InfoHub Logo

PS: بۇگىندە ينتەرنەت جەلىسىن اشىپ قالساڭىز بولعانى، نەشە ءتۇرلى جاڭالىقتارعا  تاپ بولاسىز. ءدۇبىرلى دۇنيەنىڭ دۇركىرەگەن داۋسى الدىڭىزدا ايدان انىق شىعا كەلەدى. پريوريتەتتى، تولعاندىراتىن، تالقىعا كوپ سالىناتىن  جاستار   ماسەلەسى ءورىپ ءجۇر. نەبىر سۇمدىق، سۋىق حابارلار جاعاڭدى ۇستاتادى. مىسالى، جاستاردىڭ مەيىرىمسىزدىگى، زۇلىمدىق ارەكەتتەرى، سۋيسيد، ت.ب.

جاقىندا عانا استانا قالاسىندا بىرگە تۇرعان دوس قۇربىسىن ءولتىرىپ، دەنەسىن 26 جەردەن پىشاقتاپ، كىلەمگە وراپ، كىرەبەرىسكە شىعارىپ تاستاعان جاعداي قازاقستاننىڭ  ب ا ق بەتتەرىن  «ازاپتى ءولىم» ايدارىمەن شۋلاتتى. كۇن سايىن ەلىمىزدە وسى تاقىلەتتەس قاتىگەزدىكپەن جاسالىپ جاتقان ءتۇرلى جاعدايلار ورىن الۋدا. 

ەندى ينتەرنەتتىڭ  جاڭا بەتىن اشىپ، ىزدەۋ جولاعىنا «چەلوۆەك يز وچەرەدي» دەپ تەرىڭىز. كورەيالىقتاردىڭ تۇسىرگەن بۇل روليك-ۆيدەوسى الەۋمەتتىك پاراقشالاردا ەڭ كوپ داۋىس جيناعان تۋىندى. الەۋمەتتىك جەلى تۇتىنۋشىلارى وسى ۆيدەومەن ءبولىسۋ ارقىلى بارشا الەمدى مەيىرىمدى بولۋعا، قايىرىمدى ىستەر جاساۋعا، ادامداردىڭ بىر-بىرىنە ادامگەرشىلىك، ىزگىلىك، مەيىرباندىلىق، باۋىرمالدىلىق، جاقسىلىق تانىتۋعا شاقىرادى.

م.ف. دوستويەۆسكيي «كراسوتا سپاسەت مير» دەگەن ەكەن ءوز كەزىندە. ءبىز بىلەتىن سۇلۋلىق ءتان سۇلۋلىعى ەمەس، جۇرەكتەگى جان سۇلۋلىعى بولعاندا عانا، الەمدە تىنىشتىق، بەيبىتشىلىك، ىزگىلىك نۇرى ساۋلە شاشىپ، مەيىرىمدىلىك گارمونياسى بيلىك قۇرماق.

بۇگىن دە ىزىگىلىك نۇرىمەن سۋسىنداۋىما كوپ سەپتىگىن تيگىزگەن - ابايدىڭ سوزدەرى. مەيلى، مەن باي بولمادىم، حالقىمدى داۋلەتكە كەڭەلتپەدىم، مەيلى مەن حالقىمنىڭ ساۋاتىن اشاتىن وقىمىستى عالىم بولمادىم، ءبىراق مەن جۇرەگىندە ىزگىلىك نۇرى بار ادام بولايىن، يماندى بولايىن، سوندا حالقىما جامانىم تيمەس. وسىنداي رۋح ماعان ابايدى وقۋ ارقىلى بەرىلدى. مەنى اباي سوزدەرى ودان ءارى دەمەدى، قاجىرلاندىردى، قايراتتاندىردى. ومىردەگى ماقسات-مۇددەمدى ايقىنداي ءتۇستى. وزگەلەر بايقاماعان، ايتپاعان ادام مەن قوعام اراسىنداعى نازىك قاتىناستاردى  ۇعىنا باستادىم. بىرەۋگە ايتقان ماقتانىم بولماسىن، ابايدى وقىپ، وسال بولمادىم. تىعىرىققا تىرەلسەم، قانداي دا ءبىر شەشىمىن تاپپاي اينالىپ كەلگەنىمدە ابايىم ەسكە تۇسەدى. حالقىم ولەڭ سۇراسا، ابايىمدى ايتاتىن بولدىم، ابايدان كەلەر ىسىمە باستاۋ بولار، تىرەك بولار ناقىل تاپتىم. سول سەبەپتى بۇگىنگى جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە ابايدى كوپ ناسيحات ەتۋ كەرەك. ال ونى جۇزەگە اسىرۋ جالاڭ شۇبىرتپالى ۋاعىزبەن ەمەس، كورەر كوزگە كورىكتى، كوكەيگە قونىمدى، ماعىنالى ءھام تۇسىنىكتى جەتكىزۋ شارت.

بالانى – جاستان. «جاستىق شاقتا الىنعان ءبىلىم – تاسقا ويىلعان ناقىش» دەيدى پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.). سول سەبەپتى ءقازىر جاس وسكەلەڭ بۋىنعا ابايدى دارىپتەۋ اسا  قاجەت. بۇل تەك اباي ولەڭدەرىن جاتقا وقىتىپ، ءبىر جىلدا ءبىر رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە اباي وقۋلارىن وتكىزۋ ەمەس، ءبىز ابايدى جاس جەتكىنشەكتەردىڭ ومىرىنە ەنگىزۋىمىز كەرەك. ابايدىڭ تاعىلىمى «جاقسىلىق كورسەڭ ءعيبراتلى» - دەي سەزىنىپ،ءھام اسىقتىرىپ وزىنە باۋراپ،ەلىكتىرىپ، ويلى جاستى تاربيەلەرلىك ءمانى زور بولارى حاق. قازىرگى «Disney»، «Bacugan»، «نۋ،پوگودي!»، «Tom and Jerry» سەكىلدى شەتەلدىك ءمۋلتفيلمنىڭ قىزىعىنا اۋەستەنبەي، ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزدى كورسەتەتىن تاربيەلىك ماڭىزى بار بالالارعا كوركەم سۋرەتتى فيلمدەردى نەگە تۇسىرمەيدى مەملەكەت دەپ ناليسىڭ. سۇرانىس نە ۇسىنىس جوق پا ۇلت قامىن ويلايتىن ازاماتتاردان؟ مەنىڭ وسى كۇنگە دەيىن بالالارعا تاربيە بەرەرلىك قازاق مۋلتفيلمدەرىنەن تەك اسان مەن ۇسەننىڭ كوركەم فيلمدەرىن، سوسىن امەن قايدار اتامىزدىڭ شىعارعان «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» سەكىلددى بىرنەشە تۋىندىدارىن عانا بىلەم. ونىڭ وزىنە دە تالايدىڭ ءجۇزى بولدى. 

قاراپ وتىرسام شەتەلدىڭ مۋلتفيلمدەرىن كورگەن قازاق بالاسىندا سول كەيىپكەر ەرلىگىنە ەلىكتەۋ، ودان بوس قيالداۋ تۋىندايدى. مىسالى،«Bakugan» مۋلتفيلم توپتاماسىن تاپجىلماي كورگەن 7-8 جاسار ەستى بالانىڭ ساناسىندا ونىڭ گەرويى سياقتى جەردەن اسپانعا ۇشىپ، اسپاندا تۇسىنىكسىز قالىقتاپ ءجۇرىپ كومپيۋتەردىڭ كنوپكاسىمەن باسقارىلاتىن جەكپە-جەك، اتىس-تارتىستى كورگەن بالا ەندى سونى ەرلىك كورىپ، كۇنى بويى جولداستارىمەن «باتىرلىق» تانىتىپ الەك بولادى دا جاتادى. ارينە، بۇدان ول جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن وزىندىك كۇش-قايراتىن،تالپىنىسىن وياتاتىن شىعار. ءبىراق، ول بالا سول ومىردەگى «جەڭىسىنىڭ» ءمانىن تۇسىنە الماي كەتەدى عوي. ال ونى تىكەلەي ۇعىندىراتىن ۇلى دانا ۇلاعاتى – اباي سوزدەرى. ءبىزدىڭ قازاق حالقى اتا-بابالارىمىزدان سالماقتى ءسوز ايتىپ، ساليحالى وي ايتا ءبىلدى، ودان تاراعان ۇرپاق تەكتى بولسا، نەگە اتا ءسوزىن تۇسىنبەسكە؟ ەكىنىڭ ءبىرى، ەگىزدىڭ سىڭارى ايتاتىن «ابايدىڭ ءتىلى قيىن، فيلوسوفياسى تەرەڭ، ءسوزى اۋىر» دەگەننەن جاۋىر بوپ ءبيتتىم. ءسوز جوق، اباي استارلاپ پايىمداعان، ولاي دەمەسە، ول قانداي اقىن، قانداي ويشىل، قانداي كەمەڭگەر؟ ونىڭ ءتىلى قيىن بولاتىنى، باسقا تىلگە اۋدارىلۋىنان دەپ بىلەم، ءبىراق ءوز قازاعىم ءوز ءتىلىن اۋىر دەسە، ونى باسقا ەشكىم قاجەت ەتپەيدى. وسىلاي ءتىلى قيىن ەكەن دەپ جۇرە بەرسەك، ۇرپاق ۇلتتىعىن جوعالتادى. سول سەبەپتى مەنىڭ جاساعىم كەلەتىن ۇسىنىسىم – اباي سوزدەرىن جاس جەتكىنشەكتەردىڭ كەلەشەگىنە قاجەتتىلىگىن كورسەتۋ، دۇرىس ناقىلدى كەرەك جەرىنە جاراتۋ. ول ءۇشىن ابايدىڭ عاقليالىق قارا  سوزدەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، بالالارعا ارنالعان كوپسەريالى قىسقا ۋاقىتتى، ءبىراق ونەگەلى، تۇسىنىكتى ەتىپ مۋلتفيلم ءتۇسىرۋ. مۇنىڭ وزىندىك «پليۋستارى» بار. بىرىنشىدەن، بۇل – قازاق وتباسىنداعى اتا-اجەنىڭ تاربيەسىنەن كەم ەمەس، ەكىنشىدەن، ول كوركەم سۋرەتتى بولعاندىقتان، جەتكىنشەكتەردى ءوزىنىڭ بەينەلىگىمەن، كەيىپكەرىمەن تارتاتىن بولادى، ۇشىنشىدەن، «شەتەلدىكىمەن» ەمىزدىكتەنىپ جالاڭ جاساندى رۋح العانشا، ءوز ەلىنىڭ «اباي بىلاي دەگەندى» ايتا الاتىن ءبىر-بىر ۇلانى بوپ جۇرسە، قانداي تاماشا! بۇنىڭ ەڭ ءبىر تاعىلىم الارلىق پايداسى –  ۇلى دانانىڭ، ۇلى كەمەڭگەردىڭ ءسوزىن ەستىپ جەتىلگەن ۇرپاق سانالى، ءوز كەلەشەگىنە، وتانىنا، تىلىنە، دىنىنە بەي-جاي قارامايتىن ازامات بولارى ءسوزسىز، سەبەبى ونەگەسى جاقسى ەلدىڭ وسكەلەڭ ۇرپاعى جەردە قالمايدى! 

بىزدەر، جاستار قوعامنىڭ بەلسەندى ينتەلليگەنتىمىز، سوندىقتان وزىمىزدەن كەيىنگى ىنى-سىڭلىلەرىمىزدىڭ ساناسىنا دۇرىس باعىت بەرۋىمىز كەرەك. اعا بۋىن وكىلى جەتكىزە الماي جاتقان تىڭ جولدى، تىڭ يدەيانى ءبىز ايتىپ جارىققا شىعارۋىمىز كەرەك. قۇرمەتتى اعايىن! سىزدەردەن وتىنە سۇرايمىن، مەنىڭ وسى ۇسىنىسىما اشىق ويلارىڭىزدى جازىپ، قولداۋ كورسەتىڭىزدەر. جۇمىلا ىستەگەن جۇك جەڭىل ەمەس پە، ءبارىمىز وسى ءىستىڭ باستاماسىن قولعا الىپ، ونىڭ كەڭشىلىگى بولماسا كەمشىلىگى بولمايتىنىن جوعارىداعى ەل اعالارىنا جەتكىزەيىكشى. كىشكەنتاي قازاق بالالارىنا ۇلى دانا ءسوزى ارقىلى ۇلگى-ونەگە كورسەتىپ، ادامگەرشىلىك جولىنا ۇگىتتەيىك! سەبەبى، ولار ەل كەلەشەگىنىڭ تۇتقاسى. كەزىندە قۇنانباي ون جاستاعى ابايدى ەل ىسىنە الدىرتۋى تەگىن ەمەس. قالاي دەسەك تە بۇگىن ەلباسى بولعانىمەن، ەل تىزگىنى ەرتەڭگى كۇنى جاستاردىڭ قولىندا! كۇندەلىكتى بولىپ جاتقان وقيعالارعا زەر سالىپ قاراساق، الدىڭعى بۋىن كەيىنگى بۋىنعا ءمىن ارتادى. ۇلكەندەردىڭ كىشىلەرگە ايتاتىنى: جاستار ابايدى وقىمايدى دەيدى. ءيا، وقيتىندار قاتارى سيرەپ بارا جاتىر. سەبەبى، بۇگىنگى تاڭدا اقپارات قورى مول. جاستاردى قىزىقتىراتىن دا دۇنيە كوپ. بۇل جەردە وسىنداي جاعداي ورىن العان ەكەن، اعا بۋىن ابايدى وقىتۋدى كۇشتەپ ەمەس، زامان تالابىنا ساي ۇيرەتۋ كەرەك. ول دەگەنىمىز ابايدى وزگەرتۋ ەمەس، (سەبەبى اباي ايتقان «تولىق ادامنىڭ» ادمگەرشىلىك قاعيداسى وزگەرمەك ەمەس)، اباي ءسوزى ارقىلى وقىرمان ويىن وزگەرتۋ. ابايدىڭ 45-قارا ءسوزىن نىساناعا الىپ، ءار سوزىنە ومىردەن مىسال رەتىندە وقيعا كورسەتىپ كوپ سەريالى بالالارعا ارنالعان زاماناۋي كورنەكتى فيلم ءتۇسىرۋىمىز كەرەك. كوك ەكران ارقىلى جەتەتىندىكتەن قازىرگى جەتكىنشەكتەر تەز قابىلدايدى دەپ بىلەم. ءارى بۇل دانىشپان ءسوزىن بىلمەيدى دەگەن مىنگە قارسى تويتارىس بولار ەدى.

                             جايناگۇل تامباي قىزى
رەنتابەلنىي ورتا مەكتەبىنىڭ 
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءمۇعالىمى
چاپايەۆكا اۋىلى

---