InfoHub Logo

بۇل كۇندەرى ادامداردىڭ سويلەسەتىن تىلدەرىنىڭ ءتۇبى مۇنارلانعان ساعىمداي الىسقا بارىپ جوعالادى. قانشا قادالىپ قاراساق تا، كوزىمىز وعان جەتپەيدى. قاي ءتىلدىڭ دە بولسا قايدان شىعىپ، قالاي عۇمىر شەككەنىن ەشكىم انىق بىلمەيدى. ءتىلدىڭ عۇمىرى ۇزاق. ونىڭ جولى جىلداپ ەمەس، ءجۇز جىلداپ ەمەس، مىڭ جىلداپ سانالادى. سونداي ۇزىن عۇمىرىنىڭ ىشىندە ءتۇرلى نارسەلەر سەبەپ بولىپ، وزگەرىلمەگەن ءتىل جوق: يا ازىپ وزگەرىلگەن، يا اسىپ وزگەرىلگەن، ەل بۇتاقتاپ وسكەن سايىن، ءتىل دە بۇتاقتانعان. ءبىزدىڭ تۇرىك ءتىلى اۋەلدە ءبىر ءتىل بولىپ، سونان سوڭ ەل بۇتاقتاپ، وسكەندە، ءتىل دە بۇتاقتانعان. ءتۇبىرى ءبىر بولسا دا، ءتۇرى باسقالانىپ تۇرىك ءتىلىنىڭ اراسىنا تاراۋ-تاراۋ جىك تۇسكەن. سوندىقتان بۇل كۇندە نەشە بۇتاق تۇرىك تۇقىمىنان ەل بولسا، سونشا تاراۋ تىلىندە باسقالىق بار. ءتىلىدىڭ باسقالانۋىنا سەبەپ بولعان – ءار ءتۇرلى بوتەن جۇرتتارمەن سىبايلاس بولىپ ارالاسقاندىقتان. تۇرىكتىڭ بالالارى ءوسىپ، الدى-الدىنا تاراپ ءار ءتۇرلى حالىقپەن سىبايلاس بولعان، ارالاسقان ءتۇرلى جۇرتتىڭ ءتۇرلى ءتىلىنىڭ تۇرىك تىلىنە جات سوزدەر، جات دىبىستار كىرىسىپ، ءتىل اراسىنىڭ بىرتە-بىرتە جىگى ۇلعايعان، ماقسۇت – سول جىكتى بىتەپ جالعاۋ بولسا، وعان ءتۇزۋدى قيسىق دەپ، دۇرىستى قاتە دەپ قىڭىر جولمەن كىرمەي، تۋرا جولمەن كەلۋ كەرەك. شونكي دۇرىس پەن قاتەنى ، قيسىق پەن ءتۇزۋدى ايىرۋعا جاراتقان كوكىرەكتە كوز بار. قاتە قايدا، دۇرىس قايدا - قارالىق. دۇرىس ەملە مەنەن قاتە ەملەنى ايىرۋعا مەنىڭ ويىمشا بۇلاي قاراۋ كەرەك شىعار دەيمىن: ءتىل تابيعاتىنا قاراي ەملەنى ىڭعايلاۋ ما؟ جوق، ەملە تۇرىنە قاراي ءتىلدى ىڭعايلاۋ ما؟ مەن ويلايمىن، ەملە – جازۋ ءۇشىن شىعارعان نارسە، جازۋ – ءتىل ءۇشىن شىعارعان نارسە. ولاي بولسا ءتىلدى بۇزىپ ەملەگە ىڭعايلاۋ ەمەس، ەملەنى تىلگە ىڭعايلاۋ كەرەك. ءتىلدىڭ تابيعاتىنا قاراماي زورلاپ، ەملەگە تاڭىپ بايلاساق، جۇڭگو قاتىندارىنىڭ اياعى بولىپ شىعادى. تۇرىك ءتىلىنىڭ بارىنە حومۋمي ەملە بولۋ كەرەك دەسەك، تۇرىكتىڭ قاي بالاسىندا ازباعان تۇنىق ءتىل، ءتۇزۋ ەملە بولسا، سونى الارعا كەرەك. اسىل ءتىل، ءتۇزۋ ەملە قازاقتا بولارعا ءتيىستى. نەگە دەسەك: اتا كاسىبىن تاستاماي ىستەپ كەلە جاتقان – قازاق. باسقا جۇرتقا ارالاسپاي، ءوز الدىنا وڭاشا، وقشاۋ جۇرگەن – قازاق. جات جازۋدىڭ ىڭعايىنا قاراپ، باسقالاردان ءتىلىن بۇزۋعا اراسىنا جازۋ جايىلماعان تۇرىك بالاسى – قازاق.

... سىرتتان بىرەن-ساران جات سوزدەر كەلسە، ونى جانشىپ كەمىرىپ، ءوز ءتىلىنىڭ قالپىنا ءتۇسىرىپ العان – قازاق. جات جۇرتتىڭ شالىعى تيمەسە، جازۋ شالىعى تيمەسە، كاسىبى، عۇرپى وزگەرىلمەسە، جالعىز ءتىل وزگەرىلدى دەپ ايتۋعا ءتىپتى جول جوق. قازاقتىڭ ءتىلى وزگەرگەن ءتىل دەپ ايتۋعا جول جوق بولسا، ەملەسىن دە قيسىق دەپ ايتۋعا جول جوق: قازاقتا ءتىلىنىڭ تابيعاتىنا حيلاف كەلەتىن ەملە جوق. ەدىلدەن باستاپ ەرتىسكە دەيىن، ورالدان باستاپ اۋعانعا شەيىن قازاقتا ءتىل دە ءبىر، ەملە دە ءبىر. قويشى، تۇيەشى، بيەشى ەملەسى دەگەن قازاقتا جوق نارسە. توقسانداعى شالىنىڭ، توعىزداعى بالاسىنىڭ – ءبارىنىڭ ەملەسى بىرەۋ-اق، ول ەملەسى دۇرىس پا، قيسىق پا، قارالىق.

ەڭ اۋەلگى ءبىزدىڭ قيسىق كورىنەتىن ەملەمىز «-لەر» ورنىنا «-دەر»، «-تار»، «-لار» (جىڭىشكە سوزدەردە «-دەر»، «-تەر»، «-لەر») دەپ جازعانىمىز. «ءۇش ءتۇرىن جازعانمەن، «لار» دەپ ءبىر-اق ءتۇرىن جازسا بولماي ما؟» دەگەن. بۇل دۇرىس بولار ەدى، ەگەردە ءسوزدىڭ ءبارىنىڭ اياعى داۋىستى دىبىسپەن يا جارتى داۋىستى دىبىسپەن بىتە بەرسە. ءسوزدىڭ اياعى داۋىسسىز دىبىسپەن دە بىتەتىن جەرى بولادى، ءھام سونداي جەردە قازاقتا «لار» ورنىنا «دار» يا «تار» جازىلادى. داۋىسسىز دىبىستان سوڭ دا «لار» جازساق، بولماي ما دەگەن ءسوز، ماسەلەن، «قارايمىن»، «سويلەيمىن» دەپ جازعان سوڭ، «بارايمىن»، «بيرايمىن» دەپ جازساق بولماي ما دەگەن سىقىلدى، يا بولماسا «مالداي»، «مالدا» دەپ جازعان سوڭ «مالىنداي»، «مالىندا» دەپ جازباي – «مالىداي»، «مالىدا» دەپ جازساق بولماي ما؟ دەگەن سىقىلدى. سونداي-اق «بالالار»، «انالار»، «اتالار» دەگەن سوزدەر «لار» مەن جازىلادى دەپ «ماللار»، «نانلار»، «اتلار» دەپ جازۋ كەرەك دەگەن ءسوز «بارايمىن»، «بيرايمىن»، «مالىداي»، «مالىدا» دەپ جازۋ كەرەك دەگەنمەن بىردەي. ءسوزدىڭ ۇشىعى بىردە داۋىستى دىبىسقا تىركەلەدى، بىرىندە داۋىسسىز دىبىسقا تىركەلەدى. داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستىڭ اۋانىنا قاراي ءسوزدىڭ ۇشىعى دا وزگەرىلەدى. قازاق بۇل ەكى ورنىن دا ايىرادى. ءتىل تابيعاتىنان قاراعاندا قازاقتىڭ سولاي ىستەۋى دۇرىس: «مال» - «مالداي» دەگەندە («ن») جوق؛ «مالى» - «مالىنداي» دەگەندە «ن» نەگە قوسىلادى؟ ارينە، «مالى» دەگەن ءسوزدىڭ اياعى داۋىستى دىبىس بولعاندىقتان قوسىلىپ تۇر. «مالى» دەگەننەن شىققان ۇشىقتاردى «مال» دەگەننەن شىققان ۇشىقتارمەن بىردەي ىستەۋ كەرەك دەسەك، ءتىل تابيعاتىنا دۇرىس كەلە مە؟ سونداي-اق «بالا»، «انا»، «اتا» ءھام  «مال»، «نان»، «ات» دەگەن سوزدەردىڭ بارىنە دە «لار» بىردەي بولۋ كەرەك دەگەن ەمەس. قازاقتا جازۋ-سىزۋ بولماعان سوڭ، جالعىز-اق تابيعاتتىڭ زاكونىنا ەرگەن؛ سوندىقتان ءتىلى ازباعان. وزگەلەر تابيعاتتى زورلاپ، ەملەگە تاڭىپ، ءتىلىن ازدىرعان. ماسەلەن، «مالدار» دەپ ايتىپ كورىڭىز، «ماللار» دەپ ايتىپ كورىڭىز. «مالدار» دەگەندە تىلدە كىدىرىس جوق، تەك جەڭىل وتە شىعادى. «ماللار» دەگەندە تەرتەگە ورالعان شىبىرتقىداي ءتىلىمىزدى قايتىپ الۋىمىز قيىن. بۇل ورىنسىز جەردە تۇرعان «ل»- دىڭ ايتۋعا كەمشىلىگى، ەستۋگە كەمشىلىگى تاعى بار. «مالدار» دەگەندە ءتىلىمىز تاڭدايعا تىرەلمەي، ءتيىپ كانا وتەدى، «ماللار» دەگەندە ءتىلىمىز تاڭدايعا تىرەلىپ، اۋزىمىزدىڭ قۋىسىن بىتەپ تاستايدى. قاماۋداعى دىبىس پەن اشىقتاعى دىبىس ەكەۋى بىردەي بولمايدى. اشىقتاعى دىبىس اشىق، كوركەم شىعادى. قاماۋداعى دىبىس اجارسىز شىعادى. دۇرىستىققا سالىپ تۋرا كوزبەن قاراعاندا، ءتىل تۋراسىندا كۇيىنەرلىك ءىس قازاقتا ەمەس، باسقا تۇرىك بالالارىندا. اشىق دىبىستارى [ن] كومەسكى دىبىستارعا، كوركەم دىبىستارى [ن] اجارسىز دىبىستارعا الماستىرىپ، ءتىلدىڭ سيقىن بۇزىپ، سىنىن كەتىرگەن باسقا تۇرىكتەر. داۋىستى دىبىستاردىڭ اشىق يا كومەسكى بولماعى – اۋىزدىڭ كوپ يا از اشىلۋىنان بولادى. اۋىز كوپ اشىلعاندا شىققان دىبىس اشىق بولادى، اۋىز تارىلعاندا شىققان دىبىس تۇيىقتاۋ بولادى. اۋىز ەركىن اشىلعاندا شىققان دىبىس «ا» بارشا دىبىستان اشىق؛ سونان سوڭ اۋىزدىڭ تارىلۋىنا قاراي ەكىنشى دارەجەدەگى دىبىستار شىعادى: ءجاي تارىلسا «ءا» (ە)، دوڭگەلەكتەنىپ تارىلسا «ﻭ»(و)، ونان ءارى تارىلعاندا ءۇشىنشى دارەجەدەگى دىبىستار شىعادى: ءجاي تارىلسا «ﻯ» (ي)، دوڭگەلەكتەنىپ تارىلسا «ﺆ» (ۋ) دىبىستىڭ اشىقتىعى قاي دارەجەدە بولسا، كوركەمدىگى دە سول دارەجەدە بولادى. سوندىقتان 1- دارەجەدەگى يا 2 -دارەجەدەگى دىبىستاردى ءۇشىنشى دارەجەدەگى دىبىستارعا الماستىرساق، ءسوزدىڭ دە كوركى سول دارەجە تومەن تۇسەدى. ءسوزدىڭ كوركى تومەندەسە، ءتىلدىڭ دە كوركى تومەندەيدى؛ جوعارى دارەجەدەگى جىبىستى تومەن دارەجەدەگى دىبىستارعا الماستىرىپ ءتىلدى ازدىرعان كەمشىلىك تاتار تىلىندە كوپ. ماسەلەن: «ﺍ»(ا) دىبىسىن «ﻩ» (ە)،«ﻱ» (ي)-گە الماستىرعان، «ﻭ»(و) دىبىسىن «ﺆ»(ۋ)-عا الماستىرعان ورىندار كوپ. «ﺍ»(ا)- نى «ي»- گە الماستىرعان جەرلەرى: «الماي» (الماي) دەگەن ءسوزدى «ءالمىي» (ءالمىي) دەپ، (ە)- ءنى «ﻱ»(ي)-گە الماستىرعان جەرلەرى: «كەت» (كەت)ء-تى «ﺖﻴﻛ»(كيت)،ايت(ەيت)«ﺖﻴﺍ»(يت) دەپ،«ﻭ»(و)-نى (ۋ)-عا الماستىرعان ورىندارى: ﻞﻮﻗ(قول)-دىﻞﻮﻗ(قۋل)،ﺕﻭﺍ(وت) ﺕﻭﺍ (ۋت) دەپ.

بۇلايشا ءتىلدى بۇزۋعا سەبەپ بولعان نارسە – جازۋ. اراب الىپپەسىندەگى حارىپتەر تۇرىك تىلىندەگى كەي دىبىستارعا تۋرا كەلمەگەن. ول دىبىستاردى جازۋعا باسقا دىبىستاردىڭ حارىپتەرى جۇمسالعان. تۇرىك تىلىندە «ﻭ»(و) دىبىسى بار، اراب الىپپەسىندە وعان ءحارىپ جوق؛ تۇرىك تىلىندە «ﻩ»(ە) دىبىس بار، وعان تۋرا كەلەتىن ارابتا ءحارىپ جوق. سوندىقتان «و» دىبىسىن «ۋ»- مەن جازعان، «ە» دىبىسىن «ي»- مەن جازعان. بۇل دىبىستار ايتىلۋىنشا وقىلماي، جازىلۋىنشا وقىلعان. «ا» دىبىسى «ي» دىبىسىنا الماسۋىنا سەبەپ بولىپ، تۇرىك سوزدەرىن دە اراب ەملەسىمەن جازامىز دەگەن، ماسەلەن: قاراماي- قارامي.

راستىققا جۇگىنسەك، تۇرىكتىڭ تۇنىق ءتىلى، ءتۇزۋ ەملەسى قازاقتا. دۇرىس ەمەس دەگەن – «ءدىڭ»، «-دى»- لاردى ءھام دۇرىس دەگەن «-نىڭ»، «-نى»-لاردى الىپ قارالىق. مەن ايتامىن: «-نىڭ»، «-نى» دۇرىس ەمەس، «-دىڭ»، «-دى» دۇرىس دەپ. نەگە دەسەڭ: ءتىل تابيعاتىنا قاراعاندا «-نى» كەلەرگە كەرەك داۋىستى دىبىستاردان سوڭ، قازاقتا سولاي «-نىڭ»، «-نى» داۋىستى دىبىستاردان سوڭ كەلەدى. اياعى داۋىستى دىبىسپەن بىتكەن ءھام اياعى داۋىسسىز نە جارتى داۋىستى دىبىسپەن بىتكەن سوزدەردى الىپ قاراساق، سولاي ەكەندىگى كورىنىپ تۇر. ماسەلەن:

مال – جارتى             مالدان- جارتىدان

مالدىڭ-جارتىنىڭ  مالداي-جارتىداي

مالدى- جارتىنى      مالدا- جارتىدا

داۋىستى دىبىستاردان داۋىسسىز دىبىستار كوپ. قاعيدا ازىنا قاراپ ەمەس، كوبىنە قاراپ جاسالارعا كەرەك. قازاقشا داۋىسسىز دىبىستان سوڭ بارىندە «د» كىرىپ تۇر؛ داۋىستى دىبىستان سوڭ ەكى-اق جەردە «ن» كىرىپ تۇر، ءۇش ورىندا «د» كىرىپ تۇر. قاعيدانى ازدان شىعارماي، كوبىنەن شىعاراتىن بولساق، داۋىستى دىبىستان داۋىسسىز دىبىستار كوپ؛ «ن» كەلەتىن ورىننان «د» كەلەتىن ورىن كوپ، قالايشا قازاق تىلىندەگى «-دىڭ»، «-دى» دۇرىس ەمەس، «-نىڭ»، «-نى» دۇرىس دەپ ايتامىز. ونان ءارى: «-نان»، دۇرىس ەمەس، «-ندان» دۇرىس دەگەن – و دا داۋلى ءسوز، تابيعاتقا سالعاندا ەكەۋى دە دۇرىس، جولعا سالعاندا ەكەۋى دە دۇرىس ەمەس، ماسەلەن:

جول بويىنشا بولارعا كەرەك: تابيعات قالاۋىنشا

اتاسىعا      اتاسىنا

اتىعا          اتىنا

قولىعا        قولىنا

سونداي-اق قازاقتىڭ «-نان» ەتىپ ايتۋعا»: تابيعات قالاۋىنشا: قازاقتىڭ تابيعات تارتۋىنشا: جول بويىنشا:

  اتاسى    اتاسىندان        اتاسىنان

  اتى       اتىندان             اتىنان

  قولى     قولىندان          قولىنان

دەپ ايتىلادى. تابيعاتىنا قاراماي، جولعا ءتۇسىرۋ كەرەك بولسا: «اتاسىنا» دەمەي، «اتاسىعا» دەپ جازۋ كەرەك، «اتاسىنان» دەمەي، «اتاسىندان» دەپ جازۋ كەرەك. «اتاسىعا» دەپ جازعان تاتارلاردى كورمەگەن سوڭ، ءبىز دە «اتاسىنان» دەپ جازىپ ءجۇرمىز.

بۇلاردان باسقا پىسىق كورىنەتىن: «ما»، «مە» ورنىنا «با»، «بە» جازعانىمىز؛ «ش» ورنىنا «س» جازعانىمىز. بۇلاردى قازاق ايتادى: سولاي ايتىلاتىن بولعان سوڭ، سولاي ءھام دەيمىز. وسمانىلار «ءبىن» دەيدى، ءبىز «مەن» دەيمىز، وسمانىلار «ۋار» دەيدى، ءبىز «بار» دەيمىز، وسمانىلار «داع» دەيدى، ءبىز «تاۋ» دەيمىز. وسى سوزدەردىڭ قايسىسى دۇرىس؟ وسمانىلارعا سەندەردىڭ «ءبىن»، «ۋار»، «داع» دەگەندەردىڭ دۇرىس ەمەس، «مەن»، «بار»، «تاۋ» دەپ جازۋ كەرەك دەيمىز، ءجون بە؟ سول سىقىلدى با، بە دۇرىس ەمەس، ما، مە دۇرىس دەپ ايتۋدىڭ ءجونى جوق. سولاي: ما، مە ياكي ش جازسا دا تۇسىنەر؛ ول ءبىراق قازاقشا بولماس. تاتارلار نەگە «اتاسىعا»، «اتاسىدان»، «اتاسىداي» دەپ جازباي، «اتاسىنا»، «اتاسىنان»، «اتاسىنداي» دەپ جازادى؟ اتاسىعا – اتاسىنان – اتاسىداي دەپ جازسا، تۇسىنبەس پە؟ ارينە، تۇسىنەدى، ءبىراق سولاي جازبايدى. ولاي جازسا تاتارشا بولمايدى. قازاقتا سولاي: -نىڭ، -نى، -لار، -لىق، -لى ورىنسىز جەرلەردە كەلسە، ول ءسوز قازاقشا بولمايدى؛ جونگە ءتىلدىڭ ءوزى تابيعاتى تارتۋىنشا ءارقايسىسىن ءوز ورنىنا قويعان. ءتىلدىڭ ءوزىنىڭ قويعان ورنىنان باسقا ورىنعا قويسا، وندا ول قويعانىمىز ول تىلشە بولمايدى. ول تىلشە بولماعان سوڭ، ونىڭ ءتۇبى ول ءتىلدى بۇزۋ، وزگەرتۋ بولادى. قازاق ءتىلىن وزگەرتىپ، تاتار تىلىنە قوسۋ بولسا، وندا سولاي دەپ اشىپ ايتارعا كەرەك. ەملەسىن قاتە دەسەك، تاستاپ بىزگە كەلەر دەگەن وي – قاتا: ول جاقسى مەن جاماندى، قيسىق پەن ءتۇزۋدى ايىرارلىق قازاقتا كوز جوق دەگەندىك بولادى.

ەگەر دە گاسپيرينسكييدىڭ ءسوزىن تىرىلتەمىز دەسەك، ۇلىع ءىس ءۇشىن ۇساق نامىستى قويىپ، تۇرىكتىڭ تۇنىق ءتىلىن، ءتۇزۋ ەملەسىن الۋ كەرەك. سول ەكەۋى دە قازاقتان تابىلادى. ازباعان اسىل تىلدەن ەملە شىعارىپ، سوعان قاراپ باسقا ەملەلەردى تۇزەتۋ كەرەك.

اقتىعىندا ايتاتىنىم: بۇل كۇندە جازىلىپ جاتقان كىتاپتاردا، گازەتتەردە، جۋرنالداردا قازاق تىلىندە بولسىن، تاتار تىلىندە بولسىن انىقتالعان قاعيدالى ەملە جوق. قاعيدا بولعان سوڭ، قيسىق، ءتۇزۋ ەملە دەپ ايتۋعا دا جول جوق. تۇتىنىپ جۇرگەن ەملەمىز ساپ تۇزەگەن سولداتتارداي بولعانشا، مۇنداي ءسوزدى قوزعاۋ تۇزەلۋىمىزگە سەبەپ بولادى. سوندىقتان بۇل ءسوزدى قوزعاعان حاسان عالي افەندىگە العىس ايتامىز.

«قىرىق مىسال»، «ماسا» تۋراسىندا ايتاتىنىم. ولار حالىق ءۇشىن جازىلعان نارسە، حالىق ايتۋىنشا جازىلعان. ءوز تىلىمىزدەن شىعارىپ ەملە تۇزەگەنشە، حالىقتىڭ ايتۋ اۋانىنان شىقپايمىز. باسقالاردا دايار ەملە بار عوي، سونى الايىق دەپ، قيسىق ەملەمەنەن ءتىلىمىزدى قيسايتپايمىز. ءتىلدىڭ اۋانىنا قاراماي، ءحارىپتىڭ، ەملەنىڭ اۋانىنا بۇرىپ ءتىلدىڭ كوركىن بۇزعان، ادەبي تىلمەن جازامىز دەپ، جات تىلمەن جازىپ، ءوز تىلىنەن ايرىلعان باسقا تۇرىكتەردىڭ ىزىنە ءتۇسىپ، ءتىلىمىزدى ازدىرعانىمىزدى ماقۇل كورمەيمىز. «ۋاقىت» پەن «شورا» -نى وقىعاندا، قولىمىزعا لۇعات كىتابىن الىپ وتىرىپ وقيمىز. ويلايمىن، ارابشا وقىماعانداردىڭ ءبارى دە سولاي وقيتىن شىعار دەپ.

«ۋاقىت» پەن «شورادا» باستان اياعىنا شەيىن ارابشا ءسوز از با؟ سولاردى لۇعاتدان ىزدەپ وتىرىپ وقىعاندا، باستان-اياق وقىپ شىعۋعا قانشا ۋاقىت كەرەك. ەگەردە ناعىز تۇركى تىلىمەن جازىلسا، ارابشا وقىماعان ادامدارعا دا لۇعاتسىز وقۋعا بولار ەدى؛ وقىعاندا ۋاقىتى دا كوپ كەتپەس ەدى.

ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ءىسى جاڭا باستالىپ كەلەدى. نە بولارى بەلگىسىز. قازاق يا قۇرىپ جوق بولار، يا ءوز تىلىمەن دە وزگەلەردەي تىرشىلىك ەتەر. 20-نشى عاسىرعا شەيىن تۇرىكتىڭ ءتىلىن ازدىرماي اسىل قالپىندا الىپ ەلگەن، ءتىل تۋراسىنداعى ابىروي مەن العىس قازاققا ءتيىستى. اتانىڭ ازدىرماي بەرگەن مۇلكىن، قولىمىزعا الىپ بىت-شىتىن شىعارساق، ول ۇنامدى ءىس بولماس.

«قازاق» گازەتاسىنىڭ باس مۋحاررارى: احمەت بايتۇرسىن ۇلى.
«شورا» جۋرنالى،
1913، № 4، 110-113- ب.

---