InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاراسىمدى قارىم - قاتىناس
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق داستۇرىندەگى «ۇلكەن» مەن «كىشى» سىيلاسىمدى قاتىناسىمدى ۇلتتىق قۇندىلىق رەتىندە تانىتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
- «ۇلكەن» مەن «كىشى»، «ەل اعاسى»، دەگەن سوزدەردىڭ ءمانىن اشۋ؛
- «ۇلكەن» مەن «كىشى» اراسىنداعى سىيلاسىمدى قاتىناسىمنىڭ ءمانىن ۇعىندىرۋ؛
- وزىنەن ۇلكەندى سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە، يناباتتى بولۋعا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: دايەكسوز، سۋرەتتەر، ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار.
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:

شاتتىق شەڭبەرى:
وقۋشىلار شەڭبەرگە جينالىپ، ءسوزى و. اۋباكىروۆتىكى
ءانى ءا. بەيسەۋوۆتىكى
«اعالارىم» ولەڭىن ايتادى.
قۇشاعى وتتاي ىستىق ساحاراداي،
كوڭىلىم الىپ ۇشقان شاعالاداي،
الدىمنان كوكەم اي دەپ شىعا تۇعىن،
سەندەردى ساعىندىم عوي اعالارىم.
قايىرماسى:
قاجىماس قارا نارىم،
كەڭ بايتاق دانالارىم.
كۇنىم دەپ ەركەلەتەر
امان بول اعالارىم.
اڭقىلداق اينالايىن اعالارىم،
ساعىنسام ىزدەپ بارار پانالارىم.
ىنىڭە ىزىڭدەگى قاراپ ءجۇر دەپ،
قالدىرعان وزدەرىڭدى
قالدىرعان وزدەرىڭدى بابالارىم.
قايىرماسى:
وزىڭە سىيىنامىن قانداي جاقسى،
سوزىڭە سۇيسىنەمىن بالداي ءتاتتى.
ەرلەردىڭ اعاسى بار – جاعاسى بار!
الدىڭدا اعاڭ بولعان
الدىڭدا اعاڭ بولعان قانداي جاقسى!
مەنىڭ ويعا تۇيگەنىم:

ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
جالىندى جاستىق شاق تۋرالى دايەكسوزدەردى كىم بىلەدى؟
جالىندى جاستىق شاق دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
جاستىق شاقتىڭ ماڭىزى نەدە؟
جالىندى جاستىق شاق تاقىرىبىندا جۇرەكتەن جۇرەككە ۇيالاعان ءانى
قانداي؟

جاۋابى:
جاستىقتىڭ وتى جالىنداپ،
جاس جۇرەكتە جانعان شاق،
تالاپتىڭ وتى ارىنداپ،
ءار قيىنعا سالعان شاق.
اباي
زەردەسىندە بارى بولسا جىگىتتىڭ
قالماس جاتىپ، سىرتقا شىعار ول ەكپىن.
ماقتىمق ۇلى
جاس مۇراتى، ءبىلىم، ءتالىم - تالابىم...
ونەر، وقۋ - جاستىقتىڭ قارۋ – جاراعى.
ءى. جانسۇگىروۆ
جاستىق شاق – دانالىقتى مەڭگەرۋگە ارنالعان ۋاقىت.
ج. رۋسسو
جاستىق شاعىڭ – جارقىن جازدىڭ بەينەسى،
قۇتتى جازدىڭ الا الساڭ، جوق بەرمەسى.
س. مۇقانوۆ
جالىندى جاستىق شاق – ادام ءومىرىنىڭ ءبىلىم، تاربيە الاتىن، قىزمەت ەتىپ، وتباسىن قۇراتىن ەڭ ماڭىزدى كەزەڭى.
جاز مەزگىلىن ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەك.
جاستىق شاق جاز بولسا، ودان كەيىن بىزدەردى «شاقىرادى كوكتەم»، كوكتەمدە قۇلپىرۋ ءۇشىن جارقىن جازدىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ كەرەك.
«شاقىرادى كوكتەم» ءانىن شىرقايىق.

جاڭا ساباق:
تاقىرىبى: جاراسىمدى قارىم - قاتىناس.
ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك:
وقۋلىقتاعى سۇراقتار ارقىلى جالپى ادامدار اراسىنداعى: وتباسى، تۋىستار، دوستار اراسىنداعى قارىم - قاتىناس تۋرالى وتكەندەرىن ەسكە تۇسىرەدى.
جاراسىمدى قارىم - قاتىناس دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
كەز كەلگەن اداممەن قارىم - قاتىناس جاساۋ ءۇشىن ادامعا قانداي قاسيەت كەرەك؟
ول قاسيەتتەر بويىڭىزدا بار ما؟ – دەگەن سۇراقتار توڭىرەگىندە پىكىرلەرىن جەتكىزەدى.
«وقىپ ۇيرەنەيىك» ايدارىمەن بەرىلگەن س. ب. دورجەنوۆتىڭ ىزىمەن جازىلعان ماتىنمەن ءوز بەتىنشە تانىسۋ.

1 - تاپسىرما
ماتىنمەن تانىسۋ ارقىلى وقۋشىلار جاستىقتىڭ ماڭگىلىك تۇرمايتىنىن، قارتتىقتىڭ ەرتەڭ ءارقايسىسىنىڭ باسىنا كەلەتىنىن ۇعىنادى.
قازاق حالقىنىڭ ۇلكەندى قۇرمەتتەۋگە بايلانىستى قانداي راسىمدەرى بار؟
«اقساقال»، «ەل اعاسى» دەپ كىمدەردى اتاعان؟ - دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بولاتىنداي 2 توپ وسى ءماتىندى سۋرەت ارقىلى بەينەلەپ قورعايمىز.
«اقساقال» دەگەن قازاق حالقىنا ءتان ۇعىم. ونىڭ قاريا دەگەن ۇعىمنان گورى ماعىناسىنىڭ تەرەڭدىگىن «اقساقال» وتباسىندا اتا، نە ۇلكەن عانا ەمەس، ول اۋلەتتىڭ، رۋدىڭ، ەلدىڭ اماندىعىن، بىرلىگىن تىلەيتىن، ەلدىڭ قامى ءۇشىن جۇرەتىن پاراساتتى، ۇلكەن جۇرەكتى ادامداردى ايتادى.

جاڭا اقپارات.
«قازاقتىڭ ۇلتتىق داستۇرىندە كىشى ادام ۇلكەن ادامدى سىيلاۋعا مىندەتتى. ۇلكەن ادام الدىندا ادەپ ساقتاۋ، يبالىق كورسەتۋ، ۇلكەندى سىيلاۋ، قايىرىمدى – راقىمدى بولۋ، كىشى ادامعا ساي مىنەز – قۇلىق كورسەتۋ جاس ادامنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ كورىنىسى.
قازاق حالقى «كىشىلىك تە كىسىلىك» دەپ، كىشىلىك ادەپتىلىكتى، ىزەتتىلىكتى، سىيلاسىمدىلىقتى كورسەتەتىن قاسيەت دەپ جوعارى باعالايدى» دەگەن جاڭا اقپاراتپەن تانىسۋ بارىسىندا ۇلكەندەردى سىيلاۋدىڭ ۇلتتىق ءداستۇر قاعيداسى ەكەنىن تۇسىنەدى.

نازار اۋدارايىق:
قازاق بالاسى اماندىقتان، سوڭ بەيتانىس ادامنىڭ جاسىن سۇرايدى. ول ەتيكەت – حالىق ەتيكاسىنىڭ ەڭ ابزال بولىگى. سۇحباتتاس ادام وزىنەن ۇلكەن بولىپ شىقسا، ەرتە باستان ىنىلىك ىزگىلىگىمدى بىلدىرەيىن، ۇلكەننىڭ جولىن كەس-كەسكەستەمەيىن دەگەن نيەت سەزدىرۋ. ال ۇلكەن بولىپ شىقسا، اعالىق كادەنىڭ ورنى بولەك. اعاسىن وتىرعىزىپ قويىپ ءىنىسى سويلەگەننەن بەزۋ كەنجەلەپ تۋعانداردىڭ ءتىلىن جاتتىقتىرۋ ءۇشىن شىعارىلعان جاڭىلتپاش ەمەس، كورگەنسىزدىككە توسقاۋىل بولاتىن ادەپتىلىكتىڭ جاناشىرى.
س. اقاتاي
ساحنالاۋ:
«ۇلكەندەر» مەن «كىشىلەر» توبىنا ءبولىنىپ، ولاردىڭ كوزقاراسى تۇرعىسىنان اعا بۋىن مەن جاستاردىڭ اراسىندا كەلىسپەۋشىلىك تۋدىراتىن جاعدايلاردى ويناپ كورسەتۋ. كەلىسپەۋشىلىك پەن كەلىسسوزدى كورىنىس رەتىندە ءادىس – تاسىلدەرىن ۇسىنۋ.

2 - تاپسىرما
تومەندەگى ونەر تۋىندىلارىنا نازار اۋدارىڭىزدار.
1. و. تاڭسىقبايەۆ. قوناققا.
2. ۆ. گ. يگناشيەۆ. اڭگىمە.
3. وتباسى ونەگەسى.
4. بىلگىم كەلەدى.
دايەكسوز:
ا. لينكولن «ادام ومىرىندەگى ەڭ تاماشا نارسە ونىڭ باسقا ادامدارمەن قارىم – قاتىناسى» دەگەن دايەكسوزدى تالداۋ.
داپتەرمەن جۇمىس:
3 -تاپسىرما
قازاق حالقىنىڭ داستۇرىندەگى ۇلكەندى قۇرمەتتەۋ ادەبىنە بايلانىستى قاعيدالاردى جالعاستىرىڭىز:
- ۇلكەندەر الدىندا ادۋىنداپ كىرىپ، اسقاقتاپ سويلەمە؛
- سىرتتان جاسى ۇلكەن ادام كىرگەن كەزدە ورنىڭنان تۇرىپ سالەم
بەر:
- ۇلكەن ادامدى قولتىعىنان دەمەپ وتىرعىز؛
- ۇلكەننىڭ الدىنان كەسىپ وتپە؛
- ۇلكەننىڭ ءتىلىن ال؛
- ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەت.
4 - تاپسىرما
تومەندە بەرىلگەن سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىنەن سىيلاسىمدى قارىم – قاتىناس جاساۋعا نەگىز بولاتىن ادام مىنەزىنىڭ سيپاتتارىن ءبىر بولەك، كەدەرگى كەلتىرەتىن سيپاتتاردى ءبىر بولەك ەتىپ جازىڭىز.
وت تيگەندەي لاپ ەتە قالۋ، جۇمساق، يكەمگە كونگىش، كەلىسىمپاز، ءبىر سوزگە بولا شارت ەتىپ تۇتانۋ، بارىنە باس شۇلعي بەرۋ، قىزىل كەڭىردەك بولىپ تالاسۋ، ءسال نارسەگە بولا رەنجۋ، تاۋ قوزعالسا دا قوزعالمايتىن سابىرلى، ءوزىن جوعارى ۇستاۋ، مەنمەن، كىشىپەيىل، ماقتانشاق، سىپايى، ۇشىپ قونبا جەڭىلتەك، بايسالدى.

● سىيلاسىمدى قارىم - قاتىناس
جۇمساق
يكەمگە كونگىش
كەلىسىمپاز
بارىنە باس شۇلعي بەرۋ
تاۋ قوزعالسا دا قوزعالمايتىن
سابىرلى
كىشىپەيىل
سىپايى
بايسالدى

● كەدەرگى كەلتىرەتىن سيپاتتار
وت دەگەندە لاپ ەتە قالۋ
ءبىر سوزگە بولا شارت ەتىپ تۇتانۋ
قىزىل كەڭىردەك بولىپ تالاسۋ
ءسال نارسەگە بولا رەنجۋ
ءوزىن جوعارى ۇستاۋ
مەنمەن
ماقتانشاق
ۇشىپ - قونبا جەڭىلتەك

جۇرەكتەن جۇرەككە
بولتىرىك شەشەن
ۇلكەن الدىندا ءيىلىپ سويلە،
كىشى الدىندا سىزىلىپ سويلە،
ءيىلىپ سويلەگەننەن بەلىڭ بۇگىلمەيدى،
سىزىلىپ سويلەگەننەن ءسوزىڭ ۇزىلمەيدى.
وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە، قوناقتارعا جىلى ءسوز، تىلەك جازادى.

ۇيگە تاپسىرما: جاراسىمدى قارىم - قاتىناس تاقىرىبى.
قورىتىندى