جاڭا جىل مەرەكەسىنىڭ شىعۋ تاريحى
عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، جاڭا جىلدى تويلاۋ شامامەن ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن 3000 جىلى العاش رەت مەسوپوتاميادا باستالعان. كونە زامانداعى ادامدار مادرۋك قۇداي زۇلىمدىق پەن ءولىمدى جەڭدى دەپ ساناعان. سول سەبەپتى مەسوپوتاميا حالقى جاقسىلىقتىڭ جاماندىقتى جويعانىنا قۋانىپ، بىرنەشە اي بويى تويلايدى. ءارتۇرلى كارناۆالدار، ماسكارادتار مەن شەرۋلەر وتكىزەدى. مەيرام كەزىندە جۇمىس ىستەۋگە، جازالاۋعا جانە سوت شەشىمىن شىعارۋعا تىيىم سالىنعان.
ۋاقىت وتە كەلە بۇل ءداستۇردى مىسىرلىقتار مەن گرەكتەر جالعاستىرىپ، سودان سوڭ ريمدىكتەر مەن وزگە حالىقتارعا تاراي باستايدى. ەجەلگى گرەكيادا جاڭا جىل جازعى كۇن توقىراۋى – 22 ماۋسىمدا تويلانىپ، شاراپ قۇدايى – ديونيسكە ارنالعان. گرەكتەردىڭ جىل ساناۋى وليمپيادا ويىندارىنان باستالدى.
جاڭا جىل مەرەكەسى ءار ەلدە ءارتۇرلى تويلانعانىمەن، ونى بارلىعى بىردەي اسىعا كۇتەدى. ءتىپتى، جەلتوقسان ايىنىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ اۋىلدا نە قالادا بولسىن قىسقى مەرەيدىڭ اجارى بايقالا باستايدى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ادام بالاسى العاشقى جاڭا جىلدى ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتا اتاپ وتكەن. جاڭا جىلدى تويلاۋ مەجەسى تيگر مەن ەۆفرات وزەندەرىنە سۋ تولىپ، ەگىن شارۋاشىلىعىنىڭ باستالعان كەزىنە تۋرا كەلەدى. ۋاقىت وتە كەلە، مەرەكە بابىل تۇتقىندارى ارقىلى گرەكتەرگە، ال گرەكتەردەن ەۋروپاعا تاراي باستاعان. ريم يمپەراتورى يۋليي سەزار جاڭا كۇنتىزبە ەنگىزگەن كەزدە، جاڭا جىلدىڭ العاشقى كۇنى 1 قاڭتار بولىپ ەسەپتەلىنگەن. ريمدىكتەر جاڭا جىلدى ءساتتى وتكىزۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كۇندى قۋانىشقا تولى ەتىپ قارسى الاتىن بولعان. سونداي-اق، جاڭا جىل كونە مىسىر ەلىندە دە تويلانىپ كەلگەن ەكەن. ونداعان عاسىرلار بۇرىن شارۋاشىلىقتا جاڭا ماۋسىمعا سەپتىك بولاتىن ءنىل وزەنى سۋىنىڭ تولاسسۋىنىڭ ومىرلىك ماڭىزى بار بولىپتى. سوندىقتان سول كۇننەن باستاپ جاڭا كۇندى تويلاۋ داستۇرگە اينالىپ كەلەدى. ءبىراق ورتا عاسىرلارعا دەيىن كوپتەگەن ەلدەردە ەگىن شارۋاشىلىعىنىڭ باستاۋى مەن ءونىم جيناۋدىڭ اياقتالۋىنا بايلانىستى جاڭا جىل كوكتەمدە نەمەسە كۇزدىڭ اياعىندا وتكىزىلەتىن بولعان. 1600 جىلدارى اتالعان مەرەكەنىڭ تويلانۋ ۋاقىتى كۇزدەن قىستىڭ باس كەزىنە اۋىسا باستايدى. كەيىننەن ءبىرىنشى قاڭتارعا ىعىستىرىلعانىمەن، گريگوريان كۇنتىزبەسى ەنگىزىلىپ، جاڭا جىل ون ءۇش كۇنگە سوزىلادى. سول سەبەپتى ازىرگە دەيىن ەسكى جاڭا جىل رەسمي بولماسا دا، 13 قاڭتار كۇنى تويلانىپ كەلەدى.
جاڭا جىلداعى ەڭ باستى ءداستۇر – ءۇي ىشىنە شىرشا قويىپ، ويىنشىقتارمەن بەزەندىرۋ. العاشقى بەزەندىرىلگەن شىرشالار قازىرگى فرانسيا اۋماعىنداعى ەلزاستا 1605 جىلى پايدا بولعان، دەپ سانايدى تاريحشىلار. كەيىن بىرتىندەپ بۇكىل ەۋروپا شىرشا بەزەندىرە باستايدى، البەتتە، اۋەلى داۋلەتتى ادامدار مەن ساۋداگەرلەردىڭ ۇيىندە عانا پايدا بولعان. XIX عاسىردا بارلىق جەردە شىرشا قويۋ داستۇرگە اينالدى. شىرشاعا ىلۋگە ارنالعان العاشقى شار تارىزدەس شىنى ويىنشىق تيۋرينگيادا (ساكسونيا) XVI عاسىردا جاسالدى. شەبەرلەر شىنىدان ءارتۇرلى ءپىشىندى ويىنشىقتار جاسايتىن بولعان: قوڭىراۋ، جۇرەك، اڭ-قۇس، شار، بۇرشىك، جاڭعاق. سودان كەيىن ولاردى كوزدىڭ جاۋىن الاتىن قانىق تۇستەرمەن بوياعان.
كەلەر جىلى ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ جۇرەمىز دەگەن سەنىممەن ادامدار مەيرام قارساڭىندا جاڭا كيىمدەرىن كيۋگە تىرىسادى. جاڭا جىل الدىندا قارىز بەرمەگەن ءجون. ال ءوزىڭىز بىرەۋگە قارىز بولساڭىز، تەزدەتىپ قايتارۋ كەرەك. ەسكى-قۇسقىدان ارىلۋ ءداستۇرى يتاليادا پايدا بولعان. ادامدار وسىلايشا جان دۇنيەمىزدى تازارتامىز دەپ سەنىپتى. كەلە جاتقان جىل جاقسىلىققا تولى بولۋ ءۇشىن مول داستارحان جايۋ دا عۇرىپقا اينالعان.
جاڭا جىلدىڭ ەڭ ماڭىزدى ءداستۇرى – تىلەك تىلەۋ كونە عاسىرلاردان كەلە جاتسا دا، ءالى ۇمىتىلعان جوق. ويتكەنى "جاڭا جىل قارساڭىندا قانداي تىلەك تىلەسەڭ دە، ءارقاشان ورىندالادى".
You Might Also Like
-
ءومىر – ادامعا ءبىر - اق رەت بەرىلەتىن باعا جەتپەس قىمبات سىي. وسىنداي سىيدى بىزگە سىيلاعان كىم؟ ارينە، ساعان وسىنداي باعا جەتپەس سىي سىيلاعان ەڭ قىمبات ادامدارىڭ - اتا – اناڭ. ەگەر ساعان...
