گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى جايلى ماعلۇمات بەرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وتانىن، ەلىن قورعاۋعا، ايالاۋعا، ۇقىپتىلىققا، كوپشىلىك ورتادا، سىنىپتا دۇرىس سويلەۋگە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا گلوبۋستىڭ گرادۋس تورلارى جايلى ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، وي - ءورىسىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، دۇنيەتانىمىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋلىق، گلوبۋس، كارتا، ينتەراكتيۆتى تاقتا
ءپانارالىق بايلانىس: انا ءتىلى، بەينەلەۋ ونەرى، ەڭبەككە باۋلۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق جاتتىعۋ («گۇل سىيلاۋ» ويىنى)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ.
1. العاشقىدا ادامدار جەردى قانداي دەپ ويلادى؟
ا) تەگىس
ءا) قىراتتى
ب) تاۋلى
2. جەردىڭ شار تارىزدەس ەكەنىن ەڭ العاش رەت قاي ەلدىڭ عالىمدارى انىقتادى؟
ا) ورىس عالىمدارى ءا) گرەك عالىمدارى ب) نەمىس عالىمدارى
3. ماگەللان باستاعان ساياحاتشىلار جەر شارىن قانشا جىلدا اينالىپ ءوتتى؟
ا) 3
ءا) 2
ب) 8
4. جەر بەتىنىڭ سۋ باسىپ جاتقان كەڭىستىكتى نە دەيمىز؟
ا) وزەن
ءا) مۇحيت
ب) كول
5. جەر شارىندا نەشە مۇحيت بار؟
ا) 4
ءا) 5
ب) 7
6. جەر شارىندا قانشا ماتەريك بار؟
ا) 4
ءا) 6
ب) 7
7. قازاقستان قاي ماتەريكتە ورنالاسقان؟
ا) افريكا
ءا) امەريكا
ب) ەۋرازيا
8. جان - جاعىن ءتورت بىردەي مۇحيت قورشاپ جاتقان ماتەريكتى تاپ.
ا) ەۋرازيا
ءا) انتراكتيدا
ب) اۋستراليا
9. ماسشتاب دەگەنىمىز نە؟
ا) بەلگىلى ءبىر زاتتىڭ كولەمىن كىشىرەيتەتىن ساندى ماسشتاب دەيدى.
ءا) ماسشتاب دەپ كەز كەلگەن زاتتىڭ بەينەلەنگەن كورىنىسىن ايتادى.
ب) ماسشتاب دەپ ءبىر نارسەنىڭ ۇستىنەن قاراعانداعى كورىنىسىن ايتامىز.
10. گلوبۋس دەگەنىمىز نە؟
ا) شار تارىزدەس جۇلدىز
ءا) جەردىڭ بارىنشا كىشىرەيتىلىپ جاسالعان ءدال ۇلگىسى گلوبۋس دەپ اتالادى.
ب) جەر شارىنىڭ پوليۋستەرى
ءىىى. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جان - جاقتى تەكسەرۋ.
1. جەرگە ەڭ جاقىن جۇلدىز (كۇن)
2. جەردى قوسا ەسەپتەگەندە كۇندى قانشا پلانەتا اينالىپ جۇرەدى؟(9)
3. پلانەتا دەگەنىمىز نە؟(پلانەتا وزىنەن جارىق شىعارمايتىن سالقىن دەنەلەر)
4. جەردىڭ سەرىگى نە؟(اي)
5. گلوبۋس دەگەنىمىز نە؟
ءىV. جاڭا ساباق:
وقۋشىلار ءبىز بۇگىنگى ساباقتا گلوبۋس جانە كارتانىڭ كومەگىمەن جەر شارىنا ساياحاتقا شىعامىز.
وي قوزعاۋ: گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى دەگەنىمىز نە؟
وقۋلىقپەن جۇمىس
جەر شارىنىڭ جورامال بىلىگى بەتىنە شىعاتىن جەرلەردەگى نۇكتەلەر پوليۋستەر دەپ اتالادى. جەر شارىندا ەكى پوليۋس بار. ولار سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك پوليۋستەر. جەر ءوز بىلىگىنەن اينالعاندا ونىڭ پوليۋستەرى اينالماي، ورنىندا قالادى. پوليۋستەر گلوبۋستا جانە جارتى شارلار كارتاسىندا نۇكتە تۇرىندە بەلگىلەنەدى.
گلوبۋستا پوليۋستەردەن بىردەي قاشىقتىقتا ەكۆاتور سىزىعى جۇرگىزىلەدى (لاتىنشا ەكۆاتور - تەڭەيتكىش دەگەن ءسوز). ەكۆاتور سىزىعى جەردى تەڭ ەكى جارتى شارعا - سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك جارتى شارعا بولەدى. جەر ەكۆاتورىنىڭ ۇزىندىعى 40 000 كم. ەكۆاتورعا قاتارلاستىرا بەلگىلى ءبىر قاشىقتىق سايىن جۇرگىزىلگەن سىزىقتار پاراللەلدەر دەپ اتالادى (گرەكشە پاراللەل - قاتار ءجۇرۋشى دەگەن ءسوز). ولار باتىس - شىعىس باعىتىن كورسەتەدى. پاراللەل شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعى ەكۆاتوردان پوليۋستەرگە قاراي جۇرگەن سايىن قىسقارا بەرەدى.
بۇل ايتىلعانداردان باسقا، گلوبۋستا سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك پوليۋستەردىڭ اراسىن قوساتىن شەڭبەر تۇرىندەگى سىزىقتار بار. ولار مەريدياندار. لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا مەريديان تۇسكىلىك دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ويتكەنى تال تۇستەگى كولەڭكە سول جەردەگى جەرگىلىكتى مەريديان باعىتىنا سايكەس كەلەدى. مەريديان سولتۇستىك - وڭتۇستىك باعىتتى كورسەتەدى. جەر شارىنىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسى ارقىلى سانسىز كوپ مەريديان جۇرگىزۋگە بولادى. سولاردىڭ ءبىرى حالىقارالىق كەلىسىم بويىنشا باستاپقى مەريديان رەتىندە قابىلدانعان. ول ۇلىبريتانيانىڭ استاناسى لوندون قالاسىنىڭ ماڭىمەن وتەدى. باستاپقى مەريديان شەڭبەرى جەردى باتىس جانە شىعىس جارتى شارلارعا ءبولىپ تۇرادى.
بەلگىلى ءبىر گرادۋس سايىن جۇرگىزىلگەن پاراللەلدەر مەن مەريدياندار گلوبۋستىڭ بەتىن تور كوزدەرگە بولەدى. ونى گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى دەپ اتايدى.
سوزدىكپەن جۇمىس.
لاتىنشا ەكۆاتور - تەڭەيتكىش دەگەن ءسوز
گرەكشە پاراللەل - قاتار ءجۇرۋشى دەگەن ءسوز
لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا مەريديان - تۇسكىلىك دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
V. جاڭا ساباقتى مەڭگەرگەنىن تەكسەرۋ.
«كىم جىلدام؟»
1. گلوبۋستان جانە جارتى شارلار كارتاسىنان پوليۋستەردى، ەكۆاتور، پاراللەل جانە مەريديان سىزىقتارىن تاۋىپ كورسەت.
2. مەريديان جانە پاراللەل سىزىقتارىنىڭ نەشە گرادۋس سايىن جۇرگىزىلگەنىن انىقتا.
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
«كىم زەرەك؟» ويىنى
1. جەر شارىندا نەشە پوليۋس بار؟
2. جەر ءوز بىلىگىن اينالعاندا ونىڭ پوليۋستەرى اينالاما؟
3. پوليۋستەر گلوبۋستا نەمەسە جارتى شارلار كارتاسىندا قالاي بەينەلەنەدى؟
4. ەكۆاتور ءسوزى قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟
5. جەردى تەڭ ەكى جارتى شارعا بولەتىن قانداي سىزىق؟
6. جەر ەكۆاتورىنىڭ ۇزىندىعى قانشا كيلومەتر؟
7. ەكۆاتورعا قاتارلاستىرا بەلگىلى ءبىر قاشىقتىق سايىن جۇرگىزىلگەن سىزىقتار نە دەپ اتالادى؟
8. پاراللەل قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟
9. پاراللەل قانداي باعىتتاردى كورسەتەدى؟
10. وڭتۇستىك، سولتۇستىك پوليۋستەردىڭ اراسىن قوساتىن سىزىقتاردى نە دەپ اتايدى؟
11. مەريديان قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟
12. گلوبۋستا مەريديان قاي باعىتتاردى كورسەتەدى؟
13. گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى دەگەنىمىز نە؟
Vءىى. باعالاۋ
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما.
گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى. (گلوبۋستىڭ سۋرەتىن سالىپ كەلۋ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى جايلى ماعلۇمات بەرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وتانىن، ەلىن قورعاۋعا، ايالاۋعا، ۇقىپتىلىققا، كوپشىلىك ورتادا، سىنىپتا دۇرىس سويلەۋگە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا گلوبۋستىڭ گرادۋس تورلارى جايلى ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، وي - ءورىسىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، دۇنيەتانىمىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋلىق، گلوبۋس، كارتا، ينتەراكتيۆتى تاقتا
ءپانارالىق بايلانىس: انا ءتىلى، بەينەلەۋ ونەرى، ەڭبەككە باۋلۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق جاتتىعۋ («گۇل سىيلاۋ» ويىنى)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ.
1. العاشقىدا ادامدار جەردى قانداي دەپ ويلادى؟
ا) تەگىس
ءا) قىراتتى
ب) تاۋلى
2. جەردىڭ شار تارىزدەس ەكەنىن ەڭ العاش رەت قاي ەلدىڭ عالىمدارى انىقتادى؟
ا) ورىس عالىمدارى ءا) گرەك عالىمدارى ب) نەمىس عالىمدارى
3. ماگەللان باستاعان ساياحاتشىلار جەر شارىن قانشا جىلدا اينالىپ ءوتتى؟
ا) 3
ءا) 2
ب) 8
4. جەر بەتىنىڭ سۋ باسىپ جاتقان كەڭىستىكتى نە دەيمىز؟
ا) وزەن
ءا) مۇحيت
ب) كول
5. جەر شارىندا نەشە مۇحيت بار؟
ا) 4
ءا) 5
ب) 7
6. جەر شارىندا قانشا ماتەريك بار؟
ا) 4
ءا) 6
ب) 7
7. قازاقستان قاي ماتەريكتە ورنالاسقان؟
ا) افريكا
ءا) امەريكا
ب) ەۋرازيا
8. جان - جاعىن ءتورت بىردەي مۇحيت قورشاپ جاتقان ماتەريكتى تاپ.
ا) ەۋرازيا
ءا) انتراكتيدا
ب) اۋستراليا
9. ماسشتاب دەگەنىمىز نە؟
ا) بەلگىلى ءبىر زاتتىڭ كولەمىن كىشىرەيتەتىن ساندى ماسشتاب دەيدى.
ءا) ماسشتاب دەپ كەز كەلگەن زاتتىڭ بەينەلەنگەن كورىنىسىن ايتادى.
ب) ماسشتاب دەپ ءبىر نارسەنىڭ ۇستىنەن قاراعانداعى كورىنىسىن ايتامىز.
10. گلوبۋس دەگەنىمىز نە؟
ا) شار تارىزدەس جۇلدىز
ءا) جەردىڭ بارىنشا كىشىرەيتىلىپ جاسالعان ءدال ۇلگىسى گلوبۋس دەپ اتالادى.
ب) جەر شارىنىڭ پوليۋستەرى
ءىىى. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جان - جاقتى تەكسەرۋ.
1. جەرگە ەڭ جاقىن جۇلدىز (كۇن)
2. جەردى قوسا ەسەپتەگەندە كۇندى قانشا پلانەتا اينالىپ جۇرەدى؟(9)
3. پلانەتا دەگەنىمىز نە؟(پلانەتا وزىنەن جارىق شىعارمايتىن سالقىن دەنەلەر)
4. جەردىڭ سەرىگى نە؟(اي)
5. گلوبۋس دەگەنىمىز نە؟
ءىV. جاڭا ساباق:
وقۋشىلار ءبىز بۇگىنگى ساباقتا گلوبۋس جانە كارتانىڭ كومەگىمەن جەر شارىنا ساياحاتقا شىعامىز.
وي قوزعاۋ: گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى دەگەنىمىز نە؟
وقۋلىقپەن جۇمىس
جەر شارىنىڭ جورامال بىلىگى بەتىنە شىعاتىن جەرلەردەگى نۇكتەلەر پوليۋستەر دەپ اتالادى. جەر شارىندا ەكى پوليۋس بار. ولار سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك پوليۋستەر. جەر ءوز بىلىگىنەن اينالعاندا ونىڭ پوليۋستەرى اينالماي، ورنىندا قالادى. پوليۋستەر گلوبۋستا جانە جارتى شارلار كارتاسىندا نۇكتە تۇرىندە بەلگىلەنەدى.
گلوبۋستا پوليۋستەردەن بىردەي قاشىقتىقتا ەكۆاتور سىزىعى جۇرگىزىلەدى (لاتىنشا ەكۆاتور - تەڭەيتكىش دەگەن ءسوز). ەكۆاتور سىزىعى جەردى تەڭ ەكى جارتى شارعا - سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك جارتى شارعا بولەدى. جەر ەكۆاتورىنىڭ ۇزىندىعى 40 000 كم. ەكۆاتورعا قاتارلاستىرا بەلگىلى ءبىر قاشىقتىق سايىن جۇرگىزىلگەن سىزىقتار پاراللەلدەر دەپ اتالادى (گرەكشە پاراللەل - قاتار ءجۇرۋشى دەگەن ءسوز). ولار باتىس - شىعىس باعىتىن كورسەتەدى. پاراللەل شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعى ەكۆاتوردان پوليۋستەرگە قاراي جۇرگەن سايىن قىسقارا بەرەدى.
بۇل ايتىلعانداردان باسقا، گلوبۋستا سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك پوليۋستەردىڭ اراسىن قوساتىن شەڭبەر تۇرىندەگى سىزىقتار بار. ولار مەريدياندار. لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا مەريديان تۇسكىلىك دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ويتكەنى تال تۇستەگى كولەڭكە سول جەردەگى جەرگىلىكتى مەريديان باعىتىنا سايكەس كەلەدى. مەريديان سولتۇستىك - وڭتۇستىك باعىتتى كورسەتەدى. جەر شارىنىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسى ارقىلى سانسىز كوپ مەريديان جۇرگىزۋگە بولادى. سولاردىڭ ءبىرى حالىقارالىق كەلىسىم بويىنشا باستاپقى مەريديان رەتىندە قابىلدانعان. ول ۇلىبريتانيانىڭ استاناسى لوندون قالاسىنىڭ ماڭىمەن وتەدى. باستاپقى مەريديان شەڭبەرى جەردى باتىس جانە شىعىس جارتى شارلارعا ءبولىپ تۇرادى.
بەلگىلى ءبىر گرادۋس سايىن جۇرگىزىلگەن پاراللەلدەر مەن مەريدياندار گلوبۋستىڭ بەتىن تور كوزدەرگە بولەدى. ونى گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى دەپ اتايدى.
سوزدىكپەن جۇمىس.
لاتىنشا ەكۆاتور - تەڭەيتكىش دەگەن ءسوز
گرەكشە پاراللەل - قاتار ءجۇرۋشى دەگەن ءسوز
لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا مەريديان - تۇسكىلىك دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
V. جاڭا ساباقتى مەڭگەرگەنىن تەكسەرۋ.
«كىم جىلدام؟»
1. گلوبۋستان جانە جارتى شارلار كارتاسىنان پوليۋستەردى، ەكۆاتور، پاراللەل جانە مەريديان سىزىقتارىن تاۋىپ كورسەت.
2. مەريديان جانە پاراللەل سىزىقتارىنىڭ نەشە گرادۋس سايىن جۇرگىزىلگەنىن انىقتا.
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
«كىم زەرەك؟» ويىنى
1. جەر شارىندا نەشە پوليۋس بار؟
2. جەر ءوز بىلىگىن اينالعاندا ونىڭ پوليۋستەرى اينالاما؟
3. پوليۋستەر گلوبۋستا نەمەسە جارتى شارلار كارتاسىندا قالاي بەينەلەنەدى؟
4. ەكۆاتور ءسوزى قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟
5. جەردى تەڭ ەكى جارتى شارعا بولەتىن قانداي سىزىق؟
6. جەر ەكۆاتورىنىڭ ۇزىندىعى قانشا كيلومەتر؟
7. ەكۆاتورعا قاتارلاستىرا بەلگىلى ءبىر قاشىقتىق سايىن جۇرگىزىلگەن سىزىقتار نە دەپ اتالادى؟
8. پاراللەل قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟
9. پاراللەل قانداي باعىتتاردى كورسەتەدى؟
10. وڭتۇستىك، سولتۇستىك پوليۋستەردىڭ اراسىن قوساتىن سىزىقتاردى نە دەپ اتايدى؟
11. مەريديان قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟
12. گلوبۋستا مەريديان قاي باعىتتاردى كورسەتەدى؟
13. گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى دەگەنىمىز نە؟
Vءىى. باعالاۋ
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما.
گلوبۋستىڭ گرادۋس تورى. (گلوبۋستىڭ سۋرەتىن سالىپ كەلۋ)
You Might Also Like
