جانۋارلار تىرشىلىگىنە نە قاجەت؟
دۇنيەتانۋ 2 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جانۋارلار تىرشىلىگىنە نە قاجەت؟
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى الەمدەگى عاجاپتار تۋرالى، «جانۋارلاردى قورعاۋ»، «جانۋارلارعا كومەك» دەگەن ۇعىمدارمەن تانىستىرۋ. وقۋشىلاردىڭ بويىنا تابيعات – اناعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتى، بالالاردىڭ تابيعاتتى تانۋ، ونى قاستەرلەۋ، ءۇنىن ەستىپ تىڭداۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ. بالالاردىڭ بويىنا جەر عالامشارىنداعى بارلىق ءتىرى زاتقا جاۋاپتى قاراۋ قاجەتتىلىگىن ءسىڭىرۋ.
ادىستەر: اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، وقۋلىقپەن جۇمىس، جاتتىعۋ، ويىن،
تاجىريبەلىك جۇمىس.
قۇرال جابدىقتار: شار، تاسباقا، گۇل، وقۋلىق، ءتۇستى قاعاز، ماتا، داپتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. شاتتىق شەڭبەرى
دوڭگەلەنە تۇرىپ، ءبىر - بىرىمىزگە جىلى ءسوز ايتايىق.
– قايىرلى كۇن، الينا!
– قايىرلى كۇن.
(ءارى قاراي وسىلاي جالعاسا بەرەدى)
2. الەمدى ءوزىمىز جاساپ كورەيىك.
قولىما ۇرلەنبەگەن شاردى الايىن دا، ۇرلەنگەنشە
ۇرلەيمىن.
بۇل - الەم.
الەم دەگەنىمىز – عالام، جەر شارى، دۇنيە. وندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامدار. ادامدار ءبىر – بىرىنە قامقورلىق جاساپ، مەيرىمدى بولىپ، سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرى ارقىلى قارىم - قاتىناس جاساسا. سوندا عانا الەمدە بەيبىتشىلىك ورنايدى. ال بەيبىتشىلىك – ءبارىمىزدىڭ جان تىنىشتىعىمىز.
شاردىڭ ۇستىنە ۇساقتالعان ءتۇرلى ءتۇستى قاعازدار جابىستىرامىن. بۇل – جانۋارلار الەمى، وسىمدىكتەر الەمى. ولاردىڭ بارلىعى جەر بەتىندە تىرشىلىك ەتەدى. وسىمدىكتەر الەمىمەن تانىسىپ كەتتىك، ەندى جانۋارلار الەمىمەن تانىسامىز.
عالىمدار جانۋارلاردى بىرنەشە توپقا بولگەن.
• ەڭ ەرتە كەزدە ءومىر سۇرگەن جانۋارلار (دينازاۆر تۇرلەرى)
• سۇتقورەكتىلەر
• باۋىرىمەن جورعالاۋشىلار
• قۇستار
• قوس مەكەندىلەر
• بالىقتار
• ومىرتقا جانۋارلار
• جويىلىپ بارا جاتقان جانۋارلار
3. قىزىقتى حابارلاما
وسىمدىكتەر تۋرالى وتكەندەرىمىزدى ەسكە تۇسىرەيىك. الدىمىزدا قۇلپىرىپ ءوسىپ تۇرعان وسىمدىك تۇر.
– قورەكتى قايدان الادى؟
– وسىمدىك قورەكتى تابيعي زاتتاردان الادى.
سۋ – توپىراق - اۋا – كۇن جىلۋى – جارىق.
– بۇگىن بىزگە ەڭ ۇزاق جاسايتىن باۋىرىمەن
جورعالاۋشى تاسباقا قوناققا كەلدى. ولار 100 جىلدان ارتىق ءومىر سۇرەدى. (ءوزىنىڭ تاسباقاسىنا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن وقۋشى قىزىقتى حابارلاما ايتىپ بەرەدى).
4. اڭگىمەلەسەيىك.
وسىمدىك قورەكتى تابيعات زاتتارىنان السا، جانۋارلار وسىمدىكتەردى جەيدى نەمەسە ءبىر ءبىرىن جەيدى. جانۋارلار جۇرە الاتىن جانە سەزە الاتىن تىرشىلىك يەلەرى. جانۋارلار جەر بەتىندە بالدىرلار مەن ساڭىراۋقۇلاقتاردان كەيىن پايدا بولعان. مىسالى، سۋىق، ىستىق سۋلى جەرلەردە ءومىر سۇرەتىن جانۋارلار بەيىمدەلگەن جەرلەرىندە عانا مەكەندەيدى. ەگەر وزدەرىنە قولايلى ءومىر سۇرەتىن ورتاسى جويىلا باستاسا جانۋارلار قۇرىپ كەتەدى.
– نەگە وسىمدىكتەر جاپ - جاسىل بولىپ تۇرعان وسىمدىكتەردى جەيدى، ال شىرىگەن وسىمدىكتەردى جەمەيدى؟
5. تاجىريبە جاسايىق
ماتانىڭ ءبىر قيىعىن الىپ، ورتاسىنان كەسۋ كەرەك، سونان سوڭ جاپىراقتىڭ ۇستىنەن جاپسىرىپ قويۋ قاجەت. ءبىر - ەكى كۇن وتكەن سوڭ ماتانى الىپ تاستاۋ كەرەك. بۇدان كەيىن جاپىراقتىڭ تۇرعان بولىگى جاسىل ءتۇسىن جوعالتقانىن كورەمىز. ويتكەنى جارىقتىڭ جوقتىعىنان جاپىراق ءحلوروفيلىن جوعالتادى.
– بۇل وسىمدىكتى تاسباقا قالاي وزىنە پانا قىلا الادى؟
6. ىشكى ويلاردى ورنىقتىراتىن ءۇن.
قۇستاردىڭ ادەمى ءۇنىن، سىلدىرلاپ اققان سۋدىڭ،
سىبىر ەتكەن اعاشتىڭ دىبىسىن، جان - جانۋارلاردىڭ
داۋىستاردىڭ تىڭداڭدار. كوز الدارىڭا ەلەستەتىپ سۋرەت
سالۋ، بەينەلەۋ.
7. جاريالاۋ
وزدەرى سالعان سۋرەتتەرىن كورسەتۋ، قانداي جانۋار ءتۇرى ەكەنىن ايتۋ.
8. وقۋلىقپەن جۇمىس.
وقۋلىقتا بەرگەن ءماتىندى وقۋ.
وقۋلىقتاعى سۋرەتپەن جۇمىس.
9. كوڭىلدى ءۇزىلىس.
ول ەڭ ءىرى دينوزاۆردان دا ۇلكەن. ءبىر كوك كيتتىڭ سالماعى 150 جەڭىل ماشينانىڭ سالماعىنا تەڭ. كيتتىڭ ۇزىندىعى 30 مەتر، سالماعى 130 - 150 توننا. كيتتىڭ ۇستىنە سەگىز ءپىل تۇرا الادى.
قۇرلىقتاعى ەڭ ۇلكەن جانۋار – ءپىل.
ەڭ بيىك سۇتقورەكتى – كەرىك.
ەڭ جۇردەك سۇتقورەكتى – قابىلان.
تەڭىز جانۋارلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ اقىلدىسى – دەلفين. ولار ۇنەمى كۇلىپ تۇرعان كەيىپتە.
كۇز ايلارىندا تيىندەر ەمەننىڭ جاڭعاعىن قىستا ازىق جوق كەزدە جەۋ ءۇشىن جەرگە كومىپ قويادى. ۋاقىت وتە كەلە ولار جەمىن قاي جەردە كومگەندەرىن ۇمىتىپ قالادى. ال كوكتەم شىعا بۇل جاڭعاقتار كوكتەپ، كىشكەنتاي ەمەن اعاشتارىنا اينالادى. وسىلايشا تيىندەر اعاش ەگەتىن بولىپ شىقتى.
10. ءۇي تاپسىرماسى.
وزدەرىنە ۇناعان جانۋارلار تۋرالى اقپاراتتار ىزدەپ، جيناقتاۋ.
11. «جۇرەكتەن – جۇرەككە» شەڭبەرى
• ءبارىمىز دوڭگەلەنە تۇرايىق. ەندى تۇرعان كۇيىڭىزدە قولدارىڭدى كەۋدەلەرىڭە قويىپ،
جۇرەكتەرىڭنىڭ قالاي سوعىپ تۇرعانىن كورىڭدەر.
تىزبەكتەلىپ تۇرىپ تا، ءبىر بىرلەرىڭنىڭ جۇرەكتەرىڭنىڭ قالاي سوعىپ تۇرعانىن كورىڭدەر.
ەندەشە وسىمدىكتەردىڭ دە، جانۋارلاردىڭ دا جۇرەكتەرى وسىلاي سوعىپ، بىزدەن كومەك سۇراپ تۇرادى. ءبىز ولاردى قورعاۋىمىز كەرەك.
• مىناۋ كۇتىلمەگەن گۇل. ول بىزدەن كومەك سۇراپ تۇر. ەگەر ءبىز گۇلدىڭ قاسىنا بارىپ، جىلى ءسوز ايتاتىن بولساق، ول وسىمدىك قۇلپىرىپ وسەتىن بولادى. بۇل جىلى سوزدەر سەندەردىڭ جۇرەكتەرىڭنەن شىعاتىن بولسىن.
• ءوزىمىزدىڭ توپتىق ۇرانىمىزبەن ساباقتى اياقتايمىز. قاعازدان قيىپ جاساعان جۇرەكتەرىڭدى ءبىر بىرلەرىڭە سىيلاڭدار.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جانۋارلار تىرشىلىگىنە نە قاجەت؟
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى الەمدەگى عاجاپتار تۋرالى، «جانۋارلاردى قورعاۋ»، «جانۋارلارعا كومەك» دەگەن ۇعىمدارمەن تانىستىرۋ. وقۋشىلاردىڭ بويىنا تابيعات – اناعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتى، بالالاردىڭ تابيعاتتى تانۋ، ونى قاستەرلەۋ، ءۇنىن ەستىپ تىڭداۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ. بالالاردىڭ بويىنا جەر عالامشارىنداعى بارلىق ءتىرى زاتقا جاۋاپتى قاراۋ قاجەتتىلىگىن ءسىڭىرۋ.
ادىستەر: اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، وقۋلىقپەن جۇمىس، جاتتىعۋ، ويىن،
تاجىريبەلىك جۇمىس.
قۇرال جابدىقتار: شار، تاسباقا، گۇل، وقۋلىق، ءتۇستى قاعاز، ماتا، داپتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. شاتتىق شەڭبەرى
دوڭگەلەنە تۇرىپ، ءبىر - بىرىمىزگە جىلى ءسوز ايتايىق.
– قايىرلى كۇن، الينا!
– قايىرلى كۇن.
(ءارى قاراي وسىلاي جالعاسا بەرەدى)
2. الەمدى ءوزىمىز جاساپ كورەيىك.
قولىما ۇرلەنبەگەن شاردى الايىن دا، ۇرلەنگەنشە
ۇرلەيمىن.
بۇل - الەم.
الەم دەگەنىمىز – عالام، جەر شارى، دۇنيە. وندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامدار. ادامدار ءبىر – بىرىنە قامقورلىق جاساپ، مەيرىمدى بولىپ، سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرى ارقىلى قارىم - قاتىناس جاساسا. سوندا عانا الەمدە بەيبىتشىلىك ورنايدى. ال بەيبىتشىلىك – ءبارىمىزدىڭ جان تىنىشتىعىمىز.
شاردىڭ ۇستىنە ۇساقتالعان ءتۇرلى ءتۇستى قاعازدار جابىستىرامىن. بۇل – جانۋارلار الەمى، وسىمدىكتەر الەمى. ولاردىڭ بارلىعى جەر بەتىندە تىرشىلىك ەتەدى. وسىمدىكتەر الەمىمەن تانىسىپ كەتتىك، ەندى جانۋارلار الەمىمەن تانىسامىز.
عالىمدار جانۋارلاردى بىرنەشە توپقا بولگەن.
• ەڭ ەرتە كەزدە ءومىر سۇرگەن جانۋارلار (دينازاۆر تۇرلەرى)
• سۇتقورەكتىلەر
• باۋىرىمەن جورعالاۋشىلار
• قۇستار
• قوس مەكەندىلەر
• بالىقتار
• ومىرتقا جانۋارلار
• جويىلىپ بارا جاتقان جانۋارلار
3. قىزىقتى حابارلاما
وسىمدىكتەر تۋرالى وتكەندەرىمىزدى ەسكە تۇسىرەيىك. الدىمىزدا قۇلپىرىپ ءوسىپ تۇرعان وسىمدىك تۇر.
– قورەكتى قايدان الادى؟
– وسىمدىك قورەكتى تابيعي زاتتاردان الادى.
سۋ – توپىراق - اۋا – كۇن جىلۋى – جارىق.
– بۇگىن بىزگە ەڭ ۇزاق جاسايتىن باۋىرىمەن
جورعالاۋشى تاسباقا قوناققا كەلدى. ولار 100 جىلدان ارتىق ءومىر سۇرەدى. (ءوزىنىڭ تاسباقاسىنا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن وقۋشى قىزىقتى حابارلاما ايتىپ بەرەدى).
4. اڭگىمەلەسەيىك.
وسىمدىك قورەكتى تابيعات زاتتارىنان السا، جانۋارلار وسىمدىكتەردى جەيدى نەمەسە ءبىر ءبىرىن جەيدى. جانۋارلار جۇرە الاتىن جانە سەزە الاتىن تىرشىلىك يەلەرى. جانۋارلار جەر بەتىندە بالدىرلار مەن ساڭىراۋقۇلاقتاردان كەيىن پايدا بولعان. مىسالى، سۋىق، ىستىق سۋلى جەرلەردە ءومىر سۇرەتىن جانۋارلار بەيىمدەلگەن جەرلەرىندە عانا مەكەندەيدى. ەگەر وزدەرىنە قولايلى ءومىر سۇرەتىن ورتاسى جويىلا باستاسا جانۋارلار قۇرىپ كەتەدى.
– نەگە وسىمدىكتەر جاپ - جاسىل بولىپ تۇرعان وسىمدىكتەردى جەيدى، ال شىرىگەن وسىمدىكتەردى جەمەيدى؟
5. تاجىريبە جاسايىق
ماتانىڭ ءبىر قيىعىن الىپ، ورتاسىنان كەسۋ كەرەك، سونان سوڭ جاپىراقتىڭ ۇستىنەن جاپسىرىپ قويۋ قاجەت. ءبىر - ەكى كۇن وتكەن سوڭ ماتانى الىپ تاستاۋ كەرەك. بۇدان كەيىن جاپىراقتىڭ تۇرعان بولىگى جاسىل ءتۇسىن جوعالتقانىن كورەمىز. ويتكەنى جارىقتىڭ جوقتىعىنان جاپىراق ءحلوروفيلىن جوعالتادى.
– بۇل وسىمدىكتى تاسباقا قالاي وزىنە پانا قىلا الادى؟
6. ىشكى ويلاردى ورنىقتىراتىن ءۇن.
قۇستاردىڭ ادەمى ءۇنىن، سىلدىرلاپ اققان سۋدىڭ،
سىبىر ەتكەن اعاشتىڭ دىبىسىن، جان - جانۋارلاردىڭ
داۋىستاردىڭ تىڭداڭدار. كوز الدارىڭا ەلەستەتىپ سۋرەت
سالۋ، بەينەلەۋ.
7. جاريالاۋ
وزدەرى سالعان سۋرەتتەرىن كورسەتۋ، قانداي جانۋار ءتۇرى ەكەنىن ايتۋ.
8. وقۋلىقپەن جۇمىس.
وقۋلىقتا بەرگەن ءماتىندى وقۋ.
وقۋلىقتاعى سۋرەتپەن جۇمىس.
9. كوڭىلدى ءۇزىلىس.
ول ەڭ ءىرى دينوزاۆردان دا ۇلكەن. ءبىر كوك كيتتىڭ سالماعى 150 جەڭىل ماشينانىڭ سالماعىنا تەڭ. كيتتىڭ ۇزىندىعى 30 مەتر، سالماعى 130 - 150 توننا. كيتتىڭ ۇستىنە سەگىز ءپىل تۇرا الادى.
قۇرلىقتاعى ەڭ ۇلكەن جانۋار – ءپىل.
ەڭ بيىك سۇتقورەكتى – كەرىك.
ەڭ جۇردەك سۇتقورەكتى – قابىلان.
تەڭىز جانۋارلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ اقىلدىسى – دەلفين. ولار ۇنەمى كۇلىپ تۇرعان كەيىپتە.
كۇز ايلارىندا تيىندەر ەمەننىڭ جاڭعاعىن قىستا ازىق جوق كەزدە جەۋ ءۇشىن جەرگە كومىپ قويادى. ۋاقىت وتە كەلە ولار جەمىن قاي جەردە كومگەندەرىن ۇمىتىپ قالادى. ال كوكتەم شىعا بۇل جاڭعاقتار كوكتەپ، كىشكەنتاي ەمەن اعاشتارىنا اينالادى. وسىلايشا تيىندەر اعاش ەگەتىن بولىپ شىقتى.
10. ءۇي تاپسىرماسى.
وزدەرىنە ۇناعان جانۋارلار تۋرالى اقپاراتتار ىزدەپ، جيناقتاۋ.
11. «جۇرەكتەن – جۇرەككە» شەڭبەرى
• ءبارىمىز دوڭگەلەنە تۇرايىق. ەندى تۇرعان كۇيىڭىزدە قولدارىڭدى كەۋدەلەرىڭە قويىپ،
جۇرەكتەرىڭنىڭ قالاي سوعىپ تۇرعانىن كورىڭدەر.
تىزبەكتەلىپ تۇرىپ تا، ءبىر بىرلەرىڭنىڭ جۇرەكتەرىڭنىڭ قالاي سوعىپ تۇرعانىن كورىڭدەر.
ەندەشە وسىمدىكتەردىڭ دە، جانۋارلاردىڭ دا جۇرەكتەرى وسىلاي سوعىپ، بىزدەن كومەك سۇراپ تۇرادى. ءبىز ولاردى قورعاۋىمىز كەرەك.
• مىناۋ كۇتىلمەگەن گۇل. ول بىزدەن كومەك سۇراپ تۇر. ەگەر ءبىز گۇلدىڭ قاسىنا بارىپ، جىلى ءسوز ايتاتىن بولساق، ول وسىمدىك قۇلپىرىپ وسەتىن بولادى. بۇل جىلى سوزدەر سەندەردىڭ جۇرەكتەرىڭنەن شىعاتىن بولسىن.
• ءوزىمىزدىڭ توپتىق ۇرانىمىزبەن ساباقتى اياقتايمىز. قاعازدان قيىپ جاساعان جۇرەكتەرىڭدى ءبىر بىرلەرىڭە سىيلاڭدار.
You Might Also Like
