InfoHub Logo

16 جەلتوقساندا بۇكىل قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىن اتاپ وتەدى. وسى مەرەيتويمەن بىرگە ءبىز توتاليتارلىق كەڭەستىك رەجيمنىڭ قۇلدىراۋىنىڭ جانە بۇرىنعى كسرو-نىڭ بارلىق رەسپۋبليكالارىنىڭ تاۋەلسىزدىك الۋىنىڭ كاتاليزاتورىنا اينالعان 1986 جىلعى الماتىداعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ 35 جىلدىعىن ەسكە الاتىن بولامىز.

15 جەلتوقساندا الماتىعا كوكپ وك مۇشەسى گ.رازۋموۆسكيي مەن ۋليانوۆ وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى گ.كولبين كەلدى. 16 جەلتوقساندا قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمىندا جوعارى پارتيا ورگاندارى كولبيندى رەسپۋبليكالىق ءبىرىنشى حاتشى قىزمەتىنە ۇسىنۋ تۋرالى جاريالاندى. وسىلايشا، بارلىق پارتيالىق نورمالار مەن جارعىنى بۇزا وتىرىپ، رەسپۋبليكا باسشىسى بولىپ قازاقستانمەن بايلانىسى جوق جانە جەرگىلىكتى جاعدايدى بىلمەيتىن، ءتىپتى جەرگىلىكتى پارتيالىق ۇيىمداردىڭ ەشقايسىسىندا تىركەۋدە تۇرماعان جانە قازاقستاندىق تىركەۋى جوق ادام سايلاندى.

بۇل قازاق حالقىن قورلاۋ رەتىندە قابىلدانىپ، ستيحيالىق نارازىلىق تۋدىردى. 1986 جىلى 17-18 جەلتوقساندا الماتى جاستارى رەسپۋبليكانىڭ مۇددەلەرىن ەسكەرمەۋگە نارازىلىق ءبىلدىرۋ ءۇشىن كوشەگە شىقتى. دەمونستراسيا بەيبىت بولدى، مەملەكەتكە قارسى نەمەسە ۇكىمەتكە قارسى ۇراندار بولعان جوق، ازاماتتار وزدەرىنىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىعىن جۇزەگە اسىردى، ءبىراق ديالوگقا بارعىسى كەلمەيتىن بيلىك دەمونسترانتتارعا قارسى اسكەرلەر مەن پوليسيانى اتتاندىرىپ، تەررور مەن رەپرەسسياعا جۇگىندى.

كەيبىر دەرەكتەر بويىنشا، 17-18 جەلتوقساندا بولعان قايعىلى وقيعالار بارىسىندا 150-دەن استام دەمونسترانت قازا تاپتى، الماتىنىڭ ەمدەۋ مەكەمەلەرىنە 540 ادام ءتۇستى، 200-دەن استام ادام اۋرۋحاناعا جاتقىزىلدى، 1700-دەن استام ادام ءتۇرلى دەنە جاراقاتتارىن الدى. دەمونستراسيانى تاراتۋدا اسكەري دورەكى كۇش قولدانىلىپ، سۋىقتا ادامدارعا سۋ شاشىلدى، ۇستالعانداردى ۇرىپ-سوقتى، قالادان تىس جەرگە تاسىلدى. دەمونستراسيانى كۇشپەن تاراتۋ تۋرالى حابار بۇكىل قازاقستاندى ءدۇر سىلكىندىردى، رەسپۋبليكانىڭ كوپتەگەن قالالارىندا مۇنداي ارەكەتتى ايىپتاپ ءسوز سويلەۋلەر ءوتتى، سونداي-اق بيلىك كۇشپەن باسىپ تاستادى. 900-گە جۋىق ادام اكىمشىلىك تارتىپتە جازالاندى، قىلمىستىق تارتىپتە 99 ادام سوتتالدى، ونىڭ ىشىندە تۇرمە تورىنە توعىتىلىپ قازا تاپقان جاس قايرات رىسقۇلبەكوۆتى قازاق ۇمىتپايدى.

تەك الماتىدا 264 ادام جوعارى وقۋ ورىندارىنان، 758 ادام كومسومولدان جانە 52 ادام پارتيا قاتارىنان شىعارىلدى. كومسومولدىق جانە پارتيالىق جازالاردى 1400-گە جۋىق ادام الدى. ىشكى ىستەر ورگاندارىنان 1200 ادام، كولىك جانە مەديسينالىق مەكەمەلەردەن 300-دەن استام ادام بوساتىلدى. جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ 12 رەكتورى ءوز لاۋازىمدارىنان ايىرىلدى.

جەلتوقسان – 1986 تەك الماتى جاستارىن عانا ەمەس، باسقا وبلىستارداعى جاستاردىڭ بوي كوتەرۋىنە دە الىپ كەلدى. بۇل كەزدە جەزقازعاندا دا، قاراعاندىدا دا 60 ادامنان ۇستالىپ، سوققىعا جىعىلدى، ميتىنگىلەر مەن شەرۋلەر تالدىقورعاندا دا، ارقالىقتا، كوكشەتاۋدا، سارىوزەكتە، تالعاردا، شىمكەنتتە جانە باسقا دا قالالاردا ءوتتى. ولاردىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا 21 شەرۋشى سوتتالدى.

تەرگەۋ مەن سوت ءىس جۇرگىزۋ نورمالارىن ورەسكەل بۇزۋمەن ءوتتى، بيلىك ستاليننەن كەيىنگى ۋاقىتتا بۇرىن-سوڭدى بولماعان رەپرەسسيا مەن ۇلتتىق ينتەلليگەنسيانى قۋدالاۋ تولقىنىن باستادى. 1987 جىلدىڭ باسىندا كوكپ وك-نىڭ قاۋلىسى قابىلدانىپ، وندا بولعان وقيعا «قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ» كورىنىسى دەپ جاريالاندى.

1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى اتا-بابالارىمىز ارمانداعان جاڭا ومىرگە اپاراتىن جولدىڭ باسىندا بولعان اۋىر سىناقپەن تاريحتا ماڭگى قالدى. 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىن ەسكە الۋ بارشامىزدى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ نەگىزدەرىن ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن بوستاندىق تۋىن جوعارى كوتەرۋگە شاقىرادى.

ارينە، جەلتوقسان وقيعالارىنىڭ جۇرەگىمىزدە قالدىرعان جارالارى ۋاقىتتى بىرتىندەپ ەمدەيدى. سالقىنقاندىلىق، پاراساتتى اقىل جانە سالماقتى ساياسات بىزگە وتكەننەن قاجەتتى ساباق الۋعا، قورقىنىش پەن قورلىقسىز بولاشاققا ۇمتىلۋعا كومەكتەستى. سوندىقتان وتان ءۇشىن قيىن ۋاقىتتا ونىڭ ابىرويى مەن قادىر-قاسيەتىن قورعاۋعا شىققان جەلتوقسان باتىرلارىنا تاعزىم ەتۋ پارىزىمىز دەپ سانايمىز!

بولات سايلان، ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ پروفەسسورى، ت.ع.د. ايگەرىم قۇلجان، 1 كۋرس ستۋدەنتى

---