عۇمىرناما
وتكەن عاسىردا-اق ءوزىنىڭ تەرەڭ فيلوسوفيالىق كوزقاراسىمەن دە، ەركىندىكتى اڭساعان اساۋ جىرىمەن دە تۇركى الەمىنە قاتتى اسەر ەتكەن شورتانباي مۇراسى XX عاسىردا سان داۋعا ءتۇسىپ، بار عۇمىرىن جىكتەپ ايتاتىن كەشەگى اۋىلداعى دۋالى اۋىز قاريالاردان ءومىر جولى تولىق جازىلىپ تا الىنبادى.
اقىننىڭ ناعاشى جۇرتى ءبىر كەزدە عابيدەن مۇستافين عاپا جازىپ ەسكەن قاريا دا، ونىڭ بالاسى ءابدى سادىقتا ۇنەمى كەلدى. بۇل تۇبەگەيلى ويدى جەتكىزۋشى ارامىزداعى كوزى ءتىرى قارت ۇستاز جۇماتاي قۇتجان تەگى ەكەنىن دە ايتا كەتەلىك.
شورتانباي تۋرالى العاش مالىمەتتى 17-18 جاسىندا ونىڭ اتقوسشىسى بولعان ابەۋ اقساقال، كوپجان بايمەن ۇلى بەرسە، كەيىندە ەسكەن جىرشىدان، تولعاۋلارىن ايتقانى ءۇشىن جيىرما جىلعا جۋىق عۇمىرىن ساياسي لاگەردە وتكىزگەن اناربەكتەن، توقسانعا كەلىپ كوز جۇمعان قازي اقىننان العان ەدىك.
كۇنى بۇگىنگە دەيىن قوجانىڭ ءبارى قاراتاۋدان دەگەن سارىنمەن ونىڭ تۋعان جەرى تۋرالى دا جاڭساق پىكىر قالىپتاسقان. شورتانبايدىڭ اناسى كىم ەكەنىن، ناعاشىسىنىڭ اتىن بىلە بەرمەيتىن، اكەسى قاناي تۋرالى ەش دەرەگى جوق ادامداردىڭ جاڭساق پىكىرى جۇرتتى شاتاستىرادى.
XVII عاسىردا شۇبىرتپالى رۋى ارقاعا قونىستانا الماي، سىر بويىن مەكەن ەتىپ جۇرگەندە شورتانبايدىڭ بابالارى سول رۋمەن قىز الىسىپ، ارالاسىپ بىرگە كوشىپ جۇرگەن. اقىننىڭ اكەسى قاناي ارقاداعى ايىرتاۋدى (اقادىر ماڭى) مەكەن ءوتىپ، سارىم ىشىندەگى ناقىپ قوجانىڭ قىزى شۇكىمانعا ۇيلەنەدى. ناقىپ — وسى دەرەكتەردى ايتۋشى ەسماعانبەت قاريانىڭ ۇلكەن اكەسى. ناقىپ قوجانىڭ ۇلكەن قىزى گۇلىم جان كور ءسان بيداي تەگى بازارعا تۇرمىسقا شىققان. گۇلىم جان اقىلدى دا وتكىر ادام بولعان. ونان كۇيەۋى بازار دا ىعىپ وتىرادى ەكەن.
بازار
حان الدىنا بارعاندا
حان تاپپاعان ءمىنىمدى.
بي الدىنا بارعاندا
بي تاپپاعان ءمىنىمدى.
گۇلىم جاننىڭ الدىندا
كورمەي-اق قوي كۇنىمدى.
دەگەن. گۇلىم جاننىڭ مازارى بوساعا ستانساسىنا جاقىن. بايبىشەنىڭ ءوزى ۇستاعان كەبەجە، ساندىقتارىنىڭ بەتى مازاردىڭ ماڭدايشاسىنا قوندىرىلعان. شورتانبايدىڭ اكەسى قاناي وسى ماڭداعى — بۇگىندە قاناي بۇلاعى اتانعان جەرگە بۇلاق سۋىن بۇرىپ، ەگىن سالعان. ەگىن ارىعىنىن، ءىزى ءالى سايراپ جاتىر. وسى مالىمەتتى العاش ايتقان شورتانباي ءۇشىن 18 جىل تۇرمەدە وتىرعان اناربەك جىرشى — بازاردىڭ نەمەرەسى. بازار — شورتانبايدىڭ اكەسى قانايمەن تۋعان باجا.
اقىننىڭ ءوزى دە بەس اتا ىشىندەگى قويانشى تاعاي — سارىمنىڭ ءبىر قىزىنا ۇيلەنسە (قازىرگى ۇلكەندەر ونى جىكتەپ ايتا الماي وتىر)، بالاسى ايازبايدى جانعۇتتىنىڭ قاسەننىڭ قىزىنا، الدا بەرگەنىن ەسبايدىڭ نەمەرەسىنە ۇيلەندىرىپ، قىزى ءباتىشتى ءبورى باي اقپان بايعا تۇرمىسقا ۇزاتقان. ال جالعىز قارىنداسى قالا ۇلىنى كەزىندە كارسان — قوزى ب ا ق بەيسەن دەگەنگە بەرگەن ەدى. ودان تۋعان كارى بەك كۇيشى بەلسەندىلەردىڭ قولىنان قازا تاپقان.
قاسەن قىزىنا ۇيلەنگەن ايازباي اكەسىنەن بۇرىنىراق 70-جىلداردىڭ ورتا شەنىندە قازا بولعان. ونان زۇلمات زاماننان ەتىپ بىزگە جەتكەن تۇقىم جوق.
مىنە، وسى تۇستا الپىستى القىمداپ قالعان شورتانباي ويىل، قوستاناي، قىزىلجار، كەرەكۋ، سەمەي، جەتىسۋ، شۋ ءوڭىرىن ارالاپ، ەل مۇڭىن جىرلاپ، ناسيحاتىن ايتۋدان ءبىر تانباعان. ونىڭ 1881 جىلعى سەمەي ساپارى دا وسىنىڭ ءبىرى ەدى. بارارىندا دا، قايتارىندا دا قارقارالىعا سوعىپ، قۇنانباي اۋىلىندا بولادى. اۋىلعا كۇنشىلىك جول قالعاندا تۇندە دالاعا تۇنەگەن ەكەن، سوندا دۇنيەدەن قايتارى تۋرالى ايان بەرىلىپتى دەيدى قاريالار. ايازباي توعانىنداعى ءوز ۇيىنە جەتە الماعان اقىن ءارى دوسى، ءارى قۇرداسى جانعۇتتىنىڭ ۇيىندە بولاشاقتى بولجاعان جىرىن ايتا وتىرىپ، دۇنيەدەن كوشەدى.
شورتانباي جاقسى جاكەڭە ءوزىن ناعاشى ىبىرايىمنىڭ مازارى ىرگەسىنە جەرلەۋىن تاپسىرىپ، ەرتەڭ ەرتەمەن جاكەڭ ءقابىرىنىڭ باسىنا كەلسە، رۋحى بۇل ماڭنان كەتىپ بارا جاتقانىنىڭ كۋاسى بولارىن دا ايتىپتى.
اقىن ءقابىرى باسىنا ازىرشە مازار سالماۋىن، ونى ءبۇلدىرىپ تاستار زامان دا بولاتىنىن، كەيىنگى ۇرپاقتار تۇسىندا عانا رۋحى كوتەرىلەتىنىن، سول ۇرپاقتار ءقابىرىن قامقورلىققا الارىن ەسكەرتىپ كەتكەن ەكەن.
شورتانباي دوسىنىڭ بار ايتقانىن كوزى كورگەن جاقسى جاكەڭ كەلەر جىلى مەكەگە قاجىلىق ساپارعا شىعىپ، سوندا — مەكەدە دۇنيەدەن قايتقان. جانعۇتتى ءارى دوسى، ءارى قۇرداسى شورتانباي قازاسىن ونىڭ وتباسى، بالا - شاعا بىلاي دەپ ەستىرتكەنىن اناربەك جىرشىدان العان ەدىك:
اللانىڭ ءبىر مەكەنى
ءتۇر تاعى ەدى، شورتانباي اۋليەنىڭ ۇرپاعى ەدى. مۇڭداس بالا جاستان بىرگە وسكەن — جاقسىعا جول ۇشىندە اجال كەلدى.
ەلى مەن جەرىنىڭ مۇڭىن جىرلاپ، قولىنان كەلگەنىنشە قامقورى بولعان اقىن رۋحى كوتەرىلەر زامان دا، ونىڭ ويلى، ىرىستى مۇراسىن دارىپتەر ۇرپاق تا دۇنيەگە ەندى كەلگەندەي. ۇلى اقىننىڭ ارمانى ورىندالا بەرگەي.
You Might Also Like
-
مال ەتىن مۇشەلەۋدى بىرەۋ ءبىلىپ، بىرەۋ بىلە بەرمەيدى. سول جونىندە اڭگىمە بولعاندا ەتنوگراف س. قاسيمانوۆ بىلاي دەگەن ەدى: ەتتىڭ ءار ءتۇرلى مۇشەلەرى، ولاردىڭ وزىنە ءتان قازاقشا اتاۋلارى قالىپتاسقان. سولا...
