فيزيكا ساباعىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن كىرىكتىرە وتىرىپ شىعارماشىل تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.
فيزيكا ساباعىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن كىرىكتىرە وتىرىپ شىعارماشىل تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.
قازىرگى كەزەڭدە ءالى دە بولسا، شاكىرتتەردىڭ بىلىمدەرىندە ءفورماليزمنىڭ ەلەمەنتتەرى كەزدەسۋدە. فيزيكا ءپانىن يگەرۋ، ولار ءۇشىن تەك كىتاپ ماتەريالىن وقۋ عانا بولىپ وتىر. شىن مانىسىندە، فيزيكا پانىندە وقۋشىلار تابيعات زاڭدارىن وقىپ، ءبىلۋى ءتيىس.
شاكىرتتەرگە ناقتى مىسال كەلتىرە وتىرىپ، ولاردىڭ العان بىلىمدەرى ماڭىزدى پراكتيكالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە قاجەت ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. شاكىرتتەردىڭ ءبىلىمنىڭ ومىرلىك ماڭىزىن ءتۇسىنۋى، تەوريا مەن پراكتيكانى تىعىز بايلانىستىرادى، پانگە ىنتاسىن ارتتىرادى، شاكىرتتەر بىلىمىندەگى فورماليزم ەلەمەنتتەرىن جويادى.
شاكىرتتەردىڭ بىلىمگە ىنتاسىنىڭ بولۋى، ولاردىڭ ساباقتاعى بەلسەندىلىگىنىڭ ارتۋىنا ءبىلىم ساپاسىنىڭ جوعارلاۋىنا، ءبىلىم الۋدىڭ پايداسىن ءتۇسىنۋدىڭ قالىپتاسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى، جالپى ايتقاندا وقۋ پروسەسىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرەدى. ءبىلىم بەرۋدىڭ قۇرىلىسىن، شاكىرتتەر ءمۇعالىم قويعان ماقساتتاردى تۇسىنەتىندەي، قابىلدايتىنداي ەتىپ قۇرۋ كەرەك جانە شاكىرت ءمۇعالىم قويعان ماقساتتىڭ بەلسەندى جۇزەگە اسىرۋشىسى بولۋى ءتيىس.
شاكىرتتەردىڭ بىلىمگە ىقىلاسىن، ىنتاسىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدىڭ ەڭ جاقسى جولىنىڭ ءبىرى - ساباقتا ويىنداردى قولدانۋ. ويىن، ءبىلىم الۋ، ەڭبەك ەتۋ - ادامنىڭ نەگىزگى قايراتكەرلىكتەرى. ويىن - ءارقاشان كىشكەنە ءبىلىم، كىشكەنە ءبىلىم بولا وتىرىپ، بالانى ءبىلىم الۋعا، ەڭبەككە دايىندايدى. ويىندى الدانىش جانە كوڭىل كوتەرۋ دەپ ويلايتىندار قاتەلەسەدى.
كەيبىر پەداگوگتار مەن پسيحولوگتاردىڭ مەكتەپ جاسىنداعى بالالار، ويىن جاسىنان ءوتىپ كەتتى، - دەۋى بەكەر. ويىنداعى وقيعا - جايلار ساباققا ءار قيلى ءنار بەرەدى، ساباقتى قىزىق ەتەدى، وعان ەموسيالىق بوياۋ بەرەدى.
بالالار ساباق ۇستىندە ءبىر - بىرىمەن سويلەسپەيدى. بالالار سويلەسكەن جاعدايدا، ول ءتارتىپتى بۇزعان بولىپ ەسەپتەلەدى، مۇعالىمنەن ەسكەرتۋ الادى. ويىن جاعدايىن بالالار ساباق بارىسىندا ءبىر - بىرىمەن اقپارلارمەن الماساتىنداي، اقىلداساتىنداي، ءبىر - بىرىنە دالەلدەي الاتىنداي، ءبىر - ءبىرىن باعالايتىنداي ەتىپ، ۇيىمداستىرۋ كەرەك. ويىڭدار قولدانىلعان ساباقتاردا شاكىرتتەر بەلسەندىلىك كورسەتەدى. بۇلاي بولۋ بارلىق ويىنعا ءتان نارسە، ونىڭ توپتىق تۇردە وتۋىنە بايلانىستى. توپتىق تۇردە ساباقتاعى ءبىلىم الۋ، تراديسيالىق ءبىلىم بەرۋ «ءمۇعالىم - وقۋشى» ورنەگىن كۇردەلەندىرەدى. ياعني، ورنەك بىلاي كۇردەلەنەدى: «ءمۇعالىم - توپ - وقۋشى»، بۇدان كەلەسى ورنەك تۋىندايدى: «وقۋشى - وقۋشى». «وقۋشى - وقۋشى» جۇيەسىندە «توپ - وقۋشى»، «وقۋشى - توپ» ورنەكتەرى وزدىگىنەن تۋىنداپ جاتادى جانە وقۋشىلار بىلمەيتىندەرىن كورسەتۋگە تىرىسپايدى. بالالار ءبىر - ءبىرىنىڭ ويلارىمەن پىكىرلەرىمەن الماسادى، دالەلدەيدى، قاتەلەسەدى، ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى، نەگىزدەيدى، ەسەپ جاۋاپتارىن بىرگە شەشەدى، تەكسەرەدى، قاتەلەرىن تۇزەيدى ت. س. س. ويىن بارىسىنداعى پىكىرلەر الماسۋ ناتيجەسىندە، وقۋ ماتەريالدارىن جىلدام جانە جاقسىراق يگەرەدى، قيىندىقتاردى بىرگە شەشەدى. مۇنداي جاعداي¬دا، بارلىق بالالار العا جىلجيدى، بىلىمدەرى تەرەڭ بالالاردىڭ تەجەلمەۋىن، ءبىلىمى تومەن بالالاردىڭ العا ۇمتىلۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
فيزيكا ساباقتارىندا ويىندى ۇيىمداستىرعاندا شاكىرتتەر ءبىر - بىرىنە كومەكتەسەتىندەي، ءبىر - بىرىمەن بىرىگەتىندەي جاعداي جاساۋ كەرەك. سوندا ساباق تەك ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن عانا ەمەس، تاربيەلەۋ قىزمەتىن دە اتقارادى. مۇڭداي ساباقتاردىڭ ءوتىلۋى ناتيجەسىندە وقۋشىلاردا ءبىر - بىرىمەن سويلەسە ءبىلۋ مادەنيەتى، تارتىپتىلىك، توپقا جانە ءبىر - بىرىنە جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىنىڭ بولۋى،، مەنمەندىك جانە جالقاۋلىقتان بەزۋ قاسيەتتەرى قالىپتاسادى.
اتاقتى فرانسۋز عالىمى لۋي دە برايل بىلاي دەيدى: «ەڭ قاراپايىم ماسەلەنى قوزعايتىن ويىنداردىڭ وزىندە عىلىمي جۇمىسقا ۇقساس جالپى ەلەمەنتتەر كوپ كەزدەسەدى. ەكى جاعدايدا دا (ويىن مەن عىلىمي جۇمىس) ەڭ باستىسى قويىلعان ماقساتتىڭ بولۋى، سونان سوڭ قيىندىقتىڭ بولۋى، ونى جەڭۋ، جاڭالىقتى اشۋ قۋانىش. مىنە، سوندىقتان دا، بار ادامداردى، جاسىنا قاراماستان، ويىن وزىنە تارتىپ تۇرادى».
ءمۇعالىمنىڭ ەڭ باستى ماقساتى — ساباق ماقساتى مەن قولدانىلاتىن ويىننىڭ ماقساتىن ەسكەرە وتىرىپ، ساباقتار مەن توپتان تىس ساباقتاردا، ونى ورىندى قولدانا ءبىلۋ. وقۋشىلار مەن ءمۇعالىمنىڭ ويىنعا ىنتاسى بولعان جاعدايدا عانا، ويىن ءجۇرۋى مۇمكىن. ەشقانداي ويىندى فورمالدى ويناۋعا بولمايدى. ءاربىر ديداكتيكالىق ويىنعا، ءبىر جاعىنان ديداكتيكالىق ەسەپتەردى شەشۋ ءتان، مىسالى: زاتقا نەمەسە قۇبىلىسقا جالپى سيپات بەرۋ، ولاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تابۋ سياقتى جۇمىستار، شاكىرتتەردى ۇقساستىقتى، ايىرماشىلىقتى ت. س. س. قۇبىلىستاردى تابۋعا، بايقاۋعا باۋليدى. بۇل ماعىناداعى ويىنداردىڭ ۇيرەتۋ قاسيەتى بار. ەندىگى ءبىر جاعىنان، ديداكتيكالىق ويىندارعا ءتان نارسە ويناۋ. شاكىرتتىڭ نازارى بىرىنشىدەن سوعان اۋادى، ال ويىن بارىسىندا ويىننىڭ ءبىلىم بەرۋ ماقساتىنىڭ قالاي ورىندالاتىندىعى بايقالماي قالادى. سوندىقتان، ساباقتاردا وتىلەتىن ويىندار شاكىرتتەرگە ءجاي ساباق رەتىندە ەمەس، ءجاي الدانىش رەتىندە دە ەمەس، قىزىقتى جۇمىس رەتىندە بەرىلەدى. ويىندى جۇرگىزۋ ءۇشىن توپ كوماندالارعا بولىنەدى. كوماندا قۇرامىن قالاۋلارى بويىنشا جاساۋعا بولار ەدى، دەگەنمەن توپ قۇرامى ارالاس جانە توپتاردىڭ كۇشتەرى تەڭ بولۋى كەرەك.
ويىندى جۇرگىزۋدەگى ءمۇعالىمنىڭ ماڭىزدى ورىنىن اتاپ وتەيىن. پەداگوگيكالىق بىرلەستىك جۇزەگە اسقان جاعدايدا جاقسى ناتيجەگە جەتۋگە بولادى. ويىننىڭ يدەياسىن، كوبىنە، ءمۇعالىم ويلاپ تابادى. دەگەنمەن فيزيكا پانىنە ەڭ جاقسى ويىندى ويلاپ تابۋدى، توپتا نەمەسە كوللەدجدە شاكىرتتەر اراسىندا كونكۋرس جۇرگىزۋگە بولادى. شاكىرتتەردىڭ ويىندى ويلاپ - قۇراۋى وتە پايدالى، ويتكەنى قاندايدا دا ءبىر تاقىرىپقا ويىن ويلاپ تابۋ ءۇشىن، سول تاقىرىپتى شاكىرتتەر تەرەڭ ءبىلۋى كەرەك. سوندىقتان، ءمۇعالىم، اسىرەسە وسى جۇمىستى ورىنداعان شاكىرتتىڭ ەڭبەگىن باعالاۋى ءتيىس.
قازىرگى ءمۇعالىم ءاربىر ساباققا، تاقىرىپقا جانە ءار توپتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى ادىستەرى مەن فورمالارىن تاڭداي ءبىلۋى قاجەت. سونىمەن قاتار شاكىرتتەردى وزىندىك جۇمىسقا ۇيرەتۋ، ولاردىڭ ىزدەنىسىن ۇيىمداستىرۋ جانە كەيبىر ماتەريالداردى كەڭ كولەمدە بەرىپ، تاربيەلىك ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن دە وقىتۋ فورمالارىن تاڭداي ءبىلۋ كەرەك. ءبىر ساباقتىڭ وزىندە قولداناتىن ادىستەردى كەزەكتەستىرىپ، شاكىرتتەردى شارشاتپاي، ماتەريالدى قىزىقتى جەتكىزە ءبىلۋدى دە ەسكەرگەن ءجون.
قازىرگى كەزەڭدە ءالى دە بولسا، شاكىرتتەردىڭ بىلىمدەرىندە ءفورماليزمنىڭ ەلەمەنتتەرى كەزدەسۋدە. فيزيكا ءپانىن يگەرۋ، ولار ءۇشىن تەك كىتاپ ماتەريالىن وقۋ عانا بولىپ وتىر. شىن مانىسىندە، فيزيكا پانىندە وقۋشىلار تابيعات زاڭدارىن وقىپ، ءبىلۋى ءتيىس.
شاكىرتتەرگە ناقتى مىسال كەلتىرە وتىرىپ، ولاردىڭ العان بىلىمدەرى ماڭىزدى پراكتيكالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە قاجەت ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. شاكىرتتەردىڭ ءبىلىمنىڭ ومىرلىك ماڭىزىن ءتۇسىنۋى، تەوريا مەن پراكتيكانى تىعىز بايلانىستىرادى، پانگە ىنتاسىن ارتتىرادى، شاكىرتتەر بىلىمىندەگى فورماليزم ەلەمەنتتەرىن جويادى.
شاكىرتتەردىڭ بىلىمگە ىنتاسىنىڭ بولۋى، ولاردىڭ ساباقتاعى بەلسەندىلىگىنىڭ ارتۋىنا ءبىلىم ساپاسىنىڭ جوعارلاۋىنا، ءبىلىم الۋدىڭ پايداسىن ءتۇسىنۋدىڭ قالىپتاسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى، جالپى ايتقاندا وقۋ پروسەسىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرەدى. ءبىلىم بەرۋدىڭ قۇرىلىسىن، شاكىرتتەر ءمۇعالىم قويعان ماقساتتاردى تۇسىنەتىندەي، قابىلدايتىنداي ەتىپ قۇرۋ كەرەك جانە شاكىرت ءمۇعالىم قويعان ماقساتتىڭ بەلسەندى جۇزەگە اسىرۋشىسى بولۋى ءتيىس.
شاكىرتتەردىڭ بىلىمگە ىقىلاسىن، ىنتاسىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدىڭ ەڭ جاقسى جولىنىڭ ءبىرى - ساباقتا ويىنداردى قولدانۋ. ويىن، ءبىلىم الۋ، ەڭبەك ەتۋ - ادامنىڭ نەگىزگى قايراتكەرلىكتەرى. ويىن - ءارقاشان كىشكەنە ءبىلىم، كىشكەنە ءبىلىم بولا وتىرىپ، بالانى ءبىلىم الۋعا، ەڭبەككە دايىندايدى. ويىندى الدانىش جانە كوڭىل كوتەرۋ دەپ ويلايتىندار قاتەلەسەدى.
كەيبىر پەداگوگتار مەن پسيحولوگتاردىڭ مەكتەپ جاسىنداعى بالالار، ويىن جاسىنان ءوتىپ كەتتى، - دەۋى بەكەر. ويىنداعى وقيعا - جايلار ساباققا ءار قيلى ءنار بەرەدى، ساباقتى قىزىق ەتەدى، وعان ەموسيالىق بوياۋ بەرەدى.
بالالار ساباق ۇستىندە ءبىر - بىرىمەن سويلەسپەيدى. بالالار سويلەسكەن جاعدايدا، ول ءتارتىپتى بۇزعان بولىپ ەسەپتەلەدى، مۇعالىمنەن ەسكەرتۋ الادى. ويىن جاعدايىن بالالار ساباق بارىسىندا ءبىر - بىرىمەن اقپارلارمەن الماساتىنداي، اقىلداساتىنداي، ءبىر - بىرىنە دالەلدەي الاتىنداي، ءبىر - ءبىرىن باعالايتىنداي ەتىپ، ۇيىمداستىرۋ كەرەك. ويىڭدار قولدانىلعان ساباقتاردا شاكىرتتەر بەلسەندىلىك كورسەتەدى. بۇلاي بولۋ بارلىق ويىنعا ءتان نارسە، ونىڭ توپتىق تۇردە وتۋىنە بايلانىستى. توپتىق تۇردە ساباقتاعى ءبىلىم الۋ، تراديسيالىق ءبىلىم بەرۋ «ءمۇعالىم - وقۋشى» ورنەگىن كۇردەلەندىرەدى. ياعني، ورنەك بىلاي كۇردەلەنەدى: «ءمۇعالىم - توپ - وقۋشى»، بۇدان كەلەسى ورنەك تۋىندايدى: «وقۋشى - وقۋشى». «وقۋشى - وقۋشى» جۇيەسىندە «توپ - وقۋشى»، «وقۋشى - توپ» ورنەكتەرى وزدىگىنەن تۋىنداپ جاتادى جانە وقۋشىلار بىلمەيتىندەرىن كورسەتۋگە تىرىسپايدى. بالالار ءبىر - ءبىرىنىڭ ويلارىمەن پىكىرلەرىمەن الماسادى، دالەلدەيدى، قاتەلەسەدى، ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى، نەگىزدەيدى، ەسەپ جاۋاپتارىن بىرگە شەشەدى، تەكسەرەدى، قاتەلەرىن تۇزەيدى ت. س. س. ويىن بارىسىنداعى پىكىرلەر الماسۋ ناتيجەسىندە، وقۋ ماتەريالدارىن جىلدام جانە جاقسىراق يگەرەدى، قيىندىقتاردى بىرگە شەشەدى. مۇنداي جاعداي¬دا، بارلىق بالالار العا جىلجيدى، بىلىمدەرى تەرەڭ بالالاردىڭ تەجەلمەۋىن، ءبىلىمى تومەن بالالاردىڭ العا ۇمتىلۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
فيزيكا ساباقتارىندا ويىندى ۇيىمداستىرعاندا شاكىرتتەر ءبىر - بىرىنە كومەكتەسەتىندەي، ءبىر - بىرىمەن بىرىگەتىندەي جاعداي جاساۋ كەرەك. سوندا ساباق تەك ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن عانا ەمەس، تاربيەلەۋ قىزمەتىن دە اتقارادى. مۇڭداي ساباقتاردىڭ ءوتىلۋى ناتيجەسىندە وقۋشىلاردا ءبىر - بىرىمەن سويلەسە ءبىلۋ مادەنيەتى، تارتىپتىلىك، توپقا جانە ءبىر - بىرىنە جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىنىڭ بولۋى،، مەنمەندىك جانە جالقاۋلىقتان بەزۋ قاسيەتتەرى قالىپتاسادى.
اتاقتى فرانسۋز عالىمى لۋي دە برايل بىلاي دەيدى: «ەڭ قاراپايىم ماسەلەنى قوزعايتىن ويىنداردىڭ وزىندە عىلىمي جۇمىسقا ۇقساس جالپى ەلەمەنتتەر كوپ كەزدەسەدى. ەكى جاعدايدا دا (ويىن مەن عىلىمي جۇمىس) ەڭ باستىسى قويىلعان ماقساتتىڭ بولۋى، سونان سوڭ قيىندىقتىڭ بولۋى، ونى جەڭۋ، جاڭالىقتى اشۋ قۋانىش. مىنە، سوندىقتان دا، بار ادامداردى، جاسىنا قاراماستان، ويىن وزىنە تارتىپ تۇرادى».
ءمۇعالىمنىڭ ەڭ باستى ماقساتى — ساباق ماقساتى مەن قولدانىلاتىن ويىننىڭ ماقساتىن ەسكەرە وتىرىپ، ساباقتار مەن توپتان تىس ساباقتاردا، ونى ورىندى قولدانا ءبىلۋ. وقۋشىلار مەن ءمۇعالىمنىڭ ويىنعا ىنتاسى بولعان جاعدايدا عانا، ويىن ءجۇرۋى مۇمكىن. ەشقانداي ويىندى فورمالدى ويناۋعا بولمايدى. ءاربىر ديداكتيكالىق ويىنعا، ءبىر جاعىنان ديداكتيكالىق ەسەپتەردى شەشۋ ءتان، مىسالى: زاتقا نەمەسە قۇبىلىسقا جالپى سيپات بەرۋ، ولاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تابۋ سياقتى جۇمىستار، شاكىرتتەردى ۇقساستىقتى، ايىرماشىلىقتى ت. س. س. قۇبىلىستاردى تابۋعا، بايقاۋعا باۋليدى. بۇل ماعىناداعى ويىنداردىڭ ۇيرەتۋ قاسيەتى بار. ەندىگى ءبىر جاعىنان، ديداكتيكالىق ويىندارعا ءتان نارسە ويناۋ. شاكىرتتىڭ نازارى بىرىنشىدەن سوعان اۋادى، ال ويىن بارىسىندا ويىننىڭ ءبىلىم بەرۋ ماقساتىنىڭ قالاي ورىندالاتىندىعى بايقالماي قالادى. سوندىقتان، ساباقتاردا وتىلەتىن ويىندار شاكىرتتەرگە ءجاي ساباق رەتىندە ەمەس، ءجاي الدانىش رەتىندە دە ەمەس، قىزىقتى جۇمىس رەتىندە بەرىلەدى. ويىندى جۇرگىزۋ ءۇشىن توپ كوماندالارعا بولىنەدى. كوماندا قۇرامىن قالاۋلارى بويىنشا جاساۋعا بولار ەدى، دەگەنمەن توپ قۇرامى ارالاس جانە توپتاردىڭ كۇشتەرى تەڭ بولۋى كەرەك.
ويىندى جۇرگىزۋدەگى ءمۇعالىمنىڭ ماڭىزدى ورىنىن اتاپ وتەيىن. پەداگوگيكالىق بىرلەستىك جۇزەگە اسقان جاعدايدا جاقسى ناتيجەگە جەتۋگە بولادى. ويىننىڭ يدەياسىن، كوبىنە، ءمۇعالىم ويلاپ تابادى. دەگەنمەن فيزيكا پانىنە ەڭ جاقسى ويىندى ويلاپ تابۋدى، توپتا نەمەسە كوللەدجدە شاكىرتتەر اراسىندا كونكۋرس جۇرگىزۋگە بولادى. شاكىرتتەردىڭ ويىندى ويلاپ - قۇراۋى وتە پايدالى، ويتكەنى قاندايدا دا ءبىر تاقىرىپقا ويىن ويلاپ تابۋ ءۇشىن، سول تاقىرىپتى شاكىرتتەر تەرەڭ ءبىلۋى كەرەك. سوندىقتان، ءمۇعالىم، اسىرەسە وسى جۇمىستى ورىنداعان شاكىرتتىڭ ەڭبەگىن باعالاۋى ءتيىس.
قازىرگى ءمۇعالىم ءاربىر ساباققا، تاقىرىپقا جانە ءار توپتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى ادىستەرى مەن فورمالارىن تاڭداي ءبىلۋى قاجەت. سونىمەن قاتار شاكىرتتەردى وزىندىك جۇمىسقا ۇيرەتۋ، ولاردىڭ ىزدەنىسىن ۇيىمداستىرۋ جانە كەيبىر ماتەريالداردى كەڭ كولەمدە بەرىپ، تاربيەلىك ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن دە وقىتۋ فورمالارىن تاڭداي ءبىلۋ كەرەك. ءبىر ساباقتىڭ وزىندە قولداناتىن ادىستەردى كەزەكتەستىرىپ، شاكىرتتەردى شارشاتپاي، ماتەريالدى قىزىقتى جەتكىزە ءبىلۋدى دە ەسكەرگەن ءجون.
You Might Also Like
-
ماقساتى: ۋاقىتتى باعدارلاۋ. تاڭەرتەڭ، ءتۇس، بەسىن، كەش، ءتۇن ۋاقىت تەرمينىمەن تانىستىرۋ. اپتا كۇندەرى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن ناقتىلاۋ.
