«جالىنعا» جاۋاپ
«جالىن» جازۋشىلارعا ۇسىنعان انكەتاسىندا ءارقايسىمىزعا «تابانى كۇرەكتەي» ون سۇراق بەرىپتى. شىنىمدى ايتايىن، ءارقايسىسى ءبىر ديسكۋسسياعا مول ارقاۋ بولارلىق، ءىرى سۇراقتار، كوبى-اق كوكەيكەستى ماسەلەلەر. وسى ون سۇراقتىڭ قاي-قايسىنا دا كەڭ تەبىرەنىپ، وسى ماسەلەلەردى جەكە-جەكە الىپ، ديسكۋسسيا اشسا دا بولار ەدى. ءقازىر بۇل سۇراقتاردى تۇگەل قامتىماي-اق كەيبىرەۋلەرى جايلى كوكەيدە جۇرگەن ويىمدى قىسقا عانا ايتقىم كەلەدى.
«زامانداس بەينەسىن جاساۋداعى قيىندىق نەدە؟ زامانداس بەينەسى... وسى ءسوزدى كوپ ايتامىز، كوپ تالقىلايمىز. ءالى دە بۇل ماسەلەگە از قينالمايتىن بولارمىز. مەنىڭ ءبىر بايقاعانىم وسى سوزگە بەرەتىن جاۋابىمىز جاۋىر بوپ بارادى. «ءبىز زامانداس بەينەسىن جاساي الماي ءجۇرمىز... ويتە الماي ءجۇرمىز... بۇيتە الماي ءجۇرمىز... جەتكىزە الماي جاتىرمىز...» جاۋابىمىزدىڭ سىڭايى وسىلاي بوپ كەلەدى. اۋ، سوندا بۇكىل ادەبيەتىمىز نە ءبىتىرىپ ءجۇر؟ يمەنبەي ايتا الامىن، زامانداس بەينەسى ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدە بارشىلىق. ول بەينە تالاي-تالاي تالانتتى جازۋشىلارىمىزدىڭ شىعارمالارىندا ءجۇر. تەك سولاردى كورە بىلەتىن سىنشى از با دەپ ويلاپ قالام».
«زامانداس بەينەسى قانداي بولۋ كەرەك؟» دەپ تالاسامىز دا، ايتىسا-ايتىسا كەلىپ ءبارىمىز ءبىر ەتالونعا توقىرايمىز. سوندا ءبارىمىز جينالىپ ءبىر-اق وبراز جاساۋىمىز كەرەك پە؟ جوق، ءبىزدىڭ زامانداستارىمىز سان الۋان، سان قيلى، ولاردىڭ ءبارى پەرىشتە ەمەس، جاقسىسى، جامانى بار، نەشە ءتۇرلى قايتالانباس حاراكتەرلەر ولار. اۋزىمىزدى قۋ شوپپەن سۇرتە بەرمەي، سول بارىمىزدىڭ سىرىن اشىپ كورسەتە ءبىلۋىمىز كەرەك. ءبىز جازۋشى شىعارماسىنان زامانداس بەينەسىن ىزدەگەندە الدىمىزعا اينىماس ۇلگى قىلىپ ءىلىپ قوياتىن ەتالون ەمەس، قىزعىلىقتى حاراكتەرلەر، وبرازدار ىزدەگەنىمىز ءجون-اۋ دەيمىن. ادەبيەتتە، البەتتە، سونى، تىڭ بەينەلەر كەرەك دەسەڭىز، ويدا جوق توسىن وبرازدار تاڭ قالدىرادى. ال، ەتالون، توسىندىعى بىلاي تۇرسىن قاي ۋاقىتتا جاڭالىق بولىپ ەدى؟
«سىننىڭ باستى مىندەتى نەدە؟» سىننىڭ باستى مىندەتى ەرتەدەن-اق انىقتالعان بولار. ءبىراق «جالىننىڭ» وسى ساۋالدى قويۋى سەبەپسىز بولماس. سىننىڭ تۇبەگەيلى مىندەتىنىڭ ءبىرى ادەبيەتتەگى تەرەڭ قۇبىلىستاردى اشۋ، سول قۇبىلىس بولىپ كەلگەن شىعارمالاردى تاني ءبىلۋ دەپ ۇعام ءوز باسىم. وسى كۇنگى كىتاپ تاسقىنىنىڭ ىشىنەن، ءبىزدىڭ سىنىمىز جاسىعى مەن اسىلىن اجىراتىپ الىپ ءجۇر مە؟ بار كىتاپقا جازىلاتىن سىن ءبىر قالىپتان شىققانداي. باس جاعىندا ماقتايدى، ازعانا سىن ايتادى، قورىتادى. بار ايىرماسى ماقتاۋ مەن داتتاۋ — بىرىندە ازىراق، بىرىندە كوبىرەك. ال، كەيدە سونداي ەكى كىتاپتىڭ كوركەمدىك دارەجەسىنىڭ، ءمان-ماعىناسىنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي ەكەنىن، ءبىرىنىڭ ادەبيەت ءۇشىن جاڭا ءسوز، ءبىرىنىڭ ەكى كۇندىك ءومىرى جوق ولەكسە ەكەنىن ونداي سىننان ۇعامىن دەپ ويلاماڭىز.
ءبىزدىڭ ادەبيەتتە ءىرى قۇبىلىس بولعان ۇلكەن، ۇلى شىعارمالارىمىز الدىمەن وداقتى، قالا بەردى دۇنيە ءجۇزىنىڭ باسقا ەلدەرىن «شۋلاتادى دا» سونىڭ جاڭعىرىعى وزىمىزگە قايتىپ ورالادى. بۇل ءسىرا تەك ءبىزدىڭ باسىمىزعا عانا ءتان كەمشىلىك بولماس. مىسالى الەمگە اتى ايگىلى، تۇرىكتىڭ كۇلدىرگى جازۋشىسى ەزيز نەسين العاشقىدا ءوز ەلىندە ەلەنبەي ءجۇرىپ، يتاليادا دۇنيە جۇزىلىك كونكۋرستا باس بايگە العاننان كەيىن بارىپ ءوز وتانىندا ايگىلى بولعان.
ءبىراق شىنايى سىنشى دەگەن ادەبيەتتىڭ كورەگەنى ەمەس پە؟ ول دايىن قالىپتاسقان پىكىردى قايتالاماي، كوڭىل كوزىمەن جاڭانى كورە ءبىلۋى كەرەك. ەندەشە ءوز ادەبيەتىندەگى جاڭالىق، كەرەك دەسەڭىز ۇلىلىق اكەلگەن شىعارمانى سول كورىپ، جاڭا قۇبىلىستى، كوركەم ويىمىزعا ەنگەن جاڭالىق پەن بيىكتىكتى سول بايقاپ، سول شىعارمالاردىڭ جاڭا پايدا بولعان قۇبىلىستىڭ سىرىن اشىپ، وقىرمانعا دا، ادەبيەتكە دە پاش ەتۋى كەرەك ەمەس پە. سىننىڭ ءوزى بيىك عىلىمي ادەبي دارەجەدە بولۋ كەرەك دەگەنگە كىم داۋ ايتادى. ادەبي سىننان سونى، تىڭ بەينەلەر كەرەك دەسەڭىز، ويدا جوق توسىن وبرازدار. سوندىقتان دا بولار، ءبىزدىڭ شىن مانىندەگى مىقتى تۋىندىلارىمىز بارىنەن دە قاتال، مىقتى «ۋاقىت» اتتى سىنشىنىڭ پىكىرىن كوبىرەك توساتىن بولىپ ءجۇر.
1975
You Might Also Like
-
جازۋشى لابوراتورياسى. بۇل قۇلاققا ءجيى شالىنعان ءسوز بولسا دا، مەنى ءبىراز ويلاندىردى. لابوراتوريا دەگەن ۇلكەن نارسە. ال وسى مەندە لابوراتوريا بار ما؟ كەيبىر جازۋشىلار شىعارمانى جازۋ جولىنداعى جيناعان...
