InfoHub Logo

ءومىر – بۇل اعىن سۋ سەكىلدى، ءبىر ورىندا تۇرمايدى، ياعني جىلدار جىلجىپ، ۋاقىت وتەدى. ۋاقىت وتكەن سايىن قاي سالادا بولماسىن دۇنيەنىڭ ءبىر جاڭالىعى ورىن الىپ جاتادى. سول جاڭالىقتى توسىرقاماي، جاقسى - جامانىن سارالاپ قابىلداي ءبىلۋ كەرەك. ءومىردى اعىن سۋعا تەڭەسەك، ءبىلىمدى - تەڭىز، مەكتەپتى – كەمە دەپ قاراستىرامىز، ال ءمۇعالىم – سول كەمە كاپيتانى دەۋگە بولادى. كەمەنىڭ تەرەڭگە باتپاي، دۇرىس باعدارمەن ءجۇرۋى مۇعالىمگە بايلانىستى.

ەلباسىمىز: «ءبىلىم بەرۋ رەفورماسى – قازاقستاننىڭ باسەكەگە ناقتىلى قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن اسا ماڭىزدى قۇرالداردىڭ ءبىرى» دەپ اتاپ كورسەتتى. سونىمەن قاتار، قازاقستان 2050 ستراتەگياسىندا: «بىرىنشىدەن، بارلىق دامىعان ەلدەر ءوزىنىڭ بىرەگەي جوعارى ساپالى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە يە. ءبىز ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ بارلىق بولىمدەرىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس ىستەدىك. نەگىزگى مەكتەپ ءۇشىن، بارلىق مەكتەپتەردەگى وقىتۋ ستاندارتتارىن نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىنىڭ دەڭگەيىنە دەيىن جاقسارتۋ قاجەت. جوعارى مەكتەپ تۇلەكتەرى قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىن مەڭگەرىپ شىعۋلارى ءتيىس. وقىتۋدىڭ ناتيجەسى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ، وزدىگىمەن زەرتتەۋ جانە اقپاراتتى تەرەڭ تالداۋ داعدىلارىن مەڭگەرتۋ ءتيىس» دەلىنگەن. بولاشاقتا وركەنيەتتى، دامىعان ەلدەر قاتارىنا ەنۋ ءۇشىن، ەلدىڭ ايبىندى بولاشاعى ءۇشىن زامان تالابىنا ساي ساپالى ءبىلىم قاجەت. ول ءۇشىن ەلىمىزدىڭ ءبىلىم ساياساتىنداعى عىلىمي – تەحنيكالىق الەۋەتىن جۇمىلدىرۋ، عىلىمنىڭ باسىم باعىتتارىن دامىتۋ جولىنداعى رەسۋرستاردى شوعىرلاندىرۋ، ونىڭ جەتىستىكتەرىن وندىرىسكە ەنگىزۋ يننوۆاسيالىق دامۋدىڭ نەگىزگى كوزى.

ءبىلىم مەن اقپارات دامىعان قوعامدا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى يننوۆاسيالىق ەكونوميكانىڭ نەگىزگى بولىگى بولىپ تابىلادى. ءبىلىم بەرۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى - ءبىلىم مازمۇنىنىڭ جاڭارۋىمەن قاتار، وقىتۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرى مەن ءارتۇرلى قۇرالدارىن قولدانۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدى تالاپ ەتەدى. قازاقستان 2030 ستراتەگيالىق باعدارلاماسى ءبىلىم بەرۋدىڭ ۇلتتىق مودەلىنىڭ قالىپتاسۋىمەن جانە قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭەستىگىنە كىرىكتىرۋمەن سيپاتتالادى. قازاقستاننىڭ مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋى ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دامۋىمەن تىعىز بايلانىستى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم تۋرالى زاڭىندا: «ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن مەڭگەرۋ ءۇشىن جاعدايلار جاساۋ كەرەك» دەپ كورسەتىلگەن. قازاقستاندا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جوباسىندا قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاقسارتۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن پەداگوگ كادرلاردىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ، بىلىكتىلىگىن دامىتۋ باعىتىنا ۇلكەن ءمان بەرىلگەن. وسىعان بايلانىستى قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى رەفورمالار، وزگەرىستەر مەن جاڭالىقتار ءمۇعالىمنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى، كەلەشەگى مەن بولاشاق جايلى ويلانىپ، جاڭا يدەيالارمەن جۇمىس جاساۋعا نەگىز بولادى.

ەلباسىمىزدىڭ جولداۋىندا ايتقانداي:قازاقستاندى دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا جەتكىزەتىن – ءبىلىم. عىلىم مەن تەحنيكانىڭ كۇن ساناپ وسۋىنە بايلانىستى پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ تەورياسى مەن وقىتۋ ءۇردىسى دە تۇبەگەيلى وزگەرىستەرگە ۇشىراۋدا. سوعان وراي وقىتۋدىڭ پاراديگماسى وزگەردى. ءبىلىم بەرۋدىڭ مازمۇنى جاڭارىپ، جاڭاشا كوزقاراس پايدا بولدى. وسىعان بايلانىستى ۇستازدار الدىندا وقىتۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرىن ۇنەمى جاڭارتىپ وتىرۋ جانە تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋ، ونى ءتيىمدى قولدانا ءبىلۋ مىندەتى تۇر. ۇستازدارعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك مىندەتتەلدى. وقۋشىلاردىڭ بويىنا ءححى عاسىردا ءومىردىڭ بارلىق سالالارىندا تابىستى بولۋ ءۇشىن، قاجەتتى داعدىلاردى دارىتۋ ءۇشىن، مۇعالىمدەر تىنىمسىز ەڭبەكتەنۋ كەرەك. جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى اياسىندا تەك ءوز ءپانىن، ءوز ماماندىعىن شەكسىز سۇيەتىن، بالا ءۇشىن ۇستاز عۇمىرىن قۇدىرەتتى دەپ سانايتىن ءبىلىمدى مۇعالىمدەر عانا جۇمىس ىستەي الادى.

اتا-بابامىز «وقۋ – ينەمەن قۇدىق قازعانداي» دەمەكشى، شىعارماشىل، ىزدەنىمپاز ۇستاز عانا تابىستى بولادى، ناتيجەگە جەتەدى.

جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ ەڭ نەگىزگى ماقساتى - ءبىلىم الۋشىلاردىڭ وقۋ ناتيجەلەرىن جەتىلدىرۋ بولىپ تابىلادى. ورتا ءبىلىم مازمۇنىن جاڭارتۋدىڭ كوپتەگەن كومپونەنتتەرى، سونىڭ ىشىندە مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ باعدارلاماسى وسى ماقساتقا باعىتتالعان. جاڭا باعدارلاما بويىنشا جاڭاشا كوزقاراس قالىپتاسىپ، ءبىلىم دەڭگەيى بيىككە كوتەرىلىپ كەلەدى. قازىرگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ كۇننەن-كۇنگە باستى تالاپقا اينالىپ، وسى ادىستەردى جەتىلدىرە ءتۇسۋ قاجەتتىگى كۇشەيىپ كەلەدى. ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگى قانداي جوعارى بولسا دا، ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءوز بەلسەندىلىگىن تۋعىزا الماسا، بەرگەن ءبىلىم كۇتكەن ناتيجە بەرمەيدى. وقۋشىنىڭ تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋى بەلسەندىلىك ارقىلى جۇزەگە اسادى. زاماناۋي قوعامنىڭ زيالى ازاماتىنا ءبىلىم بەرۋ - سانا الەۋەتى جوعارى دامىعان، سىن تۇرعىسىنان جانە جاڭاشىل ويلاي بىلەتىن، رۋحى مىقتى، ءوز ءبىلىمىن قوعامنىڭ العا باسۋىنا جۇمساي الاتىن ادامدى تاربيەلەۋ. ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىندا تاربيە مەن وقىتۋ اجىراماس بايلانىستا بولادى. زاماناۋي مەكتەپتەردىڭ ماقساتى - جوعارى ءبىلىمدى، شىعارماشىل ادامنىڭ ۇيلەسىمدى تۇلعالانىپ، دامۋى ءۇشىن قولايلى ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىن جاساۋ. ءوز ءبىلىمىنىڭ ناتيجەسىندە وقۋشى بويىندا سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ، ءبىلىمىن شىعارماشىلىقپەن پايدالانا ءبىلۋ، زەرتتەۋشىلىك داعدىلارى، اكت داعدىلارى، توپتا جانە جەكە جۇمىس ىستەي ءبىلۋى، تىلدىك داعدىلارى، قويىلعان مىندەتتەر مەن كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشە ءبىلۋ داعدىلارى قالىپتاسادى. مەكتەپ باعدارلاماسىنا كىرىكتىرىلگەن پاندەردى ەنگىزۋ وقۋشىنىڭ جالپى دامۋىنا جانە تاقىرىپتى ساباقتا تەرەڭىرەك زەرتتەپ، الەم تۋرالى تۇتاس ۇعىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ مازمۇنى ءبىلىم سالالارى بويىنشا انىقتالعان كۇتىلەتىن ناتيجەگە نەگىزدەلەدى. كۇتىلەتىن ناتيجەلەر وقۋشى جۇمىسى مەن ونىڭ جەتىستىگىن باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ءار وقۋشىنىڭ جەكە دامۋ تراەكتورياسىنىڭ دامۋىن ناقتىلاۋعا جاعداي تۋعىزادى. سونىمەن قاتار ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىنىڭ دامىتۋعا ءۋاجىن ارتتىرادى. وقۋ ۇدەرىسىنىڭ ساپاسىن جاقسارتادى. سول سەبەپتى، وقىتۋ ناتيجەسىن مونيتورينگ جاساۋدىڭ جاڭا فورماسى ەنگىزىلەدى، ياعني كريتەريالدى باعالاۋ جۇيەسى. وقىتۋ ماقساتتارىنا جەتۋدە جەتىستىك كريتەرييلەرىن قۇراستىرۋ جانە قولدانۋ – بۇل ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتى مەن مازمۇنىنا نەگىزدەلگەن وقۋشىنىڭ وقۋ - تانىمدىق قۇزىرلىعىن قالىپتاستىرۋدا الدىن-الا بەلگىلەنگەن جەتىستىكتەرمەن سالىستىرۋ ءۇردىسى. ەڭ باستىسى – وقۋ ءۇردىسىنىڭ ءوزى، جەتىستىك كريتەرييلەرى ارقىلى وقۋشى ءوزىن-وزى باعالاۋدى ۇيرەنىپ، ءوز ءبىلىمىنىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرىن كورىپ، ءارى قاراي قالاي دامۋ كەرەكتىگىن تۇسىنەدى. بۇل جۇيەدە وقۋشىنىڭ قالاي جۇمىس جاساعانى، قالاي ويلانعانى بەلگىلى بولادى. ءبىلىمنىڭ ماقساتى مەن مازمۇنىنا سايكەس كەلەتىن، وقۋشىلاردىڭ وقۋ - تانىمدىق بىلىكتىلىگىن قالىپتاستىرۋعا سەبەپشى بولاتىن، ايقىن انىقتالعان، ۇجىممەن شىعارىلعان، ءبىلىم ءۇردىسىنىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارىنا الدىن الا بەلگىلى كريتەرييلەرمەن وقۋشىلاردىڭ وقۋ جەتىستىكتەرىن سالىستىرىلادى.

جاڭارتىلعان باعدارلامالاردا بارلىق ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيلەرى «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنا نەگىزدەلگەن. مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ مازمۇنى اكادەميالىق پاندەر، زەرتتەۋ جانە سىنىپتان تىس ارەكەت، قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ نەگىزىندە جۇرگىزىلەدى. يدەيانىڭ مازمۇنى – وقۋشىلاردى رۋحاني- ادامگەرشىلىك تۇرعىدان، قازاقستاندىق پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋ، تولەرانتتىلىق پەن ۇلتارالىق جاعدايدا قارىم-قاتىناس جاساي الۋعا ۇيرەتۋ بولىپ تابىلادى. بۇل جاڭارتىلعان مازمۇنداعى باعدارلامانىڭ نەگىزگى قاعيداتى - كوممۋنيكاتيۆتىك ءتاسىل ارقىلى وقۋشىنىڭ ءتىل تۋرالى، ۇلتتىق جانە جاھاندىق مادەنيەتتىڭ ماڭىزى تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتە وتىرىپ، قازاق ءتىلىن تابىستى ۇيرەتۋ. بۇگىنگى تاڭدا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا تۇبەگەيلى وزگەرىستىڭ قاجەتتىلىگىن ەسكەرسەك، رەفورمانىڭ باسىندا تىلدىك پاندەردىڭ تۇرۋ سەبەبىن باعدارلامادا كورسەتىلگەن مىنا جولدارمەن تۇسىندىرە الامىز: «...ءاربىر وقۋشى ءۇشىن ءتىل – نەگىزگى ءبىلىم قۇرالى. وقۋشىلاردىڭ تىلدىك قارىم-قاتىناسى وزدەرى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جانە ءبىلىم الاتىن ورتا ارقىلى جۇزەگە اسادى. ءتىلدى جەتىك مەڭگەرۋ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى تۇسىنەتىن، الەمدىك دەڭگەيدە جاڭا وزگەرىستەرگە بەيىم، جاڭاشىل جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى». وسى ورايدا، عالىم - جيھانكەز شوقان ۋاليحانوۆتىڭ «حالىقتىڭ كەمەلىنە كەلىپ وركەندەپ ءوسۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن ازاتتىق پەن ءبىلىم قاجەت» دەگەن ەكەن. ولاي بولسا، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋ داۋىرىندە بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن قاجەتتى ءبىلىم داعدىلارىمەن جانە قاسيەتتەرمەن قارۋلاندىرۋ - مۇعالىمدەر ءۇشىن ىنتالاندىرۋشى كۇش بولىپ تابىلادى. جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلامالارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى 10 بولىمنەن تۇراتىن جاڭا قۇرىلىمى بولىپ تابىلادى:

1. ءپاننىڭ ماڭىزدىلىعى؛

2. ءپان بويىنشا وقۋ باعدارلاماسىنىڭ ماقساتى؛

3. ۇشتىلدىلىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋ؛

4. وقىتۋ ۇدەرىسىنە ۇيىمداستىرۋعا قويىلاتىن تالاپتار؛

5. ءپاندى وقىتۋدا قولدانىلاتىن پەداگوگيكالىق ادىس-تاسىلدەر؛

6. ءتۇرلى مادەنيەت پەن كوزقاراستارعا قۇرمەت؛

7. اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ قۇزىرەتتىلىگى؛

8. وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلارىن دامىتۋ؛

9. وقۋ ناتيجەلەرىن باعالاۋ جولدارى؛

10. وقۋدىڭ مازمۇنى، ۇيىمداستىرىلۋى مەن بىرىزدىلىگى.

بۇل جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا مەنىڭ كوكەيگە تۇيگەنىم: الدىمىزعا ءبىر ماقسات قويا وتىرىپ، سول ماقساتقا جەتۋ جولىندا شاكىرتتەردىڭ جۇرەگىنە جول تاپساق، ەگەمەن ەلدىڭ ۇل- قىزدارى ءبىلىمدى دە بىلىكتى بولىپ شىقپاق. سونىڭ ارقاسىندا ءبىز باسەكەگە قابىلەتتى، ىرگەسى مىقتى ەل بولامىز. ۇستازدىقتىڭ ۇلى جولىندا ءوزىمنىڭ بار كۇش جىگەرىمدى سالىپ، ەلىمە پايدامدى تيگىزىپ جاتسام، بۇل عالامدا ودان ارتىق باقىت جوق دەپ ويلايمىن. نەگىزىنەن جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى قۇزىرەتتىلىك جانە ساپاعا باعىتتالعان باعدارلاما ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدىم.

بۇگىنگى كۇنى بارلىق ەلدەر جوعارى ساپالى ءبىلىم جۇيەسىمەن جۇمىس ىستەۋدە. ويتكەنى قازىرگى زاماندا ەلدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى ونىڭ ازاماتتارىنىڭ پاراساتتىلىعىمەن انىقتالادى، سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بولاشاقتىڭ تالابىنا سايكەس دامۋى ءتيىس. وقۋشىلاردى زاماناۋي ءادىس – تاسىلدەرمەن وقىتىپ، وي –ءورىسى كەڭ، سانالى، ەركىن ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ قاجەتتىلىگى دە وسى سەبەپتەن تۋىنداپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە ءبىلىم بەرۋدىڭ جۇيەسىن قارقىندى دامىتقان بۇل ءۇردىستىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرگە دە ەنگىزىلە باستاۋى كوڭىلدى قۋانتادى. «تەگىندە ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، ءبىلىم، ار، مىنەز دەگەن قاسيەتتەرىمەن وزادى»، - دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، وزىق ويلى ءبىلىمدار ادامدار زاماننىڭ، قوعامنىڭ دامۋىنا، وزگەرۋىنە ۇلەسىن قوسىپ كەلەدى.

قورىتا ايتاتىن بولساق: ءار ۋاقىتتا بالا ءبىلىمىن العا قويۋشى ۇستاز ۇلكەن كورسەتكىشكە قول جەتكىزۋ جولىندا تالماي تالاپتانىپ، شارشاماي ەڭبەكتەنەدى. سول كەزدە عانا ەلىمىز كوككە شارىقتاپ، باسقا ەلگە ەلدى تانىتادى. ەلدى وسىرەتىن دە، ەلدى وشىرەتىن دە – ءبىلىم. سوندىقتان قولدا بار امالداردى ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋ ءسىز بەن ءبىزدىڭ ۇلەسىمىزدە. ءوز ىسىنە بەرىلگەن، جاڭالىقتى جاتسىنباي قابىلدايتىن، شاكىرتىنىڭ جانىنا نۇر قۇيىپ، ومىرگە ءوزى دە باقىتتى بولىپ، وزگەلەردى دە باقىتقا جەتكىزسەم دەپ جۇرەتىن جاڭاشا وقىتاتىن جاڭا كوزقاراستى ۇستاز بولايىق.

 

قولدانىلعان ادەبيەتتەر:

1. ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى «قازاقستان جولى - 2050: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق»، 17.01.2014 ج.

2. ن.ءا.نازاربايەۆ «الەۋمەتتىك – ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ – قازاقستان دامۋىنىڭ باستى باعىتى” اتتى جولداۋى، 2012.

3. ق ر تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، استانا، 2011.

4. ق ر ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، استانا، 2010.

5. ق ر «ءبىلىم تۋرالى» زاڭى، استانا، 2007. «ءبىلىم تەحنولوگيالارى» № 3، 2014 ج.

---