InfoHub Logo

وقۋ كەرەك. وقۋ كەرەك ەمەس دەپ ەشكىم ايتپايدى. سوندىقتان داۋلى نارسەلەر تۋراسىندا جۇرت ءبىر يتفاقعا كەلىپ جەتكەنشە، داۋسىز نارسە وقۋدى ءتارتىپتى جولعا ءتۇسىرۋ جايىنداعى ويىمىزدى جۇرت الدىنا سالالىق.

قازاققا كەرەك وقۋ ەكى ءتۇرلى: ءبىرى – مۇسىلمانشا وقۋ، ءبىرى – رۋسشا وقۋ. وسى كۇنى التى-جەتى جىل رۋسشا وقىعاندارىمىز دۇرىستاپ رۋسشا سويلەي المايدى ءھام جازا المايدى. رۋسشا جاقسى بىلۋگە ون-ون بەس جىل كەرەك. ونداي ۋاقىت وقۋعا جالپاق جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ قولى جەتە المايدى. سوندىقتان رۋسشا وقۋدان كورى جالپاق جۇرتقا كەرەگىرەك ءھام قولى جەتەرلىك وقۋ جايىن ايتامىن. مۇسىلمانشا وقۋعا، مۇسىلمانشا بولعاندا قازاقشا وقۋعا، ونشاما كوپ جىل كەرەك ەمەس. نە ءۇشىن دەسەڭىز، رۋسشا وقىعاندا ۋاقىتتىڭ كوبى ءتىل ۇيرەنۋگە كەتەدى. قازاقشا وقىعاندا ءتىل ۇيرەنۋگە كەتەتۇعىن ۋاقىتتار باسقا نارسەلەردى ۇيرەنۋگە كەرەك ۋاقىتقا اۋىسادى. Cوندىقتان رۋسشا 6-7 جىل وقىپ بىلەتۇعىن بىلىمدەردى قازاقشا ءۇش جىل وقىپ بىلۋگە بولادى. رۋسشا وقىپ دۇرىستاپ حات جازا بىلۋگە از بولسا 8-9 جىل كەرەك. قازاقشا دۇرىستاپ حات جازا بىلۋگە بىر-ەكى-اق جىل كەرەك. قازاقشا وقۋ دەگەندە مەن وسى كۇنگى مۇسىلمانشا وقىپ جۇرگەن جولمەنەن وقۋدى ايتپايمىن، قازاقتىڭ تىلىمەنەن وقۋدى ايتامىن. بۇل كۇنگى مۇسىلمانشا وقىپ جۇرگەن جولدىڭ بۇلعالاق-جىرعالاعى كوپ، ونىمەنەن ءجۇرىپ حات جازا بىلۋگە جەتكەنشە رۋسشا بىلۋدەن ۋاقىت كەم كەتپەيدى. سەبەبى، قازاق تىلىمەنەن وقىتپاي، نوعاي، تۇرىك، فارسى، اراب تىلىندە جازىلعان كىتاپتار ارالاسىپ باس قاتىپ، مىي اشىپ، بالالار اۋرە-تاۋرە بولادى. سوندىقتان وقۋ كەرەكتىگى داۋسىز بولسا، وقۋعا كەرەك قۇرالداردى سايلاۋ كەرەكتىگى دە داۋسىز. جاقسى قۇرالمەنەن ءىس ىستەگەندە كوپكە ءتيىپ جاندى قينامايدى. وقۋ قۇرالى دا سونداي، جان قينامايتۇعىن بولسا، جاقسى بولادى. ءار ءىستىڭ باسى قيىن. باسىندا قينالماي كەتسە، ونان ءارى تىڭ كەتەدى. بۇلاي بولعان سوڭ اۋەلى وقۋ قۇرالى جاقسى بولىپ جان قيناماسىنا نە كەرەك؟ سونى سويلەلىك.

وقۋ قۇرالىنىڭ ەڭ ۇلىعى – بالا وقىتاتۇعىن كىتاپ؛ ونىڭ جاقسى بولىپ، بالالاردىڭ جانىن قيناماسىنا جازۋدىڭ ءتارتىبى بولۋى شارت. ءتارتىپتى جازۋ دەپ ايتامىز تىلدەگى بار دىبىستىڭ باس-باسىنا ارناعان بەلگىسى (ءحارفى) بار بولسا. وسى كۇنگى جازۋىمىزدا دىبىس باسىنا ارناعان بەلگىمىز جوق؛ ءبىر بەلگىمەنەن الدە نەشە ءتۇرلى دىبىستاردى جازامىز. مىسالى: «و -ﻭ»جازامىز بەس ءتۇرلى  دىبىستى، «ى-ﻯ»–مەنەن جازامىز ءۇش ءتۇرلى دىبىستى.  بالالارعا ءھار ءتۇرلى ايتىلاتۇعىن ءسوزدى ءبىر ءتۇرلى ايتىپ جازىپ قويىپ، ءھار ءتۇرلى ايتىپ وقۋ كەرەك دەگەنىمىز زورلىق ەمەس پە؟ «بىردەي جازىلعان ءسوزدى قالاي ءھار ءتۇرلى وقىسام دۇرىس بولادى» دەپ بالا قينالماي ما؟ سوندىقتان اۋەلى وقۋ قۇرالىن سايلاۋدان  بۇرىن جازۋىمىزدىڭ ءتارتىبىن تۇزەتىپ، جونگە سالۋ كەرەك. سونان سوڭ، سول جونمەنەن قۇرال سايلاۋ كەرەك. جازۋ ءتارتىبى مەنىڭ ويلاۋىمشا بولسا جارار ەدى دەپ، جۇرت الدىنا سالامىن.

قازاق تىلىندەگى دىبىستار ءھام ولاردىڭ جازۋ بەلگىلەرى (حارىفلەرى). قازاق تىلىندە 24 دىبىس بار. ونىڭ بەسەۋى داۋىستى، ون جەتىسى داۋىسسىز، ەكەۋى جارتى داۋىستى.

داۋىستى دىبىستار: ﺍ(ا)،ﻭ (و)،ﺅ (ۋ)،ﻯ (ى)،ﻩ (ە).   داۋىسسىز   دىبىستار:ﺏ (ب)،پ (پ)،ﺕ (ت)، ﺝ(ج)، چ(ش)،ﺩ (د)،ﺭ (ر)،ﺯ (ز)، ﺱ (س)،ﻍ (ع)،ﻕ (ق)،ﻙ (ك)،گ (گ)،ﺙ (ڭ)،ﻝ (ل)،ﻡ (م)،ﻥ (ن).  جارتى داۋىستى دىبىستار :ﺅ (ۋ)،ﻱ (ي). بۇل دىبىستاردىڭ ىشىندە ق ءھام ع ءدايىم جۋان ايتىلادى، گ،ك ءھام ي ءدايىم جىڭىشكە ايتىلادى. وزگە 19 دىبىستاردىڭ ءھار قايسىسى ەكى ءتۇرلى ايتىلادى: بىردە جۋان ايتىلادى، بىردە جىڭىشكە. ەگەردە بۇل 19 دىبىستىڭ جۋان ايتىلعانىنا ءبىر ءحارىف، جىڭىشكە ايتىلعانىنا ءبىر ءحارىف كەرەك دەسەك، مىسالى ﺕـ،ﺱ ـ1 سىقىلدى، وندا 19 دىبىسقا 38 ءحارىف كەرەك بولار ەدى، بۇعان ءدايىم جۋان ايتىلاتۇعىن ق-ﻕ  مەنەن  ع-ﻍ- لاردى، ءدايىم جىڭىشكە ايتىلاتۇعىن ك-ﻙ، گ-گ  ءھام  ي-ﻱ-لەردى قوسقاندا، ءھامماسىنا 43 ءحارىف كەرەك بولار ەدى. اراب الىپپەسىندە 43- كە جەتەتۇعىن ءحارىف جوق. وزگە جۇرتتىڭ الىپپەلەرىن قازاق قابىل المايدى. اراب الىپپەسى قازاق اراسىنا دىنمەنەن بىرگە تارالعان، سىڭگەن، دىنەمەنەن بىرگە بايلاسقان الىپپەنى الىپ تاستاپ، باسقا الىپپەنى الدىرۋ قيىن جۇمىس. بۇلاي بولعان سوڭ اراب حارىفلەرىن قازاق دىبىستارىنا جەتكىزۋ امالىن تابۋ كەرەك. اراب حارىفلەرىنىڭ ءتۇرىن تىم بۇزىپ وزگەرتۋگە بولماسا، قالاي امالىن تاپپاق كەرەك؟ مۇنىڭ امالى مەنىڭ ويلاۋىمشا مىناۋ:

داۋىستى دىبىستارعا داۋىسسىز دىبىستار باعىنباقشى. ياعني داۋىستى دىبىستار جۋان ايتىلسا – ولاردىڭ قاتارىنداعى داۋىسسىز دىبىستار دىبىستار دا جۋان ايتىلماقشى؛ داۋىستى دىبىستار جىڭىشكە ايتىلسا – داۋىسسىز دىبىستار دا جىڭىشكە ايتىلماقشى. بۇلاي بولعاندا داۋىستى دىبىستاردڭ حارىفلەرىنىڭ جۋان يا جىڭىشكە ايتىلماعىن بەلگىلەپ ايىرساق، داۋىسسىز دىبىستاردىڭ دا جۋان يا جىڭىشكە ايتىلماعىن ايىرعانىمىز.

داۋىستى دىبىستارىمىز: ا-ﺍ،  و-ﻭ،  ۇ-ﺅ،  ى-ﻯ-لاردىڭ جىڭىشكە ايتىلۋى ءۇشىن الاتۇعىن بەلگىمىز مىنا «^ﺅ» (زناك پرەدۋپرەجدايۋششيي)، بۇل بەلگى دايەكشى بولىپ ءسوزدىڭ الدىنا قويىلادى. ءسوزدىڭ الدىندا تۇرعان جىڭىشكەلىك بەلگىسىن كورىپ، ول ءسوزدىڭ ىشىندەگى داۋىستى دىبىستاردىڭ حارىفلەرىن جىڭىشكە وقيمىز؛ داۋىستى دىبىستاردىڭ جىڭىشكە وقىلسا، ولارمەنەن قاتار داۋىسسىز دىبىستار دا جىڭىشكە وقىلادى، مىسالى:

ارمان-ارمەن  ءتورى-تورى  تۇر- ءتۇر  تور- ءتور

جىڭىشكەلىك ءۇشىن ءبىر بەلگى الساق، 43 ءتۇرلى دىبىستى دۇرىستاپ جازۋ ءۇشىن 28 بەلگى (ءحارىف) جەتەدى. سوندا قازاق سوزىنە جازىلاتۇعىن حارىف-بەلگىلەر مىناۋ بولادى: :ﺍ ،ﺍ ،ﺏ ،پ ،ﺕ ،ﺝ ،چ ،ﺩ ،ﺭ ،ﺫ ،ﺱ ،ﻍ ،ﻕ ،ﻙ ،گ ،ﻝ ،ﻡ ،ﻥ ،ﻭ ،ﺅ ،ی ،ﻱ ،ﻪ، ە،ﱠ.

بۇلاردىڭ  ﻖ ،ﻍ ،ﻪ ،ﻩ – لەردەن باسقالارى جىڭىشكەلىك بەلگىسى  «^ﺅ» تۇرسا – جىڭىشكە وقىلادى. ول تۇرماعان جەردە ءھامان جۋان وقىلادى.

مۇنان باسقا اراب حارىفلەرى – اراب، پارسى يا باسقا تۇركى تىلدەرىنە كەرەك بولسا دا، قازاق ءسوزىن جازۋ ءۇشىن كەرەگى جوق.

43 ءتۇرلى دىبىستى 28 ءارىپ- بەلگىمەنەن قالاي جازىپ، قالاي وقۋ جايىن ايتايىن:

5 داۋىستى دىبىس ءۇشىن كەرەك مىناۋ جەتى بەلگى: :ﺍ(ا)،ﻭ(و)،ﺅ(ۋ)،ﻯ(ى)،؟،ﻩ(ە).  ولاردى جىڭىشكە ايتۋ ولارعا سۇيەۋ بولاتۇعىن ءبىر بەلگى «^ﺅ» (تاياق) «ﺍ» ءسوزدىڭ باسىندا «^ﺅ» مەنەن تۇرسا ﺍ(ا) بولىپ وقىلادى. مىسالى (اي –لۋنا- «» جوق بولسا، ﺍ(ا) بولىپ وقىلمايدى. وندا سۇيەۋ حيسابىندا باسقا ءارىپ، قاسىنا قويىلعانى. مىسالى: ور (كانال)- ءور «پودەم گورى)، ءور، ور دەگەندەي ورىنداردا «ﺍ» ءسوزدىڭ ورتاسىندا «» جوق بولسا دا «ﺍ» بولىپ وقىلادى. مىسالى «ﺍ»  قازاق ، قالماق، قالقا، قارا  «ﺍ»  اشىق، انىق دىبىس، ونى قالدىرىپ جازۋدىڭ ءتىپتى ءجونى جوق.  «ﺍ»- نى قالدىرىپ جازساق، باسقا ءتۇرلى وقىپ، باسقا ماعىنا بەرىپ قاتەلەسۋگە ىقتيمال. مىسالى:  (تاعامدى) «قارا-قاراۋدى» «تاماق» دەپ جازساق، قارا-قاراۋدى دەپ جازساق، ادام-ادامدى دەپ جازساق. حاسىل كالام، مەنىڭ ويىم ءسوز جازىلۋ كەرەك ايتىلاتۇعىن تۇرىنشە، ياعني ءسوز ىشىندە قاي دىبىس ەستىلسە، سول دىبىستىڭ ءارىپىن جازۋ ەستىلگەن دىبىستىڭ ءارىپى جازىلماي باسقا ءارىپ جازۋ كەرەك بولسا، نە ءۇشىن ول كەرەكتى عىلىم ناحۋ يا عىلىم سارف جولىمەنەن ىسپات ەتىلسىن.

«ﺍ» جازىلعان ءسوزدىڭ الدىندا «^ﺅ» تۇرسا «ﺍ» جىڭىشكە ايتىلادى ءسان، ءان، ابدەن دەگەن سوزدەر ىشىندەگىدەي.

بوقاي، توعاي، قوعا دەگەن سوزدەردە ﺏ- نىڭ، ﺕ-نىڭ، ﻕ- نىڭ سوڭىندا ەستىلەتۇعىن  دىبىستىڭ بەلگىسى. « و» - قازاق تىلىندە انىق، اشىق دىبىس، ونى قالدىرماي جازۋعا كەرەك. « و» جازعان ءسوزدىڭ الدىندا «^ﺅ» تۇرسا، « و» جىڭىشكە وقىلادى: ءبوز-بوز، ءتور- تور، ءوت-وت دەگەن سوزدەردەگى سىقىلدى.

« ؤ»  (ۋ)، ازۋ، قارۋ، جابۋ دەگەن سوزدەردە ز-نىڭ، ر-دىڭ، ب-نىڭ سوڭىندا ەستىلەتىن دىبىستىڭ بەلگىسى.  « ؤ»  ءسوزدىڭ باس بۋىنىندا قىسقا ءھام كومەسكى ەستىلەدى: قۇراۋ، قۇلاق، قۇرعاق دەگەن سوزدەر ىشىندەگىدەي. ءسوزدىڭ باسقا جەرىندە ۇزىن ءھام انىق ايتىلادى. « و»-دان « ذ» -دى ايىرۋ كەرەك. « ؤ»  - جارتى داۋىستى دىبىس. بۇل داۋىستى دىبىستاردىڭ سوڭىنان عانا ايتىلادى: تاۋ، تاۋىق، ءتاۋىر، بىرەۋ، ەكەۋ دەگەن سوزدەر ىشىندە ايتىلعانداي. « ؤ»  ءسوزدىڭ باس بۋىنىندا انىق ءھام ۇزىن ەستىلسە، ول « ؤ»  مەنەن « ؤ»  قاتار كەلگەندىكتەن ۇندە « ؤ»  ءھام « ؤ»  ەكەۋىن دە جازۋعا كەرەك. ءسوزدىڭ باس بۋىننان باسقا جەردە « ؤ»  ۇزىن قىسقا ەستىلسە دە، جالعىز « ؤ»  جازىلدى: اشۋلانۋ، تاتۋلىق، تاتۋلاسۋ دەگەن سوزدەر سىقىلدى. قىسقاسى، ءسوزدىڭ باس بۋىنىندا « ؤ»  ۇزىن ءھام انىق ەستىلسە، ەكى ارىپپەنەن جازارعا: تۋرا، تۋرمىس، بۋىن، بۋاز دەگەندەي. « ؤ»  - دى « ؤ»  - دان ايىرۋ ءۇشىن ۇستىنە «^ﺅ»  قويامىز. سەبەبى، « ؤ»  مەنەن « ؤ»  -نىڭ جازىلۋى ۇقساس بولعانمەنەن، ايتىلۋى ۇقساس ەمەس. مىسالى: قويمال دەگەن  ءسوز بەنەن ءشاي قۇي دەگەن سوزدەردىڭ ماعىنالارى قانداي باسقا بولسا، ايتىلۋى ءھام سونداي باسقا. « ؤ»  ء-سوز ىشىندە قىسقا ەستىلسە دە، قالدىرماي جازاتۇعىن دىبىس. « ؤ»  -جازىلعان ءسوزدىڭ الدىندا «^ﺅ»  تۇرسا « ؤ»  جىڭىشكە ايتىلادى: ءور-ور، ءتور-تور، بور-ور دەگەندەي.

ى (ى) دىبىسىنا تۋرا كەلەتىن اراب الىپپەسىندە ءارىپ جوق. سوندىقتان مۇنىڭ نۇكتەسىز «ى» بەلگىسىن الامىز. ونى ءسوزدىڭ اياعىندا عانا جازىپ، باسىندا، ورتاسندا ءتىپتى جازبايمىز. جازباساق تا بولادى دەيتىنىمىز: «ى» ءسوزدىڭ باسىندا، ورتاسىندا بەك قىسقا ءھام كومەسكى ايتىلادى، بارلىعى، جوقتىعى از سەزىلەدى.

سوندىقتان ءسوزدىڭ باسىندا، ورتاسىندا جازباساق، ونان كەلەر كەمشىلىك از. مىسالى: قىن، قىر، قىرعىن، جىلىم، جاتىر دەگەن سوزدەردە «ى» جازساق تا، جازباساق تا بىردەي وقيمىز. اياعىندا «ى» انىق ايتىلادى. وندا جازباسقا بولمايدى: الدى، ءارى، مالى، جانى، قانى دەگەن سوزدەردە «ى» ءدى جازباي... جانى، قانى دەپ وقۋعا بولمايدى. «ى» ءوزى ءسوز باسىندا جازىلماسا دا سۇيەنىش تاياعى «ﺍ» جازىلادى:ىشقىن، ىشقىر، ىزعار، ىرعاق، ىنتىق، ىقتىم دەگەن سوزدەر سىقىلدى. «ى» جازىلعان ءسوزدىڭ الدىندا «» تۇرسا، «ى» جىڭىشكە ايتىلادى: ءبارى-بارى، سانى- ءسانى، بوزى- ءبوزى دەگەندەي.

« ى»-دەن « ى»ء-دى ايىرۋ كەرەك. « ى»- « ى»-سىقىلدى داۋىستى دىبىستاردىڭ سوڭىنان ايتىلاتۇعىن جارتى داۋىستى دىبىس. مىسالى: اي، باي، كۇي، قي داۋىسسىز دىبىستاردىڭ سوڭىندا كەلسە،ول جەردە جازىلمايتىن «ى» بار بولعاننان. مىسالى: قيقىم، تيىن، قيىن «ى» دى قالدىرماي جازاتىن بولساق، بۇل سوزدەردى بۇلاي جازار ەدىك: قىيقىم، قىيىن، تىيىن.

« ي»دىبىسىنا تۋرا كەلەتىن ءارىپ اراب الىپپەسىندە جوق. بۇل دىبىستى وسى كەزدە ءسوز باسىندا بىلاي «؟» ءسوزدىڭ اياعىندا، ورتاسىندا بىلاي «» يا بىلاي «» جازىپ ءجۇرمىز. مۇنى وسى جونىمەنەن جازىپ،  ءبىراق قايسىسى قاي ورىندا جازىلادى، تارتىپكە ءتۇسىرىپ ءھام باسقا دىبىستان ايتىلۋى باسقا بولعان وسڭ ءارىپى دە باسقا ايىرىلسا ەكەن دەپ ويلايمىن. سول ءۇشىن بىلاي «» جازىلاتۇعىن دىبىس «» ەندى بىلاي جازىلسا دەيمىن. مۇنان اراب ءارىپىن وزگەرتىپ، ءتۇرىن بۇزاتىنىمىز از، جازۋدىڭ ءتارتىپتى بولماعىنا پايدا كوپ. اسىرەسە بالا وقىتقاندا ۇيرەتۋگە ءھام ۇيرەنۋگە جەڭىلدىگى بەك زور بولار ەدى.

نەگىزگى جول: ايتۋى باسقا سوزدەردى باسقا جازۋ. بۇلاي بولعاندا: «يت» دەگەن سوزبەنەن «ەت» دەگەن ءسوزدى بىردەي جازساق، جولسىزدىق بولماي ما؟ بۇل ەكى ءسوزدىڭ ماعىناسى قانداي باسقا بولسا، ايتىلۋى ءھام سونداي باسقا.

«ﯧ» ءسوزدىڭ باس بۋىنىندا عانا جازىلادى. وزگە ورىنداردا «ﻪ»جازىلادى. قوسىلمايتىن ءارىپ سوڭىنان «ﻪ» ورنىنا «ە»جازىلادى. «» جازىلاتىن ورىندار: تەڭ، جەم، قىر، عەر، ەر باسقالار. «» جازىلاتىن ورىندار: كەلەكە، توبە، كەمە، جەلەك، ەسەك «ە»جازىلاتىن ورىندار: كەرۋەت، كەدەي، كەرەك، تىزە، كىرە. «ء»جازىلعان سوزدەردىڭ الدىنا «» قويىلمايدى، سەبەبى بۇل ولسىز دا جىڭىشكە ايتىلاتۇعىن دىبىس.

داۋىسسىز دىبىستار ءۇشىن ءبىز مىناۋ ارىپتەردى الىپ تۇرمىز: پ ،ﺕ ،ﺝ ،چ ،ﺩ،ﺭ ،ﺯ ،ﺱ ،ﻉ ،ﻕ ،ﻙ ،گ ،ڭ ،ﻝ ،ﻡ. مۇنان كورىنەدى وسى كۇندە قازاق سوزىنە كوبىنەسە جازىلىپ جۇرگەن «» پەنەن «»- لاردى الماعانىمىز جوعارىدا ايتتىق. ەكى ءتۇرلى ايتىلاتۇعىن دىبىستاردىڭ ءارىپىن «» تۇرماسا جۋان وقيمىز دەپ. بۇلاي بولعاندا «ﺕ»-نى «» تۇرماسا (  ) سىقىلدى جۋان وقيمىز. سوندىقتان «ﺕ»بولعان سوڭ، (( )) – نىڭ،

«ﺱ»  بولعان سوڭ (( ))- نىڭ ءھام «ﺝ» بولعان سوڭ  «ﮋ» -نىڭ كەرەگى جوق.

«ﺵ»-نى الماي «ﺝ»-نى العاننىڭ ءمانىسى قازاق تىلىندە جازىلعان كىتاپتار، جۋرنالداردى قاراساڭ، «ﺵ» جازىلعان قازاق سوزدەرى ءتىپتى از، جوق ەسەبىندە، كوبىنە «ﺵ» ورنىنا «ﺝ»جازىلىپتى. باسقا تۇركى تىلدەرىن قاراساڭ، بىزدە «ﺱ» كەلەتۇعىن سوزدەرگە ولاردا كوبىنەسە «ﺵ» كەلەتۇعىن كورىنەدى. بىزدە  «ﺵ» كەلەتۇعىن سوزدەرگە ولاردا «ﺝ» كەلەتۇعىن كورىنەدى. مىسالى: باش-باس، قاش-قاس، تاش-تاس، اقشا-اقششا، قانجا-قانشا، جورا-شورا «ﺵ» دىبىسى قاي تىلدە بولسا دا «ﺱ»-دان كورى «ﺝ»- عا جاقىن. سوندىقتان «» دىبىسىنىڭ بەلگىسىنە «ﺝ»- نى الدىم. مۇنى العاننان كەمشىلىك كەلمەيدى، قايتا ۇنامدىراق بولادى. مىسالى: ەڭبەكجى دەپ جازۋ ەڭبەكشە دەپ جازۋدان ۇنامدىراق، قانجا دەپ جازۋ قانجا دەپ جازۋدان ۇنامدىراق. «ﻕ» ءھام «ﻉ» جازىلاتۇعىن ءسوزدىڭ الدىنا «ء» قويىلمايدى. ونى قويعانمەنەن ولار جىڭىشكە ايتىلمايدى. «ﻙ» ءھام «گ» جازىلاتۇعىن ءسوزدىڭ دە الدىنا «؟» قويىلمايدى، ول قويىلسا دا بۇلار جىڭىشكە ايتىلادى.

توبى بوتەن بولسا دا، قازاق تىلىنە كەلىپ سىڭگەن، قازاقتىڭ ءوز ءسوزى بولىپ كەتكەن اراب يا فارسى سوزدەرى بار. مىسالى: ارابتان العان ادال-حالال، ارام-حارام، ءال-حال. فارسىدان العان ءان-اھن، قوجا- حواجا سىقىلدى سوزدەر. بۇلار بۇرىنعى قالبىندا ەمەس، وزگەرىلگەن. مىنە، بۇ سىقىلدى سوزدەردى قازاق تىلىنەن قۋىپ شىعارۋ ما؟ يا بولماسا ساقتاۋ ما؟ مۇنى كوپ ءبىلسىن! مەن ءوزىم ساقتاۋ جاعىندامىن. وزگە جۇرتتاردا بۇزىپ العان سوزدەر ساقتالادى. وسى جوبامەنەن الىپپە باستىرماقشىمىز. سول سبەپتى وقۋشىلاردان ۇناتپاعان جەرىن كورسەتىپ، ۇنارلىعىن ايتسا ەكەن دەپ وتىنەمىن.

ا. بايتۇرسىن ۇلى
«ايقاپ»، 1912، №4-5

---