، ەل ءجۇزىن كورە المايتىنداي ماسقارا بولىپ قالعاندارى دا از ەمەس. قاشقاننىڭ وقىعانعا تيگەنى بولسا، ونىڭ دا ەلدەن اسىپ قارىق بولعانى كورىنبەيدى. وقىعان جىگىتپەن ەرەكشە تۇرامىن دەگەن قىر قىزىنىڭ بارلىعى دا بويىنا لايىعى جوق مىنەز بەن ادەتتەر تاۋىپ الىپ، شوشاڭداپ جەڭىلەيىپ، اقىلسىز، مىنەزسىز بولىپ كەتكەن سياقتى. وسى سىنداردى اجەسىمەن بىرگە تالداپ، اڭگىمە قىلىپ وتىرىپ، جامەش نىعىزدانا بەرەدى. كوبىنىڭ جاراستىقتى جاقسى ومىرىنە قۇمار بولىپ ىنتىعۋدىڭ ورنىنا، جيرەنىپ، پاڭسىنا قاراپ، تورىققانداي بولادى.
سولاردىڭ ءبارىنىڭ ىشىندە ماكەن بايبىشە مەن جامەشتىڭ تولىق ىرزا بولىپ، كوپ ۋاقىت اڭگىمە قىلاتىن ءبىر عانا ۇلگىلى ءومىر بار ەدى. ءبىر-اق ادامنىڭ مىنەزى مەن ءومىرى «شىن تىلەيتىن ءومىر» دەگىزىپ، ەكەۋىنىڭ باستارىن شۇلعىتۋشى ەدى. ول جامەشتىڭ بيىلعى وتكەن اپكەسى قاديشانىڭ ءومىرى بولاتىن. قاديشا جامەشتەن ءتورت-اق جاس ۇلكەن ەدى. كۇيەۋگە تيگەنىنە التى جىل بولعان. باسىندا كەنجەحان توقالدىققا سۇراعاندا قاديشانىڭ بارعىسى كەلمەگەن. «تيمەيمىن» دەپ، ءبىرتالاي ۋاقىت بۇلقىنعان. ءبىراق ماكەن بايبىشەنىڭ ۇعىندىرۋى مەن وسيەتى بارا-بارا قاديشانىڭ ۇركەكتىگىن جەڭدى. ۇيدە جۇرگەن ۋاقىتتا كەنجەحان كەلىپ كەتكەن سايىن بۇرالاڭداپ، اينىڭقىراپ قالىپ جۇرسە دە، كەنجەحان اۋىلىنا بارىپ ورنىققان سوڭ، ءبىر جىلداي ۋاقىت وتكەندە قاديشا تانىماستىق بولىپ ءبىرتۇرلى وزگەرىپ كەتتى.
ەڭ اۋەلى كەنجەحاندى قادىرلەي كۇتەتىن بولدى. ۇيدەن شىقسا — اۋزىنان تاستاماي: مىنەزدەرىن، سوزدەرىن ايتىپ اڭگىمە قىلىپ وتىرىپ، ۇيگە كەلسە — كوڭىلىنىڭ بارلىق تىلەگىن ايتقىزباي ورىندايتىن. سول ءۇشىن كەنجەحان دا بارلىق مال-مۇلىكتىڭ يەلىگىنەن شىعىپ: باسىن دا، دۇنيەسىن دە، الدىنان شىقپاي، قاديشاعا بيلەتەتىن سياقتى. قاديشانىڭ ونىسىن جامەشكە ۇلگى قىپ ماقتاعاندا ماكەننىڭ قايتا-قايتا ايتاتىن ءبىر جايى وسى بولاتىن.
قارتاڭ تارتقان بايبىشە، جاراتىلىسىنداعى مومىندىقتان باسقا، كۇيەۋى تۇگەلىمەن قاديشاعا اۋىپ كەتكەن سوڭ بۇلاردىڭ داۋرەنىنە بوگەت قىلا المايتىن بولىپ، سىرتتا قالا بەردى.
سانسىز كوپ مال مەن ۇلكەن اۋىل-اۋداننىڭ داۋسىز يەسى قاديشا بولدى. نە ءتۇرلى ەركەلىك جاساعىسى كەلسە — بارلىعى دا ءبىر ءوزىنىڭ ىقتيارىندا. ماڭايىنداعى كورشى اۋىلدارى مەن كەنجەحاندى جاعالاعان بار ەلدىڭ ۇلكەن ادامدارىنا ويىنا كەلگەن ءسوزىن ايتىپ، ىستەگىسى كەلگەن ءىستىڭ ءبارىن بوگەتسىز ىستەتەتىن ەركەلىگى بار سياقتى. ەرىككەن ۋاقىتتا ءتاۋىر اۋىلداردىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى مەن كارى-جاسىن تۇگەل جيىپ، قىدىرىپ ءجۇرىپ، ويىن جاساتىپ، كوڭىلىن كوتەرەتىن. ءساندى كيىم، سالتاناتتى ءجۇرىستى تۇگەلدەپ ناعىز سەرى، ەركە بايبىشەنىڭ داۋرەنىن سۇرەتىن.
كەنجەحان قاديشانى العاننان كەيىن ۇيىنەن شىعا المايتىن بولىپ: شىقسا — اسىعىپ، ساعىنىپ كەلەتىندەي بولىپ جۇرگەن.
ەلدىڭ ۇلكەن كىسىلەرى مەن شەت قوناقتار كەلگەندە، قاديشا كەنجەحانعا ءبىر اۋىز ءسوز ايتقىزباي كۇلىپ، قالجىڭداپ، ەركىن ءجۇرىپ، ءوزى كۇتىپ شىعاتىن. جانە ءارقاشان قاديشانىڭ كۇتىمى وزگە ەشبىر اۋىلدان، ەشبىر ەلدەن تابىلمايتىن جايلى كۇتىم بولاتىن. ماكەن جامەشكە بۇل جايدىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرە كەلىپ: «باسىڭداعى ءۇيىڭ التىن ساراي بولدى»، — دەگەن وسى دەيتىن.
جامەش اجەسىمەن جىل سايىن قاديشانىڭ شاقىرتۋى بويىنشا سوندا بارىپ، ءبىر اي، ەكى اي جاتىپ قايتۋشى ەدى. سول بارعاننىڭ بارىندە قاديشانىڭ ءومىرى بۇنىڭ كوزىنە ءبىرقالىپتى كۇيىنەن وزگەرگەن ەمەس. قىس بولسىن، جاز بولسىن — بارلىق ۋاقىتتا دا مەزگىلىنە ارناۋلى جاراستىعى بار ءبىرقالىپتى جىلى، جايلى ءۇي — قاديشانىڭ ءۇيى بولىپ ەلەستەيدى. ماكەن ەكى قىزىنا بىردەي «ب ا ق» دەگەن وسى دەيدى. ءار مەزگىلدىڭ وزىنە ارنالعان قامى بار. مەزگىلىنە جاراساتىن نە ءساندى قوڭىر كۇيى بار. كەنجەحاننىڭ قىس پەن جازدا ەلدەن بوساعان ۋاقىتتا ەرمەك قىلاتىن بايگى ات، جۇيرىك يت، قىران قۇسى بولسا، سولاردىڭ ماڭىندا جۇرەتىن كۇتۋشىلەرى مەن بايدىڭ ساۋىقتاعى جولداستارىنىڭ بارلىعى دا قاديشا تىرشىلىگىنىڭ ماڭىنداعى ۇنەمى اينىماي جۇرەتىن قوشەمەتشىلەرى سياقتى. ماكەن ونى كەنجەحاننىڭ قىزىعى ەمەس، قاديشانىڭ ساۋىق-سالتاناتى دەپ كوتەرەدى.
قاديشاداي اپكەسى سوندايلىق ەركىن تىرشىلىكتىڭ يەسى بولىپ تۇرعان شاقتا اجەسى ءبىر ماقتاسا، اۋىل-اۋداننىڭ ۇلكەنى جانە تۇگەل قادىرلەيتىن كەنجەحان سول اپكەسىنىڭ جولداسى بولعاندىقتان، جامەش كارى جەزدەسىن ىشى-سىرتىمەن تۇگەل قۇرمەتتەيتىن بولعان.
كەيدە اۋىلعا قىرىق-ەلۋ اتتى جيىننىڭ ورتاسىندا تامام ەل جۋاندارى دەگەندەردى اۋزىنا قاراتىپ، قالىڭ توپتىڭ ءقادىرلىسى بولىپ كەنجەحان كەلە جاتقاندا، جامەش اپكەسىنىڭ ومىرىنەن ەشبىر ءمىن تابا المايتىن. سوندايلىق كوپ تۇرعىلاستارى قادىرلەگەن اتقامىنەردىڭ ەڭ جاقسى كورگەن جولداسى ءوزىنىڭ اپكەسى ەكەنىن ويلاعاندا، جامەشتىڭ كوڭىلىنە بىرەر ۋاقىت ماقتان پايدا بولعانى دا بار-دى.
جەزدەسىنىڭ ءبىر كەزدە سۇلۋ بولعان ءپىشىنى بۇگىندە دە جاقسى اجارىنان ايرىلىپ، توزىپ قالعان سياقتى ەمەس. ساقال-مۇرتىنا كىرگەن بۋرىل مەن ەكى-ۇش ءتىسى تۇسكەن كەتىگى بولسا، ول ءمىن دەرلىك ەمەس، قايتا كەنجەحانداي كىسىنىڭ ەرەكشە ءبىر جاقسى بەلگىسى سياقتانىپ تا كورىندى. جامەش وتىرعان جەردە ماكەن بايبىشە قاديشاعا كەنجەحاننىڭ ءبىتىم تۇلعاسىن ماقتاۋدان دا تارتىنبايتىن.
اپكەسى ءتىرى كۇنىندە نە ءبىر كۇنگە، نە ءبىر ساعاتقا قاباعىن شىتىپ رەنجىگەن، وكىنگەن ءپىشىنىن جامەشكە كورسەتكەن ەمەس. سوندىقتان اجەسىمەن بىرگە جەزدەسىنىكىنە بارىپ تۇرعان ۋاقىتتا جامەش كۇننىڭ قالاي وتكەنىن بىلمەي دە قالاتىن. قايتار كەزدە: قوناقشىل، كوپشىل، كوڭىلدى اۋىلدى — جىلى ۇيانى قيماعانداي دا بولاتىن.
مىنە، وسى حال ءبىر ەمەس، تالاي رەت قىزىق شاقتاي ەلەستەپ وتكەندىكتەن، كەنجەحان سۇراتا جىبەرگەندە، جامەش كوپ ويلانباي-اق كەنجەحاننىڭ جارى بولۋعا كونىپ قويعان. كارى شەشەنىڭ ءومىر بويى قۇلاعىنا قۇيىپ كەلە جاتقان ۇگىتى جامەشتى وكپەسىنەن وق تيگەن كيىكتەي ءبىر-اق توپ ەتكىزدى. اعاسى قاسىمنىڭ: «قاديشانىڭ باقىتسىزدىعى دا جەتەر، جامەش بارمايدى، بەرىلمەيدى»، دەگەن سوزدەرىنىڭ بارلىعى دا جامەشتىڭ شىنىمەن نامىسىن كەلتىرىپ، ىزالاندىرعانداي بولدى. ويتكەنى قاسىم تۇسىنگەندەي تۇسىنىك، ونداي سەزىم ءالى بۇنىڭ باسىنا كەلىپ كورگەن نارسە ەمەس.
قاسىم ادەيىلەپ كىسى سالىپ: «Ӏرزا بولماسىن، اداسپاسىن. قاديشادا باقىت جوق-تى، ءبارى جالعان، قۇر سىرت بوياۋ بولاتىن. قاديشا ءوز كۇيىگىن ماعان ايتقان-دى. جامەش قاديشا ءومىرىنىڭ سىرتىن عانا كوردى، ىشتەگى ۋىن سەزگەن جوق. ونى جامەشتىڭ اجەسى دە بىلمەيدى. جاۋابىن ويلانىپ، اقىلداسىپ الىپ، بەرسىن»، — دەگەندە، جامەش سول ارادا بوگەلمەستەن اجەسىنە اقىلداسىپ الىپ: «قاسىم ءوز باسىن ءبىلسىن، مەندە جۇمىسى بولماسىن، شىن تۋىسقان بولسا، مەنى اينىتام دەمەسىن»، — دەگەن.
وسى ءسوز جامەشتىڭ كەلەشەك تاعدىرىنىڭ نىق بايلاۋى بولدى. بۇدان ءارى كەنجەحانعا بارۋ-بارماۋ اڭگىمەسى قايتادان جاڭعىرعان جوق.
ەندىگى بولىمسىز بوگەت قۇدا ءتۇسىپ، مال بەرۋ، الۋ-بەرۋدىڭ ۋاقىتىن بايلاۋدا عانا قالدى.
بۇل حال جازعىتۇرىم بۇگىنگى كۇننەن ەكى اي بۇرىن بولعان حال ەدى. سودان بەرى نە سىرتقى وقيعالاردا، نە ىشكى كوڭىل كۇيىندە ەشبىر وزگەرىس بولعان جوق. كۇيەۋلەردىڭ كەلگەنىنە ەكى كۇن ءوتتى. كەشەگى كۇن تويى بولىپ، قىزىق سالتاناتپەن وتكەن. جايلاۋداعى ەل قالىڭ توپ بولىپ كەلىپ جيىلىپ، قىزۋلى ويىن-ساۋىعىن ىستەپ، كۇيەۋ مەن قالىڭدىققا قوشەمەت-قۇرمەت كورسەتىپ تاراسقان. بۇگىنگى وتكەن تۇندە جامەش كۇيەۋىنىڭ قاسىندا بولىپ شىقتى. بۇرىن جەزدە بولىپ، نە اعا، نە اكەدەي ۇلكەندىكپەن جۇرسە، ءدال بۇگىنگى كەشتە جامەش العاشقى peت جار ءومىرىنىڭ شەتىن، شىن ءپىشىنىن كوردى.
بۇل تۇندە جامەشتىڭ كوڭىلىنەن قانداي حال كەشتى؟ باسىنان قانداي ويلار ءوتتى؟ ونىڭ ءبارى ءمالىمسىز. قالىڭدىق سىرىن ەشكىمگە ايتقان جوق. بار جاقىنى دەرلىك زامانداس، سىرلاس قاسىمنىڭ كەلىنشەگى — ءبيبىش بولسا، سوعان دا كوڭىلىندەگى جايىنان ءبىر اۋىز ءسوز ايتىپ، سىر بەرگەن جوق.
كۇيەۋدىڭ ۇيىنەن ەل تۇرار كەزدە عانا شىعىپ، جامەش اجەسىنىڭ توسەگىنە كەلىپ جاتىپ قالعان. ءبىراق ۇيقى كورگەن جوق. ۇندەمەي كۇرسىنەدى، ءىشى ۋ جۇتىپ جىبەرگەندەي پارە-پارە. الدەكىمنىڭ قولى قاستىقپەن ىشكىزگەن ءزار سياقتى. ءبىر مەزگىلدە تۇرىپ، قاسىنا ءبيبىشتى الىپ، بەل اسىپ كەتتى. ەش ءسوز ايتپاستان وكسىپ-وكسىپ جىلاپ الدى. ءسويتتى دە شۇعىلىنان: «قابىشتى كورگىم كەلەدى»، — دەدى.
بۇل ءسوزدىڭ تۋراسىندا ءبيبىش سىر تارتپاق بولىپ، ءمانىن سۇراعاندا، جامەش ەشبىر جاۋاپ قاتقان جوق. بۇرىننان جەڭگەسىنە ءامىر جۇرگىزىپ داعدىلانعان ادەتپەن:
— بۇل جايىن قۋدالاپ سۇراماي-اق قوي. بۇگىن ساعان ەشتەڭە دە ايتپايمىن. قابىشتىڭ تالاي جىلدىق زارلاعان قارىزى بار ەدى. ءبىر كورسەم، ەشتەڭە ەتپەس دەپ تۇرمىن، تەك سوعان حابار ايت!.. — دەگەن.
سول ءسوزدىڭ ءبارىن وزىنشە جورىعان ءبيبىش قىز بەن جىگىتتىڭ اراسىنا وسى دا جەتەرلىك بەلگى عوي دەپ ىشىنەن ويلادى دا، قابىشقا حابار بەرۋگە ۋادە قىلدى.
سونىمەن كۇن ءوتىپ، ءتۇن دە بولدى. بۇگىن كەشكە كەنجەحاندى: «ىلعي كۇيەۋ داعدىسىمەن وتىرعىزعانىمىز لايىق ەمەس»، — دەپ ماڭايىنداعى مالدى اۋىلدىڭ ءبىرى بارلىق جولداسىمەن قوناققا شاقىرىپ كەتىپ ەدى. ءتۇن بولعاننان بەرى قاسىمنىڭ وڭاشا وتاۋىن وزدەرىنىڭ جاتۋىنا ىڭعايلاپ العان قىز بەن كەلىنشەك قابىشتار اۋىل سىرتىنا كەلگەن ساعاتتا سول وتاۋدىڭ ىشىندە ۇيىقتاماي اڭگىمەلەسىپ وياۋ جاتقان. اۋىل ۇيىقتاپ، كەلەر كەزى بولدى-اۋ دەگەندە، ءۇيدىڭ سىرتىنداعى توعايعا قاراپ يت ۇرگەنى ەكى جاس ايەلگە بەلگى بولدى. ءبيبىش جامەشتىڭ بىلەگىن قىسىپ:
— كەلدى. سولار... جالعىز-اق ولاق كەلدى-اق بيشارالار! اسىعىپ-ساسىپ، ۇشىپ كەلەمىن دەپ يتكە ءبىلىنىپ قالدى ما ەكەن؟ مۇنشا ۋ-شۋ قىلىپ كەلگەنى نەسى؟ — دەدى.
جامەش تاڭەرتەڭنەن بەرى ءوز ويىندا نە كۇيلەر بولىپ جاتسا دا، ءبيبىشتىڭ مىنا سياقتى مىنەزدەرىنە ىرزا ەمەس. ول ىلعي جامەشتى قابىشقا تەلي سويلەگەن سياقتانادى. ءوزى قابىشتىڭ تىلەۋلەسى بولىپ، بۇنى سوعان اپارىپ تابىس قىلعىسى كەلەدى. جاڭاعى ءسوز دە سوندايدىڭ بەلگىسى سياقتاندى. جامەش كوڭىلى ۇيقى-تۇيقى. ءبىراق سوندا ءدال مىناداي مىنەزگە ۇركە قارايدى. سوندىقتان جامەش بويىن سالقىن ۇستاپ:
— سولار ءۇشىن جانىڭدى سالعانداي بولىپ، ەلجىرەي بەرگەنىڭدى قويشى وسى! العاشقى جۇرگەن ءجۇرىسى وسى دەيمىسىڭ؟ — دەدى.
بۇل ءسوز قابىشقا ارنالعان قارسىلىق سياقتى ەمەس، كوبىنەسە ءبيبىشتىڭ بەرگى مىنەزىنەن تۋعان ءسال قىرباي قاباق ءتارىزدى. سوندىقتان تالاي جىلدان بەرى قۇمار بولىپ جۇرگەن جىگىتتى ىزدەپ توعايعا بارۋدان جامەش ءالى اينىعان جوق.
اۋىلدىڭ دىردۋى باسىلىپ، يتتەر تىنىشتىق العان سوڭ، جامەشتىڭ ءوزى ءتۇرتىپ:
— كانە، تالاي جىلدان بەرى وسى بولسا ەكەن دەپ تىلەپ جۇرگەن جۇمىسىڭ عوي، ەندى باستا، — دەپ قارا شاپانىن باسىنا كوتەرىپ بۇركەنىپ الىپ، جەڭگەسىنىڭ ارتىنا ءتۇستى.
قاراڭعى ءۇيدىڭ ىشىندە اقىرىن ءجۇرىپ كەلە جاتقان سۇلۋدىڭ شولپىسى سىلدىرادى. شولپىنىڭ سىلدىرىمەن بىرگە جۇرەگى دە لۇپىلدەپ كەلەدى. كۇندىزگى دەرت سەيىلىپ بارا جاتقان سياقتى.
ەكەۋى دە اق وتاۋدىڭ ەسىگىن جامىلىڭقىراپ تىسقا شىققاندا، جامەشتىڭ ءجۇزى داعدىلى كۇيىنەن وزگەرىپ جۇدەپ، سۇرلانىپ تۇر ەدى. ول كۇرسىندى دە، ءبيبىشتىڭ بىلەگىن قىسىپ: «تەز ءجۇر، تەز!» — دەدى...
You Might Also Like
-
جاڭا جىلدىق مەرەكەنىڭ ابىر-سابىرى باسىلىپ، انا جەر، مىنا جەردەن تۇتانعان وت شاشۋ دا تاۋسىلىپ، سۋ جۇرەتىن تۇربالار دا، تەرەزەلەردى ەستىلەر-ەستىلمەس قىپ ۇرعان جەل دە، پاتەرلەردەگى اۋا ايداعىشتاردىڭ گ...
-
شالعايداعى، ۇلتاراقتاي عانا قالاعا كوكتەم كەش كەلدى بىلتىر. قىس ۇزاققا سوزىلعان. جازدىڭ جاعالاۋىنا ەنتەلەي كەپ سوعىلىپ، دەمدە دەمى تىنعان كوكتەم تولقىنى ءبىر جالت ەتىپ كورىنىپ، عايىپ بولعان سيقىرلى ...
