InfoHub Logo

بۇگىندە ەل جۇرتتى دۇرلىكتىرگەن اتىشۋلى «سينيي كيت» نە «تيحيي دوم»  دەپ اتالىپ جۇرگەن ينتەرنەت ويىنى اتا-انانى دا، مەكتەپ مەكەمەسىن دە، ءمۇعالىمدى دە ءبىراز ابىگەرگە سالدى. ولاي بولاتىنى دا ورىندى. ماسەلە – بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا تۋىنداعانىمەن وزەكتى. سۋيسيدكە سانالى تۇردە جەتەلەيتىن بۇل سۇمدىق، ءقاۋىپتى پسيحيكالىق ويىننىڭ باق-تا  تاراعانى سول ەدى، مەكتەپ باسشىلىعى قاۋىپسىزدىكتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ءاربىر وقۋشىدان جاپپاي ساۋالناما الىپ،تاعى ءبىر ينتريگا جاسادى. ويىن تۋرالى ەستىمەگەندەر كەرىسىنشە ودان ارى قىزا ءتۇسىپ، ول ويىننىڭ قانداي تارتىمدىلىعى بارلىعىنا ەكى ەسە قۇمارتا تۇسكەن سياقتى. تاپ ءبىر سەكتا سياقتى وزىنە باۋرايتىن ويىننىڭ قۇمارىنا قانىققىسى كەلگەندەر دە بولعانى انىق. ءار جاماندىقتىڭ ارتىندا ءبىر جاقسىلىق تۇرادى دەمەكشى، «سينيي كيتتىڭ» سىرلى تاياعى سىندى: رەسەيلىك جەلىدەگى توپتىڭ باسشىسى فيليپپ ۆۋدەيكين قۇرىقتالدى دەپ ءىستى جىلى جاۋىپ قويدىق. ستاتيستيكا بويىنشا، بۇل ويىننىڭ قۇربانىنا اينالعان رەسەيدىڭ ءار ايماعىنان 12-16 جاس ارالىعىنداعى جاسوسپىرىمدەردىڭ ءولىمى تىركەلكەن. ال قازاقستاندا «ق ر ءىىم مالىمەتىنشە، 2016 كامەلەتكە تولماعان ادامعا قاتىستى جاسالعان ىس-ارەكەتتەر بويىنشا توعىز قىلمىستىق ءىس جۇرگىزىلگەن، الايدا ولاردىڭ الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى جاسالعانى راستالعان جوق» - دەگەن مالىمدەمە جاسالدى. سوندا ءبىز ءوز بالالارىمىزدى ولىمگە قيعان كەزدەن باستاپ، قوزعالۋىمىز كەرەك پە؟ «جەل سوقپاسا، ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى» عوي، دەمەك، قوعامدا ورىن الىپ وتىرعان بۇل فاكتور ءار بالاعا قالاي بولسا دا اسەر ەتەرى انىق. بالالارىڭىزدى قورعاڭىزدار، اتا-انا! ولاردىڭ بولاشاعى – سىزدەردىڭ قولدارىڭىزدا!

بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ باسىمىزدان وتكەرىپ جاتقان ءححى-عاسىر – جاھاندانۋدىڭ قارقىندى بەلەڭ الا باستاعان كەزى بولىپ سانالاتىنى بارىمىزگە ايان.ءبارىمىز دە ەش ەلدەن قالىس قالماي، كوشتىڭ باسىن باعىندىرۋعا باعىت ۇستايمىز. سول سەبەپتى دە، دامىعان وركەنيەتتىڭ ورىنە ورلەپ بارامىز. ىشەر تاماعىمىز، كيەر كيىمىمىز، قاجەت اقپاراتىمىزدى تەز ءارى قولجەتىمدى ەتۋدە ەشقايدا بارماي-اق، ۇيدە وتىرىپ تاپسىرىپ جاساپ، قالاعانىمىزدى الۋ بۇگىندە قيىندىق تۋعىزبايدى. بۇل، ارينە، وبەكتيۆتى تۇردە، دۇرىس. سەبەبى، جىلدام ءارى ىڭعايلى تاۋاردى تۇتىنۋ – قاراپايىم قاجەتتىلىك.  دامىعان ەل قاتارىنداعى امەريكانىڭ قۇراما شتاتتارىندا، قىتايدا، ەۋروپادا وزىق تەحنولوگيانىڭ ەڭ ءتيىمدى ۇلگىلەرى قولدانىسقا ەنگەن بۇل كۇندە. «ادامزات ءۇشىن ءححى عاسىر – جاڭا تەحنولوگيالار عاسىرى بولماق، ال وسى جاڭا تەحنولوگيالاردى جۇزەگە اسىرىپ، ومىرگە ەنگىزۋ، يگەرۋ جانە جەتىلدىرۋ – بۇگىنگى جاس ۇرپاق، سىزدەردىڭ ەنشىلەرىڭىز...» (ن. ءا. نازاربايەۆ)

ينتەرنەت – قاجەتىڭدى قاناعاتتاندىرۋدىڭ توتە جولى. ءومىرىمىزدى ءبىر ساتتە دە ينتەرنەتسىز ەلەستەتە المايمىز. بالا-شاعا دا، اتا-انا دا، اپا-اعا دا، ءمۇعالىم دە بۇل كۇندە ينتەرنەتتىڭ ق ۇلى بوپ تۇر. بۇگىندە  بىزدەر مەكتەپ وقۋشىلارىن ينتەرنەتپەن وقىتاتىن كۇنگە دە جەتتىك. سەبەبى، قوعامنىڭ سۇرانىسى سونى تالاپ ەتەدى. ءبىراق، جاڭا تەحنولوگيا دەگەن وسى ەكەن دەپ، جاپا تارماعاي باس سالۋدىڭ قاجەتى جوق. كەز كەلگەن ءداننىڭ قۇنارلىسى دا، ياكي قۇنسىزى دا بولادى. ءبىز وركەنيەتكە شىعامىز دەگەن ينتەرنەتتىڭ دۇرىس جاعى دا، تەرىس اسەر ەتەر جاعى دا بارىنا بۇگىنگى كۇنى ورىن الىپ وتىرعان جايلار كۋا. ينتەرنەت – الدەكىمگە ويىنا كەلگەنىن  جۇزەگە اسىراتىن قارۋ، الدەكىمگە ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتۋدىڭ  باستى قۇرالى. وكىنىشكە وراي، وندا پايدالى دا، پايداسىز دا اقپاراتتار جەتىپ ارتىلادى. كەرەكتى دە كەرەكسىز دۇنيەلەردى ىزدەمەي-اق كوز الدىڭا اتىپ شىعادى. ەڭ باستىسى، كەرەك دۇنيەلەر كوپ ىزدەنىستى قاجەت ەتسە، كەرەكسىز دۇنيەلەر بارلىق جەرلەردە جىلتىراق دۇنيەدەي ىلىنەدى دە تۇرادى، ولارعا الدانعان بالا باتىرمانى باسىپ قالسا بولعانى. سانانى ۋلايتىن دا  - وسى تۇس. 

بۇگىنگى ءبىزدىڭ وسكەلەڭ جاس ۇرپاقتىڭ الاندايتىنى ەل قامى ەمەس، ولاردىڭ  قازىرگى بار ويى -  ءبىر ساتتىك قۇمار ويىندارى. قولى بوس دەگەن بالانىڭ بۇگىنگى ەرمەگى – ينتەرنەتتەگى ونلاين ويىندار. ولاردىڭ  «تانكىلەرى» توپ جيناپ، بىر-بىرىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ جاتقانىن كورسەڭىز، جانىن اشيدى. ءتۇنى بويى كومپيۋتەرگە تەلمىرىپ تاڭ اتىرىپ مەكتەپكە كەلگەن وقۋشىنىڭ سىنىپتاستارىمەن قىزۋ تالقىلايتىنى – ساباقتىڭ جايى ەمەس، كەرىسىنشە، ويىننىڭ كەزەكتى تۋرلارى. «ونى نەگە ولتىرمەدىڭ، وعان نەگە مۇمكىندىك بەردىڭ، مەن ونى قاتىردىم، مەن ونى جانشىدىم، مەن ونى ايامادىم...» سانسىز ءبىر بىتپەيتىن «ويىنشى-قىلمىسكەردىڭ» اۋزىنان تولاستامايتىن «ءولتىرۋ وپەراسياسى، قىلمىستار». ءتىپتى، جان دۇنيەڭ تۇرشىگەدى جاڭاعى سوزدەردى ەستىگەندە. ەرتەڭگى ەلدىڭ بولاشاعى دەپ ءۇمىت كۇتەتىن ءبىزدىڭ جاس وركەندەر، جاس وسكەلەڭ ۇرپاق، ءبىر-بىرىن بىلىممەن ەمەس، «تانكىمەن» اتىپ، تۇبىنە جەتپەك بە؟ ەگەر بۇگىنگى ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىز «تانكى» ويىنىمەن اتىسىپ جۇرسە، كەشەگى حالىقتىڭ قامىن ويلاعان ءاليحان، ماعجان، سۇلتانماحمۇتتار قالاي تۋادى؟ ەل ءۇشىن قىزمەت ەتۋ ۇلى ارمانىن   ينتەرنەتتەگى ونلاين ويىن ارقىلى تۇسىنە مە؟ ويىننىڭ ويپاتىنا تۇسكەن بالادا كىتاپ وقۋ ويىندا قايدان بولسىن؟

مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردىڭ كىتاپ وقىمايتىنى – بۇگىندە وتە ۋىتتى وتكىر ماسەلە بوپ تۇر. بۇعان وقۋشىنى مۇلدە كىنالاۋعا بولمايدى. كىنالى بىردەن-بىر ادام بولسا، ول – بيلىك. ۇرپاعىنىڭ بولاشاعىن ويلايتىن ادام بولسا، ول و باستان تالاپ ارقىلى تاربيەنى ۇشتاۋ كەرەك. تالاپ دەگەن – ءتارتىپ. ارينە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءالى ينتەرنەتتەگى ونلاين ويىندارعا بەلگىلى زاڭ، توسقاۋىل جوق، ءبىراق قازىرگى بەلەڭ الىپ وتىرعان بۇل «قۇبىجىق» ونلاين ويىندار ءبىزدىڭ وسكەلەڭ جاس ۇرپاقتى بىلىممەن ەمەس، تەك جەك كورۋ، ءولتىرۋ، قارۋمەن جاراقتاندىرىپ جاتىر. نەگە ءبىز وسىنىڭ ءبارىن كورە تۇرا ەشنارسە وزگەرتۋگە تىرىسپايمىز؟ ءبىزدىڭ بالالارىمىز كوز الدىمىزدا ونلاين ويىننىڭ قۋىرشاعى، ق ۇلى بوپ كەتىپ بارا جاتىر عوي. سىزگە ءبارىبىر مە، اتا–انا؟ نەگە بالاڭىزدى قاداعالامايسىز، جانىڭىز اشىماي ما، ءسىزدىڭ  بالاڭىز -  ەرتەڭگى ەلدىڭ كەلەشەگىن جاسايتىن ءبىر ورەن عوي. اتاقتى پەداگوگ ىبىراي ءالتىنساريننىڭ «باقشا اعاشتارى» اڭگىمەسى ەسىڭىزدە مە؟ ءبىز بۇل اڭگىمەنى مەكتەپتەگى وقۋشىلارعا وقىتىپ الەكپىز، سونىمىز تەرىس-اۋ شاماسى، ەڭ ءبىرىنشى اتا-اناعا وقىتۋىمىز كەرەك. سەبەبى، ءار اتا-انا ءبىلۋ كەرەك: بالانىڭ وسۋپروسەسىندە ءجۇرىپ جاتقان كەزەڭىندە كورىپ، ەستىپ، قولدانىپ، ءوزى تىكەلەي قاتىناس، بايلانىس جاساعان نارسەسى الداعى ومىرىنە اسەر ەتپەي قويمايدى. دەمەك، وعان قانداي كۇتىم جاساساڭىز، سونداي ناتيجە الاسىز. دۇرىس كوڭىل بولسەڭىز، «ءتۇزۋ، بيىك اعاش» سەكىلدى بوپ وسەدى، ال دۇرىس كوڭىل بولمەسەڭىز، «قيسىق اعاش» كەيپىن كەشەدى. «ءتارتىپسىز ەل بولمايدى، تارتىپكە باس يگەن ەل - قۇل بولمايدى.» - دەيدى باتىر باۋىرجان مومىش ۇلى. تەحنولوگيا سۋىق قارۋ بولعان زاماندا ءسىزدىڭ بالاڭىزعا تەمىردەي بەرىك تالاپ پەن ءتارتىپ كەرەك، ونسىز بالاڭىز قۇل.

P.S: دانىشپاندارمەن داۋلاسا المايمىز عوي، ەندەشە سولاردىڭ سوزىنە قۇلاق تۇرەيىك: ولار «بالا  –  بالشىق تارىزدەس، وعان قانداي ءپىشىن بەرسەڭ، سونداي بوپ قالىپتاسادى» دەگەن. نەگە وسى ءبىز بالالىق كەزەڭ دەپ قاقساي بەرەمىز؟ ونىڭ وزىندىك سەبەبى بار. مۇحاممەد پايعامبار (س.ع.س): «جاستىق  شاقتا العان ءبىلىم –تاسقا ويىلعان ناقىش» دەپ ءتىلىپ ايتادى. دەمەك، بالاڭىزدىڭ جاستىق شاعىندا ەستىپ-كورگەن ءبىلىمى جادىندا ماڭگىلىك ساقتالىپ قالارى ءسوزسىز. بۇل – عىلىم دالەلدەگەن تەوريا. سەبەبى، جاستىق شاقتاعى  ەستە ساقتاۋ قابىلەتى مەن قابىلداۋ قابىلەتىنىڭ پوتەنسيالى ەگدە جاستان الدەقايدا جوعارى. سوندىقتان، بالالارىمىزدىڭ وسى ءبىر وتپەلى كەزەڭدەگى ءار قيمىلىنا، كوزقاراستى نەگە، قايدان  سۇيەنىپ العانىن باقىلاۋ – ءسىزدىڭ مىندەتىڭىز. بالانى تاربيەلەپ، ەلگە دە، وزىنە دە، وزگەگە دە پايدالى ىسپەن اينالىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ – ءسىزدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىڭىزدە!

تامباي جايناگۇل

رەنتابەلنىي ءوم-نىڭ ءمۇعالىمى

---