ىستىق جۇرەك كەرەك
كازىرگى كەزدە قازاق ادەبيەتىندە كوركەم اۋدارما جانرى كەڭ دامىدى.
بۇرىن جەكە شىعارمالاردى تالعاپ قانا اۋدارىپ نە بولماسا كەزدەيسوق اۋدارىپ كەلسەك، ءقازىر اۋدارما ماسەلەسى بەلگىلى جۇيەگە، ۇلكەن ارناعا ءتۇسىپ كەلەدى. بۇل كوپ جىلدان بەرى جينالعان تاجىريبەنىڭ ناتيجەسى. ەندى ۇلكەن كلاسسيكتەردىڭ ءۇزىپ الىنعان جالعىز-جارىم شىعارماسى ەمەس، جۇيەگە سالىنعان كوپ تومدى تاڭداۋلى شىعارمالارىن وقيتىن بولدىق.
بۇل سياقتى ۇلكەن ءىس باياندى بولۋ ءۇشىن، كوركەم اۋدارما ماسەلەلەرىن كەڭ تالقىلاپ، بەلگىلى ءبىر قورىتىندىعا، پىكىر توعىسار جەرگە كەلىپ العان دۇرىس بولۋشى ەدى. ءار جەردە جەكە-دارا ماقالالار شىققانمەن، اۋدارما ماسەلەسىن ءالى كەڭ تالقىلاپ، بەلگىلى ءبىر تالاپ ولشەمىن انىقتاعان جوقپىز. قازىرگى كوپ اۋدارمالارىمىزعا ءتان، سونىمەن بىرگە ءبىرىڭعاي اۋدارمانى كاسىپ ەتەتىن مامان دەپ جۇرگەن اۋدارماشىلارىمىزعا ءتان كەيبىر ەلەۋلى كەمشىلىكتەردى ا. پ. چەحوۆ شىعارمالارىنىڭ اۋدارماسى توڭىرەگىندە ءسوز ەتكىمىز كەلەدى.
كوركەم ادەبيەت باسپاسى ا. پ. چەحوۆتىڭ كولەمدى ءۇش تومدىق تاڭدامالى شىعارمالارىن باسۋعا كىرىستى. جۇمىستىڭ دەنى ىستەلىپ قالعان. ءقازىر كولەمدى ەكى تومى جارىققا شىقتى. ارينە، قانشا قالىڭ بولعانمەن، بۇل ءۇش تومدىققا ءوزى تىلىندەگى 14 تومدىق چەحوۆ مۇراسى سىيمايدى. سوندىقتان دا چەحوۆ شىعارمالارىن قازاق تىلىندە قۇراستىرۋعا اسا تالعامپازدىق، ۇقىپتىلىق قاجەت. باسپا العاشقى ەكى تومعا قاراعاندا، بۇل مىندەتتى ءتاۋىر اتقارىپ كەلەدى. ءۇش تومدىققا ءار اۋدارۋشىنىڭ كوڭىلى قالاعان نارسەلەردى ەنگىزە بەرمەي، ۇلى جازۋشىنىڭ قولىنا العاش قالام العاننان باستاپ تۆورچەستۆولىق ءوسۋ جولىن كورسەتەرلىكتەي كەزەڭدى شىعارمالارىن تالعاپ ەنگىزگەن. مۇنداعى شىعارمالار حرونولوگيالىق ءتارتىبى قاتال ساقتالماسا دا، چەحوۆتىڭ ءار كەزەڭىن كورسەتۋمەن بىرگە، تاقىرىپ جاعىنان ءار الۋان، جازۋشىنىڭ ءومىردى كەڭ قامتىعان مول دياپازونىن تانىتادى.
ەندىگى ماسەلە وسى اۋدارمانىڭ ساپاسى جونىندە. ءبىرىنشى تومنىڭ اۋدارىلۋى جايىندا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ بەتىندە بۇرىنىراقتا پىكىر ايتقاندىقتان، ءقازىر ەكىنشى تومنىڭ اۋدارماسىنا توقتالماقپىز. ءبىرىنشى تومنىڭ اۋدارماسىندا كوپتەگەن كەمشىلىكتەر بولاتىن. چەحوۆ شىعارمالارىن كوپ ادام اۋدارعان. ولاردىڭ ىشىندە اتى بەلگىلى جازۋشىلار دا، ىسىلعان تاجىريبەلى اۋدارماشىلار دا بار، سونىمەن بىرگە قاباتتاسىپ ادەبيەت دۇنيەسىنەن كاسىبى اۋلاق اۋەسقويلار دا ءجۇر. اۋدارۋشىلار تىزبەگىنە قاراساڭ ءستيلى، تاجىريبەسى ءار الۋان ادامدار. سوندىقتان ءبىرىنشى تومدا الالىق كوپ بولاتىن. اۋىز تۇششىتار، سۇيسىندىرەر جاقسى اۋدارمامەن قاتار ەش كوركەمدىگى جوق سوزبە-سوز، ءدامسىز، تاتۋسىز سىرەسپە اۋدارمالار جۇرەتىن.
ال، ەكىنشى توم ەلەۋلى كەمشىلىكتەرى بولعانىمەن، العاشقى كىتاپقا قاراعاندا ءبىراز ىلگەرى. الدىمەن ايتا كەتەتىن نارسە: مۇندا ماعىنا، ۇعىم جاعىنان كەيبىر جەكە جاڭىلىس، جاڭساق جەرلەر بار بولعانىمەن، ءالى كۇنگە كوپ سىنالىپ جۇرگەن — تۇسىنبەي تەرىس اۋدارۋشىلىق جوق. وسى ءبىر وتە قاراپايىم، ەڭ العاشقى شارت مۇندا ورىندالعان. بۇل ارينە، كوركەم اۋدارمانىڭ الىپپەسى عانا، ءبىراق، امال قانشا، وسى الىپپەنىڭ وزىنەن كوپ جاڭىلاتىن كەزدەرىمىز ءالى دە از ەمەس. ەكىنشى تومنىڭ العاشقىدان ارتىقشىلىعى جالعىز وسى الىپپەدەن عانا ەمەس جالپى كوركەمدىك دارەجەسىنەن. بۇرىن چەحوۆتى اۋدارۋدا كوبىرەك اقساعان قايناربايەۆ، دۇيسەنبايەۆتار دا ءارقايسىسى ءار دارەجەدە ىسىلىپ، كوركەم اۋدارمانىڭ ءتاسىلىن يگەرۋگە جاقىنداي تۇسكەندىكتەرى بايقالادى. ءبىراق بۇرىنعىعا قاراعاندا «يمان ءجۇزدى» بولعانمەن، بۇل تومدا دا الا قولدىق بار.
چەحوۆ شىعارمالارى وزگە تىلگە اۋدارىلعاندا ۇلكەن ۇقىپتىلىقپەن بىرگە، نازىك كوركەمدىكتى تالاپ ەتەدى. ويتكەنى چەحوۆ اڭگىمەلەرىنىڭ كوبى قىم-قيعاش سيۋجەتكە، قىزىق وقيعاعا قۇرىلمايدى. كەي شىعارمالاردا كوركەمدىك بەينەلەۋ، ءتىل ناشار بولعانمەن، وقيعا جەلىسىنىڭ ءوزى-اق سۇيرەپ شىعاتىنى ءمالىم عوي. ال، چەحوۆ شىعارمالارى كوبىنە-اق نازىك سەزىمگە، ادام حاراكتەرىنە، ومىردەگى بولماشى وقيعالارعا قۇرىلادى. بۇل اڭگىمەلەردىڭ كوبىنە-اق سىرى استارىندا، تەرەڭدە جاتادى. ونى ويلى، ءجىتى كوز كورەدى. سوندىقتان دا چەحوۆتى ءوز دارەجەسىندە اۋدارۋ — جالپى كوركەم اۋدارمانىڭ كوپ پروبلەمالارىن شەشەر ەدى.
مۇنداعى ەڭ الدىمەن كوز قۋانتار، كوڭىل سۇيىنتەر تالانتتى پروزايك ءا. نۇرپەيسوۆ اۋدارمالارى. ول چەحوۆتىڭ وزەكتى ەكى شىعارماسىن («التىنشى پالاتا»، «قاندەن ەرتكەن كەلىنشەك») اۋدارعان. ءوزىنىڭ ءتول شىعارمالارىندا تىلگە باي جانە ءسوزدى اسەم قولدانا بىلەتىن ءا. نۇرپەيسوۆ سول ونەرىن اۋدارمادان دا ىركىپ قالماعان. چەحوۆ شىعارمالارىنداعى ءار ءتۇرلى ادام سيپاتىنىڭ بوياۋىن سەمدىرمەي، ءبىر مىسقال ارتىق-كەم ەتپەي، وزگە تىلگە تۇسىرگەن.
بۇل كىتاپتاعى ءتۇپنۇسقاعا جۋىق، اۆتور وبرازدارى مەن بوياۋلارىن جاقسى جەتكىزىپ بەرەتىن تاجىريبەلى اۋدارۋشىلار ع. احمەتوۆ، F. وسپانوۆ، ف. ءدىنيسلاموۆ اۋدارمالارى. بۇلار شىعارمانى جەتە ءتۇسىنىپ، اۆتور ءسوزىنىڭ استارىن اڭداپ، ءسوزدىڭ ماعىناسىن جەتكىزە اۋدارادى. اۋدارمالارىندا تىلگە ورالىمسىز، تۇسىنۋگە قيىن سىرەستىرۋشىلىك جوق. ءبىراق وسى ءۇش اۋدارماشىعا ايتىلاتىن ءبىر سىن — ۇشەۋىندە دە سۋرەتكەرلىك جەتىڭكىرەمەيدى. اۆتور بەينەلەۋىن اۋدارماي جەتكىزۋگە تىرىسسا دا كەيبىر نازىك جەرلەرىن اڭداماي قالادى.
جوعارىدا ايتتىق، بۇل كىتاپتا، ەگەر بايقاماي قالساق ايىپ بىزدە، ماعىنا بۇرمالاۋشىلىق، ورىس سوزىنە تۇسىنبەۋشىلىك جوق. ارينە توم-تومداپ جۇيەلى ارناعا سالىنىپ باسىلعان شىعارمادا ونداي نارسە بولسا، ونى كەشىرۋگە بولماس ەدى. ءبىراق كوركەمدىك ولقىلىق، وقۋشىعا اسەر ەتە المايتىن سۇرقاي، جۇدەۋ سوزدەر، ياعني شىعارمانىڭ ءوڭىن قاشىرۋ — بۇ دا ۇلكەن كەمشىلىك. كوركەم اۋدارماداعى ەڭ باستى، ءىرى كەمشىلىك.
«ستارسيەۆ، سلۋشايا، ريسوۆال سەبە، كاك س ۆىسوكوي گورى سىپليۋتسيا كومكي، سىپليۋتسيا ي ۆسە سىپليۋتسيا ي ەمۋ حوتەلوس، چتوبى وني پوسكورەە پەرەستالي سىپاتسيا ي ۆ تو جە ۆرەميا ەكاتەرينا يۆانوۆنا، روزوۆايا وت ناپرياجەنيا، سيلنايا، ەنەرگيچنايا، س لوكونوم، ۋپاۆشيم نا لوب، وچەن نراۆيلاس ەمۋ» («يونىچ»).
وسىنىڭ قازاقشاسى:
«تىڭداپ وتىرعان ستارسيەۆقا ءبىر بيىك تاۋدان تاس دومالاپ، ۇستى-ۇستىنە ءتۇسىپ جاتقانداي كورىندى. مۇنىڭ تەزىرەك دومالاپ ءتۇسىپ ءبىتۋىن تىلەدى ول، سونىمەن بىرگە زورلانعاندىقتان البىراپ كەتكەن، كۇشتى، قايراتتى، ءبىر بۋدا شاشى ماڭدايىنا ءتۇسىپ كەتكەن ەكاتەرينا يۆانوۆنا وعان وتە ۇنايتىن ەدى» (539-بەت).
بۇل ءدال اۋدارىلعان ماعىنا جاعىنان اسا بۇرمالانعان ەش نارسە جوق. ءبىراق اۋدارمادا كوركەمدىك تە جوق. سول بەتتەن وسىنىڭ قاسىنان تاعى ءبىر مىسال:
«ەكاتەرينا يۆانوۆنا وتىرا قالىپ، ءرويالدىڭ باسپالارىن قوس قولداپ باسىپ-باسىپ جىبەردى؛ ونان كەيىن ىلە-شالا (؟) بار پارمەنىمەن تاعى باسىپ جىبەردى، تاعى سولاي، تاعى سولاي باسا بەردى؛ يىعى مەن ومىراۋى ءدىر-دىر قاعىپ كەتتى».
اۋ، مۇنى نە دەيمىز؟ وسى كوركەم سۋرەت پە؟ بۇل ءسوز ەتىپ وتىرعانىمىز ا. ەلشىبەكوۆ اۋدارعان چەحوۆتىڭ ايگىلى «يونىچ» اتتى پوۆەسكە بەرگىسىز ۇزاق اڭگىمەسى. نە دەگەن سۇرەڭسىز كەدەي ءتىل، نە دەگەن ولاق قۇرىلعان ورالىمسىز سويلەمدەر! ءار ءسوزدىڭ ءوز ورنى، رەتى بار.
«قوس قولداپ» ءبىر نارسەنى كوتەرەدى، نە ۇستايدى، ءبىراق «قوس قولداپ» رويال وينايدى دەۋگە بولمايدى عوي.
ونە بويى سوزبە-سوز سىرەستىرىپ وتىراتىن اۋدارۋشى كەيدە ەركىن قازاقشالاماق تا بولادى.
«قوس الماعا ەكى قوينى تولىپ تا قالعان، بۇلاڭ وسكەن ەركە، سۇلۋ، ارۋ... (538-بەت)
ورىسشاسى: «ي ديەۆستۆەننايا، ۋجە رازبيتايا گرۋد كراسيۆايا، زدوروۆايا...»
«قوس الماعا ەكى قوينى تولىپ تا قالعان...» دەگەن قازاقتىڭ قولتۋما ورتاقول ادەبيەتشىلەرى جاساعان — اسەمدىگىنەن انايىلىعى باسىم، تالعاۋسىز ءسوز چەحوۆتە جوق، ونى چەحوۆكە جاپسىرۋدىڭ كەرەگى جوق ەدى. «بۇلاڭ وسكەن» دەگەن ءسوز دە بۇل جەردە ورنىن تاۋىپ تۇرعان جوق. ال، ارحايكالىق «ارۋ» دەگەن ءسوز دە چەحوۆتىڭ رەاليستىك شىعارماسىنا ءتىپتى جاراسپايدى.
سول سياقتى اۋدارماشى «جانچيك». دەگەندى «جان» دەگەن ەسىمگە قوسىلعان «چيك» دەگەن (سۋففيكس) «جانىكەم» دەپ قازاقشالايدى.
جالپى ا. ەلشىبەكوۆ اۋدارماسىنان كوزگە تۇسەتىن ەكى قيىر قايشىلىق — ءبىرى ورىسشانى سىرەستىرىپ اۋدارۋ، ەكىنشىسى — ورىنسىز قازاقىلاندىرۋ. سوڭعىسى ازداۋ. وسى ەكەۋى ەكى جاققا قيعاش تارتادى دا ناعىز كوركەم اۋدارمادان اۋلاق اكەتەدى.
ءسوز اراسىندا ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر نارسە بار.
«يا يدۋ پو كوۆرۋ، تى يدەش پوكا ۆرەش، ون يدەت پوكا ۆرەت».
قازاقشاسى:
«مەن كىلەمنىڭ ۇستىمەن كەلەمىن، سەن كەلە جاتىرسىڭ ازىرشە وتىرىك ايتىپ كەلەسىڭ، ول كەلە جاتىر، ازىرشە وتىرىك ايتىپ كەلە جاتىر» (546-بەت).
وسىنىڭ اۋدارىلۋىندا قانداي ماعىنا بار؟ ءتۇپ نۇسقادا ول ءسوز ويناتۋ، جاڭىلتپاش سياقتى نارسە. بۇل «پو كوۆرۋ»، «پوكا ۆرۋ» دەگەن سوزدەردىڭ دىبىس ۇندەستىگىنە قۇرىلعان ءسوز ويناتۋ. ال، اۋدارۋشىنىڭ ونىمەن ءتىپتى ءىسى بولماعان. ارينە، ءسوز ويناتۋ (يگرا سلوۆ) ەكىنشى تىلگە كوبىنە تىكەلەي اۋدارىلمايدى. ءبىراق ونىڭ ورنىنا جاناما، قازاق تىلىندە بار باسقا سوزدەردى ويناتۋ كەرەك.
اۆتوردىڭ ءستيلىن ساقتاۋداعى ءبىر مۇقيات قارايتىن نارسە — ونىڭ سويلەم قۇرىلىسى. وزگە كومپونەنتتەرمەن بىرگە سويلەم قۇرىلىسى، ءسوز ساپتاسى جازۋشىنىڭ ءستيلىن ايقىندايدى. اۋدارۋشىعا ءتۇپ نۇسقانىڭ ءار سويلەمىن اينىتپاي ءتۇسىر دەپ تالاپ قويۋعا بولماس. كەيدە ءبىر سويلەمدى ءبولىپ، نە ەكى سويلەمدى قوسىپ جىبەرسە، ودان كەلەر زيان جوق. ءبىراق اۆتوردىڭ جالپى سويلەم قۇراۋ ءتاسىلىن ساقتاۋ شارت. اۆتور سويلەمىن اۋدارۋشى ورىنسىز بولشەكتەمەۋ كەرەك.
«گورودوك بىل مالەنكيي، حۋجە دەريەۆني، ي جيلي ۆ نەم پوچتي ودني تولكو ستاريكي، كوتورىە ۋميرالي تاك رەدكو، چتو داجە دوسادنو».
دەريەۆنيادان دا ناشار كىشكەنتاي قالا ەدى، مۇندا كىلەڭ قارت ادامدار عانا تۇراتىن، ولار سيرەك ولەتىن، مۇنىسى ءتىپتى وكىنىشتى دە بولاتىن». (233-بەت). سىرت قاراعاندا قازاقشا اۋدارماسى دا ءتۇپ نۇسقاداي ءبىر سويلەم سياقتى. ال، ءتىلدىڭ زاڭىنا سالساڭىز ولاي ەمەس، بۇل ءتورت سويلەم، گرامماتيكا بويىنشا مۇنداعى ءار ءۇتىر قويىلعان جەpگe نۇكتە قويىلۋ كەرەك. وسى سياقتى شاعىن سويلەمنىڭ ءسوزىن شولتاڭداتىپ ءتورت سويلەمگە ءبولۋ اۆتوردىڭ ءستيلىن وزگەرتىپ، كەرەك دەسەڭىز ءارىن كەتىرىپ، ءبۇلدىرىپ تۇر. جانە سونىمەن بىرگە اۋدارۋشى اۆتوردىڭ استىرتىن سىقاعىن اڭعارماي، تەكستىڭ بوياۋىن كەتىرىپ العان.
وسى كىتاپتى اۋدارۋعا قاتىسقان س. قايناربايەۆ، ا. شانشاروۆ اۋدارمالارىنىڭ كەمشىلىكتەرى دە جوعارىدا ءسوز ەتىلگەن ا. ەلشىبەكوۆ اۋدارمالارىنىڭ كەمشىلىكتەرىمەن ساباقتاس. بۇلاردىڭ قالام ۇستاسى ۇقساس، ءوزارا ستيلدەس، ءبىراق ءبىر قيىن جەرى — بۇلاردىڭ ءستيلى مەن چەحوۆ ءستيلىنىڭ اراسى الشاق.
«روتشەلدكە دەگەن وشپەندىلىك پەن جەك كورۋشىلىك ياكوۆتى بىرتە-بىرتە بيلەپ العان ەدى» (234-بەت).
«قىسقاسىن ايتقاندا قىم-قيعاش زيان، ودان باسقا تۇك تە جوق» (235-بەت).
بۇل — س. قايناربايەۆ اۋدارماسى. بۇل اۋدارما سوزبە-سوز تۋرا كەلەدى. ال، بۇدان ەستەتيكالىق اسەر بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى مۇنىڭ ماعىناسىن ۇعۋ وڭاي ەمەس. ەگەر تۇسىنە قالساڭ دا ويلانىپ، قينالىپ، وندا دا قايتادان ورىسشاعا اۋدارىپ بارىپ، ءبىر نارسە توپشىلايسىڭ.
اۋدارۋشى ءسوز ۇيلەسىمىن، ءار ءسوزدىڭ اتقاراتىن قىزمەتىن تۇسىنە بەرمەيتىن ءتارىزدى.
«ياكوۆ ءىستىڭ ناشار ەكەنىن، ەندى ەشبىر پوروشوكتىڭ جاردەمدەسپەيتىنىن ءتۇسىندى» (242-بەت).
وسىنداعى «جاردەمدەسپەيتىنىن» دەگەن ءسوز ماعىنالىق قىزمەت اتقارعانمەن جاراسىپ تۇرعان جوق. ونىڭ ورنىنا «ەشبىر پوروشوكتىڭ قايرانى بولماسىن ءتۇسىندى» دەسە تىلگە دە جەڭىل، كوڭىلگە قونىمدى بولار ەدى. ءبىراق اۋدارۋشى ءار ءسوزدى سويلەمنەن ءبولىپ، جەكە-دارا ۇعىنىپ، «نە پوموجەت» دەگەننىڭ ورىسشا-قازاقشا سوزدىكتەگى بالاماسىن اۋدىرماي تۇسىرگەن.
«ول ءوزىنىڭ قانداي قۇمارلىقپەن سۇيەتىندىگى جونىندە قىزعا ايتقىسى كەلىپ ەدى...
مانيۋسياعا عاشىق بولعاننان بەرى نيكيتينگە شەلەستوۆتاردىكىندەگىنىڭ ءبارى: ءۇيى، ونىڭ جانىنداعى باقشاسى، كەشكى جايى، توقىمالى ورىندىقتارى، كۇتۋشى قارت ايەلى، ەڭ ارتى (؟) شالدىڭ جاقسى كورىپ، ءجيى ايتاتىن «كورگەنسىزدىك» دەگەن ءسوزى دە ۇنايتىن» (274).
«قىز باسىن شالقايتتى، ال ول ونىڭ اۋزىنان ءسۇيدى، كوبىرەك ءسۇيىسۋ ءۇشىن قىزدىڭ ەكى جاعىن قولىمەن ۇستاپ تا الدى...» (157-بەت).
كورىپ وتىرمىز، عاشىق قىزعا كوڭىلىن تەربەتكەن ىنتىزارىن ايتا الماي جۇرگەن، سۇيگەن قىزىنىڭ ءۇي-ىشى، قورا-جايى، قىسقاسى، باسقان ىزىنە دەيىن كوزىنە ىستىق كورىنگەن جىگىتتىڭ جايى اۋدارمادا وسىلاي بولىپ شىققان. سوڭعى ءۇزىندىنى قايتا وقىڭىزشى. نەتكەن سالقىن، جانسىز سوزدەر تىزبەگى: جىگىت قىزدى ءسۇيىپ تۇر ما، الدە شكافتى ءسۇيىپ تۇر ما؟
ءبىز سىنعا الىپ وتىرعان اۋدارۋشىلارعا ورتاق جانە ءبىر كەمشىلىك ولار قازاقتىڭ ادەبي ءتىلىنىڭ تابيعاتىن جەتە تۇسىنبەيدى. قازاق ءسوزى جالعاۋدى ورىنسىز مىنگەستىرىپ جالعاي بەرۋدى سۇيمەيدى. بۇل ونىڭ تابيعاتىنا سىڭبەگەن جانە زورلىق قىلماسا، سىڭە دە قويمايتىن نارسە. اۋدارمادان مىسالدار كەلتىرەلىك.
«ونىڭ كوزقاراسىندا دا، ءجۇرىس-تۇرىسىندا دا ءبىر جاڭالىق باتىلسىزدىق، جازىقتىلىق بار ەدى...» (ەلشىبەكوۆ اۋدارماسى).
كورىپ وتىرمىز، «دىق، لىق»، جالعاۋلارى جانە دە وعان جاپسىرىلعان «دىلىقتىڭ»، «تىڭدىقتى»، «دىلىكپەن» سياقتى شۇباتىلمالى، ۇستى-ۇستىنە مىنگەستىرىلگەن قوسىمشالار سويلەمدەردى ماعىنا جاعىنان سونشالىق كومەسكىلەندىرىپ، تىلگە ورالىمسىز اۋىر ەتىپ تۇر.
ءسوز ۇندەستىگى دەگەندە ءبىز تەك قانا دىبىس قۋالاعان الليتەراسيانى ايتپايمىز. ورىندى جەرىندە ول دا كەرەك. «تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ، جۇپ-جۇمىر تەگىس كەلسىن اينالاسى» دەپ اباي ايتقان تالاپتى ۇسىنعىمىز كەلەدى. ال، وسى پىكىر جاي قىزىل ءسوز بولماسىن، سونى مىسالمەن دالەلدەپ كورەيىكشى.
«ەي ستراشنو حوتەلوس جيت حوتەلوس ۆ پەتەربۋرگ ي زناكومستۆو س ساشەي پرەدستاۆليالوس ۋجە ميلىم نو دالەكيم، دالەكيم پروشلىم».
«ول ءومىر سۇرۋگە قاتتى قۇشتارلانىپ، پەتەربۋرگكە بارعىسى كەلدى، ساشامەن تانىستىلىعى دا سۇيكىمدىلىكپەن ەسىنە تۇسەدى. ءبىراق بۇل ارتتا قالىپ قويعان، سوناۋ الىستاعى ءبىر شاق تارىزدەندى».
ال، وسىنى بىلاي اۋدارۋعا بولماس پا ەدى؟
«ول ۇلكەن ءومىردى اڭساپ پەتەربۋرگكە بارعانشا اسىقتى، ساشامەن تانىسقان كەزدەرى دە ەندى سوناۋ الىستا قالعان الىس شاقتىڭ سۇيكىمدى ءبىر ءساتى عانا سياقتى».
وسىلاي اۋدارعاندا چەحوۆ ويى قازاق وقۋشىلارىنا قونىمدىراق، تۇسىنىكتىرەك بولماي ما؟ جانە دە «ءومىر سۇرۋگە قاتتى قۇشتارلانىپ»، دەگەن سوزبە-سوز اۋدارما اۆتور ويىن جەتە ۇقتىرمايدى. ويتكەنى اۆتور قىزدىڭ ءبىر تۇكپىردەگى مەشەۋ تىرشىلىك، ماعىناسىز ۇساق ومىردەن ۇلكەن ءومىردىڭ سارا جولىنا شىعۋدى اڭساعانىن ايتىپ وتىر.
وسى كۇنگى ءبىر بايقالاتىن نارسە — كوركەم اۋدارمامەن اينالىسىپ جۇرگەن ءبىرقاتار ادامدار، جوعارىدا سىنالعان اۋدارۋشىلار سياقتى قازاقتىڭ ادەبي ءتىلىن يگەرە الماي جۇرگەندەر. سوندىقتان دا قازاقتىڭ وسى كۇنگى ادەبي ءتىلى مەن كەيبىر اۋدارمالاردىڭ ءتىلى ەكى شالعاي، ارالارى كەرەعap. چەحوۆ ەرەكشەلىگى جونىندە كوپتەپ بەلگىلى پىكىر بار، ول وزگە جۇرت كۇندە كورىپ جۇرسە دە ەلەمەيتىن ءومىر قۇبىلىستارىن كورىپ، سونىڭ سىرىن اشا بىلەدى. ءبىر ەسەپتەن ول جوقتى بار قىلاتىن ادام سياقتى. ال جوعارىدا كەلتىرىلگەن اۋدارمالار سول چەحوۆتە باردى جوق قىلادى. ونىڭ سەبەبى كوركەم اۋدارمانىڭ تابيعاتىن تۇسىنبەۋشىلىكتەن بە ەكەن؟
مۇمكىن. ءبىراق سونىمەن بىرگە كوركەم اۋدارماعا دا تالانت، ەرەكشە دارىن كەرەك-اۋ دەگەن دە وي كەلەدى.
كوركەم اۋدارما مەن عىلىمي اۋدارمانىڭ تابيعاتى ەكى باسقا. كوركەم اۋدارما ەڭ الدىمەن ادام پسيحيكاسىنا — ياعني ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە، جۇرەگىنە، سەزىمىنە اسەر ەتەدى. ايتار ويىن وبراز، سۋرەت، بەينەلەۋ ارقىلى جەتكىزەدى. مىسالى چەحوۆتەن ورىس وقۋشىلارى قانداي اسەر السا، قازاق وقۋشىلارى دا سونداي، ەڭ بولماعاندا سوعان وتە جاقىن اسەر الۋعا ءتيىس. اۋدارۋشى بولۋ ءۇشىن ەكى ءتىلدى جاقسى ءبىلۋ، ساۋاتتى، مادەنيەتتى بولۋ، كوپ زەرتتەۋ، ىزدەنۋ شارت، ءبىراق بۇل جەتكىلىكسىز. اۋدارۋشى ەلەكتر قۋاتىن وتكىزەتىن ترانسفورماتور سياقتى. ول جازۋشىنىڭ بار بوياۋىن، سەزىمىن، اسەرىن، جۇرەك ءدىرىلىن بويىنا ءسىڭىرىپ، ونى ءوز جۇرەگىنەن وتكىزىپ، ەكىنشى تىلگە، وقۋشىعا جەتكىزۋگە ءتيىس. سوندا عانا ول وقۋشىسىن تولقىتا الادى. كوركەم اۋدارما ونەرى سۋىق جۇرەك، سالقىن اقىلدىڭ ءىسى ەمەس، وعان ۇلكەن جان كۇشى، ىستىق جۇرەك كەرەك.
You Might Also Like
-
سوسياليستىك ۆەنگريا — تاپتىق مۇددەسى، قوعامدىق دامۋ ساپارى ءبىر شىنايى دوسىمىز. كەشەگى ۇلى وتان سوعىسىندا سوۆەت ارمياسى فاشيزمنەن ازات ەتكەن ماديار حالقى سوۆەت ەلىن زور قۇرمەت تۇتادى. قازاقستا...
-
«جالىن» جازۋشىلارعا ۇسىنعان انكەتاسىندا ءارقايسىمىزعا «تابانى كۇرەكتەي» ون سۇراق بەرىپتى. شىنىمدى ايتايىن، ءارقايسىسى ءبىر ديسكۋسسياعا مول ارقاۋ بولارلىق، ءىرى سۇراقتار، كوبى-اق...
