InfoHub Logo

گۋمانيزم تۋرالى پىكىر دۇنيەتانىم رەتىندە وتە كۇردەلى فەنومەن بولىپ تابىلادى. ول كوپ دەڭگەيلى مانگە يە، پاندىك تۇرعىدان كوپ مازمۇندى جانە ءوزىنىڭ كورىنىس بەرۋى تۇرعىسىنان كوپ فورمالى بولىپ تابىلادى. بۇل فورمالاردىڭ جەتەۋىن ءبولىپ الىپ قاراۋعا بولادى: تەوريالىق، الەۋمەتتىك، تاريحي، پسيحولوگيالىق، الەۋمەتتىك جانە ساياسي-قۇقىقتىق، ەكزيستەنسيالدى، الەۋمەتتىك-مادەني. ءبىرىنشى ۇشەۋى كەز كەلگەن مادەني فەنومەنگە ءتان. ودان كەيىنگىلەرى گۋمانيزمنىڭ ءار ءتۇرلى جاقتارىن قامتيدى. مىسالى، گۋمانيزمگە ەرەكشە پسيحولوگيا، الەۋمەتتىك، ساياسي-قۇقىقتىق مارتەبە، ەكزيستەنسيالدى قۇندىلىق ءتان. وسىلاردىڭ جيىنتىعى مەتاگۋمانيزمدى، گۋمانيزمنىڭ دۇنيەتانىم رەتىندەگى جانە مادەنيەتتىڭ فەنومەنى رەتىندەگى رەفلەكسياسىن بەرەدى. ءوزىنىڭ ءمانى تۇرعىسىنان گۋمانيزم تەوريانىڭ (سەنىمدەر مەن بىلىمەر) جانە ادام ءومىرىنىڭ، پراكتيكاسىنىڭ يممانەنتتى بىرلىگى رەتىندەگى دۇنيەتانىم بولىپ تابىلادى. گۋمانيزم ادامعا ءتان گۋماندىلىقتا نەگىزدەلەدى ادامداردىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنەن تۋاتىن گۋماندىق سەزىمدەرى مەن ىس-ارەكەتتەرىندە كورىنەدى. وسى ارەكەتتەردەن ادام ءومىرىنىڭ ەڭ ءپوزيتيۆتى، جاساۋشى، شىعارماشىل جاقتارى باستاۋ الادى. تەوريالىق، ءدىني، كوركەم ادەبيەت جانە ت.ب. ارقىلى بەينەلەنە وتىرىپ، گۋمانيزم كوپ ءتۇرلى گۋمانيستىك ىلىمدەر تۇرىندە كورىنىس بەرەدى. ەگەر گۋمانيزمنىڭ ناقتى ءبىر مازمۇنىنا كوڭىل اۋدارماي، ونىڭ قۇرىلىمىن، لوگيكاسىن جانە ادامنىڭ گۋمانيستىك اركەتى اراسىنداگى قاتىناستىڭ سيپاتىن تالدايتىن بولساق، ءبىز تەوريالىق وبەكت رەتىندە بۇل دۇنيەتانىمعا قاتىستى رەفلەكتيۆتى دەڭگەيگە كوتەرىلەمىز. گۋمانيزم كەڭ ماعىناسىندا مادەنيەتتانۋلىق دەتەرمينانتتى، ادام ءومىرىنىڭ وزىندىك قۇندىلىقتارىن مويىنداۋ نەگىزىندە ومىرلىك قۇرىلىمنىڭ جالپى پرينسيپتەرىن بىلدىرەدى. بۇل جاعدايدا ول الەمنىڭ بارلىق حالىقتارىنىڭ رۋحاني تاريحىندا بار، ياعني ول گۋمانيزمنىڭ امبەباپتىق ءمانىن بىلدىرەدى. ءداستۇر بويىنشا گۋمانيزم ءبىلىم مەن تاربيە ارقىلى ادامنىڭ جەتىلۋ جۇيەسىنەن كورىنەدى.

فيلوسوف-ەكزيستەنسياليستەر ءۇشىن گۋمانيزاسيا نەگىزگى ومىرلىك قۇندىلىقتار مەن ونىڭ قوعامداعى ورنى مەن ءرولىن باسقاشا ويلاۋ جاعدايىمەن بايلانىستى. تەحنولوگيالىق قوعامعا سايكەس گۋمانيزاسيا ماسەلەسى ە. فروممنىڭ «ءۇمىت ريەۆوليۋسياسى» (1969) ەڭبەگىندە كوتەرىلگەن. پسيحولوگ ك.ك.پلاتونوۆ تەحنيكانىڭ گۋمانيزاسياسىن ينجەنەرلىك پسيحولوگيانىڭ ءمانى، تەحنيكانىڭ ادامنىڭ ەرەكشەلىگى مەن ىس-ارەكەتىنە ساي كەلۋى تۇرعىسىنان قاراستىرعان. گۋمانيزاسيا ادامگەرشىلىككە جەتۋ جولىنداعى جەكە جانە الەۋمەتتىك كەلىسىلگەن جاعدايدى بىلدىرەدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، گۋمانيزاسيا تابيعات پەن سوسيۋم الەمىنىڭ «ادامدانۋىن» كورسەتەدى. گۋمانيزم قۇبىلىس ءارى جاعداي رەتىندە ۇزاق تاريحقا يە جانە سوعان ساي ونىڭ ءمانىنىڭ تۇسىنىكتەمەلەرى دە ءارتۇرلى. گۋمانيزمنىڭ ماڭىزدى سيپاتتامالارىن ونىڭ شىعۋ تەگىن زەرتتەگەندە تۇسىنۋتە بولادى. بۇل قيىن تەوريالىق ماسەلە. گۋمانيزمنىڭ باستاۋلارىن زەرتتەۋتە كىرىسكەن قاي زەرتتەۋشى بولماسىن وزىنشە شەشۋى قيىن، تاريحي تۇرلەنىمى بار جانە راسيوناليزاسيالانۋى قيىن ادام تابيعاتى، جاقسىلىق پەن جاماندىق، وزگەشىلدىك جانە باسقا دا ۇعىمدارعا كەزدەسەدى. سونىمەن بىرگە جالپى بولسا دا ونىڭ شىعۋ تەگىن انىقتاۋ كەرەك، سەبەبى ارى قاراي تالداۋ دا وسىعان بايلانىستى بولادى. الدىمەن كەيبىر كوزقاراستارعا توقتالايىق.

گۋمانيزمنىڭ قالىپتاسۋىن ادامنىڭ بويىندا جينالعان قاسيەتتەرمەن بايلانىستىراتىن تۇراقتى ءداستۇر بار. كەيدە «ادامدىق» ۇعىمىن ادام ءمانىنىڭ سيپاتى رەتىندە قولدانادى. بەلگىلى فيلوسوف، رەسەي گۋمانيستىك قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى ۆ.ا. كۋۆاكين گۋماندىقتى ادامنىڭ تۋعاننان پايدا بولعان انتروپولوگيالىق بەلگىسى دەپ جازادى. ول: «ادامنىڭ ءمانى، ماقساتى، ونىڭ قۇندىلىعى مەن شىنايىلىعى ادامنىڭ وزىندە. تەك وسى جاعدايدا عانا قوعام، تابيعات، ەشتەڭە، بەلگىسىزدىك، قۇداي (ەگەر بار بولسا) ءوز دارەجەسىندە باعالانادى، تەك وسى جاعدايدا ولار شىنايى قۇندىلىققا يە بولادى. گۋمانيزمنىڭ نەگىزگى العىشارتى وسىنداي»، — دەيدى. ل. يوجەف تە «مادەنيەتتەگى گۋمانيزم جانە گۋمانيزمدەگى مادەنيەت» ماقالاسىندا بۇل ماسەلەگە توقتالادى. ول لوگيكالىق ويلاۋ قۇرالدارى ادامنىڭ ابسوليۋتتىك قۇندىلىعىن دالەلدەپ بەرە المايدى دەپ كورسەتەدى: «مۇنى انىقتاۋدىڭ جالعىز مۇمكىندىگى — الەمدىك قۇرىلىمنىڭ بولمىستىق نەگىزىنە ەمەس، ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ فاكتىسىنە سۇيەنۋ كەرەك. ادامنىڭ وزىندىك ساناسى بار بولعاندىقتان ول ءوزىن الەمنىڭ ورتالىعى رەتىندە جاريالايدى». وتىز جىلدىق پسيحوتەراپيەۆتىك تاجىريبە نەگىزىندە ادام تابيعاتىنىڭ جاقسى جاقتارى جايلى جازعان ك.رودجەرستىڭ كوزقاراسى انىق. ادامنىڭ ءمانىن بۇلاي باعالاۋ شەتەلدىك گۋمانيستىك قوزعالىس تەورياشىلارىنىڭ زەرتتەۋلەرىنىڭ كوپشىلىگىندە كەزدەسەدى. پ. كۋرتس ادامداعى راسيونالدىق باستاۋدىڭ باسىمدىلىعىن، ال س. لامونت ادامنىڭ جاقسىلىققا قاراي تالپىنىسىن باستى دەپ كورسەتەدى.

ءبىراق ادامنىڭ انتروپولوگيالىق ەرەكشەلىگى رەتىندە گۋماندىلىقتى تۇسىندىرۋدەگى نەگىزگى قايشىلىقتاردى بايقاماۋعا بولمايدى. ەڭ الدىمەن كوزگە تۇسەتىنى وسى نەمەسە وعان قاراما-قايشى تەزيستىڭ تۇبەگەيلى دالەلدەنبەۋى بولىپ تابىلادى. ادام تابيعاتىنان مەيىرىمدى مە، الدە مەيىرىمدى ەمەس پە دەگەن بۇرىننان كەلە جاتقان فيلوسوفيالىق پىكىرتالاستىڭ نەگىزىندە ابستراكتىلى ادام جاتسا، وندا تالاس شەكسىز بولۋى مۇمكىن. ءار تاريحي كەزەڭدە بۇل پىكىرتالاستىڭ ەكى جاعى دا وزەكتى بولعان، داعدارىستا، نە داعدارىستىڭ الدىنداعى كەزەڭدەرىندە زۇلىمدىق ماسەلەسى وتكىر قاراستىرىلدى، ال مۇنداي جاعدايلاردىڭ ادامزات تاريحىندا از بولماعاندىعىنان زۇلىمدىق فەنومەنى كوپ زەرتتەلدى. بىر-بىرىنە ۇقساس تۇسىنىكتەردى كورسەتۋگە بولادى: دەنساۋلىق-دەرت، بەيبىتشىلىك-سوعىس، ال ءوزىنىڭ قاۋىپتىلىگىمەن ماسەلەنىڭ دەرت، سوعىس سياقتى جاقتارى كوپ نازار اۋدارتادى.

جاقسىلىقتىڭ ءبىرىنشى، باستاپقى بولۋى تۋرالى ابستراكتىلى ۇعىمنىڭ دا بەلگىلى ءبىر ءقاۋپى بار. دە سادتىڭ «فيلوسوفيا ۆ بۋدۋارە» ەڭبەگىنە تالداۋ جاساپ بولعاننان كەيىن فيلوسوف ل.ۆ. پروكوفيەۆ: «ادامداعى تىعىلىپ جاتقان قاسيەتتەردىڭ جاڭا قىرىن اشۋعا تىرىسۋ، كلاسسيك بايقاعانداي، ونداي قاسيەتتەر وتە كوپ، ەتيكالىق جاعىنان وتە ەركىن كوزقاراستى كورسەتەدى. وندا ولاردىڭ قانداي دا بولماسىن تابيعي قاسيەتتەرىن جوعالتاتىن مەنمەندىك پەن وزىمشىلدىككە كوڭىل اۋدارۋىنان ادامنىڭ نامىسى مەن مارتەبەسى ءارقاشان ءوز دارەجەسىنەن تومەندەي بەرەدى. الەمدى ادام ارقىلى ولشەپ، ونى تەك ادام ارقىلى كورۋ الەم ءۇشىن دە، ادام ءۇشىن دە قايعىعا اكەلىپ سوقتىرادى»، — دەپ جازادى. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، زايىرلى گۋمانيستىك نەگىزدە ادامدى قۇدايدىڭ ورنىنا ءابسوليۋتتى ىزگىلىك رەتىندە قويۋ ءۇردىسى ءجۇرىپ جاتىر. ول رەنەسسانستىق گۋمانيزمنەن باستاۋ الاتىنى بەلگىلى. لاتىندىق نەگىزگە ەنگەن تىلدەردە ادامدىق جانە گۋمانيستىك سينونيم سوزدەر بولىپ تابىلادى. بۇل تەرميندەردى پراكتيكادا قولدانۋدا گۋمانيستىكتىڭ قۇندىلىقتىق ءمانىن ادامدىقتان جوعارى كورسەتۋى ادامعا بايلانىستىنىڭ ءبارىنىڭ گۋمانيستىك باعىتتا بولمايتىندىعى، ونىڭ ادام فەنومەنىنە قاراعاندا كەش پايدا بولگاندىگىن كورسەتەدى. گۋمانيزمنىڭ پايدا بولۋىنىڭ جالپى سەبەپتەرىن زەرتتەۋ رەسەيلىك فيلوسوفتار ي.م. بورزەنكو، ۆ.ا. كۋۆاكين، ا.ا. كۋديشينالاردىڭ بىرىگىپ جازعان «قازىرگى گۋمانيزمنىڭ نەگىزدەرى» (2002 ج.) دەگەن ەڭبەگىندە قاراستىرىلعان. ولار ادامنىڭ ومىردە كورىنۋ ساپاسى «ادامزات تاريحىنىڭ ەرتە كەزىنەن، گومينيدتىڭ — homo sapienske، توبىردىڭ قوعامعا اينالۋمەن بىرگە پايدا بولىپ، دامىعان»، — دەپ كورسەتەدى.

ارى قاراي ولار گۋمانيزمنىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىن ءتىرى تابيعاتتىڭ پايدا بولۋىمەن، اسىرەسە ونىڭ زاڭدىلىق، شىعارماشىلىق مىنەز سياقتى سيپاتتارىمەن، اشىقتىق، باعىتتالعان جانە دامۋدىڭ ۇزدىكسىز پروسەسى، سونىمەن بىرگە تابيعاتتىڭ بەلگىلى ءبىر قۇبىلىستارىنىڭ تىرشىلىك ەتۋىنىڭ ابسوليۋتتىك ەمەس كەپىلدىگى سياقتى ەرەكشەلىكتەرىمەن بايلانىستىرادى. گۋمانيزمگە قاتىستى اۆتورلار: «دامۋدىڭ كورسەتىلگەن سيپاتتارى گۋمانيستىك دۇنيەتانىمدا ءوز بەينەسىن تابادى. بىرىنشىدەن، ولار تابيعي، كەزدەيسوق ەمەس، ويلاۋ قابىلەتى بار جوعارىدان رەتتەلگەن ماتەريا-ەنەرگيا رەتىندە ادامنىڭ پسيحوفيزيولوگياسى نەگىزىندە پايدا بولعان. ەكىنشىدەن، گۋمانيزم — بۇل ەركىن ادامنىڭ شىعارماشىلىق دۇنيەتانىمى، بۇل ونى الەمدىك دامۋدىڭ شىعارماشىلىق سيپاتىمەن جاقىنداستىرادى. ۇشىنشىدەن، گۋمانيزم دۇنيەتانىمى ءوزىنىڭ اشىقتىعىمەن، تۇراقتى وزگەرۋى مەن دامۋىمەن، ادامنىڭ ىشكى الەمىنىڭ شەكسىزدىگى رەتىندەگى قاتىستىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. تورتىنشىدەن، گۋمانيزم ءابسوليۋتتى اقيقات پەن اياقتالعاندىق دەگەندى بىلدىرمەيدى»، -دەپ كورسەتەدى. بۇل جاعدايدا تابيعي بولمىس نەگىزدەرىنە جۇگىنۋ ءدىني نۇسقادان ەش ارتىق ەمەس. ايتىلعان اۆتورلاردىڭ كورسەتۋى بويىنشا، گۋمانيزم مەن ونىڭ تاريحىنا تالداۋ جاساۋ ادامنىڭ جەكە دارالىگىنىڭ جاقسى جاقتارىن شەكسىز تۇگەندەپ، تاريحتاعى بولعان يدەيالاردى تەرىپ شىعۋعا الىپ كەلەدى. قايدان شىعاتىنى بەلگىسىز ادامنىڭ وزىندىك قۇندىلىعىن ءجاي عانا سيپاتتاپ قويۋ ماسەلەدەن قاشۋدى بىلدىرەدى. ادامنىڭ دامۋ دەڭگەيىندەگى قوگامدىق پروگرەستىڭ ءرولىن كورسەتە وتىرىپ، ۆ.ا. تۋيەۆ بىلاي دەيدى: «بۇل دامۋدىڭ نەگىزى قاجەتتىلىك بولىپ تابىلادى، سەبەبى ولار ادامنىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ نەگىزگى جۇيەسى، ياعني ادام بولمىسىنىڭ جالپى نەگىزى رەتىندە جۇرەدى».

ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىز بويىنشا، مەتودولوگيالىق تۇرعىدان ەڭ دۇرىسى — گۋمانيزمنىڭ ءمانى مەن ونىڭ شىعۋ تاريحىن ابستراكتىلى تۇردە عانا قاراستىرماۋ. ءوز قاجەتتىلىگى مەن مۇمكىنشىلىكتەرى بار بەلگىلى ءبىر تاريحي ورتادا ادامدى تالداۋدىڭ فيلوسوفيالىق داستۇرىنە جۇگىنۋ ەرەكشە ماڭىزدى. ءبۇل جەردە ە.فروممنىڭ ەڭبەكتەرى مەن ونىڭ ىشىندە راديكالدى گۋمانيزم كونسەپسياسىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە. وعان «زدوروۆوە وبششەستۆو» (1955)، «وبراز چەلوبەكا ۋ ماركسا» (1961)، «دۋشا چەلوۆەكا» (1964)، «اناتوميا چەلوۆەچەسكوي دەسترۋكتيۆنوستي» (1973)، يمەت يلي بىت» (1976) دەگەن جۇمىستارى دالەل بولا الادى. ول ءوز جاقتاستارى رەتىندە ك.ماركستى، تورونى، ەمەرسوندى، البەرت شۆەيسەردى، ەرنست بلوحتى، گ. پەتروۆيچتى، س. ءستويانوبيچتى، ەكونوميست ە.ف. شۋماحەردى كورسەتتى.

ءبىز گۋمانيزم فەنومەنىنىڭ پايدا بولۋىن ونىڭ تۇجىرىمداماسىنان بۇرىن پايدا بولعانىن ەسكەرەمىز. ادامدى قورعاۋ مەن وعان كومەك كورسەتۋ، ادامدى سۇيۋگە دەگەن نەگىزگى قاجەتتىلىكتىڭ ەۆوليۋسياسى بولۋى كەرەك عوي. ادامنىڭ قالىپتاسۋىنىڭ قوعامدىق سيپاتىن ەسكەرسەك، مۇنداي قاجەتتىلىك العاشقى تايپالاردا ادامداردىڭ وزدەرىن ساقتاۋ مەن دامىتۋدان تۋسا كەرەك. بۇل جەردە ا. شۆەيسەردىڭ باس يۋ (قۇرمەت) پرينسيپىمەن انالوگيا جۇگىزۋتە بولادى. حالىقتىق مادەنيەتتە تابيعاتتى ساقتاۋ ءارقاشاندا بولعان (ءمان بەرمەۋ دە بولعان)، ءبىراق بۇل تۇسىنىكتى تۇجىرىمداۋدا ا. شۆەيسەردىڭ ەڭبەگى زور.

ءبىز ادامنىڭ بويىنداعى نەگىزگى گۋمانيستىك دەتەرمينانتتاردىڭ قالىپتاسۋى ادامدىق دامۋدىڭ ەرتە كەزەڭىندەگى ادامداردىڭ بولمىس ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى جانە ءتۇردىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ولاردىڭ ومىرلىك ىس-ارەكەتىنىڭ قالىپتاسقان ساپاسى بولعان دەگەن كوزقاراسقا قوسىلامىز. گۋمانيزمنىڭ الەۋمەتتىك قىزمەتى ادامداردىڭ قاۋىمداستىقتاعى قاتىناسىن ساقتاۋدان تۋعان قاجەتتىلىك. بۇل ماعىنادا گۋمانيزم ادامنىڭ ەبوليۋسيالىق دامۋ شارتى بولىپ تابىلادى. ارينە، جالعىز سول عانا شارت ەمەس. سونىمەن قاتار، ادامنىڭ رۋحانيلىعىنان دا تۋعان شارت. ويتكەنى ادام تەك زەردەلى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار رۋحاني دا جان. ادامنىڭ زەردەلىلىگى ۇلكەن مانگە يە بولادى. ءتۇردىڭ ءوزى زەردەلى ادام رەتىندە انىقتالادى. بۇل تۇجىرىمدى جوققا شىعارمايمىز، ءبىراق زەردەلىلىك ادامنىڭ ەبوليۋسيالىق دامۋىنداعى جالعىز بەلگى ەمەس. قازىرگى كەزدەگى زەرتتەۋلەر ادامنىڭ رۋحانيلىق، سەنىم سياقتى قاسيەتتەرىن نەگىزگە الادى. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، وسىعان كونە مادەنيەتتەن ساقتالعان گۋمانيزمدى قوسۋعا بولادى.

قازاقستاندىق رۋحانيلىقتى زەرتتەۋشىلەر س.يۋ. كولچيگين مەن ا.ب. قاپىشيەۆ «ادامدىق دەگەن نە؟، ەگەر ول — نە اقىل، نە ىسكەرلىك بولماسا، ىشكى سەزىم، نەمەسە رۋحانيلىق پا؟ دەگەن سۇراق قويا وتىرىپ، ونى «رۋح» جانە «جان» ۇعىمدارى ارقىلى اشىپ كورسەتەدى. زەرتتەۋشىلەر رۋحتى «ادامدىق ادامگەرشىلىك باستاۋ رەتىندە انىقتايدى. نەمەسە بۇل ادامداعى ۇلى، ءدىني باستاۋ دەپ اتايدى». بىرىنشىدەن، گۋمانيزمدى قوعام مەن ادامنىڭ دامۋ قاجەتتىلىگىنە ساي ادام الەۋەتىنىڭ ساقتالۋى مەن دامۋىنىڭ پراكتيكاسى رەتىندە انىقتاۋعا بولادى. گۋمانيزم قوعامدىق دامۋدىڭ ادامعا اينالعان مازمۇنى بولىپ تابىلادى. تۇتاس العاندا، گۋمانيزم باستاۋلارى ءبىرتۇتاس سيپاتقا يە جانە ونىڭ الەۋمەتتىك بيولوگيالىق، الەۋمەتتىك جانە مادەني العىشارتتارىن زەرتتەۋدى تالاپ ەتەدى. سوعان ساي مەتودولوگيالىق ءمانى بار ماڭىزدى ۇعىمدارعا قاجەتتىلىك، كونسترۋكتيۆتىلىك جانە دەسترۋكتيۆتىلىك، كووپەراتيۆتىلىك، بىرتۇرلىلىك پەن ادام دامۋىنىڭ ارتۇرلىلىگى، بىرلىك جانە كوپتۇرلىلىك جاتادى.

گۋمانيزمنىڭ قالىپتاسۋىنا الەۋمەتتىك فاكتوردىڭ اسەرى ماركسيزم مەن ەۆوليۋسيونيزم تۇجىرىمدارىنىڭ شەڭبەرىندە قاراستىرىلعان. گۋمانيزمنىڭ قالىپتاسۋىنىڭ ماڭىزدى كەزەڭى ەڭبەكتىڭ ءبولىنۋى مەن ونىڭ ونىمدەرىمەن الماسۋى پايدا بولعان كەزدەن باستالادى. ك. ماركس بۇل پروسەستىڭ ەكى العىشارتىن كورەدى: «… ەڭبەكتىڭ تابيعي ءبولىنۋى جىنىستىق جانە جاسىنىڭ ايىرماشىلىعىنا قاراي وزگەرۋىنە بايلانىستى، لعني تازا فيزيولوگيالىق ماندە پايدا بولادى… باسقا جاعىنان قاراعاندا … تابيعي پايدا بولعان وزگەشەلىكتەر كەزىندە، قاۋىممەن ارالاسقاندا ولاردىڭ اراسىندا ونىمدەرىمەن ءوزارا ايىرباس پايدا بولادى، بىرتىندەپ بۇل ونىمدەر زاتقا اينالادى». العاشقى ادامداردىڭ قابىلەتىن اجىراتۋعا نەگىزدەلگەن ەڭبەكتى ءبولۋ قابىلەتتەرىمەن الماسۋ قاجەتتىلىگىنە، سونىمەن بىرگە الەۋمەتتىك ماڭىزى بار، گۋمانيستىك بايلانىستار قالىپتاساتىن قاتىناستاردىڭ قالىپتاسۋىنا الىپ كەلەدى. ەڭبەكتى ءبولۋ دەڭگەيى بويىنشا ادامداردىڭ ءتۇرلى قابىلەتتەرى قالىپتاسۋى مۇمكىن ءارتۇرلى ەڭبەك قىزمەتتەرىنىڭ سانى ارتادى. ءومىردىڭ جاڭا ءستيلىن قالىپتاستىرۋ كوپتۇرلىلىك جاعدايىندا مۇمكىن بولادى. مىسالى، مادەنيەتتىڭ گۇلدەنگەن كەزەڭدەرى ونى قيرتاۋمەن سايكەس كەلىپ جاتقان كەزدەر دە بولادى. ونداي كەزدە الەۋمەتتىك دامۋى ريەۆوليۋسيامەن وزگەرتىلەدى، الەۋمەتتىك ديناميكا كۇشەيىپ، ەسكى نورمالاردىڭ ورنىن جاڭا ستاندارتتار باسادى، ديەۆياسيا قالىپتاسادى. گۋمانيزمگە دەگەن قوعامدىق قاجەتتىلىك اسىرەسە تۇرمىس سالتىنىڭ ديناميكالىق اۋىسۋى جاعدايىندا پايدا بولادى، ول قوعامنىڭ تىنىش دامۋ كەزەڭىندە جاڭانى قالىپتاسترۋشىنىڭ العىشارتى بولىپ تابىلادى. الەۋمەتتىك دامۋداعى ءبىرىڭعايلىلىق پەن ءار الۋاندىق، بىرتۇرلىلىك پەن كوپتۇرلىلىك اراسىنداعى قايشىلىق ادامزات دامۋىنىڭ كونە كەزەڭىندە دە ساقتالعان. مىسالى، كوپ ۋاقىت بويى جاۋىنگەردىڭ ەرەكشە قۇندىلىعىن قورعاعان، بەلگىلى ءبىر ستاندارتقا ساي كەلمەيتىن ءالسىز بالالاردى قۇرتقان سپارتانى الۋتا بولادى. ءبىراق تاريحتا قابىلەتتەردىڭ كوپتۇرلىلىگىن ساقتاۋ ءپرينسيپى بار افينا جەڭىمپاز بولدى. جاڭا ۋاقىتتا ءار الۋان قابىلەتتەردى شىعارۋعا ۇلكەن مۇمكىندىگى بار دەموكراتيا ەۆوليۋسيالى تۇراقتى بولادى، ال تۇراقسىزى — قانشالىقتى بىرلىگى جانە جوعارى جۇمىلدىرۋشى پوتەنسيالىنا قاراماستان — توتاليتاريزم بولدى.

---