InfoHub Logo

جول باسىندا

ەكىباستۇزدا العاش قازاق تىلىندەگى «وتارقا» گازەتىن اشۋعا ۇيتقى بولعان امانكەلدى قاڭتاربايەۆتىڭ ەسىمى ايماققا، ارينە، قولىنا قالام ۇستاعان قاۋىمنىڭ بارىنە جاقسى تانىس. نەگە؟ ويتكەنى ول قالامگەر رەتىندە دە، ادىلدىكتى تۋ ەتىپ كوتەرىپ، كەز كەلگەن ورتادا وي-پىكىرىن بۇكپەسىز ايتاتىن تۋراشىلدىعىمەن دە، ەڭ باستىسى ۇلتجاندىلىق قاسيەتىمەن كوپشىلىككە تانىلعان گۋمانيست ازامات ەدى  («... ەدى» دەپ ايتۋ قانداي اۋىر).

قاڭتاربايەۆتىڭ انا ءتىلىمىزدىڭ وركەن جايۋى ءۇشىن، ۇلتتىق رۋحانيات، يگىلىك ءۇشىن اتقارعان ەڭبەگىن ايتقاندا احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ:

«... ءتان كومىلەر كومىلمەس ەتكەن ءىسىم،

ويلايتىن دا مەن ەمەس ءبىر كۇنگىسىن.

جۇرت ۇقپاسا ۇقپاسىن، جابىقپايمىن،

ەل بۇگىنشىل، مەنىكى ەرتەڭ ءۇشىن» دەيتىن ولەڭ جولدارى ۇنەمى ءتىل ۇشىنا ورالادى. راس، ول ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن قىزمەت ەتتى، دەنساۋلىعىن دا، ءتىپتى بار ءومىرىن وسى جولعا سارپ ەتتى... سوندىقتان ول بيىك تۇر، سول بيىكتە قالا بەرمەك!

اتتەگەنە-اي، تاعدىردىڭ ىسىنە داۋا جوق، قالامگەر كەلمەستىڭ كەمەسىنە ءمىنىپ كەتتى... ەندى، مىنە، قالامداستارى، ارىپتەستەرى، جۋرناليستيكاعا ءوزى باۋلىپ، تاربيەلەگەن شاكىرتتەرى تولعانىپ، ەستەلىكتەر جازۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرمىز. ءيا، «وتكەن كۇندە بەلگى بار» دەگەن وسى. 

گازەتتىڭ ءار ءنومىرى شىققان سايىن، وقىرماندار وڭ پىكىر-لەبىز بىلدىرگەن سايىن، گازەت جۇرتشىلىققا تاراعان سايىن كوڭىل مارقايىپ، جۇمىسقا قۇلشىنا كىرىسەتىن، تىڭ تاقىرىپتار ىزدەستىرىپ، جازىپ، گازەت بەتىندە جاريالاۋعا ۇمتىلعان، ىزدەنىسكە تولى بولعان سول ءبىر كۇندەر دە، مىنە، تاريحقا اينالىپ كەتىپتى. سونىڭ ءبارىنىڭ دە باسىندا امانكەلدى قاڭتاربايەۆ تۇراتىن.

بيىل ەكىباستۇز قالالىق «وتارقا» گازەتىنىڭ جارىققا شىعا باستاعانىنا شيرەك عاسىر – 25 جىل تولماق. سوندىقتان ا.قاڭتاربايەۆ تۋرالى ەستەلىك جازعاندا ونىڭ تۋعان پەرزەنتىندەي بولعان «وتارقا» گازەتى تۋرالى، ونىڭ اشىلۋى مەن حالىققا تانىلۋىنا قانداي ەڭبەك سىڭىرگەنىن ايتپاي كەتۋ مۇمكىن. ەمەس.

كەڭەستىك توتاليتارلىق جۇيە سالتانات قۇرعان ۋاقىتتا بالاباقشاسىنان باستاپ، مەكتەبى، ۇلكەندى-كىشىلى وقۋ ورىندارى، مەكەمە، كاسىپورىن، ونەركاسىپ، اكىمدىك، ءبارى-بارى ورىستانىپ، قازاق ءتىلى مۇلدەم ۇمىتىلا جازداعان ەكىباستۇز سىندى قالادا قازاق تىلىندە گازەت اشۋ ءىسىن ەڭ ءبىرىنشى بولىپ قولعا العان امانكەلدى قاڭتاربايەۆ بولاتىن. وسىناۋ ءبىر ماشاقاتى، قيىندىعى، كەدەرگىسى تاۋداي، ابىرويىنان ازابى اسىپ تۇسكەن گازەتتى قاتارعا قوسۋ ايتۋعا وڭاي شىعار-اۋ... ال سول جىلداردا بۇل ءبىر جاسانعان جاۋعا جالاڭاش قولمەن قارسى شىققان باتىر سيپاتتى ءىس ەدى. ءبىراق العان بەتىنەن قايتپايتىن، تۋرا مىنەزدى، نامىسشىل امانكەلدى اعا سىرەسكەن مۇزدى مۇزجارعىش كەمەدەي جارىپ ءوتتى. ءبىر ەسەپتەن بۇعان سول كەزدە قوعامدا قالىپتاسىپ قالعان جاعداياتتار دا سەپتىگىن تيگىزدى.

جالپى بۇل گازەت قالاي اشىلدى، امانكەلدى اعامىز قانداي ارەكەتتەر جاسادى، قانداي قيىندىقتار بولدى، ايتا كەتكەنىمىز ءجون بولار.

ۇلتتىق سانا-سەزىمدى وياتقان سوناۋ 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيىنگى 1989 جىلدىڭ كۇزىندە قابىلدانعان «ءتىل تۋرالى» زاڭ، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولۋى قازاق جەرىندەگى ءىرى - ءىرى تاريحي وقيعالاردىڭ تۋىنداۋىنا، انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىنىڭ بيىكتەۋىنە ۇلكەن سەرپىلىس جاسالدى. بۇعان سول كەزەڭدە قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ يدەولوگيالىق حاتشىسى بولىپ، قازاقتىڭ ۇلتجاندى ازاماتى وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ قىزمەت ىستەپ، انا تىلىمىزگە قوزعاۋ سالۋى يگى ىقپالىن تيگىزگەن ەدى. ارينە، جەر-جەردە قازاق تىلىنە دەگەن كوزقاراس تۇبەگەيلى وزگەردى. پاۆلودار وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ بۇرىن اۋەلى ورىسشا جازىلىپ، سودان سوڭ قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ شىعىپ كەلگەن اقتوعاي (بۇرىنعى كراسنوكۋتسك)، اقسۋ (بۇرىنعى ەرماك)، ماي، لەبياجى، ەكىباستۇز اۋداندىق گازەتتەرىن 1990 جىلدان باستاپ قازاقشادان ورىس تىلىنە اۋدارىپ شىعاتىن ەتىپ قايتا قۇرۋ تۋرالى قاۋلىسى شىقتى. ءسويتىپ، ەكىباستۇز اۋدانىنا تارايتىن «ۆپەرەد» - «العا» گازەتىنىڭ نەگىزگىسى قازاقشا بولىپ، ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ باسىلاتىن بولدى.

ول كەزدە امانكەلدى قاڭتاربايەۆ وبلىستىق «قىزىل تۋ» (قازىرگى «سارىارقا سامالى») گازەتىنىڭ ەكىباستۇز قالاسى مەن ەكىباستۇز، باياناۋىل اۋداندارى بويىنشا مەنشىكتى ءتىلشىسى ەدى. «مەنى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ يدەولوگيا حاتشىسى الما اجىبايەۆا شاقىرىپ، قويار دا قويماي «ۆپەرەد» - «العا» گازەتتەرىنىڭ رەداكتورى ەتىپ تاعايىندايتىنىن ايتقاندا قارسىلاستىم. ويتكەنى سەكسەنىنشى جىلدارى وسى گازەتتەردىڭ رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى بولدىم. سوندا تاجىريبەلى جۋرناليستەر جوققا ءتان، ماتەريالدىق بازاسى دا ناشار بولاتىن، سوندىقتان كەلىسپەگەن ەدىم. ءبىراق ءۇش رەت شاقىرتىپ، «پارتيا قايدا جۇمساسا، سوندا باراسىڭ» دەپ مىندەتتەدى عوي.

امال جوق، كەلىستىم. 1990 جىلدىڭ 9 قاڭتارىندا رەداكتور بولىپ تاعايىندالدىم» دەپ سول كەزدەگى وقيعانى ءجيى ەسىنە الاتىن امانكەلدى اعا.  جاڭادان قۇرىلعان گازەتتى اياعىنان تىك تۇرعىزۋ ءۇشىن ماي اۋداندىق «شامشىراق» گازەتىندە جۇمىس ىستەيتىن تاجىريبەلى جۋرناليست سەرىك مۇحتاروۆ پەن ەكىباستۇز اۋدانى اقكول ورتا مەكتەبىنىڭ ءمۇعالىمى، اقىندىق تالابى بار جاسسەرىك ءسادۋاقاسوۆتى جۇمىسقا شاقىرادى. رەداكسياعا پاتەر ماسەلەسىمەن كومەك بەرەمىز دەگەن اۋداندىق پارتيا كوميتەتى ۋادەسىندە تۇرماي، اقىرى سەرىك مۇحتاروۆ كەتىپ قالىپتى. بەلدى جۋرناليستەن ايرىلسا دا «العا» - «ۆپەرەد» گازەتى بۇل قيىندىققا قاراماستان ۇزدىكسىز شىعىپ تۇرعان ەكەن.  دەگەنمەن تىڭ وزگەرىس، وڭ جاڭالىق ءالى الدا ەدى...

سايا مولدايىپ، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.

---