InfoHub Logo

قىمىز دايىنداۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ساۋىن بيەلەرىن ىرىكتەي ءبىلۋ كەرەك. ساۋىلاتىن بيە ساقا بيە، قۋلىق بيە، قىسىراق بيە دەپ ۇشكە بولىنەدى. ساقا بيە بىرنەشە قۇلىنداعان، بۇرىننان ساۋىلىپ، ابدەن ماشىقتانعان بيە، ال قىسىراق بيە — قىسىر قالىپ، تايى ەمىپ جۇرگەن بيە. تايى ەمىپ جۇرگەن سوڭ ساۋىلا بەرەدى. قۋلىق بيە دەپ العاش قۇلىنداعان بيەنى اتايدى.

جىل مەزگىلىنە، جايىلىمنىڭ وتتىلىعىنا، مالدىڭ كۇيىنە قاراي ساۋىلاتىن بيە جىل سايىن ىرىكتەلىپ وتىرادى. ىرىكتەۋ كەزىندە، ەڭ الدىمەن، بيەلەردىڭ اۋرۋ-سىرقاۋدان اماندىعى، قۇلىنداردىڭ شيراقتىلىعى ەسكەرىلەدى.

ارىق، اۋرۋ-اۋ دەگەن ءقاۋپى بار بيەلەر مەن قۇلىنى مارقايماعان بيەلەر بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە دەيىن بايلانبايدى.

بيە بايلاۋ دەگەندى كەيبىر جاستار دۇرىس تۇسىنبەيدى. بيە بايلاۋ دەگەنىمىز — بيەنىڭ ءوزىن بايلاۋ ەمەس، ولاردىڭ قۇلىنىن نوقتالاپ، جەلىگە بايلاپ ۇستاۋ. قۇلىنى بايلانعان بيەلەردىڭ ءورىسى اۋىلعا جاقىن بولۋعا ءتيىس. سونداي-اق ول ورىسكە باسقا مال تۇياعىن تيگىزبەۋ كەرەك. ويتكەنى ساۋىن بيە ءۇيىرى قۇلىنى اعىتىلعانشا اۋىلدان ۇزامايدى. سوعان وراي جىلقىلى اۋىل جۇرتىن دا ءجيى-جيى اۋىستىرىپ وتىرادى.

ال بيە بايلانعان كۇن «بيە بايلار، جەلى مايلار» دەگەن داستۇرمەن مەرەكە سەكىلدى وتكىزىلگەن. بۇل كۇنى قاپتىڭ ءتۇبى قاعىلىپ، قازان كوتەرىلگەن. سوعىمنىڭ ساقتالعان سوڭى، ياعني سۇر اسىلىپ، تاباق تارتىلعان، ايعىردىڭ جالىنا، جەلىنىڭ قازىعىنا ماي جاعىلعان.

بيە ەل جايلاۋعا شىعىپ، جايىلىم ابدەن وتايعان كەزدە بايلانعان. ول ءساۋىر ايىنىڭ اياعى مەن ماي ايىنىڭ باسىنا تۋرا كەلەدى. بۇل كەزدە قۇلىن دا ابدەن قاراقۇلاقتانىپ قالادى. ولار 5-6 ساعات جەلىدە بايلاۋلى بولادى دا، ساۋىن سايىن ەمىزىلىپ، اۋىق-اۋىق جەتەكتەپ، سەرۋەندەتىلەدى. كەشكە قاراي ەنەسىمەن بىرگە ورىسكە شىعارىلادى.

ارينە، قىمىزدىڭ ساپاسى بيەنىڭ تەكتىلىگىنە، جايىلىمنىڭ وتىنا، اشىتقىعا نەمەسە قورىنا، قىمىز ساقتالاتىن ىدىسقا، ءتىپتى بيە ساۋىلاتىن ىدىستىڭ وزىنە تىكەلەي بايلانىستى بولادى.

بيە كونەككە نەمەسە اعاشتان جاساپ، ىستالعان شەلەككە ساۋىلادى. ال كونەك بيە تەرىسىنەن دايىندالادى.

جاڭا ساۋىلعان بيە ءسۇتى ءسۇزىلىپ، سۋىماي تۇرعاندا كۇبىدەگى نەمەسە ساباداعى ساۋمالدىڭ ۇستىنە قۇيىلادى. سودان سوڭ 30-40 مينۋت ءپىسىپ، اۋزى تىعىندالىپ تاستالادى.

العاشقى كۇنگى ساۋىلعان بيە ءسۇتى ساباداعى ارناۋلى اشىتقىنىڭ نەمەسە قوردىڭ ۇستىنە قۇيىلادى. قوردى ۇزۋگە بولمايى. قور ۇزىلسە قىمىزدى قايتا اشىتۋعا تۋرا كەلەدى.

اشىتقى ءسۇر جايا، قازىنىڭ سىنىڭ سۇيەگى سالىنىپ سۇتتەن، ەگەر ءسۇر تابىلماسا سۇتكە نان اشىتقىسى ەزىلىپ دايىندالادى.

قور — جاقسى اشىعان قىمىزدىڭ سابا تۇبىندە قالعان قالدىعى، سارقىنى.

سابا — قىمىز ساقتالاتىن ىدىس. ساباعا اشىتقان قىمىز ەرەكشە ءدامدى بولادى. ونىڭ ۇستىنە كوشپەلى حالىق ءۇشىن كولىككە ارتۋعا قولايلى كەلەدى.

سابا دا، تورسىڭ تا، كونەك تە كوپ مىنىلمەگەن، ءسويتىپ تەر سىڭبەگەن، اۋرۋ- سىرقاۋدان امان، سەمىز جىلقىنىڭ تەرىسىنەن جاسالعان. ول قىستاي وت جاعىلاتىن اسحانانىڭ توبەسىنە ءىلىپ قويىلعان دا، جازعا قاراي قايتادان ءجىبىتىلىپ قۇرىمعا سالىنعان.

قۇرىم — شوشالانىڭ توبەسىنە جينالعان قارا كۇيە، ياعني ىس. وسى ىس جيناپ الىنىپ، قايناتىلادى. سوندا ءورى اششى، ءارى قىشقىلى مول قويۋ شاي سەكىلدى سۇيىقتىق پايدا بولادى. وسىعان سابا، تورسىق، كونەك دايىندالاتىن تەرى سالىنىپ قويىلادى. ءسويتىپ ول 20-30 كۇن قۇرىمدا جاتادى دا، ءجۇنى، شەلى تازارتىلادى. وسىنداي پروسەستەن وتكەن تەرى شيرايدى، شىمىرلانىپ، ءتۇسى دە قوڭىرقوشقىلدانادى.

جۇمساق كەزىندە جىكتەرى شۋدا جىپپەن تىگىلەدى دە، ىشىنە قۇم تولتىرىلىپ، كەرىلەدى ءارى كەپتىرىلەدى. كەبۋى جەتكەن سابا شەرتكەندە سىڭعىرلاپ تۇرادى. بۇل ءبىر دەڭىز.

ابدەن كەپكەن سابا، تورسىق، كونەك جىلقىنىڭ ءسۇر ەتىنىڭ، سونداي-اق قىمىزدىڭ مايىمەن جاقسىلاپ سىڭدىرە مايلانادى. جاقسى مايلانعان سابانىڭ دا، تورسىقتىڭ دا، كونەكتىڭ دە تىگىستەرى كىرىگىپ، تىعىزدالا تۇسەدى. بۇل ەكى دەڭىز.

وسىدان كەيىن سابا ىستالادى. سابانى ىستاۋ وتە جاۋاپتى جۇمىس. سوعان وراي تەك تاجىريبەلى كىسى عانا ىستايدى. ايتپەسە تاجىريبەسى جوق جان ونى كۇيدىرىپ الۋى، شالا-شارپى ىستاۋى مۇمكىن.

سونىمەن، ىستاۋ دا ونەر. سابا ءۇي ماڭىنان اۋلاق، قۋراعان ءشوپ-شالامى جوق، سۋى جاقىن جەردە ىستالادى. ماسەلەن، جارقاباقتان وتىن سالاتىن وتتىڭ ويىلىپ، 50-60 سانتيمەتر وڭەش، ياعني ور قازىلادى. ونىڭ ءىشى جالىن جەتپەستەي ەتىلىپ، كىرپىشپەن استارلانادى. وڭەشتىڭ ەكىنشى باسىندا قۇدىقشا ەتىپ كازىلعان ىس وشاعى بولادى. ونىڭ بەتى تەمىر تورمەن جابىلىپ، ءور جەرىنەن ارناۋلى ساڭىلاۋ قالدىرىلىپ سىلانادى. وسى «وشاقتىڭ» ۇستىنە بالشىقتان شوشالا قالانادى نەمەسە كيىز كۇركە تىگىلەدى. سوندا ىس ءتۇتىنى وڭەشتەن وشاققا كەلىپ، كۇركەنىڭ ىشىندە بۋلىعىپ، ۇنەمى بىقسىپ جاتاتىن بولادى. بۇل ءۇش دەڭىز.

ءبىر ەسكەرەتىن جايت — ىسقا جاعىلاتىن وتىندى تاڭداي ءبىلۋ كەرەك. بۇل ىسكە ەڭ قولايلى وتىن — جاس توبىلعى، ول تابىلماسا جاس قاراعان. ارينە، ساباعا، تورسىققا، كونەككە ادەمى ءيىس بەرۋ ءۇشىن ازداپ ارشا، كوكپەك، كەپكەن كوك پىشەن قوسىپ جاعۋعا بولادى.

قىمىز كۇبىدە دە ساقتالادى. ءبىراق كۇبى وتىرىقشى حالىق ءۇشىن عانا ىڭعايلى. كۇبى دەگەنىمىز اۋىز جاعى تارلاۋ دا، ءتۇپ جاعى كەڭدەۋ ەتىلىپ ەمەننەن جاسالعان ىدىس. بۇل ىدىستىڭ ءىشى دە اپتا سايىن جۋىلىپ كەپتىرىلۋگە ءتيىس. ءسۇر ەتتىڭ مايىمەن، قۇيرىق مايمەن مايلانادى. توبىلعى، دۇزگىن، قۇلمۇرىن اعاشتارىنىڭ قوعاجاي دەيتىن ءشوپ ءتۇبىرىنىڭ تۇتىنىمەن ىستالادى.

كۇبىسىنىڭ بابى كەلگەن ءۇيدىڭ قىمىزى دا مىندەتتى تۇردە ءدامدى بولادى. قىمىزدى تەمىر ىدىسقا قۇيۋعا بولمايدى. ونداي قىمىزدىڭ ءدامى بۇزىلادى.

قىمىزدىڭ بابى ءپىسۋى مەن ساپىرۋعا تىكەلەي بايلانىستى. نەعۇرلىم ءجيى پىسكەن قىمىز قويۋلانىپ، ءدامى كىرە بەرەدى. ال ءجيى ساپىرىلعان قىمىزدىڭ اشۋى قايتىپ، جۇمسارا تۇسەدى. پىسىلمەگەن، ساپىرىلماعان قىمىز ىرىمتىكتەنىپ، سۋى ءبىر بولەك، تۇنباسى ءبىر بولەك بولىپ بۇزىلادى، ساپاسى ناشارلايدى.

سابا مەن كۇبىنىڭ پىسپەگى دە تالاپقا ساي بولۋعا ءتيىس. پىسپەك ارشانىڭ قىزىلىنان ويىلىپ جاسالعان. سۇيەكپەن نەمەسە كۇمىسپەن ورنەكتەلگەن. مۇنداي پىسپەك ساباداعى نەمەسە كۇبىدەگى قىمىزدىڭ دامىنە نۇقسان كەلتىرمەيدى.

---