سەرىكتىڭ باتپىراۋىعى
جاڭا جىلدىق مەرەكەنىڭ ابىر-سابىرى باسىلىپ، انا جەر، مىنا جەردەن تۇتانعان وت شاشۋ دا تاۋسىلىپ، سۋ جۇرەتىن تۇربالار دا، تەرەزەلەردى ەستىلەر-ەستىلمەس قىپ ۇرعان جەل دە، پاتەرلەردەگى اۋا ايداعىشتاردىڭ گۋىلى دە، شاتىرلاردىڭ شيقىلى دا الدەقايدا جوعالىپ، كوپقاباتتى ۇيلەر تۇنگى كەڭىستىكتە باۋراپ الار سيقىرلى ەرتەگىگە قۇلاق قويعانداي ءبىراۋىق تىنىپ قالعان. بىرنەشە كۇن بويى قۇرساۋلاعان ايازدان كەيىن اۋا ءسال بۋسانعانداي بولىپ، كوز جەتەر جەردى تۇگەل قۇشاعىنا باسقان قالىڭ تۇمان اينالانى ءوزىنىڭ شەكسىزدىگىمەن ەرەكشە ءبىر جۇمباق كۇيگە باتىرعىسى كەلەتىندەي. بۇكىل دۇنيە وسى ءبىر مۇلگىگەن كۇيدە بۇرىن-سوڭدى بولماعان الدەبىر عاجايىپتى كۇتىپ تۇرعانداي. كوشە شامدارىنىڭ تاساسىندا قاراۋىتا كورىنەتىن توعىز قاباتتى ءۇيدىڭ ورتاڭعى قاباتىنىڭ عانا شامى سونبەپتى.
شاعىن اس ءۇيدىڭ قابىرعاسىنا شىرشا ءپىشىنىن كەلتىرىپ بەزەندىرىلگەن جىلتىلداق ميشۋرا مەن تەرەزەگە جاپسىرىلعان قار تۇيىرشىكتەرىنىڭ سۋرەتى، ۇستەل ۇستىندە ىبىرسىعان كامپيت قوراپتارى، راكوۆيناداعى جۋىلماعان ميكسەر مەن ۇن جابىسقان تاباقشا بۇل ۇيدە دە جاڭا جىلدى تويلاۋدىڭ ىرىمىن جاساعانىن كورسەتەر ەدى. ورىندىقتا وتىرعان كۇيى بۇرىشتاعى گازپليتادان كوز الماي ويلانىپ وتىرعان كەلىنشەكتىڭ ءجۇزىنىڭ سولعىندىعى مەن جانارىنداعى اۋىر وي عانا ونىڭ ىشكى دۇنيەسىنىڭ ەشقانداي مەرەكەنى كۇتپەگەنىن، ەڭ بولماسا وزگە ايەلدەردەنقالماي سالونداردا كەزەك كۇتىپ تىرناعىن ارلەپ، شاشىنا لاك شاشتىرىپ جاسانباعانىن بايقاتادى. كوزىن گاز پليتادان الماعان كۇيى ەكى ساۋساعىنىنىڭ اراسىنا قىستىرعان شىلىمىن سورىپ وتىرىپ، «وسى سوڭعى شىلىم بولسىن، ەندى بولدىم، تاستاۋ كەرەك» دەپ ويلادى. وزىنە وسىمەن نەشىنشى رەت ۋادە بەرگەنىن ويلاعىسى كەلمەدى. كۇنى بويى تىنىم كورمەگەننەن ابدەن شارشاعانىن ەندى ءبىلىپ وتىر. سوڭعى كەزدەرى ۇيقىسى قاشقان كەلىنشەك گازدى قوسىپ قويىپ ۇيقىعا كەتۋ، سول ۇيىقتاعان كۇيى ويانباۋ تۋرالى ويلارىنىڭ دا قاتتى شارشاعاندىقتان كۇش الا باستاعانىن سەزەدى. «قۇداي ساقتاسىن، گازپليتانى قوسىپ قويىپ ۇلىن قۇشاعىنا قىسقان كۇيى ۇيىقتاپ كەتۋدى، سول ۇيىقتاعاننان ويانباۋدى قايدان ويلاپ ءجۇر ءوزى، تفۋ، نە بولعان وزىنە... جوق، قايداعى ۇيىقتاپ كەتكەن...ۇيىقتامايدى...ادام جۇيكەلەسە قايداعىنى ويلاي باستايدى ەكەن اۋ، و نەسى ەي، اۋرۋ بالا باعىپ وتىرعان جەر بەتىندە جالعىز ءوزى سەكىلدى تاۋسىلىپ... ۇلىن ومىرگە اكەلدى جانە وعان مەيىرىمدى انا بولۋى ءتيىس».
وز-وزىنەن بالالاپ، قاپتاعان قاڭعىباس ويلار قامالاپ كەلە بەرەتىنى نەسى ەكەن. مىنە، تاعى ءبىر وي كيمەلەيدى. تاپ ءقازىر بۇل ءوزى كىم؟ ءبىر كەزدە، وسىدان كوپ جىل بۇرىن بىرەۋدىڭ ۇكىلەگەن جالعىز قىزى بولىپ ەركەلەگەنى، العىر وقۋشى، ىزدەنگىش ستۋدەنت، جاۋاپتى مامان بولعانى راس، ءبىراق، ونىڭ ءبارى وتكەن شاق. ەندى... ەشكىم ەمەس، مۇنى باسقا بوتەن ادامداردان اجىراتىپ جاتپايتىن سەرىكتىڭ ماماسى عانا. جانە سولاي قالا بەرەدى. وسى ساتتە كەلىنشەك باسقا قالادا تۇراتىن قىزدارىن كورگىسى كەلدى. كەشە تەلەفونمەن سويلەسسە دە ولاردىڭ داۋسىن ەستىمەگەلى ءبىراز جىل وتكەندەي سەزىلدى تۋرا. «ەكى اپكەسى دە جالعىز باۋىرلارى ءۇشىن دەپ جاڭا جىل مەن تۋعان كۇنىندە سىيلىق جاساۋدى ۇمىتپايدى، شەشەلەرىنىڭ كوڭىلىن كوتەرۋ ءۇشىن تىرىسىپ جاتادى، باۋىرمال جۇرەكتەرىڭنەن اينالدىم اۋ». ايىمنىڭ كىرپىگىنە شىق تۇندى. ەندى توسەككە قيسايۋدىڭ ءمانى دە جوق، ازدان سوڭ سەرىك تە ويانار. سوسىن... كەشەگىدەن اۋمايتىن تاعى ءبىر كۇن، ارعى، بۇدان ءبىر اي بۇرىنعى كۇننەن ەش ايىرماسى جوق تىرلىك باستالادى. ايىم بەتىن سۋىق سۋمەن جۋىپ الىپ، ايناعا ءۇڭىلدى. كوزى مەن ەرنىنىڭ اينالاسىنداعى اجىمدەرى كوبەيە ءتۇسىپتى.
***
اقىرىن باسىپ ۇلىنىڭ بولمەسىنە كىردى، سەرىك ۇيقى قۇشاعىندا. وسى جاتىسىندا بۇدان سۇيكىمدى، بۇدان موماقان، بۇدان ءتاتتى بالا بار ما! ۇلىنىڭ قول-اياعى ۇزارا تۇسكەن بە، بويى وسەيىن دەگەن عوي، جارىعىم سول. قۇداي اۋ، كوزىن جارتىلاي اشىپ، ءبىر قولىن باسىنىڭ استىنا سالىپ جاتىپ ۇيىقتايتىنى اۋماعان اكەسىنىڭ ادەتى.اكەسى دە ءوستىپ ءبىر قولىن باسىنىڭ استىنا قويىپ، ءبىر قولىمەن مۇنى قۇشاقتاي جاتاتىن، جاس كەلىنشەك ورنىنان قوزعالماق بولعان سايىن ەرى قۇشاعىنا قىسا تۇسەتىن. ويىنا قايداعى-جايداعى ءتۇسىپ، كۇرسىنىپ قالعانىن ءوزى دە بايقاماعان كەلىنشەك ۇلىنىڭ اشىلىپ قالعان كورپەسىن قىمتاي تۇسەيىن دەدى دە، كەرەۋەتتىڭ شەتىنە سوزعان قولىن تارتىپ الا قويدى. ويانىپ كەتەر. ۇيىقتاسىن. تۇندە ەكەۋى الىپ بارا جاتقان شارۋالارى بولماcا دا، سەرىك ءار كانالدى ءبىر اۋىستىرىپ، ايىمنىڭ ءوزى شكافتاردى جيناستىرىپ ۇيقىعا تىم كەش جاتقان. ۇلىنىڭ ءار جەردە شاشىلىپ قالعان كيىمدەرىن اياق جاقتاعى ۇستەلگە ءىلىپ جاتىپ، ىشىنەن «قۇلىنىم اۋ، بوتام اۋ سول، شارشاعان ەكەن ءوزى» دەپ ەمىرەنىپ قويدى. بۇل كەزدە كوشە شامدارى ءسونىپ، ەرسىلى-قارسىلى اعىنداعان كولىكتەر كوبەيىپ، قاراڭ-قۇراڭ ەتكەن ادام قاراسى دا كوزگە ءجيى شالىنىپ، قالا ۇيقىسىنان ويانىپ جاتىر ەدى. ول ءۇي ىشىندەگى تىنىشتىقتى سوزا تۇسكىسى كەلدى.«سەرىكتىڭ تاڭعى اسىن ءپىسىرىپ قويايىن. جاڭا جورگەكتەر اكەلىپ قويۋ كەرەك ەكەن اۋ» (بۇل جولى ۇلكەن بالانىڭ ءوز بەتىنشە دارەتكە وتىرمايتىنىن ونشا ۋايىم ەتپەدى، جۇزىندە تەك ۇلىنىڭ امان جۇرگەنىنە شۇكىرشىلىگى عانا جازۋلى تۇردى)... سەرىگىم، اق سەرىك قوي ول».
بۇل ەسىمدى بالانىڭ اجەسى اكەسىنە سەرىك بولسىن دەپ قويعان ەدى. ايىم تۇرمىسقا جاسى جيىرما التىعا جاقىنداعاندا شىققان، بىرىنەن سوڭ ءبىرى دۇنيەگە كەلگەن ەكى قىز ءۇيدىڭ ىشىنە جىلىلىق پەن شۋاق الا كەلدى. ارادا جىلدار ءوتتى، وبلىس ورتالىعىنىڭ ءبىر اۋدانىندا باسقا ۇلىنىڭ قولىندا تۇراتىن ەنەسى: «قىزدار بويجەتەدى، سوسىن ءبىر-بىر ءۇيدىڭ وتىن جاعۋعا كەتەدى، ءبىر ۇل تاۋىپ ال، ەرتەڭ كۇيەۋىڭمەن ەكەۋدەن ەكەۋ شوشايىپ وتىرامىسىڭدار» دەگەندى كەلىننىڭ قۇلاعىنا كەلگەن سايىن سالاتىن.«وسىكۇنگى ايەلدەر بىر-ەكى بالادان كەيىن توقتاپ قالادى، ءويتىپ جۇرمە، اينالايىن، ايانجاننىڭ ارتىنان ءبىر قارا ىلەسسىن» دەۋدى ۇمىتپايتىن ەنەسى تەلەفونمەن سويلەسكەن سايىن. ەنەسى ايتا بەرگەسىن بە، ايىمنىڭ ءوزى دە وسىلاي ويلاي باستاعان. ونىڭ ۇستىنە ۇيدەگى ەكى قىز ءوسىپ بويجەتكەن سايىن جاس ءسابيدى اڭساي باستاعانداي ما اۋ، جورگەك ءيىسىن ساعىنعانداي ما اۋ... ءبىراق، ول ءسابي ەنەسى قالاعانداي ۇل بولا قويسا جاقسى عوي، ە-ە، مەيلى، قۇدايدىڭ بۇيىرتقانى بولادى دا.
كۇندەردىڭ كۇنىندە كۇيەۋىنىڭ دە موينى بوساپ، ءبىر ءسات اينالاسىنا، ايەلىنە نازار اۋدارىپ... مۇنىڭ ارتى ەكەۋى ءۇشىن دە قايتادان ەكىنشى كوكتەم ورناعانداي سىرلى شاققا ۇلاسقانداي بولىپ، تۋرا ون التى جىل بۇرىنعىداي، بىر-بىرىنە قايتا عاشىق بولعانداي سەزىمدى باستان كەشسىن. وسىناۋ قايتا جاڭعىرعان قۇشتارلىق سەزىمنەن كەيىن ايىمنىڭ تابەتى تۇزدالعان قيارعا شاپتى ەمەس پە. ەكەۋىنىڭ دە قۋانىشىندا شەك جوق ەدى. ەنەسى دە «تۇسىمدە مال قورانىڭ سىرتىن قويىپ، ءىشىن دە اقتاپ جاتىر ەكەنمىن، قۇداي شەبەر، ءتىپتى ءبىر قاراسام، مال سوياتىن پىشاق ساۋدالاپ ءجۇرمىن، تۋرا مىناداي (كەمپىر شىنتاعىنا دەيىن ءتۇرىنىپ جىبەرىپ، قولىمەن ولشەگەندەي كورسەتتى) ۇزىن، ءبىر كەرىم وتكىر، ۇزىن ساپتى كۇمىس پىشاق ەكەن، ءتۇسىم جاقسى، ءتىپا-تىپا، بۇل ەركەك بالاعا كورىنگەنى، بۇيىرسا، ايانجانىمنىڭ ۇلى بولادى» دەپ قۋانعان. «وي، ءبىزدىڭ اپامنىڭ كورەتىن ءتۇسى دە ەرەكشە عوي، ايتپەسە مال سوياتىن ۇزىن ساپتى كۇمىس پىشاقتىڭ ءوزى ارحايزمگە اينالىپ كەتكەن جوق پا» دەپ راحاتتانا كۇلىسكەن كۇيەۋى ەكەۋى. قۇدانىڭ قۇدىرەتى، 20 اپتاعا تولعاندا ۋزي-دە ىشتەگى شارانانىڭ ۇل ەكەنىن ايتتى. قىزدار دا باۋىرلارىنىڭ ومىرگە كەلۋىن اسىعا كۇتتى. ويپىرماي، جاسى قىرىققا ىلىككەنايەلگە ەكىقابات بولۋ ەرسى، ونشا جاراسپايدى، ءارى دەنساۋلىعىنا كۇش تۇسەدى دەگەندى كىم ايتىپ ءجۇر، ايىم بۇل كەزدە جۇزىنە اراي جۇگىرىپ، اجارلانىپ، تولىسىپ، كۇيەۋىنە ەركەلەي قاراپ، كەربەز قالىپ تاۋىپ، شارشاماسا دا بولدىرىپ جۇرگەندەي اياعىن ارەڭ الىپ، كۇيەۋىنىڭ قالجىڭدارىناەركەلەي بۇرتيىپ، ەرتەڭ جارىق دۇنيەگە بالپاناقتاي ۇل اكەلەم دەگەن ىشكى قۋانىشى قيالىن تەربەپ، جانىن جىلىتىپ، ءبىر جايماشۋاق كۇيدى باستان كەشكەن. ادام ءوزى بالانىڭ ءقادىرىن وسى جاستا بىلە تۇسە مە، بوپەسى ءۇشىن كىشكەنتاي باشماقتاردى دا ءوز قولىمەن توقىدى، سىرمالى كەۋدەشەنىڭ ورنەگىن دە ەرەكشە ادەمى سالعان.
دارىگەرلەر بوسانۋ جاسى ۇلعايعان دەپ مۇنىڭ پاراقشاسىنا ءتۇرتىپ قويۋدى ۇمىتپاسا دا ايىمنىڭ بوسانۋى سونشالىقتى اۋىر بولعان جوق، تەك ءبارى تاعاتسىزدانا كۇتكەن شاقالاقتىڭ تۋعان بويدا دۇرىس تىنىس الماعانى عانا شوشىتتى. بارلىق مەديسينالىق تاسىلدەردى قولدانىپ بالانى ءتىرىلتىپ العان دارىگەرلەر ونى ۇيگە بىردەن بەرمەدى، بىرنەشە اپتادان سوڭ بارىپ بەسىك تويى جاسالىپ، كەلۋىمەن ءۇي ءىشىن قۋانتقان ءسابي شىنىمەن سۇيكىمدى ەدى. اكەسى اينالشىقتاپ ۇلىنىڭ قاسىنان شىقپايتىن، اجەسى پەنسياسىن العان سايىن سەرىكجانعا دەپ العان كيىمدەر مەن ويىنشىقتاردى الىپ جەتەتىن. «سەرىكجان جوتەلىپ قالماسىن، بالكوندى جاپ، سەرىكجان ويانىپ كەتپەسىن، تەلەديداردىڭ داۋسىن باس»! ءبارىنىڭ جانى سول بالانىڭ ۇستىندە. ەنەسى دە كەلگەن سايىن «اۋماعان اياننىڭ كىشكەنتاي كەزى،ول دا تاپ وسىلاي كوزىنەن جاس شىقپاي جىلايتىن، كانسەرتىن سوزىپ وتىرىپ الاتىنى اكەسىنە قالاي تارتقان دەسەيشى!» دەپ سۇيسىنەتىن. قۇشاعىنا قىسىپ، شولپ-شولپ ءسۇيىپ الاتىن. سول كەزدە وقىس قيمىلدان با، بالا شار ەتە تۇسەتىن. ايىم جارتى جىلدان سوڭ سەرىكتىڭ قايتادان وزىنەن-وزى دەم جەتپەي تۇنشىعا باستاعانىن بايقادى. ءتىپتى بىردە قاتتى جىلاعان بالا كوگەرىپ، كوزى قىليلانىپ كەتكەندەي كورىنگەن. قايتادان اۋرۋحانا تابالدىرىعىن اتتاپ، قاجەتتى ەم-شارالار جاسالدى. سەرىككە سەگىز اي تولعاندا نيەۆرولوگ ايىمعابالانىڭ دامۋىندا كىدىرىس بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى. ال، ارادا بىرنەشە ايلار وتكەندە سەرىكتىڭ جۇيكە جۇيەسىندە ەندى بايقالعان بۇزىلىستىڭ كەلەشەكتە قانشالىقتى قيىن بولاتىنىندا كادىمگىدەي اۋا رايىن ايتقانداي قىلىپ ايتا سالدى. وسىلايشا سەرىكتىڭ اۋرۋ تاريحىنا مەنتالدىق بۇزىلىستىڭ اۋىر ءتۇرى دەگەن دياگنوز جازىلدى. ايتىپ جاتقان سوزىنە سونشالىقتى سالماق بەرمەي-اق، ماڭىزدى كۇيگە ەنبەستەن جەپ-جەڭىل ايتا سالعاسىن با، ايىم دا دارىگەردىڭ ايتقانىنجۇرەگىنە جاقىن المادى. شىنىندا قاي انا بالاسىن اۋرۋ دەۋگە قيا الادى؟ ايىمنىڭ دا ەكى بەتى تومپيعان، قوڭىرقاي شاشتارى بۇيرالانعان، اققۇبا ءوڭدى سۇيكىمدى ءسابيىن سىرقاتى بار دەۋگە ويى بارمايتىن.
ايلار وتە بەردى. سەرىك وزگە بالالار سەكىلدى شەشەسىن كورگەندە قۋانبادى، ەكى قولىن جوعارى كوتەرىپ تالپىنبادى، وزىنە ەمىرەنگەندى، الدىنا الىپ الديلەگەندى دە جاقتىرمايتىن. جاسقا تولعاندا جۇرە باستادى، ءبىراق باسقالار كۇتكەندەي ماما دەپ تە، پاپا دەپ تە ايتپادى، «ا-ا-ااا،ا-ا-ااا» دەيتىن كۇن ۇزاققا. كەيدە تىنباستان باقىرا بەرەدى. اكەسىن كورگەندە قۋانىپ ۋىلدەمەك تۇگىلى... ونىڭ كوزى ەشكىمگە تۇسپەيتىن. ءسابي ەشكىمگە ەمەس، ءوزىنىڭ ىشىنە، باسقالارعا جۇمباقتاۋ ءوز الەمىنە عانا كوز سالاتىنداي. وسىنى بايقاعان سايىن ايىمنىڭ كوڭىلى اپ-ساتتە جۇدەپ قالاتىن. بۇدان ءارى بالاسىنىڭ جايى نە بولماق، بۇلاردى نە كۇتىپ تۇر، ايىم ءۇشىن مۇنىڭ ءبارى بەلگىسىز. بارىنەن ۇرەيلىسى، بارىنەن قورقىنىشتىسى بەلگىسىزدىك ەكەنىن سوندا ءبىلدى ەمەس پە؟ ەنەسى دە بۇرىنعىداي ەلجىرەگەندى قويىپ، سەرىكتىڭ قاسىندا ۇزاق قالماۋعا تىرىساتىنداي، «تىم ەركەلەتىپ ىرباڭداتىپ جىبەرىپسىڭ، ءوزى ءالجۋاز، اۋرۋشاڭ، ايانجان بالا بولىپ اۋىرىپ كورگەن جوق ەدى» دەپ كۇڭكىلدەپ قالعانىن بۇل ەلەمەيتىن. ويباۋ اۋ، ءتىپتى ايىمنىڭ ايتىلعان ءار سوزگە ءمان بەرىپ، استار اڭدىپ وتىراتىن مۇرشاسى بولدى ما دەسەيشى، بار ويى ءسابيى تۇماۋراتپاسا، اۋىرماسا، مازاسى كەتىپ جىلاماسا ەكەن دەيدى.سەرىكتىڭ اياعى شىقتى دەگەنشە ۇيدەن مازا كەتكەندەي بولدى. سەرىكتىڭ قولىنا تۇسكەنىن ءبۇلدىرىپ، قيراتاتىن ادەتىنەن زارەزاپ بولعان اكە-شەشەسى پاتەرىن ءتارتىپسىز جانۋارى بار ادامدار سەكىلدى جابدىقتاپ-جاساقتاي باستادى. ەندى ۇيدەگى بارلىق زاتتىڭ ورنى وزگەردى، دۇنيە-مۇلىك جاڭا تارتىپپەن قويىلدى، ءبارىن جوعارىعا، بالانىڭ قولى جەتپەيتىن جەرگە قوياتىن ادەتكە قىزدار دا ۇيرەندى. ايتپەسە... قولى جەتكەن دۇنيەنىڭ ءبارىن لاقتىرىپ، بىر-بىرىنە سوعىپ، كۇل-تالقانىن شىعارىپ، ىسكە العىسىز قىلىپ تاستايتىن بولدى.
— ول نەگە ۇنەمى باقىرا بەرەدى؟ — دەپ سۇرادى ايىم نيەۆرولوگ دارىگەردىڭ قابىلداۋىندا بولعاندا.
— مۇنداي بالالاردىڭ ءوز الەمى بار،ولار سىرتقى الەممەنبايلانىستا بولعىسى كەلمەگەندىكتەن ءوزىنىڭ ميىندا بولىپ جاتقان نارسەلەردى باسىپ، ءۇزىپ تاستاعىسى كەلەدى. ويتكەنى، سىرتتاعى ورتا ونىڭ جۇيكەسىنە تيەدى، وسى كەزدە بىرەۋى باسىن قابىرعاعا سوعادى، بىرەۋى باقىرا باستايدى.
— ەندى... نە بولادى؟
قالاي دەسەم ەكەن... ءسىز ونى جاقسى كورۋگە ءتيىسسىز. اتا-انانىڭ ماحابباتى عانا بالانى باقىتتى ەتەدى. اۋتيستەردىڭ اراسىنان ۇلكەن ويشىلدار، اتاقتى عالىمدار، ۇلى ادامدار شىققانىن بىلەتىن شىعارسىز.
ايىمعا بالاسىنىڭ اتاقتى عالىم بولعانى قاجەت ەمەس ەدى. دانىشپان بولماي اق قويسىنشى. سەرىگى كادىمگىدەي كۇلەتىن، جىلايتىن، اناسىن ىزدەيتىن، ارنەنى ءبىر سۇراپ تىقىلداپ جۇرەتىن بالا بولسا ەكەن. ايىم وسىنى ارماندادى.
***
كۇن شۋاعىن مولىنان توككەن، كەشكى مەزگىلىنىڭ ءوزى ماي توڭعىسىز جىلى مامىردىڭ باسى ەدى. ءبىراۋىق تازا اۋا جۇتسىن ءارى ويناسىن دەپ ايىم دا بالاسىن الىپ اۋلاعا شىقتى، وزگە بالالار دا شۇپىرلەسىپ ويناپ جاتىر ەكەن. قاراپ تۇرعان ادامنىڭ كوڭىلى قۋاناتىن كورىنىس، كىشكەنە ءۇش قىز ءبىرىنىڭ شاشىن ءبىرى ءورىپ، اۋىزدارىن تومپايتىپ اڭگىمەلەسىپ قويادى. كۇلكىلەرى قانداي! سىڭعىر-سىڭعىر، بىلدىر-بىلدىر. ءبىر مەزەتتە تەپكىشەگى بار ماشينەسىمەن اۋرە بولىپ جۇرگەن كوك كۇرتەلى ءۇش جاسار بالا اسپانعا قاراپ، «قالاڭدال، قالا، سامولەت»! دەپ ايقايلادى. ر-دى ايتا الماسا دا سوزدەرى انىق. شاتتانا داۋىستايدى. قولىن شاپالاقتاپ قۋانادى. بالا سامولەت كوزدەن عايىپ بولسا دا سول جاققا ۇزاق قاراپ تۇردى. اتكەنشەكتەگى كىشكەنتاي قىز ءوزىن تەربەتكەن شەشەسىنە «جوعارى، تاعى، تاعى قاتتىراق تەربەتشى» دەپ جاتتى. تەك سەرىك قانا ەشكىمگە نازار سالماستان وزىمەن-وزى وتىرا بەردى. ول ەشقاشان الدەنەگە تاڭىرقاپ، ءبىر رەت تە بولسا دا ساۋساعىمەن الدەنەنى نۇسقاپ شەشەسىنە كورسەتكەن ەمەس. بالالار ونىمەن وينامايتىن. ويتكەنى سەرىك ەشكىمدى بايقامايتىن، ەشتەڭەگە كوڭىل اۋدارمايتىن. بالانى اينالىپ-تولعانىپ،انا مەن بالانىڭ اراسىندا بولاتىن ءوزارا جىلى قارىم-قاتىناس ورناتام دەۋ بەكەرشىلىك ەدى، ۇلىنىڭ اڭگىمەگە، ويىنعا شاقىرعانعا نازار سالمايتىنىنا ايىمنىڭ كوزى جەتتى، وسىعان كوڭىلىمەن كوندىگە باستادى، وزگە انالار سەكىلدىۇلىن ەرتەمەن بالاباقشاعا اپارىپ، كەشتە ساعىنىپ قاۋىشۋدىڭ ورنىنا ەندى تەك ۇلىن كوزدەن تاسا قىلماي، باقىلاپ وتىرۋى ءتيىس ەكەنىن ۇققاندا ۋايىمى ودان سايىن قالىڭداپ، بىرنەشە جاسقا قارتايىپ كەتكەندەي بولدى.
***
ا-ا-اا، ا-ا-ااا... ۇلىنىڭ ۇيقىدان تۇرعانىن كۇتىپ جۇرگەن ايىم ونى قۇشاعىنا باسىپ، اينالىپ-تولعاندى. ونىڭ اينالعانى — سىرتتاي تىڭداپ تۇرعان ادامنىڭ ءوزىن ەلجىرەتىپ، كەۋدەسىنە ەرەكشە شۋاق قۇياتىنداي. «اينالىپ قانا كەتەيىن، جان بوتام. جۇرەگىم. كۇندىز-تۇنى جارقىراپ تۇراتىن كىپ-كىشكەنتاي كۇنىم اۋ، سول». وسى ءسوزدى ايتقاندا ونىڭ جۇزىندە ماناعى سولعىندىعىنان ءىز قالماي، جانارىندا ۇلىنا دەگەن مەيىر تۇنىپ، وسى ءسات ءۇشىن ومىرگە ريزا بولعان ءبىر قاناعات سەزىمى تۇردى. اناسىنىڭ مەيىرلەنگەنىنە دە، ەكى بەتىنەن قۇشىپ سۇيگەنىنە دە نازار سالماعان بالا ۇيقىسىن اشا الماعانداي قاباعىن كىرجيتىپ، پىرس-پىرس ەتىپ جىلاي باستادى. ا-ا-اا... انا ءۇشىن بالاسىنىڭ داۋسىنان جاعىمدى ءۇن بولۋى مۇمكىن بە ءوزى.«ءقازىر، بوتام، جۋىنامىز، سوسىن تاڭعى اس ىشەمىز» -دەگەن شەشەسى ۇلىن جۋىناتىن بولمەگە قاراي جەتەكتەدى. وعان دەگەن يوگۋرتتى دايىنداپ، بوتقانى دا ۇلىنىڭ سۇيىكتى ىدىسىنا سالدى. كۇندە ءبىر مەزگىلدە، ءبىر عانا كوك ءتۇستى ىدىستان اس ءىشۋ ونىڭ بۇلجىماس ادەتىنە اينالعان. قاشاننان سولاي ەدى؟ ايىمنىڭ ەسىندە جوق. ۇلىنىڭ ءبىرسىدىرعى كۇندەرى ءوتىپ جاتقان بولمەدە ءۇش تەلەديدار بار، سەگىز جاسار ۇل اۋەلى سونىڭ بىرەۋىنە جانارىن اۋدارادى، سوسىن ەكىنشىسىنە بۇرىلادى، سوسىن ءۇشىنشى ەكرانعا... وسىلاي ونىڭ كۇنى وتەدى. ورتادا گازەتتەر قالاي بولسا سولاي شاشىلىپ جاتىر. بۇل سەرىكتىڭ گازەتتەرى. ايىم گازەت ساتاتىن دۇڭگىرشەكتەن مەرزىمى وتكەن گازەتتەردى تولتىرىپ اكەلىپ قويادى. سەرىك كەيدە وزىنەن ءوزى ۇرەيلەنىپ، مازاسى كەتىپ، كوڭىل-كۇيى الەمتاپىرىق كۇيگە تۇسكەندە وسى گازەتتەردى جىرتىپ، ۇساق بولىكتەرگە ءبولىپ، قيقىمداپ تاستاعان كەزدە بارىپ ساباسىنا ءتۇسىپ، سابىرلى كۇيگە ەنەدى. دارىگەر ونىڭ بۇل مىنەزىن اۋتواگرەسسيا دەپ اتايدى. بۇل مىنەز سەرىكتىڭ بويىنان كەيدە قاتتى، كەيدە باسەڭ كورىنەدى. كەيدە سەرىكتىڭ ءوزىنىڭ باسىن ءوزى ۇرعىلاپ، ءوزىنىڭ اياعىن ءوزى سىندىرماق بولىپ اشۋعا مىنەتىنى بار. بالانى وعان ۇنامايتىن، وعان جاعىمسىز كورىنگەن جەردەن سۇيرەلەپ الىپ شىعۋعا دا بولار ەدى، ءبىراق، سوڭعى كەزدە ايىمنىڭ ۇلىن سۇيرەلەۋگە ءالى كەلمەۋگە اينالدى. ءوزى قۇرالپى بالالارعا قاراعاندا ءىرى دەنەلى، تولىقتاۋ ۇل كۇن وتكەن سايىن كۇش الىپ بارادى. ەرتەڭ بۇل زىڭگىتتەي جىگىت بولعاندا قايتەم، الپامساداي ەركەككە اينالعاندا مەنى قاڭباق قۇرلى كورمەيدى اۋ دەگەن وي كەلىنشەكتى جاسىتا تۇسەدى. سەرىكتە ءقاۋىپ دەگەن ۇعىم جوق. ەگەر كوشەدە كەتىپ بارا جاتقاندا الدەبىر شالشىقتى كورسە، ەشتەڭەگە قاراماستان سوعان جۇگىرەدى، ءدال قاسىنان كولىك ءوتىپ جاتسا دا ەشتەڭەگە قارامايدى.
وسى سەگىز جىل ىشىندە ايىم نەشەمە وي كەشپەدى دەيسىز، سۋىققا قالتىراي توڭىپ، جاڭبىرعا جاۋراعان كۇزگى جاپىراقتىڭ كۇيىن كەشكەن جارىم كوڭىلىن نەندەي كۇيگە بيلەتپەدى دەيسىز. كەي تۇندەرى كىرپىك ىلمەي شىعۋدى، ۇيىقتاماستان كەلەسى كۇندەردى قارسى الۋدى ۇيرەندى. قۇربىلارىنسىز، تۋىستارىنسىز ءومىر سۇرۋگە دە ادام كوندىگىپ كەتەدى ەكەن. ۇلكەنى باسقا شاڭىراقتىڭ ادامىنا اينالعان، كىشىسى الماتىدا وقىپ جاتقان قىزدارىن ويلاسا ءوزىن ولاردىڭ الدىندا كىنالى سەزىنەتىنى بار. وعان سەبەپ تە جوق ەمەس. ءقازىر ول ناعاشى اجە اتاندى، ۇلكەن قىزى تۇرمىسقا شىعىپ، جيەن سۇيدىرگەن. ءبىراق، ايىمنىڭ وعان باراتىن دا، كىشكەنتاي جيەننىڭ قاسىندا ءبىراۋىق وتىراتىن دا ۋاقىتى مەن مۇرعاسى جوق. قىزدارىنىڭ جاعدايىن تەلەفونمەن سۇراپ وتىرعانى بولماسا، ولاردىڭ ىشىندە قانداي مۇڭى، اناسىنا ايتار قانداي سىرى بارىن دا بىلمەيدى. ونىڭ كۇنى ۇلىنىڭ قاسىندا ءوتىپ جاتىر، سەرىككە عانا كوڭىل بولەدى. سەرىك ءۇشىن جاقسى شەشە بولعىسى كەلىپ، سوعان تالپىنعان سايىن قىزدارى تۋرالى ويلاۋ ەسىنەن شىعىپ كەتەتىندەي. ايتەۋىر، قىزدارىنا كەلگەندە كۇشى، قۋاتى قالمايتىنداي. ول بار قۋاتىن سەرىككە جۇمسايدى.
ءبىر وقيعا ەسىنەن كەتپەيدى. ول كەزدە كىشى قىزى شىناردىڭ ءۇشىنشى وقيتىن كەزى. سول كەزدە كانيكۋلعا شىقتى ما الدە تۋعان كۇنى مە ەدى، ءقازىر انىق ەسىندە قالماپتى، ايتەۋىر، ءبىر كۇنى كىشى قىزىن ەركەلەتىپ، ونىمەن بىرگە ويناپ، ادەمى كويلەك ساتىپ اكەلىپ، اينالىپ-تولعانىپ سول كۇندى كەرەمەت وتكىزگەن.سوندا عوي كىشكەنتاي شىناردىڭ: «اناشىم، سەن سونداي كەرەمەتسىڭ! سەن سونداي... ادەمىسىڭ، اناشىم»! دەپ بۇعان بالالىق ىقىلاسىن بىلدىرگەن. ايىم وسى ساتتە كىشكەنتاي قىزىنىڭ سونشالىقتى ەلجىرەگەن كوڭىلىن كورىپ جىلاپ جىبەرە جازدادى، سەرىككە عانا كوڭىل ءبولىپ، سەرىكتى عانا ايالاپ، سوعان عانا مەيىرىمىن توگىپ ءجۇرىپ قىزدارىن ۇمىتىپ كەتكەنى ءوزىنىڭ جانىن اۋىرتتى، سول ساتتە وزىنە ىشتەي سەرت بەرگەندەي بولدى، بۇدان بىلاي قانشا شارشاسا دا، قينالسا دا قىزدارىنىڭ الدىندا ۇنەمى ادەمى، كوڭىلدى بولىپ ءجۇرۋى كەرەك! سەرىك دەپ ءجۇرىپ، ءتىپتى، كۇيەۋىمەن ءبىر توسەككە جاتپاعالى دا بەس جىلدان اسىپتى اۋ... الدە التى جىل ما... سول سالقىندىقتىڭ قالاي باستالعانى عانا كەشەگىدەي ەسىندە. سەرىكتىڭ باسقا بالالاردان ەرەكشەلىگى كوزگە انىق كورىنە باستاعاندا ايىم كۇيەۋىنە اقىرىن عانا دارىگەردىڭ قويعان دياگنوزى تۋرالى ايتتى.
— سوندا سەنىڭ بالاڭ پسيح پا؟ ءومىر بويى وسىلاي قالا ما؟ — دەگەن سوندا كۇيەۋى. بۇل ءسوزدى ۇمىتا الماس.
— سەرىك سەنىڭ دە بالاڭ.
— ممم...
— ۇلىم دۇنيەگە كەلدى دەپ قالاي قۋانعانىڭدى، تويلاعانىڭدى ۇمىتتىڭ با؟
—...
— ەينشتەين، دارۆين، ءبارى دە وسىنداي بولعان. بۇل اۋرۋدى تەك دارىمەن ەمدەي المايسىڭ، وعان اتا-انانىڭ ماحابباتى كەرەك... ايىم وسىلاي دەپ ايتا باستاپ، ءسوزىن ءارى قاراي جالعاي الماي جىلاپ قالعانى ەسىندە.
***
ايىم جۋىناتىن بولمەدە ۇلىنا ءتىس شايۋدى كەزەكتى رەت ۇيرەتىپ جاتقان كەزدە بىرەۋ قوڭىراۋدى باستى. ءتىپتى ۇستى-ۇستىنە باسا تۇسەدى. تومەنگى قاباتتاعى كورشىسى ەكەن.
مەنىڭ كەلگەن سەبەبىم — بالاڭىزدى كىشكەنە تارتىپكە شاقىرساڭىز دەپ ەدىم. ءتۇنى بويى باتارەيالاردى بىردەڭەمەن ۇرىپ، ەدەنگە تارس-تارس ەتكىزىپ ويىنشىقتاردى لاقتىرادى، كەيدە توقتاماي جىلايدى. تۇسىنەسىز عوي، بۇل ءۇيدىڭ قابىرعاسى تىم جۇقا،ءبارى ەستىلەدى، بالاڭىز ءبىر جىلاسا قويمايدى، ۇيگە كىسى-مىسى كەلگەندە دە ىڭعايسىزداۋ، تىم ەركە بولىپ كەتكەن اۋ.
— كەشىرىڭىز. مازاڭىزدى الساق كەشىرىم وتىنەمىز. مەنىڭ بالام ازداپ ەرەكشەلەۋ بالا، — دەپ كۇلدى كەلىنشەك. ءوزى كۇلگەنىمەن بەتى قوزعالمادى.
— ەرەكشە دەگەن... قالاي ول؟ ءقازىر ءبارى بالاسىن ارتىق تۋعان، ەرەكشە كورەتىن بولدى عوي. كورشىسى ەپتەپ مىسقىلداعانداي بولدى.
— ازداپ اۋىتقۋشىلىعى بار. اۋتيزم دەيدى عوي، ەستۋىڭىز بار شىعار... وسىنى ايتقاندا ايەلدىڭىشىنەن بىردەڭەلەر ءۇزىلىپ جاتقانداي بولدى. ءسويتتى دە قايتادان جاساندى جىميدى.
— كەشىرىڭىز، — دەدى كورشىسى. ول ءبىر ساتكە وزىنەن-وزى ىڭعايسىزدانىپ، قىزارىپ كەتكەندەي بولدى. — ايىپ ەتپەڭىز. مەن بىلمەدىم.
ودان كەيىن دە سەرىك تالاي رەت ەدەندى دۇڭكىلدەتىپ، باتارەيانى تارسىلداتىپ، مازاسىن السا دا، كورشىسى قايتىپ قوڭىراۋ باسقان ەمەس.
***
ايىم دامىلسىز سوعىلعان تەلەفون قوڭىراۋىن ەستىسە دە باسىپ تاستادى. تەلەفون تاعى دىڭىلداي جونەلدى. تاعى باسىپ تاستادى. بۇل حابارلاسۋشىنىڭ ەنەسى ەكەنىن كورىپ وتىرسا دا تەلەفوندى العىسى كەلمەدى. نە بەتىمەن حابارلاسادى ەكەن؟ — دەپ ىزالاندى ىشىنەن. ءبىر كەزدە ۋوتساپقا حابارلاما كەلدى. «اينالايىن، ايىم شىراعىم. امانسىڭدار ما؟ جاڭا جىلدارىڭمەن، اينالايىن. سەرىكجان قالاي، ماعان ءالى وكپەلەپ ءجۇرمىسىڭ؟ الجىعان كەمپىردى كەشىر... اينالايىن. جاڭا جىلدا وكپەنى ۇمىتايىق. سەرىكجانىمدى ساعىندىم، كورەيىن دەپ ەدىم» دەپ جازىپتى.
ەنەسىمەن اراداعى وكپەنى قايدان ۇمىتسىن؟ ۇمىتا الماس!نەمەرەسى دۇنيەگە كەلگەندە سول بويدا سەمىز قويدى سويىپ الىپ، ارقاسىنا قۇرت-ماي تولى سومكەنى ارقالاي جەتكەن، شىلدەحانادا نەمەرەمنىڭ تويىندا نەمدى ايايىن دەپ جيعان-تەرگەنىن تويباستار قىلىپ تاراتىپ بەرگەن، مەيىرىمى تاسىپ-توگىلىپ جاتاتىن اقكوڭىل ەنەسىن كۇندەردىڭ كۇنىندە وزگەرە قالادى دەپ بۇل ويلادى دەيمىسىڭ. ادام مىنەزى تەرەڭىنە بويلاۋ مۇمكىن ەمەس مىڭ سان قاتپاردان تۇراتىنىن ايىم بىلسە دە، ءومىردىڭ ءبىرازىن كورگەن كارى ادامنىڭ قيىندىقتا بۇلاردى اقىلىمەن، بىلىگىمەن دەمەۋدىڭ ورنىنا اياق استى مىنەز تانىتىپ، ءوز نەمەرەسىنەن جالت بۇرىلعانىنىڭ سەبەبىنە ۇڭىلگەن دە ەمەس، سوعان تىرىسپاعانى دا انىق. «ءوزىنىڭ تۋعان نەمەرەسىن وزەككە تەۋىپ، ەندى كەلىپ ساعىندىم دەيدى عوي» دەپ وكپەلەگەن كۇيى ايىم ىشىنەن لىقسىپ كوتەرىلگەن اشۋمەن ءجۇرىپ اپ-ساتتە اس ءۇيدى مۇنتازداي ەتىپ جيناپ تاستاعانىن بايقامادى.
«مىنا بالاڭدى دۇرىستاپ قارات، اۋزىنان سۋى اعىپ، وزىمەن ءوزى جۇرەدى، بۇل نە بولادى، ءبىزدىڭ اۋلەتىمىزدە مۇنداي اۋرۋ ەشقاشان بولماعان، شاماسى ناعاشىلارىنان شىعار» دەگەن بىردە ەنەسى. ايىم ۇندەمەدى، ەنەسىنىڭ ءسوزى كوڭىلىنە كەلسە دە قارسى جاۋاپ بەرگىسى كەلمەدى. ەنەسى سوڭعى كەلگەنىندە دە ءۇيدىڭ استاڭ-كەستەڭى شىعىپ جاتقان. ىدىسىنداعى تاماقتى قولىمەن قاعىپ جىبەرىپ لاق ەتكىزىپ توگىپ تاستاعان سەرىك دامىلسىز ايقايلاپ باقىرا بەردى، كەلىنشەك نە ەنەسىنە قوناقجايلىق كورسەتەرىن، نە بالاسىنا قارارىن بىلمەي ساستى. «وسى ۇيگە كەلسەڭ جوندەپ شايىڭدى دا ىشە المايسىڭ، ايان دا ازىپ، شۇڭكيىپ كەتىپتى، وعان قاراپ جاتقان سەن جوق، ەسى-كوگىڭ مىنا بالا، وزدەرىڭدى قور قىلماي بۇل بالانى كەمتارلاردىڭ بالنەسىنە اپارىپ تاپسىرساڭشى. ساعىنساڭ بارىپ تۇرارسىڭ» دەگەن ەنەسى سىزدانىپ وتىرىپ. ءوزى جۇيكەلەپ جۇرگەن ايىمنىڭ قانى باسىنا شاپشىپ، لەزدە شەكەسى ىسىپ كەتكەندەي بولدى. اشۋ ايىمعا ەشتەڭە ويلاتپادى. «اۋرۋ بولسا دا ءوز بالام، ەشقايدا تاپسىرمايمىن، ەگەر كورگىڭىز كەلمەسە بۇل ۇيگە كەلمەڭىز!» دەپ سالدى. ەنەسى ەشتەڭە دەمەستەن شىعىپ جۇرە بەردى.
ايىم ءبىر ساتكە بولسىنۇلىن ارنايى مەكەمەگە اپارىپ تاستاي الماس ەدى. ويباۋ اۋ، ونداي مەكەمەدە مۇنىڭ بالاسىنا كىم قارايدى دەيسىڭ؟مۇنداي ناۋقاسى بار بالاعا ۇنەمى پسيحوتەراپيا كەرەك ەكەنىن، ءدارىسىن ۋاقىتىلى بەرمەسە بولمايتىنىن ەنەسى قاليشا تۇسىنبەيدى؟ دارىگەرلەرگە بارۋ، ارنايى مامانداردىڭ ساباعىنا قاتىسۋ... ايىمنىڭ ءومىرى تۇگەلىمەن وزگەردى.
كۇيەۋىنىڭ دە جۇيكەسى سىر بەرىپ، سوڭعى كەزدە كەز كەلگەن نارسەگە بولا شىرتىلداي باستاعانىن اڭعاراتىن. باسىندا ايىمعا كۇيەۋى دە بالاسىنىڭ جاعدايىن ىشتەي ۋايىم ەتىپ، قايعىراتىنداي كورىنگەن، ءبىراق كەلە-كەلە ونىڭ سەرىكتەي اۋرۋ بالاسى بارىنا ۇيالاتىنىن، ءتىپتى قورلاناتىنىن بايقادى. بىردە سەرىكتىڭ اكەسى بالاسىنىڭ ەشتەڭەگە كوز سالماي، بولمەنى ماقساتسىز كەزىپ، كەيدە ستول استىنا كىرىپ وزىمەن-وزى ىڭىلداپ وتىرعان كەيپىنە قاراپ وتىرىپ ۇمىتسىزدىككە تولى داۋىسپەن: «وسىنى ينتەرناتقا بەرەيىك. ول جەردە پسيحياترلار ونىمەن اينالىسادى. مەن ءومىرىمدى اۋرۋ بالانى اسىراۋمەن وتكىزگىم كەلمەيدى» دەپ قالدى. وسىلاي دەدى دە جالت ەتىپ بۇعان قارادى. ايىم كۇيەۋىنىڭ جاڭا عانا ءوزى ايتقان سوزىنەن ءوزى شوشىپ كەتكەنىن كوردى. ءبىراق، ايتىلعان ءسوزدى قايتارا المايسىڭ. وسىدان كەيىن-اق، كۇيەۋى مەن ايەلىنىڭ اراسىندا بوي بەرمەس الىپ، تاستاي سۋىق قابىرعا-قامال تۇرىپ قالدى. ايىمنىڭ سەرىك تۋرالى، ونىڭ بۇگىن نە ىستەگەنى، نە ۇيرەنگەنى تۋرالى اڭگىمەسىن تىڭداۋعا اياننىڭ زاۋقى بولمايتىن. كەي كۇندەرى جۇمىسىن سىلتاۋراتىپ كەلمەي قالاتىن بولدى. كۇندەردىڭ كۇنىندە... ەشتەڭەنى تۇسىندىرمەستەن، ەشتەڭە دەمەستەن زاتتارىن جيناپ كەتتى دە قالدى. ايىمنىڭ سول مينۋتتاردا كۇيەۋىنە ەشتەڭە دەي الماعانى، قاپەلىمدە اۋزىنا ءسوز تۇسپەگەنى نەسى؟ «نەگە كەتەسىڭ، ءوز بالاڭنان، ءوز ايەلىڭنەن نەگە بەزدىڭ»؟ دەگەندى ايتسا، اياعىنا جارماسىپ، جولىن بوگەسە، بىرەۋ ونىڭ ارتىق دەپ سوگەر مە ەدى مۇنى؟ باياعىشا ەركەلەي كەلىپ موينىنا اسىلىپ، كۇيەۋىن ەجەلگى قۇشتارلىق سەزىممەن قۇشىپ تۇرىپ، «ءبىزدى تاستاماشى، سەنەن باسقا كىمىمىز بار؟» دەپ كوزىنىڭ جاسىن بۇلاسا مۇنىڭ جان دۇنيەسىندەگى داۋىل كۇيەۋىنىڭ كوڭىلىندەگى تولقىندى قوزعاماس پا ەدى؟ ءتىپتى اشۋلانىپ، «اۋرۋ بالادان قاشقانىڭ با، ءالسىز ايەلدىڭ موينىنا ارتىپ، ءوز بالاڭنان قاشىپ بارا جاتقان قورقاق ەكەنسىڭ»! دەپ تۇلان تۇتىپ، ءزارىن شاشسا دا سوعان قاقىسى بار ەدى عوي. جوق، ايىم زاتتارىن جيىستىرىپ جاتقان كۇيەۋىنە مەلشيىپ، ەشقانداي ەموسياسىز قاراپ تۇردى ەمەس پە؟ تەك ەسىك جابىلعاسىن بارىپ ەڭىرەپ تۇرىپ ۇزاق-ۇزاق جىلاعان، جىلاپ وتىرىپ ءوزىنىڭ سوڭعى كەزدەرى كۇيەۋىنە سالقىن قاباق تانىتىپ، كەلدىڭ اۋ، كەتتىڭ اۋ دەمەستەن، تاپ ءبىر كەلىسىم-شارتپەن عانا ءبىر ءۇيدى ءبولىسىپ جۇرگەن ەجەلگى تانىستارداي تىرشىلىك كەشكەنىن ەسىنە العان، ءوزىنىڭ قۇشاعى ىستىق، كوڭىلى كەڭ ايەل بولۋدان قالعانىن مويىنداعان. ءبارىن قويشى، ايىمنىڭ بارىنەن بۇرىن قىزدارىنا نە ايتارىن بىلمەي قينالعانى اي. كىشى قىز اكەسىن بولەك جاقسى كورەتىن، اكەسى دەسە جانى بولەك-تىن، وعان قالاي تۇسىندىرمەك، ۇلكەن قىز كۇيەۋىنىڭ الدىندا جەر بولدى اۋ، قۇدا-قۇداعي نە ويلايدى دەپ تە ۋايىم كەشتى. ودان بەرى دە ەشتەڭە وزگەرگەن جوق، كىشكەنتاي سەرىك ءوزىنىڭ باسقالار ءۇشىن تۇسىنىكسىز الەمىندە بۇرىنعىشا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. جاڭا جىل الدىندا سەرىكتىڭ اكەسى تەلەفون شالدى. «قالعان كوڭىل — شىققان جان» دەسە دە، پاتەردى ۇلىنىڭ اتىنا جازىپ قالدىرعانى بار، اي سايىن اقشالاي كومەكتەسىپ تۇراتىنى بار، سونى ەسكەرىپ ايىم دا كۇيەۋىمەن بارىنشا سابىرلى سويلەسكىسى كەلەدى.
— بالا قالاي؟
— جامان ەمەس، ءبىرقالىپتى.
— ايىم...
— ايتا بەر.
— ساعان ءوتىنىشىم بار ەدى...
— يا...
— مەن ۇيلەندىم، ەستىگەن شىعارسىڭ. الدا-جالدا كورىپ جاتساڭ وعان ءبىزدىڭ اۋرۋ بالامىز بار ەكەنىن ايتپاي اق قويشى.
— كىمگە؟ سەنىڭ ايەلىڭە مە؟
— يا...
ايىم نە دەرىن بىلمەدى.
— ايتپاي اق قوي. ول مەن تۋرالى باسقاشا ويلاپ جۇرەر.
— نە ويلايدى؟ سەنى تەك كەمتار بالا تۋعىزا الادى ەكەن دەپ پە؟ايىم ىزالانا كۇلىپ جىبەردى.
سول كۇنى ايىم ءۇشىن ءومىر تىم سۇرىقسىز بولىپ كورىنگەن. كۇيەۋىنىڭ ءسوزىن ويلاي بەردى، «بالانىڭ بار بەينەتى مويىنىڭدا عوي، قينالىپ جۇرگەن شىعارسىڭ اۋ» دەگەن ءبىر ءسوز جوق، قارا باسىن عانا كۇيتتەگەن ساتقىن»!
كۇيەۋىمەن سويلەسكەننەن كەيىن جۇيكەسىنىڭ ءاربىر تالشىعى وزىنەن-وزى شيرىعىپ، ەندى بولماسا ءۇزىلىپ تۇسەردەي بولىپ، كوڭىلىنە سۇر بۇلت ورناعان سول كۇنى سەرىك تە تىم شەكتەن شىعىپ كەتتى. وتىرعان بولمەسىنىڭ اپتەر-تاپتەرىن شىعارىپ، تەلەديدارعا ويىنشىقتار لاقتىرىپ، باسىن قويماي شايقاپ، بەرگەن تاماعىن توگىپ، توگىلگەندى قابىرعاعا اينالا جاعىپ، شەشەسىنىڭ جۇيكەسىن ابدەن سىناماق بولعانداي. اقىرى شىداماي كەتكەن ايىم ونى باسىنان ۇرىپ جىبەردى. «قاشان سەن باسقالارداي بولار ەكەنسىڭ»! شەشەسىنىڭ شاپالاعىنان كەيىن سەرىك ەدەنگە قۇلاي كەتىپ باقىرا باستادى. ول جىلاعان جوق، ءبىراق، جانۋارلار سەكىلدى دىبىس شىعارۋىن قويمادى. سانانى شارشاتارلىق بۇل كورىنىس بىرنەشە مينۋتتاردان اسىپ، ءتىپتى ساعاتقا ۇلاستى. وسى كەزدە بارىپ ايىم بۇلاي جالعاسا بەرسە ارتى قيىنعا اينالاتىنىن ءتۇسىندى، جانتالاسىپ وزىنشە امال ىزدەدى. ول ەندى تەك قانا اۋتيزم تۋرالى وقىدى، قايتسەم ۇلىمدى قاتارعا قوسام دەگەن وي كەشۋمەن بولدى. اۋتيستىك سپەكتر بۇزىلىسى دەگەننىڭ نە ەكەنىن ايىمنان سۇراڭىز. ول ءبارىن ايتىپ بەرەدى. سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىگە كىرىپ، وندا دا بىر-ەكى مينۋتقا بوگەلىپ، سەرىكتىڭ بىردەڭەنى قيراتقانىن، ءوزىنىڭ ابدەن شارشاعانىن جازاتىن. نەگە ەكەنىن، وسىنى جازعىسى، تانىمايتىن بىرەۋلەرگە مۇڭىن شاققىسى كەلەتىن. ايىمنىڭ ول جەردەگى تىركەلگەن دوستارى دا اۋتيستەردىڭ شەشەلەرى بولاتىن. ولار ءوزارا باسقا ەلدە اۋتيستەردى قالاي ەمدەيتىنىن، قانداي ءادىستىڭ ناتيجە بەرۋى مۇمكىن ەكەنىن تالقىلايتىن. ايىممەن اڭگىمەلەسسەڭ تەك اۋتيزم تۋرالى ايتادى، ونىڭ ومىرىندە وسىدان باسقا ەشتەڭە قالماعان.كەيدە ۇلىنا قاراپ وتىرىپ، نەگە تىم بولماسا ءاۋتيزمنىڭ جەڭىل، بولماسا ورتاشا دارەجەسى بولمادى ەكەن؟ دەپ تە باس قاتىرار ەدى. تۇسىندە ۇلىن بالاباقشادان الىپ كەلە جاتادى، ءبىر قاراسا سەرىك تاقپاق ايتىپ تۇر ەكەن دەيدى، بىرەسە ەكەۋى ساباق جازىپ وتىرادى. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى تۇسىندە عانا. ال، وڭىندە ءبارى ءباز-باياعىشا. ۇلىنىڭ ەسەيسە دە جەرگە دومالاپ باقىرىپ جىلايتىنىن، اشۋلانسا ءوزىنىڭ باسىن ءوزى ۇرىپ، ءوز بەتىنشە دارەتكە وتىرۋدى ۇيرەنبەيتىنىن كورىپ-كورىپ، سول كورگەنىنەن قاتتى قاجىپ كەتكەندە... نە ويلامايدى دەيسىز... ال، ەگەر ەنەسى مەن كۇيەۋى ايتقان سول جەرگە سەرىكتى اپارىپ تاستاسا شە؟ ءتىپتى ەمدەتۋگە بەرگەننىڭ وزىندە ءاۋتيزمنىڭ مۇنداي اۋىر ءتۇرىن الماۋعا ارنايى مەكەمەلەردىڭ مىڭ سان سەبەپتەرى دە جەتىپ ارتىلاتىنىن، وعان ارنايى مامان دا، قاراجات تا بولىنبەگەنىن ايىم بىلەدى. مۇنداي بالالارعا باسقالاي قىزمەت قارالماعان.ول ءبىر ساتكە ءوزىنىڭ سونداي ءبىر شەشىمدى قابىلداعانىن ەلەستەتىپ كورەدى دە وزىنەن ءوزى شوشىپ كەتەدى. «ۇيقىمدى قاندىرارمىن، تاماعىمدى ىشەرمىن، جۇمىسىما كىرىسەرمىن، ءبىراق بۇدان جانىم تىنىشتىق تابار ما»؟
قاراپ وتىرسا، كىشى قىزى دا بويجەتىپ ەسەيىپ قالىپتى اۋ. سوڭعىدا كانيكۋلعا كەلگەنىندە بۇعان ايتقانى ونىڭ اقىلدى ەكەنىن كورسەتپەي مە.
— مام، سەنىڭ ءبىراۋىق دەمالۋىڭ كەرەك، سەرىكتى ءوزىم قارايىن، ساناتورييگە بارىپ بوي جازىپ كەلسەڭشى.
— مەن بە؟ جوعا... سەرىكتى قالدىرىپ قالاي دەمالماقپىن؟
— جوق، ماما، ادام ۇنەمى سترەسستە جۇرۋىنە بولمايدى. ول وزىنە زيان. جۇيكەسى توزىپ كەتەدى.
— سترەسس دەگەنىڭ سەرىك پە؟
— جوق، مام، مەن جاي شارشاپ ءجۇرسىز عوي دەپ جاتىرمىن. قىزى شەشەسىنىڭ كوڭىلىنە كەلەتىن ءسوز ايتتىم با دەپ شىر-پىر بولدى.
— بۇل سترەسس مەنىڭ ماڭدايىما جازىلعان. ودان قۇتىلعىم دا كەلمەيدى. مەنەن باسقا كىمگە كەرەك بۇل بالا. سەن دە قاراي المايسىڭ، ۇيرەنبەگەنسىڭ.
وسىنى ايتىپ قىزىنىڭ كوزىنە قاراعان كەزدە قىزىنىڭ شەشەسىنە جانى اشىعانىن، جانارى جاسقا تولىپ كەتكەنىن كوردى.
***
ايىم ءوزى كورگەن بارلىق جەردە، قوعامدىق ورىنداردا سەرىك سەكىلدى بالالاردى، ولاردىڭ ەشكىم الدىن الا بولجاپ بولمايتىن ءارقيلى مىنەز-قۇلىقتارىن قابىلداي المايتىنىن، بالالارى ساپ-ساۋ اتا-انالاردىڭ دا كوزقاراستارىندا اۋتيست بالالارعا سالقىندىق بارىنا كوزى جەتكەن. ۇلىمەن ەكەۋى دۇكەنگەكىرگەن كەزدە دۇكەنشىنىڭ مۇنىڭ ۇلىنىڭ ءارويىنشىقتى ءبىر قوزعاعانىن جاقتىرماي، جيىرىلا قالاتىنىن بايقايدى. بىردە سەرىك وزىنە ۇناعان الدەبىر ويىنشىقتى تارتقىلاي باستاعاندا ساتۋشى وزىنەن-وزى «تيىسپە! دەپ شار ەتتى.
— ول جاي ۇستاپ كورىپ جاتىر عوي، نەگە ايقايلايسىز؟
— سوسىن سىندىرىپ تاستاسا شە؟
— سىندىرسا ءوزىم تولەيمىن!
— احا، تولەيسىز! بىلەم عوي قالاي تولەيتىندەرىڭىزدى!
«ودان دا بالاسىن دۇرىس تاربيەلەمەي مە»؟ —دەگەندى ەستىدى ايىم شىعىپ بارا جاتقاندا.
بىردە كەزەكتى رەت دارىگەرگە بارىپ، اۆتوبۋسقا مىنگەن كەزدە سەرىك وزىنەن-وزى بايىز تاپپاي «ا-ا-ا-ااا» دەپ ايقايلاي باستادى. اينالاسىنا كوز توقتاتىپ جاتپاستان اۆتوبۋس تەرەزەسىن كىشكەنتاي جۇدىرىقتارىمەن سوققىلايدى. ەكى قولىمەن سوققىلاپ تۇرىپ تىنبايدى، «ا-ا-ااا». وعان كولىكتەگىلەردىڭ ءبارى تاڭىرقاي الدە شوشىنا قارادى. وسى تۇرىسىندا سەرىك ولار ءۇشىن زووباقتان قاشىپ كەتكەن جابايى اڭ سەكىلدى ەدى. بالا اۋىز جاباتىن ەمەس. وعان مۇنىڭ دۇرىس ەمەس دەپ قالاي تۇسىندىرەرسىڭ. شەشەسى «قوي ەندى» دەپ جۇلقىلاعان سايىن بالا قىشقىرىپ، اياعىمەن جەردى تەۋىپ، ودان سايىن ىزامەنايقايلاي تۇسەدى.
— پسيح كاكوي -تو، — دەدى ءبىر ەگدە جاستاعى ايەل جاراتپاعان تۇرمەن.
— بۇل پسيحيكالىق اۋرۋ ەمەس! ايىمنىڭ داۋسى قاتتى شىقتى. ونى ءوزى دە بايقادى.
— يا، بۇل پسيحيكالىق اۋرۋ ەمەس، ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ بۇزىلىسى!
— حمم. ونىڭ نە ايىرماسى بار؟ ءبارىبىر بالاڭ كەمىس قوي. جۇرتتىڭ كوزىنە كورسەتپەي، تىم بولماسا ۇيدە ۇستاساڭشى، — دەدى كارتەمىس ايەل.
***
سەرىكتى ەسىك الدىنا الىپ شىققان ايىم ءوزىنىڭ تەلەفونىنا ۇڭىلەم دەپ، وزىمەن-وزى وتىرعان ۇلىنىڭ وتىرعان جەرىنەن تۇرىپ كەتكەنىن بايقاماي قالدى. ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلىپ، اينالانى شولا باستاعاندا جاڭا عانا قاسىندا وتىرعان ۇلىنىڭ تايىنشاداي ءىرى قوڭىر-سۇرعىلت ءتۇستى ءيتتى قۇشاقتاپ تۇرعانىن كورگەن ايىمنىڭ جۇرەگى زىرق ەتتى. ءيتتىڭ يەسى وتكەندە ەسىكتىڭ قوڭىراۋىن باسقان كورشىسى ەدى. «قاپ، مىنا بالانى اي، يتكە قابىلار ما ەكەن؟» ۇلىن قۇتقارماققا جانۇشىرا ۇمتىلدى. ءبىراق، ۇلى يتتەن ايرىلاتىن ەمەس. ايىم بالاسىن ءيتتىڭ قاسىنان كوتەرىپ اكەتپەكشى بولدى. «قورىقپاڭىز، تاتە» دەپ جۇمساق داۋىستادى جىگىت، — «ول بالاعا تيمەيدى». ءيتىنىڭ قارعىباۋىن قولىنا وراي ورىندىققا وتىرىپ جاتقان كورشىسىنە بۇل الا كوزىمەن اتا قارادى. «ءبىز شىققاندا بىرگە تاپ بولۋىن قاراشى». وعان الدەنە دەپ اۋزىن اشا بەرگەن ەدى، كورشى جىگىت بۇعان ىمداپ، امانداسۋدىڭ يشاراسىن جاسادى دا، كوزىمەن يت پەن بالانى نۇسقادى. اتى يت بولعانىمەن بۇل دەنە تۇرقى ءىرى كەلگەن كادىمگى نەمىس وۆچاركاسى ەدى. يت بالانىڭ ەرەسەكتەر بايقاي بەرمەيتىن الدەبىر ەرەكشەلىگىن بايقاعانداي وعان ءبىر مەيىرمەن جاقىنداپ، ونىمەن ويناعىسى كەلگەن سىڭاي بايقاتىپ قۇلاعىن تىكىرەيتتى، وسى تۇرىسىندا ول دا جاڭا ءبىر ويىندى كۇتىپ تۇرعانداي كورىندى. ارقاسىمەن جەرگە جاتا قالىپ بالانى قۋانتقىسى كەلگەندەي. وسى كەزدە سەرىك تىزەرلەي وتىرىپ ءيتتىڭ ءىشىن سيپادى. بۇل ءيتتىڭ جانىنا جاققانداي، ءبىر مەزەت بالانىڭ تىزەسىنە باسىن سۇيەدى. كورشىسى سەرىككە جىلىۇشىراي قاراپ، ايىمعا بىلاي دەدى:
— مەنىڭ ءيتىم بالالارعا ۇيرەنگەن، قاجەت بولسا بالاڭىز ويناسىن، كەيدە بۇل جاقسى كومەكتەسەدى.
ايىم كورشىسىنە قاتتى سويلەپ تاستاماق بولدى دا، ونىڭ كوزىنەن جاناشىرلىقتى بايقادى.
— قاۋىپ الماسىن، — دەدى ايىم يتكە ساقتانا كوز تاستاپ.
— قاپپايدى. تەك بالا اسا مازاسىن الماسا بولدى.
— سەرىك، اقىرىن. ابايلاشى...
— مەنىڭ ءيتىم بالاجان. انادا قارىنداسىمنىڭ كىشكەنتاي قىزى كەلگەندە دە ونىمەن بالاشا ويناعان. يتپەن دوس بولاتىن بالالار اقىلدى بولادى.
***
سەرىك جۋىناتىن بولمەدە وتىردى. پلاستيك قالىپتارعا سۋ قۇيىپ ويناۋ ونىڭ ەڭ ءبىر جاقسى كورەتىن ءىسى. ءار قۇيعان سايىن كوزى جارق ەتەتىندەي، سۋدى شالپىلداتقان سايىن جانى راحاتتاناتىنداي، الدە ايىمعا سولاي كورىنە مە. وسىنى بايقاعاننان كەيىن قولى قالت ەتكەن كەزدە ينتەرنەتتى اقتارىپ، اۋتيستەرگە سۋدىڭ ەرەكشە اسەر ەتەتىنىن، سۋدىڭ كومەگىمەن ولاردى ەمدەۋگە، كوڭىل-كۇيىن ءبىرشاما جاقسارتۋعا بولاتىنىن وقىدى. سول كۇنى وزىنەن-وزى كوڭىلى كوتەرىلگەنى اي. الدەنەدەن ءۇمىتتى كوڭىلى ءبىر جاقسىلىققا سەنەتىندەي. ءبىر بۇيىرىندە جۇرەتىن، كوڭىلىن ۇنەمى الاڭ قىلعان الدەبىر شارۋاسىنىڭ شەشىمىن تاپقانداي سەزىمدە ءجۇردى. الماتىدا ارنايى دەلفينارييدىڭ بارى ونىڭ ءۇمىتتى كوڭىلىنە شام جاققانداي ەدى. مىنا تۇرعان جەر ەمەس پە، سەرىك ەكەۋى بىرنەشە رەت دەلفيندەرگە باردى، بالاسى العاشقى كۇنى ونىڭ نە ەكەنىن انىق ۇقپاسا دا، ول جەردەگى باياۋ مۋزىكانىڭ ءوزى وعان جايلى اسەر ەتتى. ول كۇنى سەرىك ءبىر رەت تە جىلامادى، مازاسى دا قاشپادى. كوپتەن ۇيدەن شىقپاي، ءبىرسىدىرعى كۇندەردەن مەزى بولعان با، ايىمنىڭ ءوزىنىڭ دە كوڭىلى ءبولىنىپ، سول جەردە بالالارىن سەانسقا اكەلىپ جۇرگەن ايەلدەرمەن تانىسىپ، شۇيىركەلەسىپ، ءبىر جاساپ قالعانداي بولدى. باستاپقى كۇندەرى بالا دەلفيندى تەك الىستان باقىلاۋمەن بولدى. ءۇشىنشى الدە ءتورتىنشى بارعاندا دەلفين سۋ جيەگىنە جاقىنداپ كەلىپ، سۋعا سۇڭگىگەن سايىن جانە سۋ بەتىنە شىققان سايىن جاعىمدى ەرەكشە داۋىس شىعارىپ، سەرىكتى وزىمەن ويناۋعا شاقىرعانداي بولدى. سەرىك وعان ءماز بولىپ قاراپ تۇردى. بەتىنە سۋ تامشىلارى ءىلىنىپ قالعان اققۇبا بالا وسى ساتتە ەرەكشە سۇيكىمدى ەدى. وسى تۇرىسىندا ونى باسقالاردان ەرەكشە دەپ ايتا الماس ەدىڭ. ايىم ۇلىن دامىلسىز سۋرەتكە تۇسىرۋمەن بولدى. تاعى ءبىر بارعاندا سەرىكقورىقپاي جاقىنداپ دەلفيندى سيپاپ كوردى، ءتىپتى ونىمەن تۇسىنىكسىز تىلدە بىلدىرلاپ سويلەسكەندەي بولدى ما اۋ، ايتەۋىر، ءوزىنىڭ ويناپ جۇرگەن قىزىل-جاسىل دوبىن لاقتىرعاندا بالانىڭ ءجۇزى ەرەكشە البىراپ تۇرعان ەدى. ءتىپتى دەلفيننىڭ قاتارىنا تۇرا قالىپ ونىمەن بىرگە جۇزبەككە تىرىسقانىن قايتەرسىڭ. بۇل كورىنىس ايىمدى ەرەكشە تولقىتتى. ۇلىنىڭ اينالاسىنا شاتتانا كوز سالعانىن دا، دەلفينگە قاراعانداعى ءماز بولىپ كۇلگەنىن دە ايىم وسىعان دەيىن كورمەگەن ەدى. وسى كورگەن اسەرلى ءسات باقىتتىڭ كوزگە كورىنبەس نازىك ساۋلەسىن جۇرەگىنە شىم-شىم ەتكىزىپ دارىتىپ، ءبىر ساتتىك قۋانىشتان ءوزىنىڭ دە جانى تولقىپ كەتكەندەي بولدى. ۇلىنىڭ جانارىندا نۇر ويناپ، قۋانعان، ءجۇزى بال-بۇل جانعان ءساتىن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ تۇرىپ، سول سۋرەتتىتاپ ءقازىر كۇيەۋى مەن ەنەسىنە سالىپ جىبەرمەك بولعانى دا بار. بۇرىن ماما دەگەن جالعىز ءسوزدىڭ ءوزىن تۇسىنىكسىز ايتاتىن، بوتەن ادامداردان، اينالادان قورقاتىن بالا بىرنەشە كۇندە ءجۇزۋدى ۇيرەندى، دەلفيندى قۇشاقتاپ، ءتىپتى سۇيمەكشى بولىپ تا اۋرەگە ءتۇستى. بەس-التى سەانس العاننان كەيىن سەرىكتىڭ كوزى وزىنە تۇسكەنىن كوردى ايىم.سەگىز جاسار ۇلجارقىل پايدا بولعان جانارىمەن اناسىنا الدەنە ايتقىسى كەلدى مە، الدە سول قاراسىمەن شەشەسىنىڭ توزىمىنە، شىدامىنا العىسىن بىلدىرگىسى كەلدى مە، الدە وسىنىڭ ءبارى ايىمنىڭ ءوز سەزىمىنەن تۋىپ جاتقان كورىنىس پە، ول جاعىن ايىرىپ بولار ەمەس... ايىم وسىنىڭ وزىنە شۇكىرشىلىك ەتتى. وسى جىلدار ىشىندە قۋانۋدى ۇمىتىپ قالعان باسى باسقالار سەزە بەرمەيتىن، ءوزى عانا بايقاعان جاقسىلىققا ىشتەي، ەشكىمگە بىلدىرمەي ءۇنسىز قۋاناتىن بولعان. نەسىن ايتاسىز، ودان كەيىن دە ايەلدىڭ قۋانىشى ەپتەپ بولسا دا ەسەلەنە تۇسكەندەي. سەرىك ەندى ءپلاستيليندى ەرمەك ەتتى. كۇنۇزاققا بايىز تاپپايتىن، ەشتەڭەگە نازار اۋدارمايتىن بالا ءبىر ساتكە تىنشىپ قالاتىن بولدى، الدىنداعى ىسىنە بار زەيىنى اۋىپ تاپجىلماي وتىرعانى. مىنە، بۇگىن دە بار زەيىنىمەن دينوزاۆردى يلەپ شىقتى. كادىمگى مۋلتفيلمنەن كورەتىن جاسىل ءتۇستى دينوزاۆرلاردان اۋسايشى. اۋتيستەردىڭ دۇنيەنى باسقاشا كورىپ، قابىلدايتىنى تۋرالى قيسىن راس پا، الدە سەرىكتىڭ ويلاۋ جۇيەسى ەرەكشە مە... ونىڭ پلاستيليننەن يلەگەن دۇنيەسىنىڭ ءبارى ايىمعا قايتالانبايتىن ەرەكشە تۋىندى كورىنەدى. رەاكتيۆتى قوڭىزدار. قۇيرىعى بار بالا قولىنا پيستولەت ۇستاپ الىپتى. ايىم ءۇشىن ءوزىنىڭ ۇلىنان اسقان شەبەر جوق! ۇلىنىڭ جەتىستىگىن بىرەۋگە كورسەتكىسى كەلەدى، بىرەۋگە ايتقىسى كەلەدى. وسىنىڭ ءبارىن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جاريالاسا شە!
ارادا ەكى-ۇش اپتا وتكەندە ايىم ءۇشىن تاعى ءبىر ەرەكشە وقيعا بولدى. سول كۇنى شاڭ باسقان شكافتى جيناپ جاتقان، كىتاپتاردىڭ اراسىنان ءبىر فوتوسۋرەت سۋسىپ جەرگە ءتۇستى. وزىمەن-وزى جۇرگەن سەرىك جۇگىرىپ كەلىپ سۋرەتكە ءۇڭىلدى دە، تۇڭعىش رەت ءوزىنىڭ اجەسىن تانىپ، قولىمەن نۇسقاپ تۇرىپ، «مونشاق» دەگەن ءسوزدى ايتتى. ايىم ۇلىنان كوز الماي تاڭىرقاپ قاراپ قالدى. مۇنىڭ ەنەسى مونشاق تىزگەندى جاقسى كورەتىن، موينىنا ۇنەمى مونشاق تاعىپ جۇرەتىن. قىزىل مونشاق، جىلتىر ارالاس كوك مونشاق. كەربەز كەمپىر جىلتىر ارالاس بارقىتتان تىكتىرگەن كويلەكتەرىنىڭ سىرتىنان قانداي ءتۇستى قامزول كيسە، مونشاقتى دا سوعان سايكەستەندىرىپ تاعاتىن. سەرىك اجەسىنىڭ سول مونشاقتارىن ەسىنە ساقتاپ قالعان ەكەن. قالاي تاڭعالماسىن ايىم! «قۇلىنىم اۋ، سول، اجەسىن ۇمىتپاعان ەكەن. ساعىنعان ەكەن عوي». وسى ءسات ءوزى دە كوپتەن كورمەگەن ەنەسىن ساعىنعانىن سەزدى. باياعىدا العاش كەلىن بولىپ تۇسكەندە «ايانجانىمنىڭ قۇسى عوي قولىنا قوندىرعان، كەلگەن قادامىڭ قۇتتى بولسىن» دەپ قۋانىپ كەلىپ بەتىنەن سۇيگەن، قۋانىشتان كوزىنە جاس العان ەنەسىن ايىمنىڭ دا وسى ءسات كورگىسى كەلگەندەي. ايتەۋىر، ءوزى دە ەنەسىنىڭ سۋرەتىنە ۇزاق قارادى.
ايىم ەندى ۇلىنا ءارىپ ۇيرەتە باستادى.
— بۇل ا دەگەن ءارىپ. سەن الما جەيسىڭ بە؟ الما-ا، سەرىك ماعان قاراشى، مىناۋ نە؟ ات، ات —ا
سەرىك تىڭداپ وتىرعانى، تىڭداپ وتىرماعانى بەلگىسىز تومەن قاراپ وتىرا بەردى. بالا سۇلەسوق، شارشاڭقى، تىم-تىم ەنجار كورىنەدى.
ەرتەڭىندە شەشەسى سەرىككە كەشەگىسىن ەسكە تۇسىرۋگە تىرىسىپ،
— سەرىك، مىناۋ ... دەي بەرگەندە
— ا. ال-ما، ات.
— جارايسىڭ، بالام، ا-نى بىلەسىڭ. شەشەسى قۋانىپ كەتتى. سونشالىقتى انىق سويلەمەسە دە، ءسوزدى ءبولىپ-بولىپ ايتسا دا، وسىنىڭ ءوزى زور جەتىستىك بولاتىن. ايىم دامىتۋ جۇمىستارىن توقتاتپادى. ءبىراق، بۇل تالپىنىسى ءار كەزدە ءارقالاي اياقتالاتىن، كوبىنەسە سەرىك بۇعان نازار اۋدارماي، تومەن قاراپ وزىمەن-وزى بولىپ وتىرا بەرەتىن. تەك كەيدە عانا بۇرتيىپ وتىرىپ شەشەسىنىڭ سوزىنە جاۋاپ بەرەدى.
— ال، مىناۋ... ەندى جاڭا ءارىپتى ۇيرەتپەكشى.
— ب، — دەدى بالا اقىرىن.
شەشەسى توسىلىپ قالدى. ول مۇنى كۇتپەگەن ەدى. «سەرىك ب-نى قايدان بىلەدى، ءالى ۇيرەتكەن جوقپىن عوي».
— بۇل — ب، دۇرىس بالام، بارابان، بانتيك.
بالا وزىمەن-وزى وتىر. ءبىر كەزدە كىتاپقا ۇڭىلە ءتۇستى دە س دەگەن ءارىپتى ساۋساعىمەن كورسەتتى.«س»-دەدى. ونىڭ قاسىنداعى ءارىپتى ت دەدى. ايىم تاڭ-تاماشا قالدى. ول ۇلىنان مۇنداي زەرەكتىكتى كۇتتى دەيسىز بە!«قۇداي اۋ، مىناۋ دەگەن عاجاپ قوي، ەشتەڭە بىلمەيدى، ۇيرەنبەيدى دەگەن بالاسى تاڭعالدىرايىن دەگەنى... و، قۇدايىم...» ايەل ءبىر ساتكە وزىمەن-وزى قۋانىپ، تولقىپ-باسىلىپ، «دانىشپانىم مەنىڭ، جانىم بالام»، دەپ ۇلىن ماڭدايدان، بەتىنەن الما-كەزەك ءسۇيىپ جاتىر. ءوزىنىڭ جۇرەگى قۋانىشتان ورەكپي سوعاتىنداي. سويتسە سەرىك بارلىق ارىپتەردى دەرلىك بىلەتىن بولىپ شىقتى. ءبىر كەزدە بارىپ ايىمنىڭ ويىنا سەرىك سياقتى بالالاردىڭ ميىنىڭ ءبىر بولىگى دامىپ، ءبىر بولىگى دامىماي قالۋى مۇمكىن ەكەندىگى تۋرالى وقىعانى ورالدى.
***
ساسكە ءتۇس بولىپ قالعان شاق. دارىگەر قابىلداۋىنان شارشاڭقىراپ شىققان سەرىك ءالسىن-السىن كىبىرتىكتەپ تۇرىپ قالا بەرەدى. ۇلىنىڭ اسپانعا قاراي بەرگەنىن اڭداعان ايىم دا جانارىن جوعارىعا قادادى. اسپان اشىق. ارىرەكتە، بيىكتە قالقىپ جۇرگەن اق شاربى بۇلتتار جەپ-جەڭىل كورىنەدى. ءدال وسى ساتتە ايىم ءوزىنىڭ دە بويىندا كوپتەن بايقالماعان ءبىر جەڭىلدىكتى سەزىنگەندەي بولدى. «ۇلىڭىز بۇرىنعىعا قاراعاندا ءبىراز جاقسارىپ قالىپتى. بۇگىن مەنەن بۇرىنعىداي قورىققان جوق، وزىنە قويىلعان سۇراقتارعا دۇرىس جاۋابىن تاپتى، كادىمگىدەي دامۋ بار. اجەپتاۋىر جەتىستىك! مەن ءسىز سياقتى انالاردىڭ قايراتىنا تاڭعالام ءارى سونشالىقتى ريزا بولام. مۇنىڭ ءبارى وڭاي ەمەس، دەگەنمەن دە بالاڭىزبەن جۇمىستى جالعاستىرا بەرىڭىز» — دەگەن بولاتىن دارىگەر. شىركىن، ءبىر اۋىز ءسوز دەگەن سول!وسى كەزگە دەيىن قانشاما دارىگەرگە بارعانىن، جاقسى دەگەن ءدارىنى ىزدەپ، ۇلى ءۇشىن بىرەسە ماسساجعا، بىرەسە باسسەينگە جازىلعانىن، سەرىك تىڭداپ وتىرماسا دا ۇزاق كەشتەر وعان ارناپ ەرتەگى وقىعانىن دارىگەردىڭ بايقاعانى عوي. جاقسى ءسوزدىڭ قۇدىرەتى اي، دارىگەردىڭسوزىنەن كەيىنايىمنىڭ كەۋدەسىندە كۇي وينايتىنداي، كۇننىڭ شاپاعى تەك اينالانى نۇرلاندىرىپ قويماي، تروتۋار جيەگىندەگى اعاشتارعا، ايالدامالارعا، بۇكىل قالاعا عانا ەمەس، مۇنىڭ جانىنا دا شۋاعىن مولىنان توگىپ تۇرعانداي كورىندى. ايتەۋىر، كوڭىلى الابۇرتىپ، الدا بولار ءبىر قۋانىشتى سەزەتىندەي. نەگە ەكەنىن، ايىمنىڭ وسى ءسات ەنەسىنە تەلەفون شالعىسى كەلدى. سەرىكتىڭ جەتىستىگىن، ناعىز ءمۇسىنشى بولعالى تۇرعانىن، ارىپتەردى تانيتىنىن،بۇرىنعىداي اۋزىنىڭ سۋى اعىپ جىلاي بەرمەيتىنىن، سۋرەت سالۋعا دا ىنتاسى بارىن ايتىپ قۋانتسا قايتەدى؟ «اجەسى عوي، ساعىنسا ساعىنىپ جۇرگەن شىعار». ءدال وسى ساتتە كوڭىلىندە ەنەسىنە ەشقانداي وكپە-رەنىشى قالماعانىن اڭعارعانداي بولدى ول. «ۇلكەن كىسى عوي، وعان رەنجىپ نە تابام، ۇلىم جاقسى بولىپ كەتسە بولدى ماعان، باسقاسى ونىڭ قاسىندا تۇك ەمەس» دەپ ويلادى.
سەرىك ۇيگە كىرۋگە اسىقپادى. ەسىك الدىندا ويناپ جۇرگەن بالالاردىڭ ءبىرىنىڭ قولىنداعى باتپىراۋىقتان كوزىن الماعان كۇيى سىلەيىپ تۇرىپ قالىپتى. ۇلىنىڭ قالاۋىن تەز تاپقانىنا قۋانعان شەشەسى وعان دا ءدال وسىنداي باتپىراۋىق ساتىپ اپەرىپ قۋانتقانشا اسىقتى. شەشەسى وزىنە بالالاردىڭ قولىنداعىداي باتپىراۋىق ساتىپ اپەرگەندە بالانىڭ جانارىندا ءبىر ۇشقىن پايدا بولدى. بۇل وتكەندەگى دەلفيندى كورگەندەگىدەي، ءدال سول قۋانىش وتى بولاتىن. قۇنجىڭ-قۇنجىڭ ەتىپ، باتپىراۋىعىن ماناعى بالالار سەكىلدى تەزىرەك ۇشىرىپ كورمەكشى. «قۇداي اۋ، مىناۋ مەنىڭ سەرىگىم بە، باتپىراۋىقتى جاقسى كورەتىنىن بىلسەمشى، الدەقاشان اپەرەتىن ەدىم عوي، قۇلىنىم اۋ»... دەيدى شەشەسى ىشىنەن ەلجىرەپ. «باتپىراۋىعىڭ نە، ۇلىمدى قۋانتۋ ءۇشىن مەن نەدەن ايانىپ قالادى ەكەنمىن». ايىم بۇرىن قايدان ءبىلسىن، باتپىراۋىق دەگەنىڭ ءتىپتى دە وپ-وڭاي ۇشىرا سالاتىن دۇنيە ەمەس ەكەن. باسىندا ەكەۋى بىردەي تەرلەپ-تەپشىپ اۋرەلەنىپ، ونىڭ ۇزىن جىپتەرىن شاتىستىرىپ الەك بولدى. ءبىر كەزدە ايتەۋىر، رەتكە كەلتىردى اۋ. ۇلى باتپىراۋىعىن ۇشىرعانشا اسىق. بالاسى ارى-بەرى جۇگىرىپ، باتپىراۋىقتىڭ جەلدىڭ ەكپىنىمەن جەلبىرەگەنىنە ءماز بولدى. ۇلىنىڭ قۋانىشىنا ايىم دا ءماز. ءبىر كەزدە باتپىراۋىقتىڭ ءجىبى سەرىكتىڭ قولىنان شىعىپ كەتتى دە، كەۋ-كەۋلەگەن جەل ونىتىك كوتەرە ءتۇسىپ بيىككە ۇشىرا جونەلدى. باتپىراۋىق ءوز بەتىمەن الدەقايدا، الىسقا ۇشىپ بارادى. ونىڭ سارى جولاقتارى كوزگە بايقالماي، ءبىرىڭعاي كوك ءتۇستى بولىپ كورىنەدى. ۇلى جاڭا عانا قولىنا ۇستاعان ويىنشىعىنان ايرىلىپ قالعانىنا جىلار ما ەكەن دەپ ۋايىم ەتكەن ىشىنەن. اناسى ءدال ءقازىر ۇلىنىڭ كوڭىلى تۇسپەۋى ءۇشىن قانداي امال بار بولسا، سونى جاساۋعا دايىن ەدى.
— مەنىكى! — دەپ قۋاندى سەرىك باتپىراۋىعىن نۇسقاپ. ول بۇل ءسوزدى اپ-انىق ايتتى.
— اينالايىن، سەنىڭ باتپىراۋىعىڭ! كوردىڭ بە، الىسقا ۇشتى! — دەدى شەشەسى مەيىرلەنىپ.
ول ۇلىنا قاراعان كوزدەرىنە اپ-ساتتە جاس ۇيىرىلگەنىن بايقامادى. باتپىراۋىق كوك جۇزىندە قالقىپ ءجۇزىپ بارا جاتتى. سەرىكتىڭ باتپىراۋىعىنا اۋلاداعى باسقا بالالار دا قاراپ تۇردى.
You Might Also Like
-
ەسىك اشىلعان بويدا تەمەكىنىڭ ءيىسى لاپ قويدى. ەسىك كوزىندەگى قىز بۇلارعا كەشكى ساعات وندا شوۋ-باعدارلاما بولاتىنىن ايتتى.
