InfoHub Logo

فرانسيا ءباسپاسوزىنىڭ قارلىعاشى رەتىندە 1604 جىلى جارىق كورگەن «گازەت فرانسۋاز» باسىلىمىن ايتامىز. وسى باسىلىمنىڭ ءىزىن جالعاپ ارتىنشا جارىق كورگەن «فرانسۋز مەركۋريي» گازەتىن دە ايتىپ كەتپەسكە بولماس. جالپى العاندا الەمدەگى ەڭ العاشقى جۋرنال - فرانسيا مەملەكەتىندە جارىق كورگەن. ول «جۋرنال دە ساۆان» دەپ اتالاتىن باسىلىم ەدى. ءار ەلدە باسپا ءسوز سان قيلى  قيىندىقتاردى باسىنان وتكەرگەنى بەلگىلى. ال فرانسيا ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىندا دۇربەلەڭ ۋاقىت 1629 جىلعى ليۋدوۆيكتىڭ سەنزۋرا تۋرالى زاڭ شىعارۋىمەن كەلگەن ەدى. جالپى «سەنزۋرا» دەگەنىمىز ءسوز بوستاندىعىنا تىيىم سالۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. كەز كەلگەن جاريالانۋى ءتيىس اقپارات، ماقالا، حابار-وشار -بارلىعى دەرلىك قاتاڭ سۇزگىلەۋدەن وتەدى. بيلىك ءوز قاراماعىنا جاندايشاپ جۋرناليستەرد تارتىپ، تىكەلەي وزدەرى قالاعان تاقىرىپتا ماقالا جاريالاتىپ وتىرعان. دەگەنمەن سەنزۋرا بولعاننىڭ وزىندە مۇقىم ەل اراسىندا شىندىق دەپ شىرىلداعان باسپا ءسوز ادامدارى  كوپ بولعان. فرانسيادا باسپاسوزدە جىبەرگەن قاتەلىك دەگەن ايىپپەن 869 ب ا ق وكىلى 1660-1756 جىلدارى باستيليادا قاماۋعا الىنعان. باستيليا – ول مونارحيا قارسىلاستارىن قاماۋعا الاتىن اباقتى.

بەرتىن كەلە فرانسيا ريەۆوليۋسياسى  جىلدارى جۋرناليستەر پىكىرى قوعامنىڭ مىنبەرىنە اينالعان. 1789-1799 جىلدارى بولعان فرانسيا ريەۆوليۋسياسى باسپاسوزگە ايرىقشا اسەر ەتتى. وي بوستاندىعىنا شەك قويىلمايتىنى جونىندە قاۋلى شىعىپ، ناتيجەسىندە ريەۆوليۋسياعا دەيىن  بار–جوعى 27 گازەت شىققان بولسا، ريەۆوليۋسيادان كەيىن 250-گە دەيىن باسىلىمدار شىعا باستاعان.

باق-تىڭ قوعامداعى ىقپالى ەداۋىر ارتتى. جۋرناليست كاميل دەمۋلەن: «بۇرىنعى رەجيم تۇسىنداعى ليستوكتار  تەك اۋا-رايىن جازاتىن. بۇگىنگى جۋرناليستەر –قوعامدى بيلەۋشىلەر» دەپ باسپاسوزدەگى وڭ وزگەرىسكە سيپاتتاما بەرگەن. باسپا ءسوز قوعامعا باعىت باعدار بەرۋشى بولا باستادى. باستيليا الىنعاننان كەيىن «پاريج ريەۆوليۋسياسى» گازەتى جارىق كوردى. گازەتتىڭ اتاۋىنىڭ ءوزى بيلىككە قارسى باعىتتا ەكەنىن اڭعارتادى. «ۇلىلاردىڭ ۇلى بولىپ جۇرگەنى ءبىزدىڭ بۇگىجىكتەگەنىمىزدەن. ەڭسەمىزدى كوتەرەيىك!» دەپ ۇرانداتىپ باسپاسوزگە جاڭا ءبىر دەم بەرگەندەي بولدى.  

فرانسيا باسىلىمدارى «ساياسي»، «ارناۋلى»، «ەكونوميكالىق»، «ستاتيستيكا» سىندى ءبىرقاتار  سالالارعا ءبولىندى. سونداي-اق، «اشەتت»، «ەرسان»، «پرەسس دە لا سيتە»، «ەكسپانسون» سىندى باسپا ءسوز مونوپوليالارى بولعان. مونوپوليالالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ بەدەلدىسى دەپ روبەرەت ەرسان نەگىزىن سالعان «ەرسان» توبىن ايتۋعا بولادى. ول فرانسيانىڭ 58-گە جۋىق باسىلىمىن ۋىسىندا ۇستاعان بەدەلدى مونوپوليا بولعان.

تەلەجۋرنالدار تاريحىنا توقتالاتىن بولساق كوشباسشىسى رەتىندە و«تەلە-7 جۋر» جۋرنالىن ايتامىز. تەلەكورەرمەندەرگە  حابار تاراتىپ قانا قويماي، سول تاقىرىپتاردى تالقىلاۋدا الدىنا جان سالماعان. سونداي-اق، ەرەكشە تەلەجۋرنالدىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى بولىپ «تەلەراما» جۋرنالى سانالادى. ول سىني ماتەريالدار جاريالاۋىمەن ەرەكشەلەندى ءارى زيالى وكىلگە ارنالعان ەليتالىق باسىلىم بولدى.

عىلىمي جەتەكشىسى:مايكوتوۆا ع. ت. ، ف. ع. ك. ، دوسەنت،  ءالىم ءا، . ا. ، اعا وقىتۋشى.

---