تاڭعى شىق
سەلولىق دۇكەننىڭ ساتۋشىسى تۇراش قاماۋدان ءۇش اي دەگەندە بوسادى. قوڭىر سىرمەن بويالعان زىلدەي اۋىر اعاش قاقپا قارسى الدىنان ەشبىر سىقىرسىز جايىمەن سىرعي اشىلدى. تۇراش سىرتقا شىقتى.
وسىدان ءۇش اي بۇرىن قاماۋعا ايداپ اكەلگەندە قىستىڭ كۇنى ەدى. كوشە ومبى قار بولاتىن. ۇسكىرىك جەل سۋىرا سوعىپ تۇرعان. ارىقتاعى سۋ كوكپەڭبەك بوپ بەزەرىپ قاتىپ جاتقان ەدى. سودان بەرى: شالقار اسپان جۇزىنە ساقيناداي عانا تور كوز تەرەزەدەن قاراپ، كەڭ دۇنيەنى قورشاۋى بيىك، تار اۋلاعا كۇنىنە ءبىر اۋىق شىعارعاندا عانا سەزەتىن. سونان بەرى جابىرقاپ، ابدەن تيتىعىپ باسىلعان كوڭىل ءدال قازىرگى ساتتە مىڭ سان قۇس بوپ سايراپ قويا بەردى. كوكىرەگى قۋانىشقا تولىپ، جارىلارداي بوپ كەتتى.
بۋىندارى ءسال ءدىرىل قاققان تۇراش كوشە بويلاپ كەلەدى. اسىقپاي باسىپ، جاي سەرۋەندەگەن ادامشا جۇرۋگە تىرىسادى. ەسىل-دەرتى سىرت كوزگە قاماۋدان شىققانىن تانىتپاۋ. السىرەگەن ءحالىن سەزدىرمەۋ.
اۆتوبۋس ستانسياسىنا كەلدى. مۇنىڭ اۋلىنا جۇرەتىن اۆتوبۋس جارتى ساعاتتاي بۇرىن سوڭعى رەيسپەن كەتىپتى. ەندى تەك ەرتەڭ تاڭەرتەڭ جۇرەدى ەكەن. نە ىستەرىن بىلمەي ويلانىپ قالعان تۇراش قالتاسىندا كوك تيىنى جوق ەكەنىن ەسىنە الدى. قارىز سۇرايتىن تانىس بىرەۋ كەزدەسپەس پە ەكەن دەپ ءبىراز قارايلادى. ءبىراق اۆتوستانسياعا جان ادام باس سۇققان جوق. تەك اناداي شەتتە، كوشەنىڭ بۇرىشىنا ينە-جىپتەن جاڭا شىققانداي تاپ-تازا كيىنگەن قارا كوستيۋمدى جاس جىگىت تۇر. تىقىرشىپ، ساعاتىنا قاراي بەرەدى.
تۇراش نە دە بولسا سول جىگىتتەن بىرەر سوم سۇراپ الۋعا وقتالعان. ۇركىتىپ المايىن دەپ، اقىرىنداپ تاياپ كەلدى. وسى مەزەتتە ءۇستىن شەرتكىشتەپ، تۋفليىنە قاراعان جىگىت دەرەۋ قالتاسىنان قىزىل شۇبەرەكتى الا ساپ، اياعىن ىسىپ-ىسىپ قويدى. شۇبەرەگىن سىلكىپ-سىلكىپ، بۇكتەپ قالتاسىنا قايتا تىقتى. جالت-جۇلت ەتكەن قىزىل ءپۇلىش ەكەن. تۇراشتىڭ جۇرەگى زىرق ەتە ءتۇستى. تەرىس اينالدى. «ءتۇۋ، اقشاسى دا، ءبارى دە قۇرىسىن، تەزىرەك كەتەيىنشى...» دەپ شەتكى كوشەمەن تاۋعا قاراي تارتتى.
مۇنىڭ اۋلىنا باراتىن جالعىز اياق جول اۋەلى تاۋدى بوكتەرلەي ءجۇرىپ، ەكى-ۇش بەلەڭدى اسقاننان كەيىن ۇستىرتكە شىعاتىن. تۇراش سول جالعىز اياق جولمەن ءجۇرىپ كەلەدى. قارا تەر بوپ ۇستىرتكە دە شىقتى.
الاسا قوڭىر تاۋدىڭ ءۇستى تاقتايداي جاپ-جازىق. وتكەن جىلعى سارجاعال بەتەگە تۇتاسىپ جاتىر. تۇبىرتەگىندە قادالعان كوك قىلتاناقتار كورىنەدى. اياق استىنان پىر-پىر ەتىپ بوزتورعايلار ۇشادى. كوك جۇزىنە شىعىپ اپ شىرقىراپ تۇرادى دا، بەتەگەگە قايتا سۇڭگيدى. تۇراشتىڭ كوكەيىنەن قىزىل ءپۇلىش كەتپەي قويدى. ءسانقوي جىگىت الگى قيىقتى قايدان الدى ەكەن؟ ارينە، مۇنىڭ ۇيىنەن العان جوق. ءبىراق قايدان الدى ەكەن، ءا؟..
القىنعان تۇراش ءجۇرىسىن باياۋلاتىپ جان-جاعىنا كوز تىكتى. اۋدان ورتالىعى تاۋ ىعىندا كورىنبەي كەتكەن. ءقازىر قاي جاعىنا قاراسا دا ءمولدىر كوك اسپاننىڭ كۇمبەزى تەك تاۋ ۇستىنە عانا توڭكەرىلە قالعان سياقتى. اناداي جەردەگى بيىك-بيىك قارلى شىڭداردىڭ ۇستىنەن قول سوزىم عانا كورىنەدى.
قۇديا ەڭكەيگەن كۇننىڭ كوزى اقشىل سارعىش رەڭىنەن بىرتىندەپ ءسۇزىلىپ ەندى القىزىلدانىپ، جەر ءۇستىن قىزعىلت شاپاقتى نۇرعا مالا باستادى. بۇكىل ءۇستىرت كۇرەڭ قىزىلدانىپ جاتىر. اپپاق قار باسقان شىڭداردىڭ ۇشار باسى جالقىن تارتىپ جارقىرايدى. تۇراشتىڭ كوز الدىنا تاعى دا قىزىل ءپۇلىش كەلە قالدى. بويى توڭازىعانداي ءدىر ەتە ءتۇستى. ونان سوڭ: «قويشى، بولار ءىس بولىپ كەتتى عوي، قۇرىسىنشى»،— دەپ ءوزىن-وزى جۇباتا باستادى. ءبىر ءسات ايەلىنە دە «زاتى قىزىلقۇمار ەمەس پە، ول بايعۇسقا نە كىنا» دەپ كەشىرىم ەتكەندەي بولدى. وسىدان ءبىراز كۇن بۇرىن ارتىنان تاماق الىپ كەلگەندە ايەلى: «ە، قويشى، سول ون مەتر پۇلىشكە بولا سوتتار دەيسىڭ بە، شىعاسىڭ عوي، امانشىلىق بولسا»،— دەگەن-دى. سوندا تۇراش ايەلىنىڭ وسىنشا پارىقسىزدىعىنا ىشتەي رەنجىپ قالىپ ەدى. ءبىراق ءوزى قاماۋدا جاتىپ، ساعىنا جولىققاندا قاتتى ايتىپ، ايەلىن رەنجىتكىسى كەلمەدى. ىشتەي تىندى... «وۋ، ماسەلە پۇلىشتە ەمەس قوي. باسقادا... ەندى نەدە، باسە؟.. تۋۋ، قۇرىسىنشى، مەيلى، نە دە بولسا ەسكە المايىنشى سول پالەنى...»
تۇراش اۋىلعا دەيىن قانشا قالعانىن ەسكە الدى. اۋىل — وسى قوڭىر تاۋدىڭ كۇنگەيىندە. تاس جولمەن اينالىپ جۇرگەندە اۋدان ورتالىعىنان جيىرما بەس، وتىز شاقىرىم، ال تاۋ اسىپ توتەمەن جۇرسە ون شاقىرىمنان اسار-اسپاس جەر. Miنە، تۇراش انە-مىنە دەگەنشە جول ورتاسىنا دا جەتىپ قالدى. اناۋ الدا جاتقان جىرامەن قۇلديلاسا، تاباڭدا تاستاننىڭ قىستاۋى بار — ناق جول ورتاسى. ونان ارعى جول ىلعي ەڭىسكە قاراي. وسى جۇرىسپەن ەل ورىنعا وتىرماي-اق ۇيىنە جەتىپ بارادى.
جىرامەن تومەن قۇلديلاي باستادى. نەعۇرلىم كۇنگەي اسقان سايىن بەتەگە سيرەپ، ەندى عانا ءبۇر جارعان توبىلعى، قاراعان جيىلەدى. سوستيعان جارتاستار كوبەيىپ، جالعىز اياق تاسپا جول سولاردىڭ اراسىمەن بۇرالاڭداپ كەتتى. قورىم تاس تا كەزىكتى. اتتاعان سايىن سالدىر-گۇلدىر ەتىپ، تاۋ اراسىنىڭ تىنىشتىعى بۇزىلىپ كەلەدى. مەڭىرەۋ تىنىشتىقتان دا وسى سالدىر-گۇلدىر ۇنادى تۇراشقا. قورىم اراسىندا ساسىر وسە باستاپتى. كوك كەسىرتكەشە تاس قۋىسىنان باسى قىلتيىپ تۇر، ءتيىپ كەتسە جاسىق ءيىسى بۇرق ەتە تۇسەدى.
كۇن قارسىداعى وركەش جوتانىڭ تاساسىنا كورىنبەي كەتتى. قىزعىلت ساۋلەسى تەك قارلى شىڭ باسىندا تۇر. جىرا ءىشى كۇڭگىرت تارتا باستادى. ەڭىسكە ءجۇرۋ وتە قولايسىز ەدى. سەكىرمە تاستاردان ءسۇرىنىپ تۇسە جازداپ، تۇراش ءوز دەنەسىن ءوزى ازەر ىركىپ، زىرك-زىرك ەتىپ كەلەدى. تاۋعا شىققاننان دا، تاۋدان تۇسكەن قيىن سياقتى. ءوستىپ ابىگەر بوپ كەلە جاتقاندا تابانداعى ەسكى تاس قىستاۋدىڭ ۇڭىرەيگەن تەرەزەسىنەن جىلت ەتكەن وت كورىندى. ءوز ەكپىنىن ىركە الماي اتتاي تۇسكەن، ەندى قىستاۋ ىشىندە جانىپ جاتقان وت اپ-انىق بوپ ۇلكەيىپ كورىنگەن. بويىن سۋىق تەر باسىپ كەتكەن تۇراش قالشيىپ تۇرىپ قالدى. ايدالادا، تاۋ اراسىندا يەسىز قالعان ەسكى تاس قىستاۋدا وت جاعىپ جۇرگەن كىم ەكەن؟ توبەسىندەگى مۇرجاسىنان بۇرقىراپ كوك ءتۇتىن كوتەرىلىپ تۇر. قاتتى قورىققان تۇراش نە ىلگەرى، نە كەيىن قوزعالا المادى. بۇكىل تۇلا بويى شىمىرلاپ ۇيىپ بارادى. وسى كەزدە قىستاۋ ىشىنەن سىڭعىرلاعان اسەم كۇلكى — قىز كۇلكىسى شىقتى. مۇلگي باستاعان تاۋ اراسىنىڭ كەشكى تىنىشتىعىن ءتىلىپ ءوتىپ، كۇمىسشە سىڭعىرلايدى. ءالى قۇرىعان تۇراش سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.
الدەن ۋاقىتتا قىستاۋ ىشىنەن قىزىل كويلەك كيگەن تالدىرماش جاس قىز شىقتى. كيىكتىڭ لاعىنداي ورعىعان، اق ماڭدايلى، قوس بۇرىمى تىرسەگىن سوعادى. باسىنا اق ورامال تارتىپ اپتى. ىڭىلداپ ءان سالىپ ءجۇر. اناداي جەردە ءۇيۋلى جاتقان توبىلعىدان قۇشاقتاي الا بەرگەندە كوزى تۇراشقا ءتۇستى. اۋەلى سىلەيىپ تۇرىپ قالدى دا، توبىلعىسىن تاستاي ساپ قىستاۋعا جۇگىرە كىردى. سونىڭ ارتىنشا الگى قىزبەن سويلەسكەن ەركەك داۋسى دا ەستىلدى. ەندى قىستاۋدان قىزعا ەرىپ جىگىت شىقتى. ۇزىن بويلى، كەسەك تۇلعالى قارا تورى جىگىت. وز-وزىنە كەلىپ، بويىن جيعان تۇراش قورىققانىن سەزدىرمەي سولارعا قاراي ءجۇردى. تاياپ قالعان كەزدە قىزدىڭ:
— وي، ول كىسى ەمەس ەكەن. تۇراش اعاي عوي،— دەگەن سىبىرلى ءسوزىن ەستىپ قالدى. جىگىت تە سىبىرلاپ:
— ول كىم؟ — دەپ سۇرادى.
— ۇمىتىپ قالدىڭ با، مىنا كورشى كولحوزدا دۇكەنشى بوپ ىستەپ ەدى عوي؟
— ءيا، ءيا، ەندى ءتۇستى ەسىمە. قاماۋدا ەمەس پە ەدى؟
— تس-س...
تاياپ كەلگەن تۇراشقا:
— سالەمەتسىز بە، تۇراش اعاي،— دەپ قىز ءوزى امانداستى.
تانىعان كىسىشە جارقىن شىرايمەن ءجون سۇراپ جاتىر. جىگىت تە قول ۇسىندى. تۇراش قىز بەن جىگىتتىڭ تۇستەرىن شىرامىتقانداي بولدى. ءبىراق قاپەلىمدە بۇلاردىڭ كىم ەكەنىن، قايدان كورگەنىن ەسىنە تۇسىرە المادى. اسىرەسە قىزدى جاقسى تانيتىن سياقتى. اپپاق تىستەرىن كورسەتىپ، جىميا كۇلىپ تۇر. تانىس كەسكىن، جاقسى تانىس...
تۇراش ءوزىنىڭ اۆتوبۋستان كەشىگىپ قالعان سوڭ توتەلەتە جاياۋ شىققانىن ايتتى. ەندى ءجون ايتۋدىڭ ورايى قىز بەن جىگىتكە ويىسقان.
— ءبىز اۋىلدان ءجۇرمىز، اعاي. بيىل كولحوزشىلارعا باقشا سالاتىن جەر مىنا ۇستىرتتەن بەرىلگەن،— دەدى قىز قارسى بەتكەي جاقتى نۇسقاپ.— اشىق دالادا، تاۋ ۇستىندە توڭامىز عوي دەپ، مىنا قىستاۋعا كەلدىك.
تۇراش: «قاراقتارىم، ەسىز قىستاۋعا تۇنەۋگە بولمايدى عوي» دەپ ايتۋعا وقتالدى دا، قىز بەن جىگىتتىڭ ءتىپتى جايباراقات قالپىن كورىپ ىركىلدى. بۇل اقىلى تىم ەرسى بولاتىنداي كورىندى.
ءوز جولىمەن جۇرە بەرگەن. «اپىر-اۋ وسى ءبىر سۇيكىمدى قىزدى قايدان كوردىم؟ ءوزى مەنى تانىپ تۇر. جىگىتتى دە كورگەن سياقتىمىن. قايدان كوردىم؟» دەپ ويلادى. ەداۋىر ۇزاپ كەتكەن، سوڭىنان:
— اعاي! — دەگەن قىزدىڭ داۋسى ەستىلدى.
تۇراش ارتىنا بۇرىلعان. قىز بەن جىگىت قوسارلانا جۇگىرىپ كەلەدى.
— اعاي، ءسىز بىلمەۋشى مە ەدىڭىز، مىنا، الدىڭىزداعى قاسقالداق تاسىپ جاتىر قازىرگى ۋاقىتتا. تاڭەرتەڭ سۋ تارتىلعان كەزدە وتپەسەڭىز، ءقازىر ەلەڭ-الاڭدا ءوتۋىڭىز قيىن. انە، تىڭداڭىزشى...— دەدى قىز.
— ءيا، تاڭەرتەڭ وتپەسەڭىز، ءقازىر ءقاۋىپتى،— دەپ جىگىت تە قوستاپ قويدى.
شىنىندا تۇراش ەندى ەسىنە الدى. تاۋ اراسىنداعى قاسقالداق جازدا سىلدىراپ اققان كىشكەنە ءمولدىر بۇلاق قانا بولعانىمەن كوكتەمدە، تاۋ باسىنداعى قار ەرىگەن كەزدە قاتتى تاسىپ، جاياۋ تۇگىلى اتتىلىعا وتكەل بەرمەيتىن. قۇلاعىنا ەندى جەتتى. تاسىعان سۋدىڭ شۋىلى تاۋ اراسىن جاڭعىرىقتىرىپ تۇر.
— ءجۇرىڭىز، اعاي، بۇگىنشە بىزبەن بىرگە بولىپ، قوناق بوپ كەتىڭىز. جاس وتاۋمىز. تۇزدە جۇرسەك تە، ۇيدە جۇرسەك تە قوناقشىل بولعىمىز كەلەدى. تويىمىزدا بولماساڭىز دا، بۇگىنگى قوناعىمىز بولىڭىز،— دەدى قىز قيىلا ءوتىنىپ. ۇلكەن قارا كوزدەرى جاۋدىراپ تىلەك ەتىپ تۇر. اشاڭ ءجۇزى كەشكى قاراڭعىلىقتا ايرىقشا اپپاق كورىندى.— ءجۇرىڭىز. اتتاپ وتپەڭىز ءبىزدىڭ ءدامىمىزدى. شاقىرساڭشى سەن دە اعايدى، ءۇي يەسى سەنسىڭ عوي،— دەپ جىگىتتى بۇيىردەن ءتۇرتىپ قايراپ قويدى.
— ءيا، ءسويتىڭىز، اقساقال، ءجۇرىڭىز...— دەدى جىگىت تە ءوتىنىپ.
بۇل كەزدە ىمىرت ءۇيىرىلىپ، كوز بايلانا باستاعان. قىستاۋ ءىشى قاراڭعى ەدى. جىگىت پەن قىز تۇراشتى قولىنان جەتەكتەگەندەي ەكى جاقتاپ تورگە شىعاردى. تاستان قالانعان جەر-وشاققا تاياۋ توبىلعىنىڭ جۇمساق ءبۇرى قالىڭ ەتىپ توسەلىپ، ۇستىنە ۇلكەن كەنەپ پلاشش جابىلىپتى. الگىنىڭ ۇستىندە قىز بەن جىگىتتىڭ كيىم-كەشەكتەرى، بۋىنشاق-تۇيىنشەكتەر جاتىر. بۇلاردىڭ ءتورى وسى ەكەن.
— جانتايىپ دەمالىڭىز،— دەپ، جىگىت ءوزىنىڭ ماقتالى فۋفايكاسىن بۇكتەپ، تۇراشتىڭ شىنتاعىنىڭ استىنا تاستادى.
قىز توبىلعىنى ۇستەمەلەي جاعىپ، كىشكەنە قارا شاۋگىمدى وتقا قويدى.
قىستاۋ ءىشى جىپ-جىلى. شىجىلداپ، پىرسىلداپ جانعان جاس توبىلعىنىڭ اشقىلتىم ءتۇتىنى كوزدى جاساۋراتادى. وت ساۋلەسىنەن قىستاۋ قابىرعاسىنداعى قىرلى تاستار كومەسكى عانا جىلت-جىلت ەتەدى. سالدەن كەيىن شاۋگىم قايناپ، تاسىپ كەتتى. قىز باسىنا تارتقان ورامالىن داستارقان ەتىپ جايدى دا، تۇيىنشەكتىڭ ءبىرىن شەشىپ نان تۋرادى. ەكى ستاكان الىپ، قايناعان سۋدان قۇيىپ، ءبىرىن تۇراشتىڭ الدىنا قويدى، ەكىنشىسىنە وزدەرىنە قۇيدى.
— اعاي، قومسىنباڭىز، الىڭىز دامنەن،— دەدى كۇلىمسىرەپ.
تۇراش ەرىندەرىن كۇيدىرە وتىرىپ ىستىق سۋدى سوراپتاپ ىشە باستادى. ىشكەن سايىن بويى جادىراپ، تەرشىپ، جان-دۇنيەسى بۇرىن ءوزى سەزىپ، ءبىلىپ كورمەگەن راقاتقا باتتى. ءلام دەپ ءۇن قاتپاستان شاۋگىمدەگى سۋدى اقىرىنا دەيىن ءىشتى. ەگەر وزدەرى ايتپاسا قىز بەن جىگىتتەن ەشتەڭە سۇراماۋعا بەكىندى.
شايدان كەيىن ىرگە جاقتان تۇراشقا جۇمساق ەتىپ توسەك ازىرلەندى. ال قىز بەن جىگىت وزدەرى پلاششقا ورانىپ جاتتى.
وشاقتاعى قىز تولتىرعان جاس توبىلعى بىقسىپ، ىزىلداپ، شىجىلداپ جانادى. اۋەلدە سىبىرلاسىپ جاتتى دا، سالدەن كەيىن قىز بەن جىگىت ۇيىقتاپ كەتتى. بۇل ەكەۋىنىڭ كىم ەكەنىن باسىن قاتىرىپ ءبىراز ويلاپ جاتتى دا، سالدەن كەيىن بويى دەل-سال بوپ ەزىلىپ، تالماۋسىراپ تۇراش تا ۇيىقتادى.
الدەقانداي دابىردان وياندى. قىستاۋ ءىشى ەپتەپ جارىق تارتىپتى. كەشتەتە تۋعان اي اشىق تەرەزەدەن سىعالايدى. قىز ءۇي ورتاسىندا قولىنىڭ اۋىرعانىن ايتىپ جىلاپ وتىر. جىگىت ونىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ بايەك بولۋدا.
— كانە، مىنا جارىققا اكەلشى،— دەپ ول قىز بىلەگىن اي ساۋلەسىنە توستى. ونان سوڭ جۇباتقان ۇنمەن:
— ەشتەڭە دە بولماپتى، ەپتەپ قانا...— دەي بەرگەن قىز بىلەگىن ەرنىنە اپارىپ.
— ءيا، ساعان ەشتەڭە دە بولماعان،— دەپ قىز قولىن جۇلىپ الدى.— ەكى تاستىڭ اراسىنا مىجىلىپ قالدى، ال سەن ەپتەپ قانا دەيسىڭ. ايۋ سياقتى تەرىس قاراپ اۋناپ، تاستى باسىپ قالعان سەنسىڭ... قولىم-اي... قولىم-اي... ەندى نە ىستەيىن...
— اكەل جاقسىلاپ تۇرىپ بايلاپ بەرەيىن.
جىگىت الدەقانداي شۇبەرەكتى دار ەتكىزىپ جىرتتى دا، قىز بىلەگىن تاعى دا اي ساۋلەسىنە توسىپ تۇرىپ، بايلاپ تاستادى. ءۇن شىعارماۋعا تىرىسىپ، تۇنشىعا وكسىگەن قىز ورنىنا قايتا جاتتى. اندا-ساندا جاس بالاشا قورس ەتە قالادى. جىگىت ونى ايمالاپ، باسىنان، كوزىنەن ءسۇيىپ تاعى دا جۇباتا باستادى.
— جىلاماشى ەندى. توسەكتە جاتىپ جىلاۋعا بولمايدى... ءقازىر-اق قويادى اۋىرعانى... قويشى ەندى. مىنا كىسى ويانىپ كەتەدى، ايتپەسە. جىلاماشى...
— ويانسا مەيلى، قورقادى دەيسىڭ بە؟ — دەپ قىز كۇڭك ەتە ءتۇستى.— قولىم-اي، سولقىلداپ اكەتىپ بارادى... نەتكەن باقىتسىز ەدىم...
جىگىت جۇلىپ العانداي:
— نە، نە، نە؟ قايتالاشى سوڭعى ءسوزىڭدى،— دەپ باسىن كوتەردى.
ونىڭ ءتۇرىن كورە الماسا دا قاتتى اشۋلانعانىن تۇراش جاقسى سەزدى. قىز قورىققان بولۋ كەرەك، تىرس ەتىپ جاۋاپ قاتپاستان بۋلىعىپ جىلاي بەردى. ءبىرازدان كەيىن تىنشىعانداي بولدى. جىگىت بولسا باسىن كوتەرگەن قالپىندا شىنتاقتاپ وتىرعان. ەندى قاتقىل ۇنمەن:
— سەن نەمەنە، وكىنىپ ءجۇرسىڭ بە؟ — دەدى قىزعا.— قولىڭدى سىلتاۋراتىپ ويىڭداعىڭدى ايتقانىڭ با؟.. مەن ساعان جالعىزدىعىمدى، تۇگىمنىڭ جوعىن ەسكەرتىپ ەدىم عوي و باستا. ءوزىڭ ەمەس پە ەدىڭ: باقىت دەگەن ەكەۋمىز قول ۇستاسىپ جۇرگەن جەردە دەيتىن... ال ەندى قوسىلعانىمىزعا ءۇش كۇن بولماي جاتىپ مۇنىڭ قالاي؟.. باعانا اياعىما تىكەن كىردى دەپ جىلادىڭ...
جىگىت شالقاسىنان ءتۇسىپ، كوكىرەگىن اشىپ تاستادى. سالدەن كەيىن تەرىس قاراپ جاتقان قىز كوتەرىلىپ كەپ، باسىن جىگىت كەۋدەسىنە سالدى. وكسىگەن كۇيدە:
— اشۋلانباشى،— دەدى، جىگىتتىڭ بەت-اۋزىن ايمالاي سيپالاپ: — باتىرىم مەنىڭ... سەن دە جىلاپ جاتىرسىڭ با؟.. كوزىڭنەن جاس اعىپ جاتىر عوي...— قىز شوپىلدەتىپ سۇيە باستادى.
جىگىت دىرىلدەگەن ۇنمەن:
— ەندىگارى ايتپا مۇنداي ءسوزدى،— دەدى.
قىز ەركە قىلىققا باستى.
— ايتپايمىن. انت ەتەمىن وزىڭە. قويشى ەندى، قۇشاقتاشى مەنى...
ەكەۋى دە ءۇنسىز ۇزاق ءسۇيىستى.
— ەرتە تۇرامىز با؟ — دەپ سۇرادى قىز.
— ەرتە تۇرۋىمىز كەرەك.
— سەن ويانباساڭ، مەن ويانا المايمىن.
— ەكەۋمىز دە ويانامىز...
— كۇرەكتەردى تىعىپ كەتىپ پە ەدىڭ؟
— تىققان جوقپىن، كىم الار دەيسىڭ.
قىز بەن جىگىت وسىلاي باسىلدى. ءبىرازدان كەيىن قارلى شىڭدارعا يەك ارتقان اي جىلجىپ ماڭداي تۇسقا كەلدى. ەندى كۇمىس ساۋلە قىز بەن جىگىتتىڭ بەتىنە ءتۇستى. ەكەۋى دە ءتاتتى ۇيقىدا. جىگىت شالقاسىنان جاتقان كۇيدە كوزىن ءسال اشىڭقىراپ، اقىرىن قورىلدايدى. قالىڭ تۇك باسقان جالاڭاش كەۋدەسى كوتەرىلە باسىلىپ ءبىر قالىپتى قوزعالادى. قىز بولسا باسىن جىگىت كوكىرەگىنە سالعان، قالىڭ بۇرىمى ۇيپالاق-تۇيپالاق شاشىلىپ، ەرىندەرى ءسال اشىلا ءتۇسىپ، ءبىر جاق ەزۋىنەن اققان سىلەكەيى جىلتىراپ تۇر. ماڭدايىنان باستاپ بەتىنىڭ ۇستىمەن تاماعىنىڭ استىنا قاراي نوقات جۇگىرىپ ءوتتى. قىزدىڭ ءجۇزى جىبىر قاعىپ كۇلىمسىرەگەندەي بولدى. ەندى بىردە تۇشكىرىپ قالدى. ونان سوڭ ۇيقىسىراپ كۇڭگىرلەپ سويلەدى. تۇراش ەشتەڭە ۇعا العان جوق. قىز جىگىت باۋىرىنا تىعىلا ءتۇسىپ، ساق-ساق كۇلدى.
نەگە ەكەنى بەلگىسىز قىز جۇزىنە قىزىعا قاراپ جاتقان تۇراشتىڭ دا كۇلكىسى كەلدى. «قايران، باقىتتى شاق-اي» دەپ كۇبىرلەدى. كۇرسىندى. ءبىر كەزدە ءوزى دە وسىنداي ىستىق باقىتتىڭ قۇشاعىندا بولىپ ەدى-اۋ! قانشا جىل ءوتتى، سونان بەرى... ءيا، ونشا كوپ تە بولماپتى-اۋ. نەبارى ون جىل عانا. ون جىل!.. تۇراش تا ءدال مىناۋ جاتقان بەيتانىس جىگىتتەي قىلشىلداعان جاس ەدى. كۇشتى ەدى. ول كەزدە اۋىلداعى جىگىت اتاۋلىنىڭ ارمانى بولعان سۇلۋ قىزعا ۇيلەندى. قولى جەتپەگەن جىگىتتەر بۇعان ءتىس قايرايدى. ءبىراق بەتپە-بەت كەلۋگە قايمىقتى. ءدال، تۇراش ۇيىنە كەلىن تۇسىرگەن ءتۇنى، اۋىل جىگىتتەرى جارىمەس قۇساندى ولگەنشە ماس قىپ اراق ىشكىزىپ، قولىنا وقتاۋلى مىلتىق بەردى. توي تارقاپ، ۇيدە تۇراش پەن جاس كەلىنشەگى وڭاشا قالعان. شەشىنىپ، ەندى شىمىلدىققا كىرە بەرگەن كەزدە تەرەزەدەن گۇرس ەتىپ مىلتىق اتىلدى. اينەكتەر شالدىر ەتىپ شاشىلىپ ءتۇستى. ۇرەيى ۇشىپ جىلاپ جىبەرگەن جاس كەلىنشەگىن قۇشاعىنا الىپ، ايمالاپ سۇيە بەرگەن... ءبىر قىزىعى، العاشقى قوسىلعان كەزدەرىندە تۇراش تا بولىمسىز نارسە ءۇشىن توسەكتە جاتىپ، ايەلىمەن قوسىلا جىلاۋشى ەدى. جىلاپ جاتىپ ەكەۋى ىستىق تابىساتىن. سول شاقتار ەڭ ءبىر باقىتتى كەزەڭ ەكەن عوي. ادام سوندا باقىتتان دا جىلايدى ەكەن-اۋ! ونان كەيىن ايلار ءوتتى، جىلدار ءوتتى، بىرتىندەپ سول ءبىر قوسىلا جىلايتىن شاقتار ۇمىتىلا باستادى. ءتىپتى سول ساتتەردى كەيىندە، ايەلى ەكەۋى ەسكە العاندا: «سونداعىمىز نە، ەي، ءبىزدىڭ؟ اقىماق ەكەنبىز-اۋ!» دەپ سوكەت كورەتىن. ەندى تۇراش جىلار بولسا، ايەلى جىرقىلداپ كۇلىپ، مازاق ەتكەن دە بولار ەدى. ويتكەنى ايەلىنىڭ قازىرگى تىلەر باقىتى مۇلدەم باسقا. تۇراشتىڭ ءوزى دە وسى سوڭعى باقىتتى كۇيتتەپ كەتتى عوي... كوز الدىنا جىلت-جىلت ەتىپ قىزىل ءپۇلىش كەلە قالدى... كۇتپەگەن جەردەن تەكسەرۋدىڭ ساپ ەتە تۇسكەنى. ونان سوڭ سارعايىپ قاماۋدا جاتقان ءۇش اي.
«ءۇش اي!.. ايتار اۋىزعا وڭاي. كىرپىك قاققانداي ءار ءساتى قىمبات ءومىردىڭ ءۇش ايىن قاپاستا وتكىزۋ كەشىرىلمەس كۇنا ەمەس پە. قىزىقپەن وتەر قانشاما كۇندەر، لاززاتپەن وتەر تۇندەر قايتىپ ورالماس بوپ زاياعا كەتتى عوي. ۋاي، ادام قاماۋدا جاتىپ سارعايۋ ءۇشىن ەمەس، باقىت ءۇشىن ءومىر سۇرمەي مە؟! ال ول باقىتى بار بولعىر ادامنىڭ ءوز بويىندا ەمەس پە. اپىر-اۋ، سول باقىتتان قالاي ايىرىلىپ قالادى...»
تۇراش كوز ىلمەستەن ۇزاق جاتتى. قىستاۋ ءىشى تىم-تىرىس. اي سىلەيگەن كۇيدە بىلدىرمەي جىلجىپ، جامباسقا اۋدى. قىستاۋ ءىشى ۇڭىرەيىپ كۇڭگىرت تارتا بەردى. قابىرعا تاستاردىڭ ءارقايسىسى وزدەرىنشە ۇرەيگە تولىپ، قۇبىجىق كورىنە باستادى. تەرەزە تۇسىنداعى شىڭدار دا قاراۋىتىپ، سۇستانىپ كەتتى. جارتاستار جان-جاقتان قاۋمالاپ ءتونىپ تۇر. تاۋ-تاسقا جاڭعىرىعىپ، ىسىلداي شىققان شۋىل ەستىلەدى. بۇل — سارقىراي اققان قاسقالداقتىڭ شۋىلى.
الدەن ۋاقىتتا قىستاۋ ىرگەسىندەگى قورىم تاس سالدىرلاپ، تاسىر-تۇسىر ءدۇبىر شىقتى. سويتكەنشە بولعان جوق جەر استىنان شىققانداي «ۋ-ۋف! ۋ-ۋف!» دەگەن اششى ءۇن ەستىلدى. بۇكىل تاۋ-تاس ۋىلدەپ الگى ءۇندى جاڭعىرىقتىرا جونەلدى. تۇراشتىڭ تۇلا بويى تۇرشىگىپ كەتتى. جۇرەگى دۇرسىلدەپ، القىمىنا تىعىلىپ، ايقايلاپ جىبەرۋگە ءسال-اق قالدى. ءدال ءقازىر قورقىنىشتى بىردەڭە قىستاۋعا كىرىپ كەلەتىندەي بوپ جاتتى. ءبىراق ۇرەيلەنە كۇتكەنمەن، قىستاۋعا ەشتەڭە كىرگەن جوق. سالدەن كەيىن الگى اششى ءۇن «ۋ-ۋف! ۋ-ۋف!» دەپ قايتالاپ شىقتى دا، قورىمتاس سالدىر ەتىپ، قىستاۋ ۇستىنەن قۇس ۇشىپ ءوتتى. «ۋح! جانىم-اي ۇكى ەكەن عوي...» دەپ كۇبىرلەدى تۇراش.
قىز بەن جىگىت ەش نارسەدەن قاپەرسىز ءتاتتى ۇيقىدا، قوزعالار ەمەس. باقىت ۇيقىسىندا جاتىر.
راۋانداپ تاڭ ءبىلىندى. شىعىس جاق كوكپەڭبەك بوپ، ءتۇن قاراڭعىسى باتىسقا قاراي تۇرىلە باستادى. تۇراش اقىرىنداپ تۇرىپ، كيىندى دە تىسقا شىقتى. اۋا قوڭىر سالقىن ەكەن. تاۋ-تاستى اپپاق شىق باسىپتى. كىرشىكسىز، شىڭىلتىر تازا تاڭعى شىق.
تۇراش ءوز جونىمەن ءجۇرىپ كەتتى. تاۋ اراسى تۇپ-تۇنىق، بۋالدىر كوك-اياز تۇنىپ تۇر. توبىلعى، قاراعاننىڭ بۇرىسكەن بۇرلەرى جاقۇت تاعىنعانداي جىلت-جىلت ەتەدى.
كوڭىلى الىپ ۇشىپ، قۋانىشقا تولىپ كەلەدى تۇراشتىڭ. بۇرىن ءوز بويىندا بولىپ كورمەگەن وزگەشە قۋانىش.
بىرتىندەپ، تاڭ اپپاق بوپ اتىپ، كۇن شالعان قارلى شىڭداردىڭ باسى نۇر ساۋلە شاشىپ، جارقىراي باستادى. ساۋلە تومەن قاراپ سىرعىپ بارادى. كۇن سۇلۋ دا بۇگىن ۇياسىنان سەرگەك تۇرعان ءتارىزدى. تۇراش اۋىلعا اسىپ تۇسەر وركەش شوقىعا شىققان، ارت جاقتان: «ا-ا-ا!» دەپ تاۋ جاڭعىرىقتىرعان داۋىس ەستىلەدى. الىستا، الگىندە ءوزى تۇنەپ شىققان — تاستان قىستاۋىنىڭ تۇسىنداعى بيىك شوقىنىڭ ۇستىندە قىز بەن جىگىت تۇر. كۇن نۇرى ولاردى قىزعىلت شاپاعىنا وراپ اپتى. تەك سول ەكەۋىنىڭ قۋانىشىن پاش ەتىپ تۇرعان ءتارىزدى.
— ا-ا-ا!..
تاۋ جاڭعىرىقتى. قوجىر-قوجىر جاقپار تاستاردىڭ بەتىندەگى ايازدانعان تاڭعى شىق ايعىز-ايعىز بوپ تامشىلاپ تۇر.
قىز بەن جىگىت قول بۇلعايدى. تۇراشتى كوكىرەككە سىيماس قۋانىش كەرنەدى. وسى تاڭمەن كەلگەن ادام ايتقىسىز زور قۋانىش. سول قۋانىشتان جۇرەگى جارىلارداي بوپ شىرقىرايدى. ءيا، جۇرەك شىرقىراپ تۇر. وكسىپ-وكسىپ جىلاعىسى كەلدى تۇراشتىڭ. قۋانىشتان ەگىلۋ ەدى بۇل. ارتىنا سوڭعى رەت بۇرىلدى:
— وركەندەرىڭ ءوسسىن!..
— ا-ا-ا!..
تاۋ جاڭعىرىقتى...
You Might Also Like
-
ساتبايەۆ قالاسى "№14 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ" كمم قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى عابدىساتتار مەرۋەرت عابدۋلمالىك قىزى
