ۇيسىندەر
Cاباقتىڭ تاقىرىبى: ۇيسىندەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ۇيسىندەردىڭ ورنالاسقان جەرى، جازبا دەرەكتەرى، قوعامدىق قۇرىلىمى، مۇلىك تەڭسىزدىگى جانە شارۋاشىلىعى، سالت - ءداستۇرى مەن ءدىني – نانىمدارى تۋرالى وقۋشىلارعا تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋگە جانە سالىستىرمالى تالداۋ جاساۋعا، ءوز ويىن تياناقتى جەتكىزە بىلۋگە، تاريحي ويىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇلتجاندى ازامات بولىپ وسۋگە تاربيەلەۋ. وتكەنىن ءبىلىپ، كەلەشەگىن بولجاي الاتىن ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى - بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، وقۋلىقپەن جۇمىس
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، بەينەلەۋ ونەرى، تەحنولوگيا
كورنەكىلىگى: كارتا، تىرەك - سىزبالار، سۋرەتتەر
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. سالەمدەسۋ
2. وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
3. ساباققا نازارلارىن اۋدارۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى - بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، وقۋلىقپەن جۇمىس
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، بەينەلەۋ ونەرى، تەحنولوگيا
كورنەكىلىگى: كارتا، تىرەك - سىزبالار، سۋرەتتەر
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
“كىم جۇيرىك” سۇراق - جاۋاپ
1. سولتۇستىك قازاقستانعا قاي ايماقتار جاتادى؟
قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان، اقمولا، پاۆلودار وبلىستارىنىڭ سولتۇستىك بولىگى
2. سولتۇستىك قازاقستاندىقتار ەرتەدەن قانداي شارۋاشىلىقپەن شۇعىلدانعان؟
بالىق اۋلاۋ، ەگىنشىلىك پەن مال شارۋاشىلىعى
3. قىسقى جايىلىمدار قاي ايماقتاردا ورنالاسقان؟
وڭتۇستىكتە
4. سولتۇستىك قازاقستان تۇرعىندارى كىمدەر بولعان؟
ساۆروماتتار، ارگيپپەيلەر، يسسەدوندار
5. گەرادوت سولتۇستىك قازاقستاننىڭ تۇرعىندارىنىڭ ءومىر سالتى تۋرالى نە دەپ ايتتى؟
ولاردىڭ ءارقايسىسى قىستا اعاشتى قالىڭ اق كيىزبەن جاۋىپ سونىڭ استىنا پانالايدى. مۇنداي ادامدارعا ەشكىم تيىسپەيدى، ويتكەنى ولاردى اۋليە تۇتىپ قۇرمەتتەيدى
7. سولتۇستىك قازاقستان حالقىنىڭ مادەنيەتى قاي تايپانىڭ مادەنيەتىنە ۇقساس بولدى؟
ساقتاردىڭ مادينەتىنە
8. مال باعۋ ەرەكشەلىكتەرى قانداي بولدى؟
سولتۇستىك تۇرعىنداردىڭ قويلارى كوپ، جىلقى باستى ورىندا تۇردى. جاز جايلاۋدا، قىستا مال تەبىندە جايىلىپ، ارىقتاپ قالدى. قار قالىڭ تۇسكەندىكتەن ۇزاق جايىلا المادى. اۋا رايىنىڭ كۇرت وزگەرۋى – مالشىلاردىڭ تىرلىگىن قيىنداتتى
9. جۇت دەگەنىمىز نە؟
جەردى مۇز باسىپ، مال ءشوپ تاۋىپ جەي الماي اشتان قىرىلۋى
10. جۇت قانشا جىلدا قايتالانىپ تۇرادى؟
6 - 8 نەمەسە 10 - 12 ج. ج.
11. جۇتقا قارسى قالاي كۇرەس جۇرگىزە الدى؟
مۇزدى بۇزۋ ءۇشىن ۇستىنەن جىلقى تابىندارىن ايداپ ءوتت. ءى مالدى باسقا جاققا ايداپ اكەتۋ. جايىلىمدى كۇرەپ تازالاۋ
12. جايىق پەن ەرتىس وزەندەرى اراسىندا ساق ۇلگىسىندەگى مادەنيەتتىڭ قالىپتاسۋىنا قاي مادەنيەتتىڭ اسەرى بولدى؟
تاسمولا مادەنيەتى
13. ۇلىباي اترابىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى قانداي وبا؟
تاسمولاعا ۇقساس مۇرتتى وبا
14. ساقتار زامانىنىڭ العاشقى كەزەڭىنىڭ بۇل وڭىردە جاقسى زەرتتەلگەندەرى قانداي ەسكەرتكىشتەر؟
بىرلىك، الىپقاش، پوكروۆكا، بەكتەڭىز
15. ساق ءداۋىرىنىڭ ەرتە كەزەڭىنە جاتاتىن قارلىعا، بوركى جانە كەڭوتكەل قونىستارىنان نەلەر تابىلعان؟
قىش ىدىستار قالدىعى، قولا پىشاقتار، جەبە ۇشتارى، قانجارلار، ءبۇيىرلى كەراميكالىق ىدىستار
16. سولتۇستىك قازاقستان جەرىنەن تابىلعان تەمىر بۇيىمدار كورشى ايماقتاردان تابىلعان تەمىر زاتتاردان نەشە عاسىر ەرتەرەك ۋاقىتپەن مەرزىمدەلگەن؟
2 - 3 عاسىرمەن
جاڭا ساباق:
1. ۇيسىندەردىڭ ورنالاسقان جەرى
2. قوعامدىق قۇرىلىسى
3. شارۋاشىلىعى
4. كاسىبى
5. سالت - ءداستۇرى مەن ءدىني - نانىمدارى
جاڭا ساباق
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى:
ەرتە تەمىر داۋىرىندە ساقتاردان كەيىن جەتىسۋ جەرىندە ءۇيسىن تايپالارى مەكەندەگەن. ولار ورتا ازيا اۋماعىنداعى ەرتەدەگى العاشقى ەتنيكالىق بىرلەستىكتەردىڭ ءبىرى. ۇيسىندەر جەتىسۋ مەن تيان - شاندا، قىتايدىڭ سولتۇستىك باتىسىندا، شىعىس قازاقستاندا، تارباعاتاي تاۋى بوكتەرىندەگى دالالى وڭىردە ءوز ءىزىن قالدىرعان. ۇيسىندەر ب. ز. ب. 3 ع. مەن ب. ز. 5 ع. ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن. ءۇيسىن اتاۋى جۇڭگو جازبالارىندا ب. ز. ب. 2 عاسىردان باستاپ كەزدەسەدى. ولار “ات جاقتى، اققۇباشا، سارى شاشتى” بولىپ بەينەلەنەدى. ۇيسىندەردىڭ ورداسى قىزىل اڭعار قالاسى ىستىقكول مەن ىلە وزەنىنىڭ وڭتۇستىك جاعالاۋى ارالىعىندا ورنالاستى. جەتىسۋ وڭىرىندەگى ءۇيسىن قورىمدارىنان الىنعان باس سۇيەكتەر انتروپولوگيالىق جاعىنان ەۆروپەويدتەر. ءبىراق ولاردىڭ بەت پىشىندەرىندە مونعولويدتىق بەلگىلەر بارلىعى دا انىقتالعان. ەرتەدەگى جۇڭگو دەرەكتەرىندە كورسەتىلگەندەي “ۇيسىندەر ءشوبى مەن سۋى مول جەرلەردى تاڭداپ، مالمەن بىرگە، ءبىر ورىننان ەكىنشى ورىنعا كوشىپ جۇرەدى” تابيعاتى جەرلەرى تەگىس، شوپتەسىن، جاڭبىرلى ءارى سۋىق كەلەدى. وكىنىشكە وراي، ۇيسىندەردىڭ مادەنيەتى، ءتىلى مەن جازۋى جونىندە دە تولىق دەرەك جوق. دەرەكتەردە “ۇيسىندەر دە 120 مىڭ وتباسى بار، 630 مىڭ تۇرعىنى بار، اسكەرلەرىنىڭ سانى 188 مىڭ 800 جاۋىنگەرلەردەن قۇرىلعان” دەپ جازعان. ەرتەدەگى ۇيسىندەردىڭ تۇسىنىگىنشە، ولگەن ادام تىرىلەدى دەپ ەسەپتەگەن. سوندىقتان دا ادامدى جەرلەگەندە وعان و دۇنيەدە كەرەك بولادى - اۋ دەگەن زاتتاردىڭ ءبارىن قوسا كومگەن. ءتىرى كەزىندە پايدالانىپ جۇرگەن زاتتارىن جانىنا قوسا قويعان. ەرتەدەگى ۇيسىندەر جاراتۋشى كۇشكە سەنگەن. ولار سول جاراتۋشى كۇشكە ارناپ قۇرباندىقتار شالىپ وتىرعان.
ۇيسىندەردىڭ قوعامدىق قۇرىلىسى
باسشىسى: گۋنمو
باعىنعاندار: تايپا كوسەمدەرى ۇساق رۋ باسىلارى
تايپا، رۋ باسىلارىنان، اۋقاتتى ادامداردان، جاساۋىلداردان، ابىزدار مەن بۇقارا حالىقتان قۇرالدى
ءۇيسىن قوعامىندا تەڭسىزدىك قالىپتاستى
بايلار: 4 - 5 مىڭ جىلقى بولدى. 4 - 5 مىڭ جىلقى بولدى. بالشىقتان جانە تاستان، التىن مەن مىس مورلەرى بولعان
.جىبەكتەن، بيازى جۇننەن، ماتادان كيىم كيگەن
جەكە مەنشىك: مالعا، جىل - جىما - لى مۇلىك. جەرگە سۋعا،
جىل - جىمايتىن مۇلىك.
قۇلدار: سوعىستان تۇسكەن تۇتقىندار: ءۇي شارۋاشىلىعىمەن اينالىستى
قاراپايىم ادامدار: جۇننەن توقىلعان، بىلعارى مەن قوي تەرىسىنەن كيىم كيگەن
ۇيسىندەردىڭ شارۋاشىلىعى
مال شارۋاشىلىعى: ۇيسىندەردىڭ تۇرمىسىندا مال شارۋاشىلىعىنىڭ ماڭىزى زور بولدى. جەتىسۋدىڭ تابيعاتى ولارعا كوپ مال ۇستاۋعا مۇمكىندىك بەردى. مويىنقۇم مەن بالقاش وڭىرلەرىندە قىستاعان جانە جازداعان. بۇل ايماقتاردا جايلاۋ مەن قىستاۋ اراسى 20 - 100 كم بولعان. ۇيسىندەر قوي، جىلقى، سيىر، قوس وركەش تۇيە، ەشكى وسىرگەن. تۇراقتى ۇيلەردە تۇرعان.
ەگىن شارۋاشىلىعى: ۇيسىندەردىڭ ءبىر بولىگى ەگىنشىلىك - پەن دە شۇعىلداندى. ەگىنشىلىكپەن اينالىسقاندىعىن قازبا جۇمىسى كەزىندە تاس كەتپەندەر، وراقتار مەن دانۇككىشتەردىڭ تابىلۋى دالەلدەي - ءدى. دەرەكتەر بويىنشا ۇيسىندەر سۋارمالى ەگىنشىلىكپەن دە، ءتالىمدى ەگىنشىلىكپەن دە اينالىسقان. باۋ - باقشا، ءداندى داقىلدار وسىرگەن.
ۇيسىندەردىڭ باسپاناسى: ۇيسىندەر تۇراقتى ۇيلەردە تۇرعان. قىسقى ۇيلەرى شيكى كىرپىشتەن جانە تاستان، بالشىقتان قالاندى. ءۇيدىڭ ەدەندەرى بالشىقپەن سىلاندى جانە قاق ورتاسىنا جەر وشاق سالىنعان
كاسىپشىلىك: قولونەر دامىعان
بىلعارى: ىدىستار، اياق - كيىم، تەرى شالبار، بەشپەت، كيىم - كە - شەكتەر
سۇيەك: پىشاق ساپتارى، جەبەلەر - ءدىڭ ۇشتارى، تۇيمەلەر
تەمىر: بالتا، وراق، پىشاق، ءبىز، شەگە، قازاندار، قارۋ - جا - راق
اعاشتان: استاۋ، تاباق، توستاعان - دار، وجاۋلار ويىپ جاسالعان
ساز بالشىقتان: قىش قۇمىرالار
تاستان: كەتپەن، ديىرمەن، كەلى، قايراق، تاس ۇرشىقباس جانە اسىل تاستاردان مونشاقتار
«ساندار سويلەيدى»
630 مىڭ
188، 800 مىڭ
4 - 5 مىڭ
ب. ز. ب 2 عاسىر
ب. ز. ب 3ع - ب. ز 5ع
35 سم، ەنى 4، 7 سم
«تەرمين سوزدەر»
گۋنمو
ءتاتى
بىلعارى
ءتالىمدى
تاڭبا
بەكىتۋ سۇراقتارى
بالاما تەست(يا نەمەسە جوق)
. ۇيسىندەر تەمىر داۋىرىندە ءومىر سۇرگەن
2. ۇيسىندەر جەتىسۋدى مەكەندەمەگەن
3. ءۇيسىن اتاۋى جۇڭگو جازبالارىندا ب. ز. ب. 2 ع. باستاپ كەزدەسەدى
4. ۇيسىندەر ب. ز. ب. 3 ع. مەن ب. ز. ب - ڭ 5 ع. ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن
5. ۇيسىندەردىڭ ورداسى قىزىل اڭعار (چيگۋ) ەمەس
6. ۇيسىندەر انتروپولوگيالىق جاعىنان ەۋروپەويدتەر
7. بەت پىشىنىندە مونعولويدتىق بەلگىلەر جوق
8. ۇيسىندەردىڭ چيگۋ قالاسىنىڭ حالقى 630 مىڭ، اسكەرى 188، 800 جاۋىنگەر
9. بەك دەپ ۇيسىندەردىڭ باسشىسىن ايتتى
10. قاراپايىم بۇحارا حالىق ەگىنشىلەر مەن مالشىلاردان تۇرادى
11. ۇيسىندەردە جەكە مەنشىك بولمادى
12. ۇيسىندەر مال جانە ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسپاعان
13. ۇيسىندەردە قولونەر كاسىبى دامىدى
14. ۇيسىندەر جاراتۋشى كۇشكە سەنگەن جوق
15. ۇيسىندەر تۇسىنىگى بويىنشا ولگەن ادام تىرىلەدى دەپ ويلاعان
V. قورىتىندىلاۋ
V. باعالاۋ
VI. ۇيگە تاپسىرما: §21 وقۋ
ۇيسىندەر تۋرالى ىزدەنىپ كەلۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ۇيسىندەردىڭ ورنالاسقان جەرى، جازبا دەرەكتەرى، قوعامدىق قۇرىلىمى، مۇلىك تەڭسىزدىگى جانە شارۋاشىلىعى، سالت - ءداستۇرى مەن ءدىني – نانىمدارى تۋرالى وقۋشىلارعا تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋگە جانە سالىستىرمالى تالداۋ جاساۋعا، ءوز ويىن تياناقتى جەتكىزە بىلۋگە، تاريحي ويىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇلتجاندى ازامات بولىپ وسۋگە تاربيەلەۋ. وتكەنىن ءبىلىپ، كەلەشەگىن بولجاي الاتىن ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى - بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، وقۋلىقپەن جۇمىس
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، بەينەلەۋ ونەرى، تەحنولوگيا
كورنەكىلىگى: كارتا، تىرەك - سىزبالار، سۋرەتتەر
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. سالەمدەسۋ
2. وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
3. ساباققا نازارلارىن اۋدارۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى - بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، وقۋلىقپەن جۇمىس
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، بەينەلەۋ ونەرى، تەحنولوگيا
كورنەكىلىگى: كارتا، تىرەك - سىزبالار، سۋرەتتەر
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
“كىم جۇيرىك” سۇراق - جاۋاپ
1. سولتۇستىك قازاقستانعا قاي ايماقتار جاتادى؟
قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان، اقمولا، پاۆلودار وبلىستارىنىڭ سولتۇستىك بولىگى
2. سولتۇستىك قازاقستاندىقتار ەرتەدەن قانداي شارۋاشىلىقپەن شۇعىلدانعان؟
بالىق اۋلاۋ، ەگىنشىلىك پەن مال شارۋاشىلىعى
3. قىسقى جايىلىمدار قاي ايماقتاردا ورنالاسقان؟
وڭتۇستىكتە
4. سولتۇستىك قازاقستان تۇرعىندارى كىمدەر بولعان؟
ساۆروماتتار، ارگيپپەيلەر، يسسەدوندار
5. گەرادوت سولتۇستىك قازاقستاننىڭ تۇرعىندارىنىڭ ءومىر سالتى تۋرالى نە دەپ ايتتى؟
ولاردىڭ ءارقايسىسى قىستا اعاشتى قالىڭ اق كيىزبەن جاۋىپ سونىڭ استىنا پانالايدى. مۇنداي ادامدارعا ەشكىم تيىسپەيدى، ويتكەنى ولاردى اۋليە تۇتىپ قۇرمەتتەيدى
7. سولتۇستىك قازاقستان حالقىنىڭ مادەنيەتى قاي تايپانىڭ مادەنيەتىنە ۇقساس بولدى؟
ساقتاردىڭ مادينەتىنە
8. مال باعۋ ەرەكشەلىكتەرى قانداي بولدى؟
سولتۇستىك تۇرعىنداردىڭ قويلارى كوپ، جىلقى باستى ورىندا تۇردى. جاز جايلاۋدا، قىستا مال تەبىندە جايىلىپ، ارىقتاپ قالدى. قار قالىڭ تۇسكەندىكتەن ۇزاق جايىلا المادى. اۋا رايىنىڭ كۇرت وزگەرۋى – مالشىلاردىڭ تىرلىگىن قيىنداتتى
9. جۇت دەگەنىمىز نە؟
جەردى مۇز باسىپ، مال ءشوپ تاۋىپ جەي الماي اشتان قىرىلۋى
10. جۇت قانشا جىلدا قايتالانىپ تۇرادى؟
6 - 8 نەمەسە 10 - 12 ج. ج.
11. جۇتقا قارسى قالاي كۇرەس جۇرگىزە الدى؟
مۇزدى بۇزۋ ءۇشىن ۇستىنەن جىلقى تابىندارىن ايداپ ءوتت. ءى مالدى باسقا جاققا ايداپ اكەتۋ. جايىلىمدى كۇرەپ تازالاۋ
12. جايىق پەن ەرتىس وزەندەرى اراسىندا ساق ۇلگىسىندەگى مادەنيەتتىڭ قالىپتاسۋىنا قاي مادەنيەتتىڭ اسەرى بولدى؟
تاسمولا مادەنيەتى
13. ۇلىباي اترابىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى قانداي وبا؟
تاسمولاعا ۇقساس مۇرتتى وبا
14. ساقتار زامانىنىڭ العاشقى كەزەڭىنىڭ بۇل وڭىردە جاقسى زەرتتەلگەندەرى قانداي ەسكەرتكىشتەر؟
بىرلىك، الىپقاش، پوكروۆكا، بەكتەڭىز
15. ساق ءداۋىرىنىڭ ەرتە كەزەڭىنە جاتاتىن قارلىعا، بوركى جانە كەڭوتكەل قونىستارىنان نەلەر تابىلعان؟
قىش ىدىستار قالدىعى، قولا پىشاقتار، جەبە ۇشتارى، قانجارلار، ءبۇيىرلى كەراميكالىق ىدىستار
16. سولتۇستىك قازاقستان جەرىنەن تابىلعان تەمىر بۇيىمدار كورشى ايماقتاردان تابىلعان تەمىر زاتتاردان نەشە عاسىر ەرتەرەك ۋاقىتپەن مەرزىمدەلگەن؟
2 - 3 عاسىرمەن
جاڭا ساباق:
1. ۇيسىندەردىڭ ورنالاسقان جەرى
2. قوعامدىق قۇرىلىسى
3. شارۋاشىلىعى
4. كاسىبى
5. سالت - ءداستۇرى مەن ءدىني - نانىمدارى
جاڭا ساباق
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى:
ەرتە تەمىر داۋىرىندە ساقتاردان كەيىن جەتىسۋ جەرىندە ءۇيسىن تايپالارى مەكەندەگەن. ولار ورتا ازيا اۋماعىنداعى ەرتەدەگى العاشقى ەتنيكالىق بىرلەستىكتەردىڭ ءبىرى. ۇيسىندەر جەتىسۋ مەن تيان - شاندا، قىتايدىڭ سولتۇستىك باتىسىندا، شىعىس قازاقستاندا، تارباعاتاي تاۋى بوكتەرىندەگى دالالى وڭىردە ءوز ءىزىن قالدىرعان. ۇيسىندەر ب. ز. ب. 3 ع. مەن ب. ز. 5 ع. ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن. ءۇيسىن اتاۋى جۇڭگو جازبالارىندا ب. ز. ب. 2 عاسىردان باستاپ كەزدەسەدى. ولار “ات جاقتى، اققۇباشا، سارى شاشتى” بولىپ بەينەلەنەدى. ۇيسىندەردىڭ ورداسى قىزىل اڭعار قالاسى ىستىقكول مەن ىلە وزەنىنىڭ وڭتۇستىك جاعالاۋى ارالىعىندا ورنالاستى. جەتىسۋ وڭىرىندەگى ءۇيسىن قورىمدارىنان الىنعان باس سۇيەكتەر انتروپولوگيالىق جاعىنان ەۆروپەويدتەر. ءبىراق ولاردىڭ بەت پىشىندەرىندە مونعولويدتىق بەلگىلەر بارلىعى دا انىقتالعان. ەرتەدەگى جۇڭگو دەرەكتەرىندە كورسەتىلگەندەي “ۇيسىندەر ءشوبى مەن سۋى مول جەرلەردى تاڭداپ، مالمەن بىرگە، ءبىر ورىننان ەكىنشى ورىنعا كوشىپ جۇرەدى” تابيعاتى جەرلەرى تەگىس، شوپتەسىن، جاڭبىرلى ءارى سۋىق كەلەدى. وكىنىشكە وراي، ۇيسىندەردىڭ مادەنيەتى، ءتىلى مەن جازۋى جونىندە دە تولىق دەرەك جوق. دەرەكتەردە “ۇيسىندەر دە 120 مىڭ وتباسى بار، 630 مىڭ تۇرعىنى بار، اسكەرلەرىنىڭ سانى 188 مىڭ 800 جاۋىنگەرلەردەن قۇرىلعان” دەپ جازعان. ەرتەدەگى ۇيسىندەردىڭ تۇسىنىگىنشە، ولگەن ادام تىرىلەدى دەپ ەسەپتەگەن. سوندىقتان دا ادامدى جەرلەگەندە وعان و دۇنيەدە كەرەك بولادى - اۋ دەگەن زاتتاردىڭ ءبارىن قوسا كومگەن. ءتىرى كەزىندە پايدالانىپ جۇرگەن زاتتارىن جانىنا قوسا قويعان. ەرتەدەگى ۇيسىندەر جاراتۋشى كۇشكە سەنگەن. ولار سول جاراتۋشى كۇشكە ارناپ قۇرباندىقتار شالىپ وتىرعان.
ۇيسىندەردىڭ قوعامدىق قۇرىلىسى
باسشىسى: گۋنمو
باعىنعاندار: تايپا كوسەمدەرى ۇساق رۋ باسىلارى
تايپا، رۋ باسىلارىنان، اۋقاتتى ادامداردان، جاساۋىلداردان، ابىزدار مەن بۇقارا حالىقتان قۇرالدى
ءۇيسىن قوعامىندا تەڭسىزدىك قالىپتاستى
بايلار: 4 - 5 مىڭ جىلقى بولدى. 4 - 5 مىڭ جىلقى بولدى. بالشىقتان جانە تاستان، التىن مەن مىس مورلەرى بولعان
.جىبەكتەن، بيازى جۇننەن، ماتادان كيىم كيگەن
جەكە مەنشىك: مالعا، جىل - جىما - لى مۇلىك. جەرگە سۋعا،
جىل - جىمايتىن مۇلىك.
قۇلدار: سوعىستان تۇسكەن تۇتقىندار: ءۇي شارۋاشىلىعىمەن اينالىستى
قاراپايىم ادامدار: جۇننەن توقىلعان، بىلعارى مەن قوي تەرىسىنەن كيىم كيگەن
ۇيسىندەردىڭ شارۋاشىلىعى
مال شارۋاشىلىعى: ۇيسىندەردىڭ تۇرمىسىندا مال شارۋاشىلىعىنىڭ ماڭىزى زور بولدى. جەتىسۋدىڭ تابيعاتى ولارعا كوپ مال ۇستاۋعا مۇمكىندىك بەردى. مويىنقۇم مەن بالقاش وڭىرلەرىندە قىستاعان جانە جازداعان. بۇل ايماقتاردا جايلاۋ مەن قىستاۋ اراسى 20 - 100 كم بولعان. ۇيسىندەر قوي، جىلقى، سيىر، قوس وركەش تۇيە، ەشكى وسىرگەن. تۇراقتى ۇيلەردە تۇرعان.
ەگىن شارۋاشىلىعى: ۇيسىندەردىڭ ءبىر بولىگى ەگىنشىلىك - پەن دە شۇعىلداندى. ەگىنشىلىكپەن اينالىسقاندىعىن قازبا جۇمىسى كەزىندە تاس كەتپەندەر، وراقتار مەن دانۇككىشتەردىڭ تابىلۋى دالەلدەي - ءدى. دەرەكتەر بويىنشا ۇيسىندەر سۋارمالى ەگىنشىلىكپەن دە، ءتالىمدى ەگىنشىلىكپەن دە اينالىسقان. باۋ - باقشا، ءداندى داقىلدار وسىرگەن.
ۇيسىندەردىڭ باسپاناسى: ۇيسىندەر تۇراقتى ۇيلەردە تۇرعان. قىسقى ۇيلەرى شيكى كىرپىشتەن جانە تاستان، بالشىقتان قالاندى. ءۇيدىڭ ەدەندەرى بالشىقپەن سىلاندى جانە قاق ورتاسىنا جەر وشاق سالىنعان
كاسىپشىلىك: قولونەر دامىعان
بىلعارى: ىدىستار، اياق - كيىم، تەرى شالبار، بەشپەت، كيىم - كە - شەكتەر
سۇيەك: پىشاق ساپتارى، جەبەلەر - ءدىڭ ۇشتارى، تۇيمەلەر
تەمىر: بالتا، وراق، پىشاق، ءبىز، شەگە، قازاندار، قارۋ - جا - راق
اعاشتان: استاۋ، تاباق، توستاعان - دار، وجاۋلار ويىپ جاسالعان
ساز بالشىقتان: قىش قۇمىرالار
تاستان: كەتپەن، ديىرمەن، كەلى، قايراق، تاس ۇرشىقباس جانە اسىل تاستاردان مونشاقتار
«ساندار سويلەيدى»
630 مىڭ
188، 800 مىڭ
4 - 5 مىڭ
ب. ز. ب 2 عاسىر
ب. ز. ب 3ع - ب. ز 5ع
35 سم، ەنى 4، 7 سم
«تەرمين سوزدەر»
گۋنمو
ءتاتى
بىلعارى
ءتالىمدى
تاڭبا
بەكىتۋ سۇراقتارى
بالاما تەست(يا نەمەسە جوق)
. ۇيسىندەر تەمىر داۋىرىندە ءومىر سۇرگەن
2. ۇيسىندەر جەتىسۋدى مەكەندەمەگەن
3. ءۇيسىن اتاۋى جۇڭگو جازبالارىندا ب. ز. ب. 2 ع. باستاپ كەزدەسەدى
4. ۇيسىندەر ب. ز. ب. 3 ع. مەن ب. ز. ب - ڭ 5 ع. ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن
5. ۇيسىندەردىڭ ورداسى قىزىل اڭعار (چيگۋ) ەمەس
6. ۇيسىندەر انتروپولوگيالىق جاعىنان ەۋروپەويدتەر
7. بەت پىشىنىندە مونعولويدتىق بەلگىلەر جوق
8. ۇيسىندەردىڭ چيگۋ قالاسىنىڭ حالقى 630 مىڭ، اسكەرى 188، 800 جاۋىنگەر
9. بەك دەپ ۇيسىندەردىڭ باسشىسىن ايتتى
10. قاراپايىم بۇحارا حالىق ەگىنشىلەر مەن مالشىلاردان تۇرادى
11. ۇيسىندەردە جەكە مەنشىك بولمادى
12. ۇيسىندەر مال جانە ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسپاعان
13. ۇيسىندەردە قولونەر كاسىبى دامىدى
14. ۇيسىندەر جاراتۋشى كۇشكە سەنگەن جوق
15. ۇيسىندەر تۇسىنىگى بويىنشا ولگەن ادام تىرىلەدى دەپ ويلاعان
V. قورىتىندىلاۋ
V. باعالاۋ
VI. ۇيگە تاپسىرما: §21 وقۋ
ۇيسىندەر تۋرالى ىزدەنىپ كەلۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: عۇن مەملەكەتىنىڭ قالىپتاسۋى (پرەزەنتاسياسىمەن)
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۋدىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى، ماڭىزى جانە تابيعاتتاعى اينالىمى (پرەزەنتاسياسىمەن)
