InfoHub Logo

گيدروسفەرا جانە ونىڭ نەگىزگى قۇرامداس بولىكتەرى. سۋدىڭ قاسيەتتەرى.
جاراتىلىستانۋ 5 سىنىپ
ماقساتى:
ا) وقۋشىلارعا جەردىڭ سۋ قابىعىنىڭ ماڭىزى، گيدروسفەرانىڭ نەگىزگى كومپونەنتتەرى جونىندە تولىق مالىمەت بەرۋ.
ب) سۋدى لاستاماۋعا، تابيعاتتى ايالاۋعا، قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
ۆ) وقۋشىلاردىڭ ويىن ارقىلى ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ، ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا داعدىلاندىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، قيما قاعازدارمەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، وقۋلىق، سلايد، بەينە كورىنىس.

ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى
ءىىى. «سۋرەتتى تانى» ويىنى
ءىV. « ەڭ ەرەكشە» كەستە
V. جاڭا ساباق
Vءى. «جۇمباقتار الەمىندە»
Vءىى. «دۇنيەجۇزىلىك سۋ اينالىمى» (بەينە كورىنىس)
Vءىىى. سەرگىتۋ ءساتى
ءىح. بەكىتۋ: 5 مينۋتتىق ديكتانت، ماقالدى سايكەستەندىر.
ح. باعالاۋ. ۇيگە تاپسىرما.
ءار دۇرىس جاۋاپقا 1 ۇپاي رەتىندە دوڭگەلەك بەرەمىن. ساباق سوڭىندا ۇپايلارى ەسەپتەلىنەدى

ءى. ۇيىمداستىرۋ
سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ. نازارلارىن ساباققا اۋدارتۋ. ساباقتىڭ بارىسىمەن تانىستىرۋ.

ءىى. ءۇي تاپسىرماسى: ماتەريكتەر مەن ارالدار
ءىىى. «سۋرەتتەردى تانى» ويىنى.
سولتۇستىك جارتى شاردا ورنالاسقان 24، 2 ملن كم 2 بولاتىن ماتەريك (سولتۇستىك امەريكا)
سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك جارتى شاردا ورنالاسقان 30، 3 ملن كم 2 بولاتىن ەڭ ىستىق ماتەريك (افريكا)
سولتۇستىك جارتى شاردا ورنالاسقان 54 ملن كم 2 بولاتىن ەڭ ۇلكەن ماتەريك (ەۋرازيا)
وڭتۇستىكتە ورنالاسقان 14 ملن كم 2 بولاتىن ەڭ سۋىق ماتەريك (انتاركتيدا)
وڭتۇستىك جارتى شاردا ورنالاسقان 9، 0 ملن كم 2 بولاتىن ەڭ قۇرعاق ماتەريك (اۋستراليا)
وڭتۇستىك جارتى شاردا ورنالاسقان 18، 3 ملن كم 2 بولاتىن ماتەريك (وڭتۇستىك امەريكا)
قۇرلىقتىڭ سۋعا ەنىپ جاتقان بولىگى. (تۇبەك)
دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن 2 175 597 كم² بولاتىن ارال (گرەنلانديا)
ماتەريككە قاراي ەنىپ تۇرعان مۇحيتتىڭ ءبىر بولىگى (شىعاناق)

ءىۇ. «ەڭ ەرەكشە» كەستە وقۋشىلارعا بەرىلەدى.
V. جاڭا ساباق:
ءۇى. «جۇمباقتار الەمىندە».
جۇمباقتىڭ شەشىمىن تاۋىپ بۇگىنگى جاڭا ساباق تاقىرىبىن اشامىن.
1. قارا تاۋداي بۋرالار،
قارا بۇيرا شۋدالار
بۋرا جەرگە شوگەدى:
بۇلاۋ تەرىن توگەدى.
(بۇلت پەن جاڭبىر)
2. قىستا عانا بولادى
ۇستاساڭ قولىڭ توڭادى (قار)

3. اۋىل سىرتىندا سايدا
جاتىر ۇلكەن اينا (كول)

4. قىستا شىنى بوپ قاتادى
جىلىدا سۋ بولىپ جاتادى (مۇز)

5. اياعى جوق، قولى جوق
ءبىراق تىنىش تۇرمايدى
ساقتاماساق ەگەردە
بارلىق تىرلىك توقتايدى
بۇل نە؟ (سۋ)

6. كۇن استىندا كوك شۇبار
ودان اساۋ جوق شىعار
جارىتپايدى قونىستاپ
تۇرا المايسىڭ ونى ۇستاپ (وزەن)

بالالار جۇمباقتاردىڭ شەشىمىنىڭ بارلىعى نەمەن بايلانىستى، (وقۋشى جاۋابى: « سۋ») دۇرىس سۋمەن. ولاي بولسا بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىزدا جەردىڭ سۋ قابىعى – گيدروسفەرا.
ەندى وقۋشىلار جاڭا ساباعىمىزدى باستاماس بۇرىن،
«دۇنيەجۇزىلىك سۋ اينالىمى» بەينە كورسەتىلىم تاماشالايىق.
مۇحيت، وزەن كول جەر استى، باتپاق سۋلارى جانە مۇزداقتار مەن اتموسفەراداعى سۋ بۋلارى - جەردىڭ سۋ قابىعى گيدروسفەرانى قۇرايدى. ( گرەك سوزىنەن اۋدارساق گيدرو - سۋ ). بۇكىل شامامەن گيدروسفەراداعى سۋدىڭ قورى
(70 - 71 %) مۇحيت جانە تەڭىز سۋلارى.
گيدروسفەرانىڭ قۇرامداس بولىكتەرى: مۇحيتتار، وزەندەر، كولدەر، تەڭىزدەر، جەر استى سۋلارى، شىعاناقتار، بۇعازدار، باتپاقتار، ەسپە سۋلار جاتادى
سۋ: گاز سۋتەگى مەن وتتەگىنىڭ قوسىلۋىنان پايدا بولعان ءبىرعانا سۇيىقتىق.
سۋ – بۇكىل تىرشىلىك يەلەرىنىڭ نەگىزگى قۇرامداس بولىكتەرى.
گيدروسفەرانىڭ نەگىزگى بولىگىن 1322 ملن كم3 دۇنيەجۇزىلىك مۇحيتتىڭ تۇزدى سۋى، 38 ملن كم3 - ىن تۇششى سۋ.
سۋدىڭ قاسيەتتەرى: سۋ - سۇيىق، قاتتى، گاز كۇيىندە بولادى.
سۇيىق كۇيى: كولدەر، وزەندەر، تەڭىزدەر، مۇحيتتار.
گاز كۇيىندە: تۇمان، كوزگە كورىنبەيتىن ۇساق سۋ تامشىلارى.
قاتتى كۇيى: مۇز، قار، قىلاۋ، قىراۋ، بۇرشاق
سۋدىڭ باسقا زاتتاردان ايىرماشىلىعى: سۋ سۋىعاندا ۇلعايادى جانە سۋدىڭ قاتتى كۇيى جەڭىل بولادى. سوندىقتاندا مۇز سۋعا باتپايدى. سۋدىڭ ەرىتكىشتىك، ەمدىك قاسيەتتەرى بار. سۋ جارىق بەرەدى. ەنەرگيانىڭ كوزى.
سۋ – تىرشىلىك ءۇشىن عانا ەمەس تازالىق ءۇشىن دە وتە قاجەت.
زاۋىت، فابريكالار سۋمەن جۇمىس ىستەيدى.

ءۇىىى. سەرگىتۋ ءساتى «قىدىرىپ قايتايىق»

ءىح. بەكىتۋ: «5 مينۋتتىق ديكتانت»
1. گيدروسفەرا -...
2. جەر شارىنداعى سۋدىڭ.... مۇحيتتار مەن
تەڭىزدەردىڭ ۇلەسىنە تيەدى.
3. قۇرلىق سۋلارى -....،.....،......،
4. سۋ تابيعاتتا.... كۇيدە....،....،....، تۇرىندە كەزدەسەدى.
5. اۋاداعى كوزگە كورىنبەيتىن ۇساق سۋ
تامشىلارى.....
6. سۋ سۋىعاندا..... جانە..... بولادى.
ماقال – ماتەلدەردىڭ ورنىن دۇرىس تاۋىپ، ماعىناسىن ءتۇسىندىر.
سۋ باسىنان ---------- سۇراۋى بار
سۋلى جەر ------------ ارامدىق جوق
سۋدىڭ دا ------------ بۇزىلادى
اعىن سۋدا ----------- نۋلى جەر

قوسىمشا سۇراقتار:
1. نە سەبەپتى تۇز بەن قانت قاسىقپەن ارالاستىرعاندا تەز ەريدى؟
2. نە سەبەپتى مۇز سۋ بەتىندە باتىپ كەتپەي قالقىپ جۇرەدى؟
3. نە سەبەپتى كەيبىر وزەندەردىڭ تابانى قۇمدى بولىپ كەلسە دە، سۋ جەرگە ءسىڭىپ كەتپەيدى؟
4. كوكتەم ايىندا قار تەگىس جەردە مە، يا بولماسا ورماندى جەردە تەز ەري مە؟ نە سەبەپتى؟
5. نە سەبەپتەن وزەندەر ۇدايى اعىپ جاتادى؟ نەگە ول تاۋسىلىپ قالمايدى؟ وزەندەردى تولىقتىرىپ وتىراتىن سۋ قايدان كەلەدى؟
6. سۋدىڭ ءۇش اگرەگاتتىق كۇيىن اتا
7. قانداي جاعدايدا سۋ ءبىر كۇيدەن ەكىنشى كۇيگە اۋىسادى؟
8. سۋدىڭ لاستانۋ كوزى نەدە؟
9. سۋدىڭ قاسيەتىن اتا.
10. سۋدا ەريتىن زاتتاردى اتا.
11. تابيعاتتاعى سۋدىڭ ءرولى قانداي؟
اڭگىمەنى وقىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەر:
اۋلادا ويناپ جۇرگەن ەرلان شۇمەكتەن اعىپ تۇرعان سۋدان:
- سەن قايدان كەلدىڭ؟- دەپ سۇرايدى. سۋ ايتادى:
- الىستاعى مۇحيتتان كەلدىم،- دەپ. ەندىگى جەردە ءشوپ ۇستىندەگى شىقتان سۇرايدى. سەن قايدان كەلدىڭ؟- دەيدى. وسى كەزدە شىق:
- مەن سەڭ - سەڭ مۇحيتتان كەلدىم،- دەيدى. كەشكە قاراي اۋلا ىشىنە تۇمان تۇسەدى.
- تۇمان قايدان كەلدىڭ؟- دەپ ەرلان ودان دا سۇرايدى.
– مەن دە باسقا سۋلار سياقتى الىستاعى مۇحيتتان كەلدىم، - دەپ جاۋاپ بەرەدى. ءۇيدىڭ جانىندا ورنالاسقان گازدالعان سۋ ساتاتىن جەردەن ءبىر ستاكان سۋ الىپ، ونى ىشپەي تۇرىپ ودان دا:
- ستاكانداعى كوپىرشىگەن سۋ، سەن قايدان كەلدىڭ؟ – دەپ سۇرايدى.
– ەگەر سەنسەڭ دوسىم، مەن مۇحيتتان كەلدىم،- دەيدى. سوندا ەرلان تاڭ قالدى. مۇزدان، قاردان، سۋ تامشىسىنان، سورپادان، جاڭبىردان، بارلىعىنان سۇراساڭ دا، «مەن مۇحيتتان كەلدىم» دەپ جاۋاپ بەرەدى.
a. اڭگىمەدە سۋدىڭ قانداي كۇيى ايتىلعان؟
b. سۋدىڭ قاتتى كۇيىن قاي جەردەن كورۋگە بولادى؟
c. ءبىزدىڭ شۇمەكتەن سۋ قايدان كەلەدى؟

ءىح. باعالاۋ.
ساباق باسىندا ايتىلعانداي، ءار دۇرىس جاۋاپ ءۇشىن ءبىر ۇپاي بەرىلىپ وتىردى. 13 - 15 جاۋاپقا «5»، 8 - 12 جاۋاپقا «4»، 5 - 7 جاۋاپقا «3».
ح. ۇيگە تاپسىرما.
§19. گيدروسفەرا جانە ونىڭ قۇرامداس بولىكتەرى. سۋدىڭ قاسيەتتەرى.

تالاسبايەۆا دينارا ەلەۋسىز قىزى
مويىنقۇم اۋدانى، ا. نازاربەكوۆ اۋىلى،
ءا. مولداعۇلوۆا مەكتەبى