فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق
بيولوگيا ساباعىندا فۋنكسيونالدى ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ
سەمەي قالاسىنىڭ №7 جوبب مەكتەپ-ليسەيى
بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى: ارعىنوۆ قازبەك ورالبەك ۇلى
«فۋنكسيونالدى ساۋاتتىلىق» وقۋشىنىڭ مەكتەپتەگى العان ورتا ءبىلىمىنىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندە جانە بولاشاقتاعى كوپ قىرلى قىزمەتىندە كەزدەسەتىن تۇرمىستىق قوعامدىق، الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق پروبلەمالاردى شەشۋدە تابىستى قولدانا الۋىن قامتاماسىز ەتەدى. فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتتەرىنىڭ دەڭگەيىن جانە وقۋشىلاردىڭ ءونىمدى جۇمىسىنىڭ كورسەتكىشىن ءبىلىم دەڭگەيى رەتىندە قاراستىرادى. بۇل دەڭگەي ءومىردىڭ ءارتۇرلى سالاسىنداعى تاپسىرمالاردى شەشۋدە مەكتەپتىك ءبىلىم مازمۇنىنىڭ قولدانبالىق سيپاتىنا جانە وقۋشىلاردىڭ يگەرگەن بىلىمىنە نەگىزدەلەدى.
بيولوگيا ساباقتارى وقۋشىلاردىڭ مادەنيەتىن،ويلاۋ ينتەلەكتۋالدى داعدىلارىن سونىمەن قاتار فۋنكسيونالدى ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. بۇل جۇمىستاردا بەرىلگەن ماتەريالدار وقۋشىلاردىڭ ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى فۋنكسيونالدى ساۋاتتىلىعىنا تالداۋ جاساۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ قالىپتاسقان وقۋ – ءبىلۋ قۇزىرەتتىلىگىنىڭ ولشەم بىرلىگى رەتىندە قولدانۋعا بولادى.
فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتتەرىنىڭ دەڭگەيىن جانە وقۋشىلاردىڭ ءونىمدى جۇمىسىنىڭ كورسەتكىشىن ءبىلىم دەڭگەيى رەتىندە قاراستىرادى. بۇل دەڭگەي ءومىردىڭ ءارتۇرلى سالاسىنداعى تاپسىرمالاردى شەشۋدە مەكتەپتىك ءبىلىم مازمۇنىنىڭ قولدانبالىق سيپاتىنا جانە وقۋشىلاردىڭ يگەرگەن بىلىمىنە نەگىزدەلەدى. سوندىقتان، قوعامداعى ومىرلىك پەن پراكتيكالىق ىس-ارەكەتتەردىڭ داعدىلارى مەن الەۋمەتتىك ءىس- تاجىريبەنى مەڭگەرۋ ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋ بارىسىندا نەگىزگى جانە پاندىك قۇزىرەتتىلىكتەرى قالىپتاسۋى ءتيىس. مەكتەپتىڭ الدىندا تۇرعان ۇلكەن ماسەلە – شىنايى ومىرگە بەلسەندى، الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى، وي – ءورىسى كەڭ، ساۋاتتى، تانىمدىق ارەكەتكە قىزىعۋشىلىعى مول وقۋشى ءبىلىمنىڭ قولدانبالىلىعىن دامىتۋدى قامتاماسىز ەتۋ.فۋنكسيونالدى ساۋاتتى بولۋ ءۇشىن وقۋ جانە جازۋ، جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىنداعى،ماتەماتيكالىق، كومپيۋتەرلىك وتباسىلىق ءومىر،دەنساۋلىق جانە تاعى باسقا ساۋاتتىلىقتار قالىپتاستىرۋ قاجەت سونىڭ نەگىزىندە ومىرلىك داعدىلار قالىپتاسادى. جالپى ادام بالاسى ەستۋ، كورۋ، ۇستاپ كورۋ، سەزۋ جانە يىسكەۋ ارقىلى ەستە ساقتايدى. كەيبىر وقۋشىلار جازباشاعا، كەيبىرى اۋىزشاعا قابىلەتتى بولىپ كەلەدى. بيولوگيا ساباقتارى وقۋشىلاردىڭ مادەنيەتىن،ويلاۋ ينتەلەكتۋالدى داعدىلارىن سونىمەن قاتار فۋنكسيونالدى ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. بۇل جۇمىستاردا بەرىلگەن ماتەريالدار وقۋشىلاردىڭ ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى فۋنكسيونالدى ساۋاتتىلىعىنا تالداۋ جاساۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ قالىپتاسقان وقۋ – ءبىلۋ قۇزىرەتتىلىگىنىڭ ءححى عاسىرداعى ءبىلىم جانە عىلىمنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى. ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ ءىس–ارەكەتىنىڭ بايلانىسىن ءار ءتۇرلى كەزەڭدەردە فۋنكسيونالدى ساۋاتتىلىعىنىڭ قالىپتاسۋىن ماقساتتىلىق، جوسپارلاۋ، شەشىم قابىلداۋ، ورىنداۋ، ناتەجيەگە باعا بەرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. بيولوگيا ساباقتارىندا العاشقى ساۋاتتىلىقتىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرىمەن جۇزەگە اسادى.
1. ماقسات قويۋ. وقۋشى ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋ، تىرەك – كونسپەكتىسىن قۇرۋ، باعدارلانعان سۇراقتار قۇراۋ، سىزبانۇسقانى، سۋرەتتەردى وقۋ، جاڭا تەرميندەرمەن جۇمىس ىستەۋ، تۇسىنىكتەردىڭ جۇيەلىگىن قۇرۋ جانە الگوريتىمىن انىقتاي ءبىلۋ.
2. جوسپارلاۋ كەزىندە مىندەتتەر قويىپ،پروبلەمالارعا تالداۋ جاساۋ. ول ءۇشىن اقپارات كوزدەرىن تاڭداۋ قاجەت.
3. شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن اقپاراتتاردى پايدالانىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزۋ.
4. ورىندالۋى.ول ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ وبەكتىسىمەن جۇمىس ىستەي وتىرا ورىنداۋ جانە ونى وڭدەۋ.
5. ناتيجەلەردى باعالاۋ ءۇشىن جاسالعان جۇمىستارعا تالداۋ جاساۋ جانە ەگەر قاتەلىكتەر بولسا سەبەپتەرىن انىقتاۋ، وزىندىك تالداۋ، وزىندىك باعالاۋ جاساۋ.
6. ءبىلىم وبەكتىسىمەن جاسالعان جۇمىس ناتيجەلەرىن قورعاۋ جانە ناتيجەلەردى باعالاۋعا قاتىسۋ.
وسى كەزەڭدەر ارقىلى وقۋشىنىڭ ءىس–ارەكەتى انىقتالادى. وقۋشى ءبىلىم الىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ءبىلىمدى الۋ قۇرالدارىمەن قارۋلانۋ قاجەت. بۇنداي ساباقتار ارقىلى وقۋشىنىڭ ءوزىن – ءوزى باقىلاۋ كارتاسىنىڭ كومەگىمەن قانشالىقتى ينتەلەكتۋالدىق، ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە كوممۋنيكاتيۆتىلىك مەڭگەرگەن دەڭگەيىن انىقتاۋعا بولادى. ءسويتىپ، وقۋ ءۇردىسى كەزىندەگى كەمشىلىكتەردى، العا باسۋشىلىقتاردى انىقتاي وتىرا قاي جەردە قاتەلىكتەر جىبەرىلدى،نەنى قايتالاۋ كەرەكتىگىن تۇسىنەدى. تومەندەگى كەستە بويىنشا سىنىپتاعى وقۋشىلاردىڭ دەڭگەيىن انىقتاۋ ارقىلى ساباقتىڭ بارىسى كەزەڭدەرىندە فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتىڭ دەڭگەيلەرىن انىقتاۋعا بولادى. جالپى وقۋدىڭ بىلىكتىلىك جانە داعدىلارىنىڭ وزىندىك باقىلاۋ دەڭگەيلەرىنىڭ انىقتايتىن كارتاسى. (وقۋشىنىڭ اتى – ءجونى،سىنىبى)
دەڭگەيلەر ءى تاپسىرما ءىى تاپسىرما ءىىى تاپسىرما ءىۇ تاپسىرما
جوعارى
ورتاشا
تومەن
وسىنداي وزىندىك دياگنوستيكا ءار كەزەڭدە جەتكىلىكسىز وقۋ بىلىكتىلىگىمەن جانە داعدىلاردىڭ «قالىس قالعان» جانە ءار كەزەڭدە فۋنكسيونالدى ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ كەزىندە بايقالادى. 6 سىنىپتا وتكىزىلگەن ساباعىم «اشىق تۇقىمدى وسىمدىكتەر». وسى ساباقتى وتكىزۋ بارىسىن تومەندەگىدەي تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى بىلىمدەرىن تەكسەردىم.
№1 تاپسىرما. اشىق تۇقىمدى وسىمدىكتەر بويىنشا يا/جوق جاۋاپتارى ارقىلى كورسەت
1. اشىق تۇقىمدىلار تۇقىمىنان كوبەيەدى، ءبىراق جەمىس تۇزبەيدى يا/جوق
2. اشىق تۇقىمدى وسىمدىكتەر نەگىزىنەن سۇرەكتى بولىپ كەلەدى يا/جوق
3. «سۇرەك» دەگەن - اعاش ءدىڭىنىڭ (ساباعىنىڭ) سۋ وتكىزگىش بولىگى. يا/جوق
4. اشىق تۇقىمدىلاردىڭ گ ۇلى جوق. يا/جوق
5. «قىلقان جاپىراقتى» دەيتىن سەبەبى جاپىراقتارى ينە ءتارىزدى جىڭىشكە. يا/جوق
6. سەكۆويانىڭ بيىكتىگى 110-112 م. يا/جوق
باعالاۋى: «5» - 9، «4» - 7، «3» - 5، «2» - 4 كەم بولسا
№ 2 تاپسىرما. اشىق تەست
اشىقتۇقىمدىلار بولىمىنە جاتاتىن وسىمدىكتەر نەگە «قىلقانجاپىراقتىلار» دەپ اتالادى.
وسى اقپاراتتى قولدانا وتىرىپ ، تومەندەگى قورىتىندىنىڭ قايسىسى دۇرىس.
ا. تۇقىمىنان كوبەيگەندىكتەن.ۆ. جاپرىقتارى جىڭىشكە ينە ءتارىزدى بولعاندىقتان.
س. ماڭگى جاسىل ءتۇستى بولعاندىقتان.
د. جاپىراقتارى بولماعاندىقتان.
جاۋابى :ۆ. جاپرىقتارى جىڭىشكە ينە ءتارىزدى بولعاندىقتان.
№ 3 تاپسىرما. ەسەپ №1.
جاتاعان شىرشانىڭ بيىكتىگى 10 مەتر، ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 300 جىل، سوندا ول بىر جىلدا قانداي بيىكتىككە وسەدى؟
ءار وقۋشى ءوز وتباسىنا ەسەپتەپ شىعارۋعا بولادى.
300ج /10م =30سم
№ 4 تاپسىرما.تانىمدىق سۇراقتار.
1. نەلىكتەن ساناتوريلەر قىلقان جاپىراقتى ورمانداردىڭ ورتاسىنا سالىنادى؟
جاۋابى: بۇل وسىمدىكتەر اۋاعا ميكروپتادى ولتىرەتىن فيتونسيد بولگەندىكتەن اۋاسى شيپالى بولادى.
2. ەكى ءۇيلى وسىمدىك دەپ نەگە ايتامىز؟
جاۋابى: انالىق ءبۇرىنىڭ ءبىر وسىمدىكتە، اتالىق ءبۇرىنىڭ ەكىنشى وسىمدىكتە بولۋىن ايتامىز
3. نەلىكتەن اشىق تۇقىمدى دەپ اتالادى؟ جاۋابى: تۇقىمدارى تۇقىمقابىرشاقتىڭ قويناۋىندا قورعانىششىز، بۇردە اشىق بولىپ جەتىلەتىندىكتەن.
مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرۋدا قاتىسىمدىق، دارا تۇلعاعا باعدارلانعان وقىتۋ جانە سۇراق-جاۋاپ ادىستەرى ارقىلى جۇزەگە اساتىن جاعداياتتىق تاپسىرمالار، سۇحباتتىق تاپسىرمالار، قۇزىرەتتىلىكتەردى قالىپتاستىراتىن تاپسىرمالار ارقىلى كەشەندى جۇرگىزۋدىڭ تيىمدىلىگى جوعارى.
پايدالانعان ادەبيەتتەر:
1. ن.نازاربايەۆ. قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى. جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام. «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى. 10 شىلدە.2012.
2. ە.يمانگالييەۆ. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرۋ جولدارى «ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسى باسشىلارىنىڭ انىقتامالىعى».№ 9 (69) 2012 جىل.6-9 بەت.
3. «بيولوگيا جانە ساۋاتتىلىق نەگىزى» 2014 جىل.№ 4
4. ە.وچكۋر.ر.جۇمابايەۆا «بيولوگيا» ادىستەمەلىك نۇسقاۋ الماتى «مەكتەپ» 2016 جىل.
You Might Also Like
-
ادامنىڭ تاماق ءىشۋ كەزىندە (ەگەر ول ەرەكشە ءدامدى بولىپ كورىنسە) الاتىن ءلاززاتىن ميعا اسەر ەتۋ تۇرعىسىنان ماحاببات سەزىمى مەن ەسىركىدەن الاتىن لاززاتپەن سالىستىرۋعا بولادى ەكەن.
-
سەلولىق دۇكەننىڭ ساتۋشىسى تۇراش قاماۋدان ءۇش اي دەگەندە بوسادى. قوڭىر سىرمەن بويالعان زىلدەي اۋىر اعاش قاقپا قارسى الدىنان ەشبىر سىقىرسىز جايىمەن سىرعي اشىلدى. تۇراش سىرتقا شىقتى.
