جارتىجىلدىق باقىلاۋ جۇمىسى
ساباق №15
تاقىرىبى: جارتىجىلدىق باقىلاۋ جۇمىسى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: باقىلاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
1. وقۋشىلاردى ۇيىمداستىرۋ.
2. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى تەكسەرۋ.
3. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ.
تەست جۇمىسى
ساباق №16
تاقىرىبى: سىزىقتىق الگوريتمدەردى پروگراممالاۋ، ەنگىزۋ جانە شىعارۋ، مەنشىكتەۋ وپەراتورى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلاردى سىزىقتىق الگوريتمنىڭ كوماندالارى جانە ونىڭ قۇرىلىمىن تۇسىندىرە وتىرىپ، كومپيۋتەردە ەسەپ شىعارۋ كەزەڭدەرىمەن تانىستىرۋ، پراكتيكا جۇزىندە قولدانۋعا ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردى سىزىقتىق الگوريتمنىڭ كوماندالارىمەن جانە قۇرىلىممەن تانىستىرا وتىرىپ، الگوريتم قۇرۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، لوگيكالىق وي - ورىستەرىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، جيناقىلىققا ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
4. ساباقتى بەكىتۋ
5. ۇيگە تاپسىرما
ءىى. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ سۇراقتارى
• الگوريتمدى ورنەكتەۋ، جازۋ تاسىلدەرى دەگەنىمىز نە؟
• الگوريتمدەرى گرافيكتىك تۇردە كەسكىندەۋ ەرەكشەل3كتەرى قانداي؟
• بلوك - سحەما دەگەنىمىز نە؟
• نەگىزگى بلوكتارعا جانە كومەكشى بلوكتارعا نەلەر جاتادى؟
• الگوريتمدىك ءتىل، پروگراممالاۋ ءتىلى دەگەنىمىز نە؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
سىزىقتىق الگوريتمنىڭ BASIC تىلىندەگى جازىلۋى. مەنشىكتەۋ وپەراتورى
سىزىقتىق الگوريتم بىرنەشە مەنشىكتەۋ وپەراتورىنان تۇرادى. مۇنداي الگوريتمدى BASIC تىلىندە جازۋدىڭ ەشقانداي قيىندىعى جوق. تەك ورنەكتەردىڭ BASIC تىلىندە قابىلدانعان جازىلۋ ءتارتىبىن ساقتاساق جەتكىلىكتى. مۇنداي وپەراتورلار ءبىر قاتارعا ورنالاسا الادى. بۇل جاعدايدا ولار “:” قوس نۇكتە ارقىلى اجىراتىلىپ جازىلادى. الگوريتمدىك تىلدە “؛” نۇكتەلى ءۇتىر ارقىلى اجىراتىلىپ جازىلادى.
مىسالى،
الگ تراپەسيا اۋدانى (ناق a، b، h، s)
بەرىلگەنى a، b، h
كەرەك s
باسى
s: =(a+b) /(2*h)
سوڭى
سوڭى cسوڭى
باسى
S=(A+B)/(2*H)
S
A، B، H
بۇل الگوريتم BASIC تىلىندە بىلايشا جازىلادى:
10 REM تراپەسيا اۋدانى
20 INPUT A!، B!، H!
30 LET S = (A+B) / (2*H)
40 PRINT “تراپەسيانىڭ اۋدانى S = ”؛ S
50 END
BASIC ءتىلىنىڭ وپەراتورلارىن مىنا تومەندەگىدەي مۇمكىندىكتەرگە يە توپتارعا جىكتەۋگە بولادى.
• ماندەردى ەسەپتەيدى جانە ولاردى اينىمالىلارعا مەنشىكتەيدى؛
• ينفورماسيانى ەندىرەدى جانە ناتيجەلەر مەن حابارلاردى باسپاعا شىعارادى؛
• ەسەپتەۋلەردىڭ ورىندالۋىن باسقارادى؛
كومپيۋتەردە پروگراممانىڭ ورىندالۋى كەزىندە اينىمالى شاما ءار ءتۇرلى ماندەر قابىلداۋى مۇمكىن. دەربەس جاعدايدا ەسەپتەلەتىن اريفمەتيكالىق ورنەكتىڭ ءمانى مەنشىكتەۋ وپەراتورى ارقىلى اينىمالى شاماعا مەنشىكتەلەدى.
BASIC تىلىندە بۇل امال “ =” تاڭباسىمەن بەلگىلەنەدى. مەنشىكتەۋ بەلگىسىنىڭ سول جاعىنا اينىمالىنىڭ اتى، ال وڭ جاعىنا اريفمەتيكالىق ورنەك جازىلادى. بۇل امالدى ورىندايتىن ارنايى مەنشىكتەۋ وپەراتورى بار.
وپەراتوردىڭ جازىلۋ ءپىشىمى: ك LET v = e
مۇندا ك - قاتار ءنومىرى؛ LET - وپەراتوردىڭ اتى؛ v - اينىمالىنىڭ اتى؛ ە - اريفمەتيكالىق ورنەك (جەكە جاعدايدا ساندىق نەمەسە ليتەرلىك تۇراقتى نەمەسە ساندىق جانە ليتەرلىك اينىمالى بولۋى مۇمكىن).
مەنشىكتەۋ وپەراتورىنىڭ ورىندالۋىن ەكى كەزەڭگە بولۋگە بولادى:
• ە ورنەگىنىڭ ءمانى ەسەپتەلەدى؛
• ە ورنەگىنىڭ ەسەپتەلەتىن ءمانى v اينىمالىسىنا مەنشىكتەلەدى، ياعني v اينىمالىسىنا بولىنگەن جادى ۇياشىعىنا جىبەرىلەدى.
ەگەر ە ساندىق تۇراقتى نەمەسە اينىمالى بولسا، وندا ءبىرىنشى كەزەڭ ورىندالمايدى.
مىسال كەلتىرەيىك:
LET X%=1 - ءبۇتىن اينىمالى ح - كە 1 سانى مەنشىكتەلەد؛
7. LET ا=27، 4 - ناقتى اينىمالى ا - عا 27، 4 سانى مەنشىكتەلەد؛
8. LET ا$ = «مەكتەپ» - سيمۆولدىق (ماتىندىك) اينىمالى ا$- عا ليتەرلىك تۇراقتى «مەكتەپ» ءسوزى مەنشىكتەلەدى.
ال مىنا مىسالداردى جوعارىدا اتالعان ءبىرىنشى كەزەڭ ورىندالادى:
• LET ح=ا* SIN(T)- ناقتى اينىمالى ح - كە ا Sin t ورنەگىنىڭ ەسەپتەلگەن ءمانى مەنشىكتەلەدى.
• LET C$=A$+B$ - سيمۆولدىق اينىمالى C$- عا سيمۆولدىق اينىمالىلار A$ مەن B$- نىڭ اعىمداعى ماندەرىنىڭ قوسىلۋىنان پايدا بولعان ناتيجە مەنشىكتەلەدى.
وسىلايشا LET وپەراتورىنىڭ ورىندالار الدىندا "=" مەنشىكتەۋ تاڭباسىنىڭ وڭ جاعىنداعى ورنەكتەگى بارلىق اينىمالىلاردىڭ ماندەرى، باسقاشا ايتقاندا ە ورنەگى انىقتالعان (ەسەپتەلگەن) بولۋى ءتيىس. مىنا تومەندەگى پروگراممادا 10، 20، 30 – قاتارلارداعى وپەراتورلار ورىندالعاندا ءبىرىنشى كەزەڭ ورىندالمايدى، ال 40، 50 - قاتارلارداعى وپەراتورلار ورىندالعاندا ءبىرىنشى كەزەڭ ورىندالادى.
10 LET ا=5
20 LET B=3
30 LET C=- 2
40 LET D=B^2 - 4*A*C
50 LET K= «ديسكريمينانتتى ەسەپتەۋ»
60 PRINT"D=؛ K=؛ K
BASIC تىلىندەگى "=" مەنشىكتەۋ تاڭباسى مەن كادىمگى ماتەماتيكاداعى تەڭدىك تاڭباسىنىڭ اراسىندا ۇلكەن ايىرماشىلىق بار. مىسالى، ماتەماتيكالىق جازۋدا مىنا ح=X+1 ورنەگى دۇرىس ەمەس، ال BASIC تىلىندەگى 30 LET ح=X+1 جازىلۋى دۇرىس جانە مىناداي ماعىنا بەرەدى:
• جادتىڭ ح اتتى ۇياسىنان اينىمالىنىڭ ءمانى الىنادى؛
• بۇل الىنعان ءمان بىرىمەن قوسىلادى دا ح+1 - گە جاڭا ءمان جاسالادى؛
• وسى پايدا بولعان ح+1 ءمانى ح اتتى جادى ۇياسىنا ونداعى العاشقى ءماندى ءوشىرىپ ءوزى ورنالاسادى.
مىسالى،
10 LET X=5
20 LET X=4
30 LET X=X+Y
پروگرامما ۇزىندىسىندەگى 30 - قاتارداعى LET وپەراتورى ورىندالعاندا ح اينىمالىسى 9 - سانىن مەنشىكتەيدى ياعني جادتىڭ ح اتى ۇياسىندا العاشقى 5سانىنىڭ ورنىنا 99سانى پايدا بولادى.
BASIC ءتىلىنىڭ كوپتەگەن تۇرلەرىندە وپەراتوردىڭ ورنى LET ءسوزىن قالدىرىپ كەتۋگە دە بولادى. مىسالى، جوعارىدا كەلتىرىلگەن پروگرامما ءۇزىندىسى بىلاي جازىلادى.
10 LET X=5
20 LET X=4
30 LET X=X+Y
ينفورماسيانى ەنگىزۋ جانە باسپاعا شىعارۋ وپەراتورلارى
كومپيۋتەردە قانداي دا ءبىر دەرەكتەردى وڭدەۋ ءۇشىن، ول دەرەكتەر الدىن - الا كومپيۋتەردىڭ جادىنا ەندىرىلىپ قويىلۋى ءتيىس. كومپيۋتەرگە دەرەكتەردى سىرتقى قۇرىلعىلاردان دا ەنگىزۋگە بولادى. بۇل دەرەكتەر ينفورماسيانىڭ سىرتقى تاسىمالداۋشىلارىندا مىسالى، ماگنيتتىك ديسكىدە ساقتالادى. سىرتقى تاسىمالداۋشىلاردان دەرەكتەردى قاجەت بولعاندا كومپيۋتەرگە ەنگىزۋ ءۇشىن، پروگرامماعا ارنايى ەندىرۋ وپەراتورلارىن قوسادى.
مۇنداي وپەراتورلار بىرنەشە بولۋى مۇمكىن جانە ولار پروگراممانىڭ كەز كەلگەن جەرىندە ورنالاسا الادى.
BASIC ءتىلى كومپيۋتەرمەن ديالوگ رەجيمىندە جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن وتە قولايلى ءتىل. مۇندا بارلىق دەرەكتەر كومپيۋتەرگە ەندىرۋ قۇرىلعىسىنان كەلىپ تۇسەدى. بۇل جاعدايدا دەرەكتىڭ ءاربىر قاتارى پەرنەتاقتا ارقىلى تەرىلىپ، ەكراندا كورىنەدى. كەلەسى قاتاردى تەرۋ ءۇشىن، پەرنەتاقتاداعى (ەپ) پەرنەسىن باسۋ كەرەك.
باسقارۋ قۇرىلعىسىنىڭ كومەگىمەن پايدالانۋشى پروگراممانى تۇزەتەدى، پروگراممانىڭ ورىندالۋىن باسقارادى. ەكرانعا نەمەسە باسپاعا شىعارۋ قۇرىلعىسىنا ناتيجەلەر شىعارىلادى. ولار ساندار، كەستەلەر، گرافيكتەر، سۋرەتتەر نەمەسە ماتىندەر بولۋى مۇمكىن،
ەنگىزۋ وپەراتورى
ەنگىزۋ قۇرىلعىسىنان دەرەكتەردى ەنگىزۋ ءۇشىن، INPUT (ەنگىزۋ) وپەراتورى قولدانىلادى.
وپەراتوردىڭ جازىلۋ ءپىشىمى: ك INPUT ر1، ر2،...، رپ
مۇندا ك - قاتار ءنومىرى؛ INPUT – وپەراتوردىڭ اتى؛ ر1، ر2،...، رپ – ۇتىرمەن اجىراتىلىپ جازىلعان اينىمالىلار ءتىزىمى.
بۇل وپەراتور بىلايشا ورىندالادى. پروگراممانى ورىنداۋ بارىسىندا، كومپيۋتەر INPUT وپەراتورىن كەزدەستىرە سالا، ەكرانعا سۇراق بەلگىسىن شىعارادى. كومپيۋتەر ءوز جۇمىسىن ۋاقىتشا ۇزەدى، وسى ءۇزىلىس كەزىندە پايدالانۋشى پەرنەتاقتادان اينىمالىنىڭ ماندەرىن ۇتىرلەرمەن اجىراتا وتىرىپ، تەرىپ شىعادى دا، پەرنەسىن باسادى. سوندا ەندىرىلگەن ماندەردىڭ ىشىندەگى ءبىرىنشى ءمان، ەندىرۋ وپەراتورىنىڭ تىزىمىندەگى ءبىرىنشى اينىمالىعا، ەكىنشى ءمان تىزىمدەگى ەكىنشى اينىمالىعا ت. س. س. مەنشىكتەلگەن بولادى. ءبىراق ەنگىزىلگەن ماندەردى پەرنەتاقتادان تەرگەن كەزدە، ولاردىڭ سانى جانە ءتيپى اينىمالىلار تىزىمىندە كورسەتىلگەن اينىمالىلاردىڭ سانى مەن تيپىنە ءدال كەلۋىن قاداعالاۋ كەرەك. ەگەر ولاردى ارتىعىمەن تەرسەڭىز، وندا ارتىق ساندار ەسەپكە الىنبايدى.
ال ەگەر ەندىرىلگەن ماندەردىڭ سانى جەتكىلىكسىز بولسا، وندا كومپيۋتەر تاعى دا سۇراق بەلگىسىن شىعارىپ، جەتكىلىكسىز ماندەردىڭ ەنگىزىلۋىن كۇتەدى.
بارلىق دەرەكتەر دۇرىس جانە تۇگەلىمەن ەندىرىلىپ بولعانان كەيىن، كومپيۋتەر INPUT وپەراتورىنان كەيىنگى كەلەسى وپەراتورى ورىنداۋعا كوشەدى. مىسالى، پروگراممانىڭ ورىندالۋىنىڭ بەلگىلى ءبىر كەزىندە كومپيۋتەر جادىنا مىناداي ماندەردى ەنگىزۋ كەرەك بولسىن: 1. 2،- 0. 004، 2 - ءشى، مەكتەپ جانە دە بۇل ماندەر ح، ءۇ، Z$ K$ اينىمالىلارىنا مەنشىكتەلسىن. وسى اتالعان ارەكەتتەردىڭ ورىندالۋى ءۇشىن مىنا تومەندەگى پروگرامما ءۇزىندىسى جۇمىسقا قوسىلسىن:
100 INPUT X، Y، Z$، K$
120 LET A=X+Y
125 LET ۆ=K+Z
كومپيۋتەر وسى پروگراممانىڭ 100 - قاتارىنداعى INPUT وپەراتورىن كەزدەستىرگەننەن كەيىن، ەكرانعا سۇراق بەلگىسىن شىعارادى دا، پايدالانۋشى پەرنەتاقتادان ءتيىستى ماندەردى ەنگىزگەنشە كۇتىپ تۇتادى. پايدالانۋشى جوعارعىدا ايتىلعان؟ 1. 5،- 0. 4 ە - 2، "2 - ءشى"، "مەكتەپ" ماندەرىن تەرىپ، پەرنەسىن باسادى، وسىدان كەيىن ح، ءۇ، Z$، K$ اينىمالىلارىنا وسى ماندەر مەنشىكتەلەدى.
باسپاعا شىعارۋ وپەراتورى
كومپيۋتەردىڭ وپەراتيۆتىك جادىنان، دەرەكتەردى ماگنيتتىك ديسكىلەرگە، باسپاعا شىعارۋ قۇرىلعىلارىنا جانە ەكرانعا شىعارۋعا بولادى. دەرەكتەردى باسپاعا شىعارۋ ءۇشىن PRINT وپەراتورى قولدانىلادى.
وپەراتوردىڭ جازىلۋ ءپىشىمى:
ك PRINT
مۇندا ك - قاتار ءنومىرى؛ PRINT وپەراتوردىڭ اتى؛ - بىرىنەن - ءبىرى ۇتىرمەن نەمەسە نۇكتەلى ۇتىرمەن اجىراتىلىپ شىعارىلاتىن ەلەمەنتتەردىڭ ءتىزىمى.
باسپاعا شىعارىلاتىن ەلەمەنتتەرگە مىنالاردى جاتقىزۋعا بولادى:
• ساندار؛
• اينىمالىلار؛
• ورنەكتەر؛
• ماتىندەر؛
• تاۆ(ح) فۋنكسياسى.
PRINT وپەراتورى بىلاي ورىندالادى. ەگەر قانداي دا ءبىر سانداردى باسپاعا
شىعارۋ كەرەك بولسا، وندا ولاردى جاي عانا شىعارىلاتىن تىزىمگە قوسىپ قويۋ كەرەك. تىزىمگە اينىمالىلاردىڭ دا اتتارىن كورسەتۋگە بولادى. ايتارلىق، مىنا PRINT 24، ح، ا، 5 وپەراتورىن ورىنداۋ كەزىندە ح جانە ا اينىمالىلاردىڭ 7 جانە 8 ماندەرىنە يە بولسىن. سوندا PRINT وپەراتورى ورىندالعاننان كەيىن، ەكرانعا 24، 7،- 8، 5 ساندارى شىعادى. شىعارىلعان تىزىمدە ورنەكتەر مەن فۋنكسيالار دا كەزدەسۋى مۇمكىن. بۇل جاعدايدا الدىمەن ولاردىڭ ماندەرى ەسەپتەلەدى، ودان كەيىن سول ماندەر ەكرانعا شىعادى.
ۇيگە تاپسىرما. 3. 2 - تاقىرىپ، 3 - 7 سۇراقتارعا جاۋاپ جازۋ.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
تاقىرىبى: جارتىجىلدىق باقىلاۋ جۇمىسى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: باقىلاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
1. وقۋشىلاردى ۇيىمداستىرۋ.
2. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى تەكسەرۋ.
3. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ.
تەست جۇمىسى
ساباق №16
تاقىرىبى: سىزىقتىق الگوريتمدەردى پروگراممالاۋ، ەنگىزۋ جانە شىعارۋ، مەنشىكتەۋ وپەراتورى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلاردى سىزىقتىق الگوريتمنىڭ كوماندالارى جانە ونىڭ قۇرىلىمىن تۇسىندىرە وتىرىپ، كومپيۋتەردە ەسەپ شىعارۋ كەزەڭدەرىمەن تانىستىرۋ، پراكتيكا جۇزىندە قولدانۋعا ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردى سىزىقتىق الگوريتمنىڭ كوماندالارىمەن جانە قۇرىلىممەن تانىستىرا وتىرىپ، الگوريتم قۇرۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، لوگيكالىق وي - ورىستەرىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، جيناقىلىققا ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
4. ساباقتى بەكىتۋ
5. ۇيگە تاپسىرما
ءىى. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ سۇراقتارى
• الگوريتمدى ورنەكتەۋ، جازۋ تاسىلدەرى دەگەنىمىز نە؟
• الگوريتمدەرى گرافيكتىك تۇردە كەسكىندەۋ ەرەكشەل3كتەرى قانداي؟
• بلوك - سحەما دەگەنىمىز نە؟
• نەگىزگى بلوكتارعا جانە كومەكشى بلوكتارعا نەلەر جاتادى؟
• الگوريتمدىك ءتىل، پروگراممالاۋ ءتىلى دەگەنىمىز نە؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
سىزىقتىق الگوريتمنىڭ BASIC تىلىندەگى جازىلۋى. مەنشىكتەۋ وپەراتورى
سىزىقتىق الگوريتم بىرنەشە مەنشىكتەۋ وپەراتورىنان تۇرادى. مۇنداي الگوريتمدى BASIC تىلىندە جازۋدىڭ ەشقانداي قيىندىعى جوق. تەك ورنەكتەردىڭ BASIC تىلىندە قابىلدانعان جازىلۋ ءتارتىبىن ساقتاساق جەتكىلىكتى. مۇنداي وپەراتورلار ءبىر قاتارعا ورنالاسا الادى. بۇل جاعدايدا ولار “:” قوس نۇكتە ارقىلى اجىراتىلىپ جازىلادى. الگوريتمدىك تىلدە “؛” نۇكتەلى ءۇتىر ارقىلى اجىراتىلىپ جازىلادى.
مىسالى،
الگ تراپەسيا اۋدانى (ناق a، b، h، s)
بەرىلگەنى a، b، h
كەرەك s
باسى
s: =(a+b) /(2*h)
سوڭى
سوڭى cسوڭى
باسى
S=(A+B)/(2*H)
S
A، B، H
بۇل الگوريتم BASIC تىلىندە بىلايشا جازىلادى:
10 REM تراپەسيا اۋدانى
20 INPUT A!، B!، H!
30 LET S = (A+B) / (2*H)
40 PRINT “تراپەسيانىڭ اۋدانى S = ”؛ S
50 END
BASIC ءتىلىنىڭ وپەراتورلارىن مىنا تومەندەگىدەي مۇمكىندىكتەرگە يە توپتارعا جىكتەۋگە بولادى.
• ماندەردى ەسەپتەيدى جانە ولاردى اينىمالىلارعا مەنشىكتەيدى؛
• ينفورماسيانى ەندىرەدى جانە ناتيجەلەر مەن حابارلاردى باسپاعا شىعارادى؛
• ەسەپتەۋلەردىڭ ورىندالۋىن باسقارادى؛
كومپيۋتەردە پروگراممانىڭ ورىندالۋى كەزىندە اينىمالى شاما ءار ءتۇرلى ماندەر قابىلداۋى مۇمكىن. دەربەس جاعدايدا ەسەپتەلەتىن اريفمەتيكالىق ورنەكتىڭ ءمانى مەنشىكتەۋ وپەراتورى ارقىلى اينىمالى شاماعا مەنشىكتەلەدى.
BASIC تىلىندە بۇل امال “ =” تاڭباسىمەن بەلگىلەنەدى. مەنشىكتەۋ بەلگىسىنىڭ سول جاعىنا اينىمالىنىڭ اتى، ال وڭ جاعىنا اريفمەتيكالىق ورنەك جازىلادى. بۇل امالدى ورىندايتىن ارنايى مەنشىكتەۋ وپەراتورى بار.
وپەراتوردىڭ جازىلۋ ءپىشىمى: ك LET v = e
مۇندا ك - قاتار ءنومىرى؛ LET - وپەراتوردىڭ اتى؛ v - اينىمالىنىڭ اتى؛ ە - اريفمەتيكالىق ورنەك (جەكە جاعدايدا ساندىق نەمەسە ليتەرلىك تۇراقتى نەمەسە ساندىق جانە ليتەرلىك اينىمالى بولۋى مۇمكىن).
مەنشىكتەۋ وپەراتورىنىڭ ورىندالۋىن ەكى كەزەڭگە بولۋگە بولادى:
• ە ورنەگىنىڭ ءمانى ەسەپتەلەدى؛
• ە ورنەگىنىڭ ەسەپتەلەتىن ءمانى v اينىمالىسىنا مەنشىكتەلەدى، ياعني v اينىمالىسىنا بولىنگەن جادى ۇياشىعىنا جىبەرىلەدى.
ەگەر ە ساندىق تۇراقتى نەمەسە اينىمالى بولسا، وندا ءبىرىنشى كەزەڭ ورىندالمايدى.
مىسال كەلتىرەيىك:
LET X%=1 - ءبۇتىن اينىمالى ح - كە 1 سانى مەنشىكتەلەد؛
7. LET ا=27، 4 - ناقتى اينىمالى ا - عا 27، 4 سانى مەنشىكتەلەد؛
8. LET ا$ = «مەكتەپ» - سيمۆولدىق (ماتىندىك) اينىمالى ا$- عا ليتەرلىك تۇراقتى «مەكتەپ» ءسوزى مەنشىكتەلەدى.
ال مىنا مىسالداردى جوعارىدا اتالعان ءبىرىنشى كەزەڭ ورىندالادى:
• LET ح=ا* SIN(T)- ناقتى اينىمالى ح - كە ا Sin t ورنەگىنىڭ ەسەپتەلگەن ءمانى مەنشىكتەلەدى.
• LET C$=A$+B$ - سيمۆولدىق اينىمالى C$- عا سيمۆولدىق اينىمالىلار A$ مەن B$- نىڭ اعىمداعى ماندەرىنىڭ قوسىلۋىنان پايدا بولعان ناتيجە مەنشىكتەلەدى.
وسىلايشا LET وپەراتورىنىڭ ورىندالار الدىندا "=" مەنشىكتەۋ تاڭباسىنىڭ وڭ جاعىنداعى ورنەكتەگى بارلىق اينىمالىلاردىڭ ماندەرى، باسقاشا ايتقاندا ە ورنەگى انىقتالعان (ەسەپتەلگەن) بولۋى ءتيىس. مىنا تومەندەگى پروگراممادا 10، 20، 30 – قاتارلارداعى وپەراتورلار ورىندالعاندا ءبىرىنشى كەزەڭ ورىندالمايدى، ال 40، 50 - قاتارلارداعى وپەراتورلار ورىندالعاندا ءبىرىنشى كەزەڭ ورىندالادى.
10 LET ا=5
20 LET B=3
30 LET C=- 2
40 LET D=B^2 - 4*A*C
50 LET K= «ديسكريمينانتتى ەسەپتەۋ»
60 PRINT"D=؛ K=؛ K
BASIC تىلىندەگى "=" مەنشىكتەۋ تاڭباسى مەن كادىمگى ماتەماتيكاداعى تەڭدىك تاڭباسىنىڭ اراسىندا ۇلكەن ايىرماشىلىق بار. مىسالى، ماتەماتيكالىق جازۋدا مىنا ح=X+1 ورنەگى دۇرىس ەمەس، ال BASIC تىلىندەگى 30 LET ح=X+1 جازىلۋى دۇرىس جانە مىناداي ماعىنا بەرەدى:
• جادتىڭ ح اتتى ۇياسىنان اينىمالىنىڭ ءمانى الىنادى؛
• بۇل الىنعان ءمان بىرىمەن قوسىلادى دا ح+1 - گە جاڭا ءمان جاسالادى؛
• وسى پايدا بولعان ح+1 ءمانى ح اتتى جادى ۇياسىنا ونداعى العاشقى ءماندى ءوشىرىپ ءوزى ورنالاسادى.
مىسالى،
10 LET X=5
20 LET X=4
30 LET X=X+Y
پروگرامما ۇزىندىسىندەگى 30 - قاتارداعى LET وپەراتورى ورىندالعاندا ح اينىمالىسى 9 - سانىن مەنشىكتەيدى ياعني جادتىڭ ح اتى ۇياسىندا العاشقى 5سانىنىڭ ورنىنا 99سانى پايدا بولادى.
BASIC ءتىلىنىڭ كوپتەگەن تۇرلەرىندە وپەراتوردىڭ ورنى LET ءسوزىن قالدىرىپ كەتۋگە دە بولادى. مىسالى، جوعارىدا كەلتىرىلگەن پروگرامما ءۇزىندىسى بىلاي جازىلادى.
10 LET X=5
20 LET X=4
30 LET X=X+Y
ينفورماسيانى ەنگىزۋ جانە باسپاعا شىعارۋ وپەراتورلارى
كومپيۋتەردە قانداي دا ءبىر دەرەكتەردى وڭدەۋ ءۇشىن، ول دەرەكتەر الدىن - الا كومپيۋتەردىڭ جادىنا ەندىرىلىپ قويىلۋى ءتيىس. كومپيۋتەرگە دەرەكتەردى سىرتقى قۇرىلعىلاردان دا ەنگىزۋگە بولادى. بۇل دەرەكتەر ينفورماسيانىڭ سىرتقى تاسىمالداۋشىلارىندا مىسالى، ماگنيتتىك ديسكىدە ساقتالادى. سىرتقى تاسىمالداۋشىلاردان دەرەكتەردى قاجەت بولعاندا كومپيۋتەرگە ەنگىزۋ ءۇشىن، پروگرامماعا ارنايى ەندىرۋ وپەراتورلارىن قوسادى.
مۇنداي وپەراتورلار بىرنەشە بولۋى مۇمكىن جانە ولار پروگراممانىڭ كەز كەلگەن جەرىندە ورنالاسا الادى.
BASIC ءتىلى كومپيۋتەرمەن ديالوگ رەجيمىندە جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن وتە قولايلى ءتىل. مۇندا بارلىق دەرەكتەر كومپيۋتەرگە ەندىرۋ قۇرىلعىسىنان كەلىپ تۇسەدى. بۇل جاعدايدا دەرەكتىڭ ءاربىر قاتارى پەرنەتاقتا ارقىلى تەرىلىپ، ەكراندا كورىنەدى. كەلەسى قاتاردى تەرۋ ءۇشىن، پەرنەتاقتاداعى (ەپ) پەرنەسىن باسۋ كەرەك.
باسقارۋ قۇرىلعىسىنىڭ كومەگىمەن پايدالانۋشى پروگراممانى تۇزەتەدى، پروگراممانىڭ ورىندالۋىن باسقارادى. ەكرانعا نەمەسە باسپاعا شىعارۋ قۇرىلعىسىنا ناتيجەلەر شىعارىلادى. ولار ساندار، كەستەلەر، گرافيكتەر، سۋرەتتەر نەمەسە ماتىندەر بولۋى مۇمكىن،
ەنگىزۋ وپەراتورى
ەنگىزۋ قۇرىلعىسىنان دەرەكتەردى ەنگىزۋ ءۇشىن، INPUT (ەنگىزۋ) وپەراتورى قولدانىلادى.
وپەراتوردىڭ جازىلۋ ءپىشىمى: ك INPUT ر1، ر2،...، رپ
مۇندا ك - قاتار ءنومىرى؛ INPUT – وپەراتوردىڭ اتى؛ ر1، ر2،...، رپ – ۇتىرمەن اجىراتىلىپ جازىلعان اينىمالىلار ءتىزىمى.
بۇل وپەراتور بىلايشا ورىندالادى. پروگراممانى ورىنداۋ بارىسىندا، كومپيۋتەر INPUT وپەراتورىن كەزدەستىرە سالا، ەكرانعا سۇراق بەلگىسىن شىعارادى. كومپيۋتەر ءوز جۇمىسىن ۋاقىتشا ۇزەدى، وسى ءۇزىلىس كەزىندە پايدالانۋشى پەرنەتاقتادان اينىمالىنىڭ ماندەرىن ۇتىرلەرمەن اجىراتا وتىرىپ، تەرىپ شىعادى دا، پەرنەسىن باسادى. سوندا ەندىرىلگەن ماندەردىڭ ىشىندەگى ءبىرىنشى ءمان، ەندىرۋ وپەراتورىنىڭ تىزىمىندەگى ءبىرىنشى اينىمالىعا، ەكىنشى ءمان تىزىمدەگى ەكىنشى اينىمالىعا ت. س. س. مەنشىكتەلگەن بولادى. ءبىراق ەنگىزىلگەن ماندەردى پەرنەتاقتادان تەرگەن كەزدە، ولاردىڭ سانى جانە ءتيپى اينىمالىلار تىزىمىندە كورسەتىلگەن اينىمالىلاردىڭ سانى مەن تيپىنە ءدال كەلۋىن قاداعالاۋ كەرەك. ەگەر ولاردى ارتىعىمەن تەرسەڭىز، وندا ارتىق ساندار ەسەپكە الىنبايدى.
ال ەگەر ەندىرىلگەن ماندەردىڭ سانى جەتكىلىكسىز بولسا، وندا كومپيۋتەر تاعى دا سۇراق بەلگىسىن شىعارىپ، جەتكىلىكسىز ماندەردىڭ ەنگىزىلۋىن كۇتەدى.
بارلىق دەرەكتەر دۇرىس جانە تۇگەلىمەن ەندىرىلىپ بولعانان كەيىن، كومپيۋتەر INPUT وپەراتورىنان كەيىنگى كەلەسى وپەراتورى ورىنداۋعا كوشەدى. مىسالى، پروگراممانىڭ ورىندالۋىنىڭ بەلگىلى ءبىر كەزىندە كومپيۋتەر جادىنا مىناداي ماندەردى ەنگىزۋ كەرەك بولسىن: 1. 2،- 0. 004، 2 - ءشى، مەكتەپ جانە دە بۇل ماندەر ح، ءۇ، Z$ K$ اينىمالىلارىنا مەنشىكتەلسىن. وسى اتالعان ارەكەتتەردىڭ ورىندالۋى ءۇشىن مىنا تومەندەگى پروگرامما ءۇزىندىسى جۇمىسقا قوسىلسىن:
100 INPUT X، Y، Z$، K$
120 LET A=X+Y
125 LET ۆ=K+Z
كومپيۋتەر وسى پروگراممانىڭ 100 - قاتارىنداعى INPUT وپەراتورىن كەزدەستىرگەننەن كەيىن، ەكرانعا سۇراق بەلگىسىن شىعارادى دا، پايدالانۋشى پەرنەتاقتادان ءتيىستى ماندەردى ەنگىزگەنشە كۇتىپ تۇتادى. پايدالانۋشى جوعارعىدا ايتىلعان؟ 1. 5،- 0. 4 ە - 2، "2 - ءشى"، "مەكتەپ" ماندەرىن تەرىپ، پەرنەسىن باسادى، وسىدان كەيىن ح، ءۇ، Z$، K$ اينىمالىلارىنا وسى ماندەر مەنشىكتەلەدى.
باسپاعا شىعارۋ وپەراتورى
كومپيۋتەردىڭ وپەراتيۆتىك جادىنان، دەرەكتەردى ماگنيتتىك ديسكىلەرگە، باسپاعا شىعارۋ قۇرىلعىلارىنا جانە ەكرانعا شىعارۋعا بولادى. دەرەكتەردى باسپاعا شىعارۋ ءۇشىن PRINT وپەراتورى قولدانىلادى.
وپەراتوردىڭ جازىلۋ ءپىشىمى:
ك PRINT
مۇندا ك - قاتار ءنومىرى؛ PRINT وپەراتوردىڭ اتى؛ - بىرىنەن - ءبىرى ۇتىرمەن نەمەسە نۇكتەلى ۇتىرمەن اجىراتىلىپ شىعارىلاتىن ەلەمەنتتەردىڭ ءتىزىمى.
باسپاعا شىعارىلاتىن ەلەمەنتتەرگە مىنالاردى جاتقىزۋعا بولادى:
• ساندار؛
• اينىمالىلار؛
• ورنەكتەر؛
• ماتىندەر؛
• تاۆ(ح) فۋنكسياسى.
PRINT وپەراتورى بىلاي ورىندالادى. ەگەر قانداي دا ءبىر سانداردى باسپاعا
شىعارۋ كەرەك بولسا، وندا ولاردى جاي عانا شىعارىلاتىن تىزىمگە قوسىپ قويۋ كەرەك. تىزىمگە اينىمالىلاردىڭ دا اتتارىن كورسەتۋگە بولادى. ايتارلىق، مىنا PRINT 24، ح، ا، 5 وپەراتورىن ورىنداۋ كەزىندە ح جانە ا اينىمالىلاردىڭ 7 جانە 8 ماندەرىنە يە بولسىن. سوندا PRINT وپەراتورى ورىندالعاننان كەيىن، ەكرانعا 24، 7،- 8، 5 ساندارى شىعادى. شىعارىلعان تىزىمدە ورنەكتەر مەن فۋنكسيالار دا كەزدەسۋى مۇمكىن. بۇل جاعدايدا الدىمەن ولاردىڭ ماندەرى ەسەپتەلەدى، ودان كەيىن سول ماندەر ەكرانعا شىعادى.
ۇيگە تاپسىرما. 3. 2 - تاقىرىپ، 3 - 7 سۇراقتارعا جاۋاپ جازۋ.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىپ: پروگراممالاۋ - الگوريتمدى فورمالدى جازۋ ءتاسىلى. الفاۆيت. پروگراممالاۋ ءتىلىنىڭ سينتاكسيسى. اريفمەتيكالىق ورنەكتەردى جازۋ ەرەجەسى
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءارتۇرلى سالالاردىڭ مىسالدارىندا مودەلدەردى زەرتتەۋ
