جاڭا جىلعا دايىندىق. شىرشا دايىنداۋ
قىزىلوردا وبلىسى، شيەلى اۋدانى،
№45 «اق وردا» مەكتەپ – گيمنازياسىنىڭ
بەينەلەۋ ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى شايمەردەن ازاتحان سەرىك ۇلى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاڭا جىلعا دايىندىق. شىرشا دايىنداۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىگى: شىرشا تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ. وقۋشىلارعا شىرشانىڭ جاسالۋ جولدىرىن ۇيرەتۋ؛
2. دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتىن، وي - ءورىسىن، وزىندىك ءىس - ارەكەتىن، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ. پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ؛
3. تاربيەلىلىگى: ۇقىپتى، تازا، ادەمى جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتۋ. ەڭبەكقورلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ؛
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى
ءتۇرى: ارالاس ساباق
ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرتۋ
ءادىسى: توپپەن جۇمىس، ءتۇسىندىرى، سۇراق - جاۋاپ، «قار جيناۋ» ويىنى، ستو ەلەمەنتتەرى
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، ەڭبەك، بەينەلەۋ، دۇنيەتانۋ
قاجەتتى قۇرال - جابدىقتار: قالام، وشىرگىش، ءتۇرلى - ءتۇستى قاعاز، قايشى، جەلىم، تاسپا ءجىپ تۇرلەرى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ؛
ب) توپقا ءبولۋ، توپ باسشىسىن سايلاۋ؛
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
“شالعىندا” كومپوزيسياسىن قۇراستىرۋ
ءىىى. وتكەن ساباقتى بەكىتۋ
«قار جيناۋ» ويىنى ارقىلى بەكىتۋ.
1. كومپوزيسيا دەگەنىمىز نە؟
2. كومپوزيسيا قانداي بولشەكتەردەن تۇرادى؟
3. كومپوزيسياعا قانداي ءساندى ورنەكتەر قوسۋعا بولادى؟
4. اپپليكاسيا دەگەنىمىز نە؟
5. زاتتىق اپپليكاسيا دەگەنىمىز نە؟
6. سيۋجەتتى اپپليكاسيا دەگەنىمىز نە؟
7. وريگامي دەگەنىمىز نە؟
ءىۇ. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ
«وي قوزعاۋ» ءادىسى
- بالالار ءبىز قانداي ويىن وينادىق؟
- بالالار قار جىلدىڭ قاي مەزگىلىندە بولادى؟
قىسقى مەيرامدار قانداي؟
- قىستا اڭدار قالاي كۇن كورەدى؟
- قىس مەزگىلىندە قانداي اڭدار ۇيىقتايدى؟
قىس مەزگىلىندە تابيعاتتا قانداي وزگەرىستەر بولادى؟
- جىل مەزگىلى نەشەگە بولىنەدى؟
- قىس ايلارىن اتا
توپپەن جۇمىس. (توپتاستىرۋ)
1 - توپ قىس مەزگىلى
2 - توپ قىسقى ويىندار
3 - توپ قىسقى ەڭبەك تۇرلەرى
«پوەزيا مينۋتى»
قىس مەزگىلىنە بايلانىستى تاقپاقتارىن ايتۋ.
ءۇ. ماعىنانى اشۋ
وقۋلىقپەن جۇمىس.
ءماتىندى وقۋشىلارعا تىزبەكتەپ وقىتۋ.
داپتەرلەرىنە كۇننىڭ رەتىمەن، جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن جازۋ.
جۇمباقتى شەش:
جاسىل ينە كيىمىم،
جايلايمىن تاۋ بيىگىن.
جاڭا جىلدى تويلاساڭ،
تورىندەمىن ءۇيىڭنىڭ. (شىرشا)
شىرشا تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
شىرشا (لات. Pءىcea) – قاراعاي تۇقىمداسىنا جاتاتىن قىلقان جاپىراقتى، ماڭگى جاسىل اعاش. شىرشانىڭ بارلىق ءتۇرى كۇن كوزىن جاقسى كورەدى. سۇرىپتى تۇرلەرى
جەڭىل توپىراقتى، ىق جەرلەردە جاقسى وسەدى. جىل سايىن سىنعان، مايىسقان بۇتاقتارىن كەسىپ، رەتتەپ وتىرۋ كەرەك. شىرشا – قاراعاي تۇقىمداسىنا جاتاتىن بيىكتىگى 30 - 50 م، باياۋ وسەتىن قىلقانجاپىراقتى اعاش. 15 - 20 جىلعا دەيىن وتە جاي، كەيىن جىلىنا 30 سم - گە دەيىن وسەتىن بولادى. ماڭگى جاسىل وسىمدىك بولعانىمەن، 6 - 12 جىلدا قىلقاندارىن كەزەكپەن ءتۇسىرىپ، جاڭارىپ وتىرادى. وسە كەلە جان - جاعىنا جايىلا تۇسەتىندىكتەن، ولاردىڭ ءبىر - بىرىنەن نەمەسە وزگە اعاشتاردان اراقاشىقتىعى كەمىندە 6 م بولعانى دۇرىس. شىرشانى اۋا تازارتاتىن ەرەكشە قاسيەتىنە قاراي، اۋرۋحانا، شيپاجايلاردىڭ ماڭىنا كوپتەپ ەككەن دۇرىس. شىرشانىڭ ءتۇرى وتە كوپ. شىعىس شىرشاسىنىڭ قىلقانى سارى نەمەسە التىن تۇستەس، ينە قىلقاندى شىرشانىكى كوك، كوكشىل، ەۋروپالىق شىرشانىڭ قىلقانى قويۋ جاسىل، بالقاندىق شىرشانىكى كۇمىس ءتۇستى نەمەسە سۇر بولادى. دۇنيە جۇزىندە 50 - گە جۋىق ءتۇرى بار. تۇرلەرىنە قاراي 50 - 150 جىل ارالىعىندا ءومىر سۇرەدى. ولاردىڭ اراسىندا بويى ءبىر مەتردەن اسپايتىندارى دا بار. شىرشانىڭ اعاشى جۇمساق، جەڭىل جانە مىقتى ەمەس. سوندىقتان قۇرىلىستا، اعاشتى قايتا وڭدەۋدە قولدانىلادى. شىرشادان جاسالعان مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ داۋىسى كەرەمەت بولادى. شىرشانى جول جيەكتەرىنە جەل ۇستاعىش رەتىندە ەگەدى. تۇقىمى ورمان قۇستارى مەن كەمىرگىشتەرىنە تاماق رەتىندە قىزمەت ەتەدى. ءدىڭىنىڭ قابىعى تەرى يلەۋدە قولدانىلادى. كوپتەگەن ەلدەردە جاڭا جىل اعاشى رەتىندە تانىمال.
ءۇى. ساراماندىق جۇمىس
قايشىمەن جۇمىس ىستەۋ ەرەجەسىن سۇراۋ.
1. قاعازدى قيعان كەزدە قايشىنى ەمەس، قاعاز پاراعىن جىلجىت.
سول قولىڭنىڭ ساۋساقتارىنا اباي بول.
2. قايشىنىڭ ۇشىن جوعارى قاراتىپ ۇستاما.
3. قايشىنى بىرەۋگە بەرگەندە، جابىق كۇيىندە بەر.
قايشىنىڭ ساپ جاعىن ونى بەرەتىن ادامعا قاراتىپ ۇستا.
4. جۇمىس بىتكەن سوڭ، قايشىنى ارناۋلى قوراپشاعا سالىپ قوي.
- قانە بالالار كومەكتەسەيىك. ادەمى شىرشانى جاپسىرمالاۋ ءۇشىن ءتۇس تاڭدايىق. شىرشا قانداي ءتۇس بولاتىن ەدى؟
- جاسىل ءتۇس
- دۇرىس ايتاسىڭدار. ەندى قاعازدى قيىپ الايىق. قيىپ العان قاعازدارىمىز نەگە ۇقسايدى؟
- ءۇشبۇرىشقا، پيراميداعا.
- اققالا، شىرشا، جۇلدىز بەينەلەرى قانداي پىشىندەر؟
- گەومەتريالىق پىشىندەر.
سەرگىتۋ ءساتى
شاڭعىمەنەن سىرعاناپ،
بوران بولىپ ۋىلدەيمىز.
قار بولىپ جاپالاقتاپ،
بۇرشاق بولىپ تۇسەمىز.
ساباقتى بەكىتۋ:
- بالالار ءبىز بۇگىن نەنى جاپسىرمالادىق.
- شىرشانى جاپسىرمالادىق.
- شىرشانى نەمەن بەزەندىردىك.
- ادەمى ويىنشىقتارمەن.
- بەزەندىرۋگە قانداي قۇرالداردى پايدالاندىق.
- ءتۇرلى ءتۇستى قاعاز، جەلىم.
بالالار ويىن ويناپ ۇيگە قايتايىق.
ءۇىىى. باعالاۋ
وقۋشىلاردىڭ جەتىستىكتەرىن ايتىپ باعالاۋ.
ءىح. ۇيگە تاپسىرما: شىرشا جانە شىرشا ويىنشىقتارىن جاساپ كەلۋ.
№45 «اق وردا» مەكتەپ – گيمنازياسىنىڭ
بەينەلەۋ ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى شايمەردەن ازاتحان سەرىك ۇلى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاڭا جىلعا دايىندىق. شىرشا دايىنداۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىگى: شىرشا تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ. وقۋشىلارعا شىرشانىڭ جاسالۋ جولدىرىن ۇيرەتۋ؛
2. دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتىن، وي - ءورىسىن، وزىندىك ءىس - ارەكەتىن، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ. پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ؛
3. تاربيەلىلىگى: ۇقىپتى، تازا، ادەمى جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتۋ. ەڭبەكقورلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ؛
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى
ءتۇرى: ارالاس ساباق
ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرتۋ
ءادىسى: توپپەن جۇمىس، ءتۇسىندىرى، سۇراق - جاۋاپ، «قار جيناۋ» ويىنى، ستو ەلەمەنتتەرى
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، ەڭبەك، بەينەلەۋ، دۇنيەتانۋ
قاجەتتى قۇرال - جابدىقتار: قالام، وشىرگىش، ءتۇرلى - ءتۇستى قاعاز، قايشى، جەلىم، تاسپا ءجىپ تۇرلەرى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ؛
ب) توپقا ءبولۋ، توپ باسشىسىن سايلاۋ؛
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
“شالعىندا” كومپوزيسياسىن قۇراستىرۋ
ءىىى. وتكەن ساباقتى بەكىتۋ
«قار جيناۋ» ويىنى ارقىلى بەكىتۋ.
1. كومپوزيسيا دەگەنىمىز نە؟
2. كومپوزيسيا قانداي بولشەكتەردەن تۇرادى؟
3. كومپوزيسياعا قانداي ءساندى ورنەكتەر قوسۋعا بولادى؟
4. اپپليكاسيا دەگەنىمىز نە؟
5. زاتتىق اپپليكاسيا دەگەنىمىز نە؟
6. سيۋجەتتى اپپليكاسيا دەگەنىمىز نە؟
7. وريگامي دەگەنىمىز نە؟
ءىۇ. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ
«وي قوزعاۋ» ءادىسى
- بالالار ءبىز قانداي ويىن وينادىق؟
- بالالار قار جىلدىڭ قاي مەزگىلىندە بولادى؟
قىسقى مەيرامدار قانداي؟
- قىستا اڭدار قالاي كۇن كورەدى؟
- قىس مەزگىلىندە قانداي اڭدار ۇيىقتايدى؟
قىس مەزگىلىندە تابيعاتتا قانداي وزگەرىستەر بولادى؟
- جىل مەزگىلى نەشەگە بولىنەدى؟
- قىس ايلارىن اتا
توپپەن جۇمىس. (توپتاستىرۋ)
1 - توپ قىس مەزگىلى
2 - توپ قىسقى ويىندار
3 - توپ قىسقى ەڭبەك تۇرلەرى
«پوەزيا مينۋتى»
قىس مەزگىلىنە بايلانىستى تاقپاقتارىن ايتۋ.
ءۇ. ماعىنانى اشۋ
وقۋلىقپەن جۇمىس.
ءماتىندى وقۋشىلارعا تىزبەكتەپ وقىتۋ.
داپتەرلەرىنە كۇننىڭ رەتىمەن، جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن جازۋ.
جۇمباقتى شەش:
جاسىل ينە كيىمىم،
جايلايمىن تاۋ بيىگىن.
جاڭا جىلدى تويلاساڭ،
تورىندەمىن ءۇيىڭنىڭ. (شىرشا)
شىرشا تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
شىرشا (لات. Pءىcea) – قاراعاي تۇقىمداسىنا جاتاتىن قىلقان جاپىراقتى، ماڭگى جاسىل اعاش. شىرشانىڭ بارلىق ءتۇرى كۇن كوزىن جاقسى كورەدى. سۇرىپتى تۇرلەرى
جەڭىل توپىراقتى، ىق جەرلەردە جاقسى وسەدى. جىل سايىن سىنعان، مايىسقان بۇتاقتارىن كەسىپ، رەتتەپ وتىرۋ كەرەك. شىرشا – قاراعاي تۇقىمداسىنا جاتاتىن بيىكتىگى 30 - 50 م، باياۋ وسەتىن قىلقانجاپىراقتى اعاش. 15 - 20 جىلعا دەيىن وتە جاي، كەيىن جىلىنا 30 سم - گە دەيىن وسەتىن بولادى. ماڭگى جاسىل وسىمدىك بولعانىمەن، 6 - 12 جىلدا قىلقاندارىن كەزەكپەن ءتۇسىرىپ، جاڭارىپ وتىرادى. وسە كەلە جان - جاعىنا جايىلا تۇسەتىندىكتەن، ولاردىڭ ءبىر - بىرىنەن نەمەسە وزگە اعاشتاردان اراقاشىقتىعى كەمىندە 6 م بولعانى دۇرىس. شىرشانى اۋا تازارتاتىن ەرەكشە قاسيەتىنە قاراي، اۋرۋحانا، شيپاجايلاردىڭ ماڭىنا كوپتەپ ەككەن دۇرىس. شىرشانىڭ ءتۇرى وتە كوپ. شىعىس شىرشاسىنىڭ قىلقانى سارى نەمەسە التىن تۇستەس، ينە قىلقاندى شىرشانىكى كوك، كوكشىل، ەۋروپالىق شىرشانىڭ قىلقانى قويۋ جاسىل، بالقاندىق شىرشانىكى كۇمىس ءتۇستى نەمەسە سۇر بولادى. دۇنيە جۇزىندە 50 - گە جۋىق ءتۇرى بار. تۇرلەرىنە قاراي 50 - 150 جىل ارالىعىندا ءومىر سۇرەدى. ولاردىڭ اراسىندا بويى ءبىر مەتردەن اسپايتىندارى دا بار. شىرشانىڭ اعاشى جۇمساق، جەڭىل جانە مىقتى ەمەس. سوندىقتان قۇرىلىستا، اعاشتى قايتا وڭدەۋدە قولدانىلادى. شىرشادان جاسالعان مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ داۋىسى كەرەمەت بولادى. شىرشانى جول جيەكتەرىنە جەل ۇستاعىش رەتىندە ەگەدى. تۇقىمى ورمان قۇستارى مەن كەمىرگىشتەرىنە تاماق رەتىندە قىزمەت ەتەدى. ءدىڭىنىڭ قابىعى تەرى يلەۋدە قولدانىلادى. كوپتەگەن ەلدەردە جاڭا جىل اعاشى رەتىندە تانىمال.
ءۇى. ساراماندىق جۇمىس
قايشىمەن جۇمىس ىستەۋ ەرەجەسىن سۇراۋ.
1. قاعازدى قيعان كەزدە قايشىنى ەمەس، قاعاز پاراعىن جىلجىت.
سول قولىڭنىڭ ساۋساقتارىنا اباي بول.
2. قايشىنىڭ ۇشىن جوعارى قاراتىپ ۇستاما.
3. قايشىنى بىرەۋگە بەرگەندە، جابىق كۇيىندە بەر.
قايشىنىڭ ساپ جاعىن ونى بەرەتىن ادامعا قاراتىپ ۇستا.
4. جۇمىس بىتكەن سوڭ، قايشىنى ارناۋلى قوراپشاعا سالىپ قوي.
- قانە بالالار كومەكتەسەيىك. ادەمى شىرشانى جاپسىرمالاۋ ءۇشىن ءتۇس تاڭدايىق. شىرشا قانداي ءتۇس بولاتىن ەدى؟
- جاسىل ءتۇس
- دۇرىس ايتاسىڭدار. ەندى قاعازدى قيىپ الايىق. قيىپ العان قاعازدارىمىز نەگە ۇقسايدى؟
- ءۇشبۇرىشقا، پيراميداعا.
- اققالا، شىرشا، جۇلدىز بەينەلەرى قانداي پىشىندەر؟
- گەومەتريالىق پىشىندەر.
سەرگىتۋ ءساتى
شاڭعىمەنەن سىرعاناپ،
بوران بولىپ ۋىلدەيمىز.
قار بولىپ جاپالاقتاپ،
بۇرشاق بولىپ تۇسەمىز.
ساباقتى بەكىتۋ:
- بالالار ءبىز بۇگىن نەنى جاپسىرمالادىق.
- شىرشانى جاپسىرمالادىق.
- شىرشانى نەمەن بەزەندىردىك.
- ادەمى ويىنشىقتارمەن.
- بەزەندىرۋگە قانداي قۇرالداردى پايدالاندىق.
- ءتۇرلى ءتۇستى قاعاز، جەلىم.
بالالار ويىن ويناپ ۇيگە قايتايىق.
ءۇىىى. باعالاۋ
وقۋشىلاردىڭ جەتىستىكتەرىن ايتىپ باعالاۋ.
ءىح. ۇيگە تاپسىرما: شىرشا جانە شىرشا ويىنشىقتارىن جاساپ كەلۋ.
You Might Also Like
