InfoHub Logo

ساندىق ءبىلىم بەرۋ رەسۋرسى ارقىلى باستاۋىش سىنىپتاردا ءبىلىم بەرۋگە ارنالعان كومەكشى وقۋ قۇرالى

سىنىبى: 2-سىنىپ
ءپانى: دۇنيە تانۋ
تاقىرىبى: وسىمدىك
ماقساتى: دۇنيە تانۋ ءپانى بويىنشا بەرىلەتىن ماتەريالدى مودۋلگە ءبولىپ، بالاعا بەرىلگەن تاقىرىپتى تەرەڭدەتە، جان-جاقتى ءارى جەڭىل تۇردە يگەرتە وتىرىپ، پىسىقتاۋ. ءار وقۋشىنىڭ سىنىپتاعى ساباقتان تىس ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ. وسى مۇمكىندىكتى بەرۋ ارقىلى بالانىڭ وزدىگىنشە ىزدەنۋىن دامىتا وتىرىپ، پانگە جانە جالپى ءبىلىم الۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
مازمۇنى
كىرىسپە
وسىمدىك - ءتىرى ورگانيزم
وسىمدىك تۇرلەرى.
وسىمدىك مۇشەلەرى
وسىمدىكتىڭ وسۋىنە نە قاجەت؟
مودۋل بويىنشا تاپسىرمالار
قوسىمشا ءبىلىم
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1.كىرىسپە
- سالەم، بالاقاي!
ءبىلىم الەمىنە قوش كەلدىڭ!
ءبىز ساعان ارناپ دۇنيە تانۋ ءپانى بويىنشا قىزىقتى قوسىمشا ءبىلىم كوزىن كورسەتىپ وتىرمىز. بەرىلگەن ماتىندەردى وقىپ، تاپسىرمالاردى ورىنداپ كور. ءوز-وزىڭدى تەكسەر. ىسكە ءسات، بالاقاي!

2. وسىمدىك – ءتىرى ورگانيزم
ءبىز كىمبىز؟ ءبىز – ادامبىز. ادامنىڭ دوستارى وتە كوپ. سولاردىڭ قاتارىندا وسىمدىكتەر دە بار. ولار بىزگە ءارقاشان قامقور بولعان، ءارى قامقور بولا بەرەدى. ەگەر ارينە ادامدار ولاردىڭ دوستىعىن قۇرمەتتەي بىلسە. ولار قامقورلىعىمەن بىرگە بىزگە قۋانىش، ادەمىلىك، تازا اۋا سىيلايدى.
ءبىز ولاردى ءتىرى تابيعاتقا جاتقىزامىز. ويتكەنى ولار وسەدى، ونەدى، كوبەيەدى، ۋاقىتى كەلگەندە نەمەسە اۋىرسا - سولىپ، تىرشىلىگىن توقتاتادى. وسىمدىكتەر كۇنگە قاراپ بوي تۇزەيدى، تىنىس الادى. وعان ءوسۋى ءۇشىن:
- كۇننىڭ جىلۋى،
- تازا اۋا،
- سۋ،
- قورەكتىك زاتتار كەرەك.
مىنەكەي، ولاردا ادامدار سياقتى. كۇتىمى جاقسى بولسا جاقسى وسەدى، ادەمى بولادى. كۇتىمى ناشار، جوق بولسا قيسىق وسەدى، نەمەسە قۋراپ قالادى. ءبىز بۇدان وسىمدىكتىڭ ءتىرى ورگانيزم ەكەندىگىن بىلەمىز.

3. وسىمدىك تۇرلەرى.
وسىمدىكتىڭ نەگىزگى توپتارىنا توقتالايىق:
اعاشتار،
بۇتالار،
شوپتەر.
وسىمدىكتىڭ ءار توبىنىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى بولادى.
اعاشتار:
قايىڭ، ەمەن، قاراعاي، كوكتەرەك، تەرەك، شىرشا، قاراعاش، جوكە، جەمىس اعاشتارى، ت.ب.
اعاشتار ماڭگى جاسىل بولىپ تۇراتىن، جاپىراقتارى ينە سياقتى بولىپ كەلەتىن جانە كۇزدە جاپىراعى سارعايىپ تۇسەتىن، جالپاق جاپىراقتى اعاشتار بولىپ بولىنەدى. اعاش – ءدىڭى جاقسى جەتىلگەن، بويى 2 مەتردەن كەم ەمەس كوپ جىلدىق وسىمدىك (سۋرەتتەرى بەرىلەدى).
بۇتانىڭ تۇرلەرى:
تاڭقۋراي، يتمۇرىن، قاراقات، جىڭعىل، بورتەگۇل، شەڭگەل، ت.ب. بۇتالار اعاشقا قاراعاندا الاسالاۋ بولادى. ءارى ولاردىڭ ساباقتارى بولادى (سۋرەتتەرى بەرىلەدى).
ءشوپ تەكتەستەر:
جوڭىشقا، باقباق، كوكنار، سەلەۋ، بيدايىق.، كۇنباعىس، بيداي، ت.ب. شوپتەر – بۇل كادىمگى جۇمساق، جىڭىشكە ساباقتارى بار وسىمدىكتەر. شوپتەر ءبىرجىلدىق: بيداي، كۇنباعىس، ت.س.س جانە ەكى جىلدىق: ورامجاپىراق، ءسابىز، شالعام ت.س.س نەمەسە كوپجىلدىق: بيدايىق، جوڭىشقا، باق-باق ت.س.س. بولادى (سۋرەتتەرى بەرىلەدى).

4. وسىمدىك مۇشەلەرى
وسىمدىكتىڭ ءار مۇشەسىنىڭ اتقاراتىن ءوز قىزمەتى بار (سۋرەتتەرى بەرىلەدى).
تامىر:
وسىمدىكتىڭ توپىراقتاعى بولىگى. تامىر تەرەڭگە بويلاي وسەدى. وسىمدىككە سۋ تاسيدى، ءارى ونى بەكىتىپ ۇستاپ تۇرادى. تامىر ءار ءتۇرلى بولادى: نەگىزگى جۋان تامىر، جاناما تامىر، شاشاق تامىر. مىسالى اعاشتاردىڭ بارىندە دەرلىك نەگىزگى جۋان تامىر بولادى. ەمەننىڭ تامىرى ءتىپتى 15 مەترگە جەتەدى. ءسابىز، قىزىلشا، جاۋقازىن سياقتى وسىمدىكتەردىڭ دە تامىرى جۋان بولىپ كەلەدى. كۇنباعىس، جولجەلكەندەردىڭ تامىرى شاشاق بولىپ كەلەدى. ولاردىڭ ىشىنەن نەگىزگىسىن تابۋ قيىن.
تامىردىڭ ۇزىندىعى ونىڭ ءوسىپ تۇرعان جەرىنە دە بايلانىستى بولادى. سۋ تەرەڭدە بولسا تامىر ۇزىن، تايازدا بولسا قىسقا بولادى. شولدە وسەتىن سەكسەۋىلدىڭ تامىرى 20-30 مەترگە دەيىن بارادى.
ساباق:
وسىمدىكتەردىڭ ساباعى جەر بەتىندە وسەدى. ساباقتا بۇتاقتار، جاپىراقتار. گۇلدەرى، جەمىستەرى ورنالاسادى.
تامىرمەن كەلگەن قورەكتىك زاتتار ساباقپەن جوعارى كوتەرىلىپ، كەرەك جەرىنە جەتەدى. گۇلگە، جەمىسىنە بارادى.
ساباقتار قاتتى. جۇمساق، يىلگىش، سىنعىش بولادى. قىسقا نەمەسە ۇزىن بولۋى مۇمكىن.

جاپىراق:
جاپىراق ساباق پەن بۇتادا ورنالاسادى. جاپىراق وسىمدىكتىڭ تىنىس الاتىن باستى مۇشەسى. جاپىراق كومىرقىشقىل گازىن جۇتادى دا تازا وتتەگى ءبولىپ شىعارادى.
جاپىراقتاعى ارتىق ىلعال بۋلانىپ، وسىمدىكتى قاتتى ىستىقتان ساقتاپ تۇرادى. جاپىراقتا وسىمدىكتىڭ ءوسۋى ءۇشىن قاجەتتى قورەكتىك زاتتار: قانت پەن كراحمال تۇزىلەدى. توپىراقتاعى سۋ تامىر ارقىلى ساباققا كەلەدى، ساباقتان جاپىراققا جەتەدى. جاپىراق سول سۋدان قورەكتىك زاتتار جاسايدى دا وسىمدىككە بەرەدى. جاپىراققا قورەكتىك زاتتار جاساۋ ءۇشىن: كۇننىڭ ساۋلەسى، جىلۋى، اۋا، سۋ كەرەك.
بۇلاردان باسقا وسىمدىكتە گ ۇلى مەن جەمىستەرى، تۇقىمى بولادى.
اۋەلى تۇقىم قۇنارلى جەرگە تۇسەدى. قولايلى جاعداي بولسا عانا سول تۇقىمنان تامىر پايدا بولادى. تامىر تەرەڭگە بويلاسا، ساباعى كۇنگە ۇمتىلادى. ساباقتا جاپىراقتار مەن گۇلدەر پايدا بولادى. گۇل اشىلادى، اشىلعاننان كەيىن سول جەردە جەمىس پايدا بولادى. جەمىستىڭ ىشىندە تۇقىم بولادى.

5. وسىمدىكتىڭ وسۋىنە نە قاجەت؟
وسىمدىك ءتىرى تابيعاتقا جاتاتىندىقتان، وعان تىرشىلىك ءۇشىن سۋ، اۋا، جارىق، جىلۋ، قۇنارلى توپىراق، قورەكتىك زاتتار قاجەت (سۋرەتتەرى بەرىلەدى).
وسىمدىكتەر سۋدى قايدان الادى؟
ادام قولدان سۋعارادى، ارىق قازىپ سۋ جەتكىزەدى،
جاڭبىردىڭ سۋى،
جەر استى سۋلارىنان الادى.
ءار وسىمدىك ءوزى وسەتىن جەردىڭ تابيعاتىنا قاراي بەيىمدەلەدى. ولار ىلعال سۇيگىش نەمەسە قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى بولىپ كەلەدى. ءتىپتى تاسقا دا شىعاتىن وسىمدىكتەر بولادى.

وسىمدىككە توپىراق كەرەك. ول وزىنە كەرەك قورەكتىك زاتتاردى توپىراقتان الادى. سوندىقتان قۇنارلى توپىراعى بار جەردە وسىمدىك كوپ ، ءارى تەز وسەدى. توپىراقتىڭ قۇنارلىعىن ادامدار وعان تىڭايتقىشتار قوسىپ جاقسارتادى.
وسىمدىككە اۋا، جارىق، جىلۋ كەرەك.
وسىمدىك اۋانى تامىر ارقىلى دا جاپىراعى ارقىلى دا الا بەرەدى. سوندىقتان توپىراقتى قوپسىتىپ وتىرعان دۇرىس بولادى. تىعىز توپىراق اۋانى ناشار وتكىزەدى. كۇننىڭ جىلۋى كوكتەمدە جەتكىلىكتى بولا باستايتىندىقتان وسىمدىكتەر كوكتەمدە وسە باستايدى.
كوكتەم مەن جاز وسىمدىكتىڭ ءوسۋى ءۇشىن وتە قولايلى مەزگىلدەر.

6. مودۋل بويىنشا تاپسىرمالار
تەست تاپسىرمالارى
1. وسىمدىك – ءتىرى ورگانيزم
قايسىسى دۇرىس دەپ ويلايسىڭ؟.
ا) وسىمدىك وسەدى، ونەدى، قۋرايدى
ب) وسىمدىك - ءولى تابيعاتقا جاتادى.
ۆ) وسىمدىكتەردىڭ پايداسى وتە از.
وسىمدىككە ءتىرى ورگانيزم رەتىندە نە كەرەك؟
ا) اۋا، جايلى جەر، بولمە
ب) اۋا، جىلۋ، جارىق، سۋ، توپىراق
ۆ) تاماق، سۋ، توپىراق
2. وسىمدىك تۇرلەرى.
قايسىسى دۇرىس دەپ ويلايسىڭ؟.
ا) تاڭقۋراي - بۇتا
ب) شىرشا - جالپاق جاپىراقتى
ۆ) وسىمدىك اعاش، بۇتا، ءشوپ بولىپ بولىنەدى .
جىڭعىل قاي توپقا جاتادى؟
ا) اعاش
ب) ءشوپ
ۆ) بۇتا
3. وسىمدىك مۇشەلەرى
وسىمدىك مۇشەلەرى قالاي بولىنەدى دەپ ويلايسىڭ؟
ا) تامىر، جەمىس، ساباق
ب) تامىر، ساباق، جاپىراق، گۇل، جەمىس، تۇقىم
ۆ) تامىر، جاپىراق
تامىر قانداي قىزمەت اتقارادى؟
ا) سۋ اكەلەدى، قورەك جاسايدى
ب) سۋ اكەلەدى، توپىراقتا بەكىتىپ ۇستاپ تۇرادى
ۆ) جارىق ، جىلۋ بەرەدى
سۋدان قورەكتىك زاتتار جاسايتىن وسىمدىكتىڭ قاي مۇشەسى؟
ا) تامىر
ب) ساباق
ۆ)جاپىراق
4. وسىمدىكتىڭ وسۋىنە نە قاجەت؟
قايسىسى دۇرىس دەپ ويلايسىڭ؟
ا) قوسىمشا تاماق
ب) تەك قانا سۋ بولسا جەتكىلىكتى
ۆ) سۋ، اۋا، جىلۋ،توپىراق، جارىق
وسىمدىكتىڭ جاپىراعىندا تۇزىلەتىن قورەكتىك زاتتار
ا) سۋ، اۋا
ب) كۇن ساۋلەسى، سۋ
ۆ) قانت، كراحمال

7.قوسىمشا ءبىلىم:
وسىمدىكتەر تۋرالى مالىمەتتەر
وسىمدىك رەكوردتارى
قىزىل كىتاپتان دەرەكتەر
تاپسىرمالار، تەست تاپسىرمالارى، ويىن-جۇمباقتار

جاۋقازىن
شالعىنداردا، قىراتتاردا، بۇتالاردىڭ اراسىندا، كوگالداردا وسەتىن، ادەمى سارى گۇلدەرى مەن حوش ءيىستى جاپىراقتارى بار شوپتەسىن وسىمدىك.ول ەرتە كوكتەمدە العاشقى شىعاتىن گۇلدەردىڭ ءبىرى.
جاۋقازىن مامىر ايىندا شىعىپ، ادامداردى قۋانتادى.ونىڭ ادەمىلىگىنەن باسقا ەمدىك قاسيەتى دە بار. ەجەلگى گرەكتەر جاۋقازىن كەز-كەلگەن اۋرۋدى جەڭەدى، ول ونى ون ەكى قۇدايدىڭ گ ۇلى دەپ ايتقان.
ەمەن
الىپ اعاشتاردىڭ قاتارىنا جاتادى. ونىڭ ءدىڭى جۋان بولادى. ەمەندى ادامدار دا جانارلاردا جاقسى كورەدى. ونىڭ جەمىستەرىن- جاڭعاقتارىن جابايى قاباندار مەن ءۇي شوشقالارى وتە جاقسى كورەدى. كۇزدە ەمەننىڭ جاپىراقتارى ەڭ سوڭىنان تۇسەدى. ول وتە ءتوزىمدى اعاش.
تەرەك
تەز وسەتىن بيىك اعاش. كوكتەمدە تەرەكتە جابىسقاق، حوش ءيىستى بۇرشىكتەر ونەدى. كەيىن ولاردان سىرعالار پايدا بولادى. سوسىن تەرەكتىڭ جەمىستەرى – جاڭعاقتار پايدا بولادى. ولار پىسكەن كەزدە اشىلىپ، تۇقىمدارى جەلمەن بىرگە جان-جاققا تارايدى. ونى سەن كورگە شىعارسىڭ، كادىمگى اپپاق مامىقتار اۋادا ۇشىپ جۇرەدى.
تەرەك ادامداردىڭ سەنىمدى كومەكشىسى. ولار جولدىڭ جيەگىندە تۇرىپ، ءبىزدى شاڭ-توزاڭ مەن جەلدەن قورعاپ تۇرادى.

وسىمدىك رەكوردتارى
قىلقان جاپىراقتىلاردىڭ اراسىندا ۇزاق ءومىر سۇرەتىن سەكۆوييا دەپ ەسەپتەلەدى. ول 2000 جىلدان استام ءومىر سۇرە الادى ەكەن. ءارى ول ەڭ الىپ اعاش: بيىكتىگى 100 مەتردەن، ديامەترى 20 مەتردەن اسۋى مۇمكىن.
شوپتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى – بامبۋك. ونىڭ ۇزىندىعى 20 مەترگە جەتۋى مۇمكىن. ول ءبىر تاۋلىكتە 1 مەترگە وسە الادى ەكەن.
ەڭ ءىرى جاپىراق – رافيا پالماسىندا بولادى ەكەن. ونىڭ ۇزىندىعى 20 مەترگە دەيىن جەتەدى.
ەڭ ءىرى تۇقىم – كوكوستا بولادى. سالماعى 20 كگ.
ەڭ ۇزىن - تەڭىز بالدىرى. ۇزىندىعى 60 مەتر.
ەڭ ۇلكەن ورماندار – ءسىبىردىڭ سۋىق تايگا ورماندارى مەن برازيليانىڭ تروپيكالىق ورماندارى.

ويىن - جۇمباقتار
جازداي ىنگە تىعىلىپ،
جاتقان قىزىل تۇلكىنى،
قۇيرىعىنان سۋىرىپ،
اكەلدى اجەم ءبىر كۇنى. (ءسابىز)

بۇل نە دەگەن كوپ كيىم،
جەتپىس قابات كوك كيىم؟
ءۇي ىشىنەن تاباسىڭ.
تاماققا دا سالاسىڭ. (قىرىققابات)

باقتاردا بالبىراپ،
تۇرادى البىراپ،
ۋىلجىعان ۋىزداي،
الما ەمەس ول ءبىراق... (شابدالى)

8. ءسوز جۇمباق
بالاقاي!
ءسوز جۇمباقتى دۇرىس شەشسەڭ، جاسىرىنعان ءسوزدى تاباسىڭ.
1. وسىمدىكتىڭ جەر استىنداعى بولىگى (تامىر)
2. وسىمدىك تىرشىلىگىنە قاجەت نارسە (اۋا)
3. وسىمدىكتىڭ جەر بەتىندەگى بولىگى (ساباق)
4. شىرشانىڭ جاپىراعى نە سياقتى بولادى (ينە)
5. وسىمدىكتىڭ ءدىڭى جۋان، ءارى مىقتى بولاتىن توبى (اعاش)
6. قانت پەن گليۋكوزا تۇزەتىن وسىمدىك مۇشەسى (جاپىراق)
7. يتمۇرىن قاي توپقا جاتادى (بۇتا)