InfoHub Logo

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ “ءبىلىم تۋرالى” زاڭىنا سايكەس “ءار بالانىڭ جەكە قابىلەتىنە قاراي ينتەللەكتۋالدىق دامۋى، جەكە ادامنىڭ دارىندىلىعىن، تالانتىن، قابىلەتىن دامىتۋ” سياقتى وزەكتى ماسەلەلەر ەنگىزىلىپ وتىرعانى بەلگىلى. ويتكەنى عىلىم مەن تەحنيكانى، ءوندىرىستى الەمدىك دەڭگەيدە دامىتۋ ءۇشىن ەلىمىزگە شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاسايتىن ءبىلىمدى، جوعارعى دايىندىعى بار بىلىكتى ماماندار قاجەت.

بۇگىنگى تاڭدا، بالالاردىڭ قابىلەتتەرىن جوعارعى دەڭگەيدە قاناعاتتاندىراتىنداي ءبىلىم بەرۋ، كوپتەگەن وركەنيەتتى ەلدەردە سارالاپ وقىتۋ ءپرينسيپىنىڭ نەگىزىندە ودان ءارى دامىتىلۋدا. ول فرانسيا، امەريكا، گەرمانيا،
انگليا، جاپونيا ت. ب. ەلدەردىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ءقازىر جوعارعى دەڭگەيدە جۇرگىزىلۋدە. قوعامىمىزدىڭ قازىرگى دامۋ كەزەڭى مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ الدىنا وقىتۋ ءۇردىسىن تەحنولوگيالاندىرۋ ماسەلەسىن قويىپ وتىر.

وسىنداي تابيعي سۇرانىستارعا وراي وقىتۋدىڭ ءارتۇرلى تەحنولوگيالارى جاسالىپ، مەكتەپ تاجىريبەسىنە ەنگىزىلۋدە. ماسەلەن، اكادەميك ۆ. ي. موناحوۆتىڭ تەحنولوگياسى، ۆ. ك. دياچەنكونىڭ ۇجىمدىق وقىتۋ ءادىسى، م. م. جانپەيسوۆانىڭ وقىتۋدىڭ مودەلدى تەحنولوگياسى جانە ج. ا. قارايەۆتىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋمەن قاتار وقۋشىلاردىڭ وسكەلەڭ وقۋ تاربيە ءۇردىسىن تۇگەلدەي تەرەڭ دارالاندىرىپ جاڭاشا ءبىلىم الۋىنا، وزدىگىنەن ىزدەنۋ سەزىمىن وياتۋ، دارىندىلىق پەن تالاپقا جول اشۋعا باعىتتالعان تەحنولوگيالارىن اتاپ كورسەتۋگە بولادى.

قازىرگى وقىتۋ جۇيەسىندەگى جاڭاشا مازمۇن - جاس ۇرپاقتىڭ الەمدىك ساپا دەڭگەيىندەگى ءبىلىم، بىلىك نەگىزدەرىن مەڭگەرۋىنىڭ باستى نىسانى. تۇلعاعا باعىتتالعان ءبىلىم ونىڭ جان - جاقتى دامۋىنا ىقپال ەتەدى. پسيحولوگيادا دۇنيە ەسىگىن اشقان ءاربىر ءسابي قابىلەتتى بولىپ تۋىلادى، ونىڭ ءارى قاراي دامىپ، جەتىلۋى تاربيەشىگە بايلانىستى دەلىنگەن. دەمەك، وقىتۋشى مەن وقۋشىنىڭ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزىندە ءبىز وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزە الارىمىز ءسوزسىز. ولاي بولسا، وقىتۋشى پەداگوگيكالىق ىزدەنىسپەن وزىق تەحنولوگيالاردىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن اسا جوعارى تالعاممەن قولدانا ءبىلۋى ءتيىس.

قازىرگى زامانعى وقىتۋ تەحنولوگيالارىنا كەلەسى تالاپتار قويىلادى:
- وقىتۋ ماقساتىنىڭ ناقتى قويىلۋىمەن، ونىڭ عىلىمي نەگىزدەلۋى، وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ ناتيجەسىنىڭ جوعارى ساپالى بولۋى؛
- وقۋ ماتەريالىن تولىق قابىلداۋ مۇمكىندىگىنىڭ بولۋى؛
- وقۋ پروسەسىندە قارىم - قاتىناستىڭ ەركىن بولۋى؛
- ونى ۇنەمى جەتىلدىرىپ، تولىقتىرىلىپ وتىرۋ مۇمكىندىگىنىڭ بولۋى.

وسى زامانعى كەز كەلگەن وقىتۋ تەحنولوگياسى وقۋ پروسەسىن ۇيىمداستىرۋ كەزەڭىندە تەحنولوگيانىڭ بار مۇمكىندىكتەرىن ۇنەمى شىعارماشىلىقپەن پايدالانۋ قاجەتتىلىگىنە كوڭىل اۋدارۋدا. وقىتۋ تەحنولوگياسىن وقىتۋ پروسەسىن ۇيىمداستىرۋ، باسقارۋ جانە باقىلاۋ دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. قازىرگى تاڭداعى پەداگوگيكا جاڭالىقتارىن ەكشەپ، ءپان ەرەكشەلىگىنە قاراي قولدانا بىلسەك، ۇتارىمىز كوپ. ويتكەنى جەكە تۇلعاعا باعىتتالعان ءبىلىمنىڭ بۇگىندە ناتيجەسىز بولمايتىندىعى تاجىريبە جۇزىندە دالەلدەنگەنى انىق. ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم بۋگىنگى زامان تالابى، قاجەتتىلىكتىڭ قاينار كوزى بولسا، ناتيجەگە جەتۋ جولىندا ىزدەنۋ ءاربىر ءمۇعالىمنىڭ ازاماتتىق بورىشى.

وسى ورايدا ءوز تاجىريبەمنىڭ نەگىزىندە وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن الدىما مىناداي ماقسات قويدىم:
- زامان تالابىنا ساي ءبىلىمدى، بىلىكتى، دۇنيەتانىمى كەڭ، شىعارماشىلىق قابىلەتى دامىعان جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
وسى ماقسات نەگىزىندە الدىما قويعان مىندەتتەرىم:
- جاس ۇرپاقتىڭ قابىلەتى مەن تالانتىن اشۋ؛
- شىعارماشىلىق، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ؛
- ءوز الدىنا ماقسات قويۋ ارقىلى ونى جۇزەگە اسىرا ءبىلۋ؛
- ءوز ارەكەتىنىڭ ناتيجەلەرىن باعالاي ءبىلۋ.

ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسى ەڭ ءبىرىنشى ساباققا دايارلىقتان باستالادى، ياعني، وتىلەتىن ساباقىڭ جوسپارىن قۇرۋ، ونى وتكىزۋ ادستەمەسى، وقۋشىلاردىڭ قابىلەتتەرىن، جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، يلليۋستراسيا، تەحنيكالىق قۇرالداردى، ديداكتيكالىق ماتەريالداردى پايدالانۋ. ءمۇعالىمنىڭ وسى شىعارماشىلىق ارەكەتى ارقىلى وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتى قالىپتاسادى. ال، شىعارماشىلىق قابىلەتتەر شىعارماشىلىق ەلەس، شىعارماشىلىق ويلاۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. وقۋشىنى شىعارماشىلىق ويلاۋعا، جىلدامدىققا، يكەمدىلىككە، تاپقىرلىققا ۇيرەتۋ ول ءمۇعالىمنىڭ ءار ساباعىندا قالىپتاسىپ وتىراتىنى انىق.

سوندىقتان، مەن ج. ا. قارايەۆتىڭ “دەڭگەيلەپ سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسىن” ءوز تاجىريبەمدە ءتيىمدى پايدالانىپ كەلەمىن. ساباقتا، جالپى مەكتەپتە وقۋشىلارعا ىڭعايلى جانە جايلى جاعداي جاسالۋ قاجەت، سوندا عانا وقۋدان جاقسى ناتيجە شىعادى، ول تۇلعا رەتىندە جان - جاقتى داميتىن بولادى.
قازىرگى ءبىلىم بەرۋدەگى جاڭا ادىستەر وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋىنا، تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا، شىعارماشىلىعىن قالىپتاستىرۋعا، كەز - كەلگەن ماسەلە جونىندە ءوز پىكىرىنىڭ بولۋى جانە ونى دالەلدەي الۋى تاعى سول سياقتى ىقپال ەتەتىندىگى بەلگىلى. وسى جاڭا ادىستەردى قولدانۋ كەزىندە پەداگوگيكالىق - پسيحولوگيالىق تالاپتاردى بىرىكتىرە وتىرىپ، وقۋشىنىڭ وقۋ ماتەريالىن تەرەڭ يگەرۋىنە جاعداي جاساۋ قاجەتتىلىگى ەسكەرىلۋى ءتيىس. م. جۇمابايەۆتىڭ “پەداگوگيكا” دەگەن ەڭبەگىندە “ساباق بارىسىندا ءمۇعالىم وقۋشىعا تاقىرىپتى جەتكىزۋ ءۇشىن الدىمەن بالاعا جاڭا بەرەتىن ءبىلىمدى جات كۇيىنشە ەمەس، بالانىڭ بۇرىنعى تانىس بىلىمىنە بايلاپ بەرسىن” دەلىنگەن. قازىرگى كەزدە قولدانىلىپ جۇرگەن ادىستەردە بالا بۇرىنعى ءوزى بىلەتىن نارسەنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن سارالاپ، ونىڭ جەتىستىگى مەن قاجەتتىلىگى ارقىلى جاڭا ءبىلىمدى الۋعا ۇمتىلادى. قارايەۆ تەحنولوگياسىنىڭ قۇندىلىعى:

1) 100% ۇلگەرىم؛
2) جوعارعى دەڭگەيلى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ ارقىلى دارىندى بالانى تاڭداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى؛
3) وقۋشى “2” الامىن دەپ قورىقپايدى، كەرىسىنشە تاپسىرمانىڭ جاۋابىنا جوعارعى ۇپاي جيناۋ ارقىلى ىنتاسى ارتادى. وقۋشىعا ءتورت دەڭگەيلى تاپسىرما بەرىلەدى؛
4) وقۋشى وقۋ ماتەريالىن ءوزى مەڭگەرەدى، ال ۇستاز ءوز پانىنەن جۇمىس داپتەرىن جاسايدى؛
5) پەداگوگيكالىق تەحنولوگيا ورتا مەكتەپ جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ ءپرينسيپىن ساقتاي وتىرىپ جۇرگىزىلەدى.
دەڭگەيلەپ سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى وقۋشىلارعا بەرىلەتىن تاپسىرمالاردىڭ دەڭگەيلەرگە ءبولىنۋى جانە ولاردىڭ مەڭگەرگەن ءبىلىمى مەن ىسكەرلىكتەرىنە قويىلاتىن تالاپتاردىڭ، ياعني ماتەريالدى مەڭگەرۋدىڭ تومەنگى جەتكىلىكتى شەگىن قامتيتىن مىندەتتى دايىندىق شەگى انىقتالادى. بۇل دەڭگەي - بارلىق وقۋشىلاردىڭ شاماسى جەتەتىن دەڭگەي. وسى دەڭگەيدىڭ نەگىزىندە كۋرستى مەڭگەرۋدىڭ جوعارى دەڭگەيلەرى قالىپتاسادى. وقۋشىلار ءبىر سىنىپتا ءبىر باعدارلاما بويىنشا ءبىلىم الا وتىرىپ، ءوز قابىلەتتەرىنە، قىزىعۋشىلىعىنا ساي دەڭگەيدى تاڭداۋعا مۇمكىندىك الادى.

ۆ. پ. بەسپالكو وقۋ ماتەريالىن مەڭگەرۋدىڭ 4 دەڭگەيىن ۇسىندى. ولار: وقۋشىلىق، الگوريتمدىك، ەۆريستيكالىق، شىعارماشىلىق. پروفەسسور ج. ا. قارايەۆتىڭ “پەداگوگيچەسكايا تەحنولوگيا وبۋچەنيا” اتتى ەڭبەگى وقىتۋدىڭ دەڭگەيلىك جۇيەسى تۋرالى وي - پىكىردى تەرەڭدەتە كەلىپ، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگىن، تانىمى مەن بەلسەندىلىگىن دامىتاتىن ءبىر ءتيىمدى ادىستەمە - ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى تاپسىرمالار جۇيەسى ەكەنىن دالەلدەدى.

دەڭگەيلىك تاپسىرمالارعا ماتەماتيكا پانىنەن مىناداي تالاپتار قويىلادى:
ءبىرىنشى دەڭگەيدەگى تاپسىرمالارعا:
1) جاتتاپ الۋعا لايىقتالعان بولۋى كەرەك؛
2) الدىڭعى ساباقتا جاڭادان مەڭگەرىلگەن ءبىلىمنىڭ ءوڭىن وزگەرتپەي قايتالاپ پىسىقتاۋىنا مۇمكىندىك بەرۋى ءتيىس؛
3) تاپسىرمالار جاڭا تاقىرىپ ءۇشىن ءتيپتى جانە ومىرمەن بايلانىستى بولۋى كەرەك.

ەكىنشى دەڭگەيدەگى تاپسىرمالارعا:
1) ءوتىپ كەتكەن ماتەريالداردى رەتتەۋگە جانە جۇيەلەۋگە بەرىلگەن تاپسىرمالار؛
2) وقۋشىنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋگە بەرىلەتىن تاپسىرمالار(لوگيكالىق ەسەپتەر، رەبۋستار جانە ءسوزجۇمباقتار).
ءۇشىنشى ەۆريستيكالىق دەڭگەيدەگى تاپسىرمالارعا:
1) تانىمدىق - ىزدەنۋ؛
2) ءارتۇرلى ءادىس - تاسىلدەرمەن شەشىلەتىن ەسەپتەر؛
3) وزدىگىنەن مىسالدار مەن ەسەپتەر قۇراستىرۋ. ومىردەن الىنعان مالىمەتتەر نەگىزىندە دياگرامما، گرافيكتەر سالۋ، جەرگىلىكتى جاعدايدا ولشەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
ءتورتىنشى شىعارماشىلىق دەڭگەي تاپسىرمالارى:
1) وليمپيادالىق ەسەپتەر؛
2) بەرىلگەن تاقىرىپقا ءوز بەتىمەن رەفەرات، باياندامالار دايىنداۋ.
وقۋشىلاردىڭ ءارقايسىسى ءبىرىنشى دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا مىندەتتى جانە جوعارى دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا قۇقىلى.
وقۋلىقتا بەرىلگەن تاپسىرما جۇمىستارى تۇگەل قامتىلىپ، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ارقىلى ورىندالادى. 45 مينۋتقا نەگىزدەلگەن 3دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بەرىلەدى. بۇل تاپسىرمالاردى وقۋشىلار سىنىپتا جانە ۇلگەرمەگەنىن ۇيدە ورىندايدى.
مىسالى، I دەڭگەيدىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ءار ەسەپ 1ۇپاي بولىپ ەسەپتەلسە، تاپسىرماعا 6 ەسەپ بەرىلەتىن بولسا، بارلىعى - 6 ۇپاي بولىپ ەسەپتەلىنەدى.
II دەڭگەي بويىنشا ءار ەسەپ 3 ۇپاي بولىپ ەسەپتەلسە، تاپسىرماعا 4 ەسەپ بەرىلەتىن بولسا، بارلىعى - 12 ۇپاي بولىپ ەسەپتەلىنەدى.
III دەڭگەي بويىنشا ءار ەسەپ 5 ۇپاي بولىپ ەسەپتەلسە، تاپسىرماعا 2 ەسەپ بەرىلەتىن بولسا، بارلىعى - 10 ۇپاي بولىپ ەسەپتەلىنەدى.
سونىمەن، 3 دەڭگەيدىڭ تاپسىرمالارىن قوسىپ:
I دەڭگەي - 1 - 6 ۇپاي،
II دەڭگەي - 12 ۇپاي،
III دەڭگەي - 10 ۇپاي ارالىعى بولۋى مۇمكىن.
باعالانۋى: 3 - 7 ۇپاي - «3»،
7 - 18 ۇپاي - «4»،
19 - 28 ۇپاي - «5».
ءاربىر وقۋشى دەڭگەيلىك تاپسىرمانى ورىنداپ بولعان سوڭ، ءمۇعالىم دايىنداعان دۇرىس جاۋاپتارمەن ءوزى ورىنداپ ۇلگەرگەن تاپسىرمالارىن تەكسەرەدى. وسىلايشا ءبىر دەڭگەيدەن ءبىر دەڭگەيگە، ءوز ءبىلىمىن بىرتىندەپ تولىقتىرا وتىرىپ، ءوز قابىلەتىندە جەتىلدىرەدى. وقۋشىلاردىڭ ءبىر - ءبىرىنىڭ ۇلگەرىم دەڭگەيلەرىن باقىلاپ وتىرا الاتىندىقتارىنان، ءوزارا جارىس تۋادى.

قورىتا ايتقاندا دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ارقىلى وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگى مىنادا:
1. وتىلگەن ماتەريالدى تولىق مەڭگەرەدى، ويتكەنى ساباق سايىن قايتالانىپ، پىسىقتالىنىپ وتىرادى.
2. تاقىرىپقا بايلانىستى وقۋلىقتا بەرىلگەن تاپسىرمالار تولىعىمەن ورىندالادى.
3. وقۋشى ءوزىن - ءوزى تەكسەرەدى، ءوزىنىڭ جىبەرگەن قاتەلەرىن ءبىلىپ وتىرادى.
4. تالداۋ جۇمىستارىن ۇنەمى جۇرگىزىپ وتىرادى. تالداۋدىڭ بارلىق تۇرىندە ساباق سايىن قايتالاپ وتىرادى.
5. ءبىلىم ساپاسى ءار ساباق سايىن تەكسەرىلىپ وتىرادى، العان بىلىمدەرىنىڭ ناتيجەسى ايقىن كورىنىپ تۇرادى.
6. ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىراتىن تاپسىرمالار ورىندايدى.

7. تەحنيكالىق قۇرالداردى ءجيى پايدالانادى.(كومپيۋتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا).
ج. ا. قارايەۆتىڭ “دەڭگەيلەپ سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسىن ” ءتيىمدى پايدالانۋدا وقۋشىنىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعى، ىنتاسى ارتقانىن، ەركىن ساۋاتتى سويلەۋگە، ءوز ويىن جيناقتاپ اشىق ايتۋعا نەمەسە دالەلدەۋگە، ۇسىنىس، پىكىر بىلدرۋگە، وي قورىتۋعا داعدىلاناتىنىنا كوزىم جەتتى. ساباقتاردا ءتيىمدى تەحنولوگيالاردى پايدالانىپ، ءار ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەردى ۇزدىكسىز قولدانعان ءجون.
شاكىرتىمىزدىڭ ءبىلىمىن شىڭداۋ، قابىلەتتى، دارىندى تۇلعا دايىنداۋ - ءبىزدىڭ الداعى جاۋاپكەرشىلىكتى مىندەتىمىزدىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان تىنباي، جالىقپاي، ۇنەمى شىعارماشىلىقپەن ىزدەنە ءجۇرىپ، ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەۋگە اتسالىسايىك، ۇستازدار!