InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: عۇن مەملەكەتىنىڭ قالىپتاسۋى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ا) عۇن مەملەكەتىنىڭ العاشقى تاريحى تۋرالى تەوريالىق مالىمەتتەر بەرۋ.
ءا) وقۋشىلارعا حالقىمىزدىڭ نەگىزى بولعان عۇن مەملەكەتى تۋرالى مالىمەتتەر بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ا) وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعالىق قابىلەتىن دامىتۋ.

ساباقتىڭ تاقىرىبى: عۇن مەملەكەتىنىڭ قالىپتاسۋى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ا) عۇن مەملەكەتىنىڭ العاشقى تاريحى تۋرالى تەوريالىق مالىمەتتەر بەرۋ.
ءا) وقۋشىلارعا حالقىمىزدىڭ نەگىزى بولعان عۇن مەملەكەتى تۋرالى مالىمەتتەر بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ا) وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعالىق قابىلەتىن دامىتۋ
ءا) ءپان بويىنشا ءبىلىم، بىلىكتىلىك داعدىسىن دامىتۋ
تاربيەلىك: ا) وقۋشىلاردى وتانشىلدىققا، ۇلتجاندىلىققا، تاربيەلەۋ
ءا) ءوز تۋعان حالقىنىڭ تاريحىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ
ب) ءوز حالقىنىڭ سال - ءداستۇرىن قادىرلەۋگە، رۋحاني ىزگىلىككە تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ينتەراكتيۆتى
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، ستو (سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ)، تانىمدىق ويىندار، ويشاقىرۋ، ۆيتوگەندى (ومىرمەن بايلانىس) ءادىس
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى، ەتنوپەداگوگيكا، كوركەم سۋرەت، ونەر
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قازاقستان كارتاسى، ساياسي كارتا، ءسوزجۇمباق، كەستەلەر، قورجىن، تىرەك - سىزبالار

ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: (1 مين)
- وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ؛
- وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ
- وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ: (12 مين)

1.“كىم شاپشاڭ؟” ويىنى
2. كارتامەن جۇمىس (قورجىنداعى اسىق تۇسىمەن كەسپەنى سايكەستەندىرىپ الىپ، كەسپەدەگى سۇراققا جاۋاپ بەرەدى)
3.”رەتىن تاپ” ويىنى
4. “ويلان تاپ” ويىنى
3. جاڭا ساباق (15 مين)
1. عۇن مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋى
2. عۇن تايپالارىنىڭ بىرلەستىگى مەن قوعامدىق قۇرىلىمى
3. عۇنداردىڭ تۇرمىسى مەن مادەنيەتى

ب. ز. ب 1 مىڭجىلدىقتا قازىرگى مونعوليانىڭ وڭتۇستىگىنەن كاسپيي وڭىرىنە دەيىنگى ورتا ازيانىڭ كەڭ – بايتاق كەڭىستىگىندە ءار ءتۇرلى تايپالار مەكەندەگەن. جۇڭگو دەرەكتەرىندە “عۇن” ءسوزى “گۋن، رۋڭ، حۋنيۋ” اتاۋىمەن بەرىلگەن. قىتايلار عۇنداردىڭ باسشىسىن ”شانيۋ” دەپ اتاعان

عۇندار بىرلەستىگىنە شىققان تەگى ءار ءتۇرلى تايپالار كىرگەن. عۇن مەملەكەتى اسكەري جۇيە بويىنشا قۇرىپ: سول، ورتالىق، وڭ قاناتقا، بولىنگەن. مەملەكەتتى شانيۋي باسقارعان. شانيۋدەن كەيىنگى باستى تۇلعا “تۇمەنباسى” بولدى “تۇمەنباسى” ءشانيۋدىڭ ۇلدارى، ىنىلەرى نەمەسە جاقىن تۋىسقاندارى بولدى. عۇندار 24 رۋدان قۇرالادى. تۇمەنباسى 10 مىڭ اتتى اسكەردى باسقارعان. عۇنداردا ەر ازاماتتاردىڭ ءبارى بەلگىلى ءبىر جاساققا تىركەلىپ وتىرعان. ولار اسكەري جاتتىعۋلارمەن شۇعىلدانىپ، قارۋ - جاراق، جەبەلى ساداق، قىلىش پەن نايزا الىپ جۇرۋگە ءتيىس بولعان. بارلىق بەكزادالار “اسپانعا، جەرگە اتا - بابا ارۋاعىنا جانە كوكتەگى تاڭىرگە ارناپ قۇرباندىق شالۋ ءۇشىن” جىلىنا ءۇش رەت ءشانيۋدىڭ الدىنا اقساقالدار كەڭەسىنە جينالعان. ولار مەملەكەتتىك ىستەردى تالقىلادى. جۇڭگو جىلنامالارىندا ايتىلعانداي، ب. ز. ب 4 جانە 3 عاسىرلاردا قىتايدىڭ سولتۇستىگىندە عۇن تايپالارىنىڭ بىرلەستىگى قۇرىلعان. ولار وزدەرىنىڭ كورشى جاتقان حالىقتارىن باسىپ الۋمەن قاتار جۇڭگو جەرىنە دە شابۋىل جاسايدى. عۇندار مەن جۇڭگو ەلىنىڭ اراسىنداعى سوعىس قيمىلدارى ءۇش ءجۇز جىلعا سوزىلعان.

ب. ز. ب. 3 عاسىردا سين پاتشالىعى ءوزىنىڭ شەكاراسىن عۇنداردان قورعاۋ ءۇشىن ۇلى جۇڭگو قورعانىن سالدى. قورعان 4 مىڭ شاقىرىمعا سوزىلعان، بيىكتىگى 10 مەتر، ءار 60 - 100 مەتر سايىن كۇزەت مۇناراسى قويىلعان.

عۇن تايپالاردىڭ حان اۋلەتىن جەڭىپ، ولاردى وزدەرىنە باعىنىشتى ەتتى. ولار جىل سايىن كوشپەندىلەرگە جىبەك ماتا، اشەكەي زاتتار جىبەرىپ تۇرعان. ءسويتىپ بايكال كولىنەن تيبەت تاۋىنا دەيىن، شىعىس تۇركىستاننان حۋانحە وزەنىنىڭ ورتا اعىسىنا دەيىنگى ارالىقتا قۇدىرەتتى عۇن مەملەكەتى پايدا بولدى. عۇن مەملەكەتى ب. 3. ب. 55 جىلدارى وڭتۇستىك جانە سولتۇستىك عۇندار بولىپ ەكىگە بولىنەدى. وڭتۇستىك عۇندار وزدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنەن ايرىلىپ، حان اۋلەتىنىڭ قول استىنا باعىندى. سولتۇستىك عۇندار ب. ز. ب. 1 عاسىردىڭ اياعىندا چجي - چجي ءشانيۋدىڭ باسقارۋىمەن وزدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن باتىسقا قاراي جىلجىدى. ولار وڭتۇستىك قازاقستانداعى قاڭلى تايپالارىنىڭ جەرىنە جەتەدى، ولارمەن بەيبىت كەلىسىمگە كەلىپ، تالاس وزەنىنىڭ شىعىس جاقتارىنا كوشىپ قونۋعا مۇمكىندىك الادى. قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك باتىسى مەن ارال بويىنا عۇن تايپالارىنىڭ كەلە باستاعان ەكىنشى تولقىنى ب. ز. 1 عاسىرىنان باستالادى. ولاردىڭ كورسەتىلگەن جەرلەرگە كەلۋى ونداعى الان، اس تايپالارىن باتىسقا كاسپيي تەڭىزىنە قاراي ىعىسۋىنا ءماجبۇر ەتتى. بۇل تاريحتا “حالىقتاردىڭ ۇلى قونىس اۋدارۋ” مەزگىلى دەگەن اتپەن بەلگىلى. عۇندار جىلجي وتىرىپ دۋناي ارقىلى باتىس ەۋروپاعا دەيىن جەتتى.

عۇندار ريم يمپەرياسىنا ۇلكەن ءقاۋىپ ءتوندىردى. عۇنداردىڭ ەرجۇرەك جاۋىنگەر، دارىندى قولباسشى، قاھارلى ەل بيلەۋشىسى بولعان اتيللا 451 ج گاللياداعى كاتالاۋىن دالاسىنداعى ريمدىكتەرمەن، فرانكتەردىڭ ت. ب. بىرىككەن كۇشتەرىمەن شايقاستى. 453 ج اتيللا قايتىس بولعان سوڭ عۇن مەملەكەتى ىدىراپ كەتتى. اتيللا تۋرالى نەمىس، فرانسۋز جانە يتاليان تىلىندە بىرنەشە تۋىندىلار شىقتى. يتاليانىڭ اتاقتى كومپوزيتورى دجۋزەپپە ۆەردي “اتيللا” وپەراسىن جازدى. عۇندار ومىرىندە مال شارۋاشىلىعى جاقسى دامىدى. ەگىن شارۋاشىلىعى دا ماڭىزدى رول اتقارادى. سونىمەن قاتار اڭ اۋلاۋ كاسىبى مەن قولونەر دامىعان. عۇنداردىڭ باسپاناسى كيىز ءۇي جانە شيكى كىرپىشتەن تۇرعىزىلعان ءۇي بولدى. عۇنداردىڭ وزىندىك قۇقىق قورعاۋ جۇيەسى بولعان. اۋىر قىلمىس جاساعاندارعا ءولىم جازاسى كەسىلگەن. ال ۇساق قىلمىستارى ءۇشىن بەتىن تىلگەن. كوشپەندىلەردىڭ زەرگەرلەرى التىن اشەكەي جاساۋدا تاماشا جەتىستىكتەرگە جەتكەن.

ولار بۇيىمداردىڭ بەتىنە التىن تۇيىرشىكتەردى دانەكەرلەۋدى بىلگەن. مۇنداي شەبەرلىكتى زەرلەۋ دەپ اتاعان. اشەكەيلەۋدىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى بەزەندىرۋ كەزىندە بۇيىمعا ساندىلىك ءۇشىن ءتۇرلى - ءتۇستى زاتتار جاپسىرعان. عالىمدار مۇنداي ءستيلدى “پليحرومدىق ستيل” دەپ اتاعان. سونىمەن قاتار بۇيىمداردى بەزەندىرۋ ءۇشىن جابايى اڭداردىڭ بەينەسىن قولدانعان.
4. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ (14 مين)
جاڭا ساباقتى “ءبىز نە بىلدىك؟” سۇراعى بويىنشا بەكىتۋ
● عۇن مەملەكەتىنىڭ قالىپتاcۋى
● عۇن قوعامى
● قۇقىقتىق قورعاۋ جۇيەسى بويىنشا جازا
● شارۋاشىلىعى
● باسپاناسى
● كوشپەلىلەردىڭ تۇرمىسقا قاجەتتى زاتتارى
● عۇنداردىڭ ءدىني - نانىمدارى
● زەرگەرلىك ونەر
• ۇيگە تاپسىرما (2 مين)
1. عۇن تايپالارى تۋرالى مالىمەتتەر جيناۋ
2. ەرجۇرەك قولباسشى ەدىل (اتيللا) تۋرالى ىزدەنىس جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، رەفەراتتار جازۋ
• وقۋشىلاردى باعالاۋ (2 مين)