InfoHub Logo

مال ەتىن مۇشەلەۋدى بىرەۋ ءبىلىپ، بىرەۋ بىلە بەرمەيدى. سول جونىندە اڭگىمە بولعاندا ەتنوگراف س. قاسيمانوۆ بىلاي دەگەن ەدى: ەتتىڭ ءار ءتۇرلى مۇشەلەرى، ولاردىڭ وزىنە ءتان قازاقشا اتاۋلارى قالىپتاسقان. سولاردىڭ نەگىزگىلەرى مىنالار:

— باس (ءىرى قارادا ەكى شەكە)؛

— جاق (ۋاق مالدا تىلىمەن تۇتاس جۇرەدى. ءىرى مالدا جاق ەكىگە ايىرىلىپ، ءتىلى بولەك مۇشەگە سانالادى)؛

— جاق ەت، ۇرت ەت (ءىرى قارادا بولەك الىنىپ، قازانعا دا بولەك تۇسەدى)؛ مويىن (6 بۋىن، بۇل قوناققا، سىيلى ادامدارعا ارنالعان مۇشەلى تاباققا سالىنبايدى)؛

— مويىن ەت (ءىرى قارادا بولەك سىلىنىپ الىناتىن ەت. قۋىرداق قۋىرىلادى)؛

— بۇعانا (ەكى جاقتا 3 تالدان — 6 تال. مۇشە ورنىنا سانالادى)؛ قارا قابىرعا (6 تال، مۇشەلەرمەن بىرگە ءور ۋاقىتتا تاباققا سالىنا بەرەدى)؛

— سۇبە قابىرعا (ەتەگىمەن الىنعان 6 تال. تاڭداۋلى مۇشەلەردىڭ ءبىرى)؛ قازى (سەمىز جىلقىدان 20 قازىعا دەيىن اينالدىرىلادى. ونىڭ كەيبىرەۋى قابىرعاسىز ءتىلىنىپ، باسقا مالدىڭ ىشەگىمەن اينالدىرىلادى)؛

— تەلشە قازى (جىلقىنىڭ سۇبەسى. تەلشەنى سۇرلەمەي جاس كۇيىندە اسادى)؛

— ءتوس (كۇيەۋلەر، كەي جەردە قىز-كەلىنشەكتەر ءۇشىن تاڭداۋلى مۇشە)؛ ءتوس ەت (جىلقى، سيىردا وسىلاي دەپ اتالادى. كەسەك ەتتەردىڭ تاڭداۋلىسى، كوبىنە قۋىرداق قۋىرىلادى، سۇرلەنەدى)؛

— توستىك، ءتوسقاسقا (قويدا وسىلاي اتالادى، تەرىسىمەن ىستىككە شانشىپ، وتقا قاڭتاپ جەيدى، سالقىن اس رەتىندە دە پايدالانۋعا بولادى)؛

— ءتوسقالداق (ەشكىدە وسىلاي اتالادى. قوي مەن ەشكىنىڭ توستىكتەرىن ءتوسقاسقا، ءتوسقالداق دەپ تە اتايتىن جەرلەر بار)؛

— ءتوس ەتەگى (قوي، سيىردا وسىلاي اتالادى، قاراپايىم كەسەك ەت)؛ كەڭىردەك (ادەتتە سوعىم سويعان كىسىنىڭ مويىن ەت جىبەرىپ العان «قول-كەسەرىن» دە كەڭىردەك دەيدى. ونى جاستاي اسادى)؛

— اۋىز ومىرتقا (سوعىم سويعان كۇنى تاباققا مىندەتتى تۇردە تۇسەتىن مۇشە)؛

— قارجىلىك (كورى جىلىك دەپ تە اتايدى. ءار مالدا ەكى-ەكىدەن بولادى. جىلىك مۇشەسىنە كىرەدى)؛

— قارجىلىكتىڭ ويىندى ەتى (ءىرى قارادا بولادى. ونىڭ كارى جىلىكتىڭ ايدار ەتى دە دەيدى (2 بولەك). كوبىنەسە قۋىرداققا ارنالعان؛ ورتان جىلىك (2) — مۇشەلى جىلىك؛ ورتان جىلىكتىڭ ويىندى ەتى (2). جۇمساق ەت؛

— جاۋىرىن (2) — جىلىكتەردىڭ ىشىندەگى تومەنگى دارەجەلىسى؛ جاۋىرىننىڭ قاقپىش ەتى (2) — كەسەك ەت سانىنا كىرەدى؛

— اسىقتى جىلىك (2) — جامباستان سوڭعى تاڭداۋلى مۇشە؛ — اسىقتى جىلىكتىڭ ايدار ەتى (2)، ۇساق مالدا جىلىگىمەن بىرگە كەلەتىن مايلى ەت؛

— توقباق (توقباس) جىلىك (2) — قولدا بولاتىن جىلىك؛    

— توقباق جىلىكتىڭ ويىندىسى (2)، ونى توبىق ەتى دەپ تە اتايدى؛

— جامباس (2) — ءىرى مالدىڭ ءار جامباسىن ەكىگە ءبولىپ اسادى. قويدىڭ، ەشكىنىڭ جامباسى تۇتاس بولادى. ۇساق مالدىڭ ەڭ تاڭداۋلى مۇشەسى؛

— جايا (ءىرى مالدا). سۇرلەيدى، قاقتاپ كەپتىرەدى؛

— جايانىڭ ەتى (ءىرى قارادا). ونى 4، 5، 6 ءبولىپ اسۋعا، سۇرلەۋگە بولادى؛ بەلدەمە (قوي-ەشكىدە). ونى بەلدەمشە، مىقىن، ۇشا دەپ تە اتايدى. تاڭداۋلى مۇشەگە جاتادى؛

— جالپاق ومىرتقا (ءىرى قارانىڭ بەلدەمەسى). تاڭداۋلى مۇشەگە جاتادى. سۇرلەۋگە بولادى؛

— بالەكەي ومىرتقا (قۇل ومىرتقا دەپ تە اتايدى). كىشى دارەجەلى ومىرتقا؛

— ۇزىن ومىرتقا (6). مۇنى دا كەيدە ۇشا دەيدى، جالپاق ومىرتقاعا تەڭ، سۇرلەنەدى؛

— ارقا (ومىرتقا) — قوي-ەشكىدە التاۋ. مۇنىڭ ەتى وتە جۇمساق، سوندىقتان ونى كوبىنەسە ميپالاۋعا تۋرايدى؛

— جۇرەك — كوبىنەسە قىز-كەلىنشەككە، بالالارعا بەرىلەتىن مۇشە؛

— ۇلپەرشەك — جۇرەك قابىنا سالىنعان، جۇمىرلاردىڭ ءبىرى؛

— باۋىر — سەمىز مايلى ەتكە، اسىرەسە قۇيرىققا قوسىپ جەۋگە جاقسى؛

— كوك باۋىر (تالاق). وتقا كومىپ، اسىپ، تاباعا پىسىرەدى؛

— باۋىرەت (ءىرى مالدا) — اسىپ، قاقتاپ جەۋگە، قۋىرۋعا، جورگەمگە قوسۋعا بورشا جاساۋعا ءتيىمدى سانالعان؛

— بۇيرەك (2) — بالالار سىباعاسى؛

— كىسىگە — جىلقىنىڭ جۇرەك مايى. جۇمىرلاردىڭ ءبىر ءتۇرى؛

— ۇلتابار — ۇساق مالدىڭ تاڭداۋلى، ەڭ مايلى مۇشەسى. ەشكىنىڭ جامباسىمەن بىرگە تاباققا تۇسەدى؛

— قارتا (جىلقىدا) — جىلقى ەتىنىڭ تاڭداۋلى مۇشەسىنىڭ ءبىرى؛

— قيما (سيىردا) — سيىردىڭ مايىمەن اينالدىرىپ، شۋماقتاعان توق ىشەگى؛

— توق ىشەك (قوي، ەشكىدە) — ونىڭ ەت، وكپە، شاجىرقاي قوسىپ ورمەلەگەن ءتۇرىن «جورگەم» دەيدى؛

— تىك ىشەك — توق ىشەكتىڭ ۇشى. قوناق تاباعىنا سالىنبايدى؛ جەلىن (جەلىن ماي). ۋىزعا قوسىپ اسىلادى؛

— وركەش (2) — تۇيەنىڭ ماي جينايتىن مۇشەسى. ونى كوبىنەسە شىجعىرادى؛

— قومدىق (2) — تۇيەنىڭ مۇشەسى. بۇل دا شىجعىرىلادى؛

— قارىن — جاس قارىن سەمىز قويدىڭ ەتىمەن بىرگە تاباققا تۇسەدى. قۋىرىلادى. جىلقى قارىنى قارتا ورنىنا باس تاباققا دا سالىنادى؛

— وكپە — سىي تاباققا تۇسپەيدى، قۋىرداققا جارامدى؛

— وڭەش — سىيلى مۇشە سانالمايدى، وعان تۇز، بۇرىش سالىپ، مايلى ەت تىعىپ تۇيرەپ پىسىرگەن؛

— جال (6 كەرتپە) — جىلقى ەتىنىڭ تاڭداۋلى مۋشەسى. ول كوبىنەسە سۇرلەنەدى؛

— سيراقتار (قوي-ەشكى سيراعىن، كەيدە تايىنشا-تورپاقتاردىڭ سيراعىن ۇيتەدى. بالالار سىباعاسى)؛

— جالبىرشاق قارىن (سيىردا) — قىز كەلىنشەكتەر سىباعاسى؛

— تاز قارىن (جىلقىدا) — قىز-كەلىنشەكتەر سىباعاسى؛ قارىن (بارلىق مال تۇلىگىندە) — قىز-كەلىنشەكتەر سىباعاسى؛

— بۇيەن (بۇيەندەرگە ماي، ەت تىعىپ تۇيرەپ، ءاسىپ، مەڭىرەۋ، جۇمىر، تۇيمەش دەيتىن تاعامدار جاساعان) — كوبىنەسە قىز-كەلىنشەكتەر سىباعاسى.

---