جەر قۇرىلىسىنىڭ جالپى سيپاتى
ءپانى: جاراتىلىستانۋ
تاقىرىبى: جەر قۇرىلىسىنىڭ جالپى سيپاتى
ساباقتىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى:
ماقساتى: كارتادان ماتەريكتەردى، مۇحيتتاردى، تەڭىزدەردى، كورسەتە ءبىلۋ جانە سيپاتتاي الۋ. تاقىرىپتاعى وزەكتى ماسەلە جەردىڭ ءاربىر قابىعى وزىنە ءتان زاتتاردان تۇراتىندىعى. ولاردىڭ ۇنەمى قوزعالىستا بولۋى، ونداعى بولاتىن قۇبىلىستاردىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى ۇعىم قالىپتاستىرۋ.
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا «پانگەيا»، «پانتالاسسا»، «گوندۆانا»، «لاۆرازيا» ۇعىمدارى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، شاپشاڭدىلىعىن، وقۋشىلاردىڭ گەوگرافيالىق ءوي-ورىسىن دامىتۋ. جالپى وقۋ ىسكەرلىكتەرىن ۇيرەنۋ، جالپى تابيعات تۋرالى وقۋشىلاردىڭ كوزقاراستارىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، گەوگرافيالىق ويلاۋىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردى قورشاعان ورتانى قورعاۋعا باۋلۋ، دۇنيەتانىمدىق كوزقاراس قالىپتاستىرۋ، ءوز بەتىمەن وقىپ-ۇيرەنۋگە تاربيەلەۋ.
قۇرال-جابدىقتار، كورنەكى قۇرالدار: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پوستەرلەر، دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، گلوبۋس.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ادىس-تاسىلدەر: ستو، بايانداۋ، سۇراق-جاۋاپ، دارىندى جانە تالانتتى وقۋشىلارمەن جۇمىس، گەوگرافيالىق ديكتانت، ساباقتا اكت-نى پايدالانۋ، سەمانتيكالىق كارتا.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءساتى: (سالەمدەسۋ، سىنىپ تازالىعىن جانە وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن، دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ءىى. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما. §13 اي-جەردىڭ سەرىگى
اسپان دەنەلەرىنىڭ اراسىنداعى جەرگە ەڭ جاقىنى نە؟
جەر مەن ايدىڭ ارا قاشىقتىعى نەشە؟
ايدىڭ ديامەترى جەردەن نەشە ەسەدەي از؟
اي جەردى قانشا تاۋلىكتە اينالىپ وتەدى؟
كۇن جۇيەسىندەگى قاي عالامشارلاردىڭ سەرىگى جوق؟
اي بەتىندەگى عارىشكەرلەردىڭ ىزدەرى نە سەبەپتى عاسىرلار بويىنا ساقتالعان؟
تولىسۋ دەگەنىمىز نە؟
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى.
ءبىزدىڭ عالامشارىمىز ورتاسىنداعى يادروسىنان باستاپ اتموسفەرانىڭ جوعارعى بولىگىنە دەيىن بىرنەشە قاباتتاردان تۇرادى (اتلاس 1-بەت) ليتوسفەرانىڭ جوعارعى قاباتى (جەر قۇرتىسى) جەر بەتىندەگى بارلىق سۋلار-گيدروسفەرا، جەردەن 20 شاقىرىم بيىكتىككە دەيىنگى اتموسفەرانىڭ تومەنگى قاباتىن جانە بۇكىل ءتىرى اعزالاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ايماعىن قوسىپ-بۇل ارالىقتاردى گەوگرافيالىق قابىق دەپ اتايمىز.
گەوگرافيالىق قابىقتىڭ پايدا بولۋىنان ءىرى تابيعات كەشەندەرى-ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار قالىپتاستى. دۇنيە جۇزىندە التى ماتەريك نەمەسە التى قۇرلىق بار. ەۋرازيا، افريكا، سولتۇستىك امەريكا، وڭتۇستىك امەريكا، اۋستراليا جانە انتاركتيدا. ال، مۇحيتتاردىڭ سانى تورتەۋ. تىنىق، اتلانت، ءۇندى جانە سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت. جەردىڭ دامۋ تاريحىندا ماتەريكتەر مەن مۇحيتتاردىڭ سانى مەن ءپىشىنى بىرنەشە رەت وزگەرگەن. جالعىز قالعان پانگەيا دەگەن قۇرلىقتان جانە پانتالاسسا دەگەن مۇحيتتان تۇرعان ۋاقىتتا بولعان. كەيىننەن پانگەيا لاۆرازيا جانە گوندۆانا دەگەن ەكى ماتەريككە اجىراعان. ولاردىڭ اراسىندا تەتيس تەڭىزى (مۇحيتى) پايدا بولعان. كەيىننەن ءىرى ماتەريكتەردىڭ ودان ءارى بولىنۋىنەن اتلانت، ءۇندى، جانە سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت پايدا بولدى. ال تىنىق مۇحيت ەجەلگى پانتالاسسانىڭ قالدىعى. قازىرگى تاڭدا ماتەريكتەر بىرتىندەپ تىنىق مۇحيتقا قاراي جىلجۋدا.
تاقىرىبى: جەر قۇرىلىسىنىڭ جالپى سيپاتى
ساباقتىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى:
ماقساتى: كارتادان ماتەريكتەردى، مۇحيتتاردى، تەڭىزدەردى، كورسەتە ءبىلۋ جانە سيپاتتاي الۋ. تاقىرىپتاعى وزەكتى ماسەلە جەردىڭ ءاربىر قابىعى وزىنە ءتان زاتتاردان تۇراتىندىعى. ولاردىڭ ۇنەمى قوزعالىستا بولۋى، ونداعى بولاتىن قۇبىلىستاردىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى ۇعىم قالىپتاستىرۋ.
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا «پانگەيا»، «پانتالاسسا»، «گوندۆانا»، «لاۆرازيا» ۇعىمدارى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، شاپشاڭدىلىعىن، وقۋشىلاردىڭ گەوگرافيالىق ءوي-ورىسىن دامىتۋ. جالپى وقۋ ىسكەرلىكتەرىن ۇيرەنۋ، جالپى تابيعات تۋرالى وقۋشىلاردىڭ كوزقاراستارىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، گەوگرافيالىق ويلاۋىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردى قورشاعان ورتانى قورعاۋعا باۋلۋ، دۇنيەتانىمدىق كوزقاراس قالىپتاستىرۋ، ءوز بەتىمەن وقىپ-ۇيرەنۋگە تاربيەلەۋ.
قۇرال-جابدىقتار، كورنەكى قۇرالدار: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پوستەرلەر، دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، گلوبۋس.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ادىس-تاسىلدەر: ستو، بايانداۋ، سۇراق-جاۋاپ، دارىندى جانە تالانتتى وقۋشىلارمەن جۇمىس، گەوگرافيالىق ديكتانت، ساباقتا اكت-نى پايدالانۋ، سەمانتيكالىق كارتا.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءساتى: (سالەمدەسۋ، سىنىپ تازالىعىن جانە وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن، دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ءىى. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما. §13 اي-جەردىڭ سەرىگى
اسپان دەنەلەرىنىڭ اراسىنداعى جەرگە ەڭ جاقىنى نە؟
جەر مەن ايدىڭ ارا قاشىقتىعى نەشە؟
ايدىڭ ديامەترى جەردەن نەشە ەسەدەي از؟
اي جەردى قانشا تاۋلىكتە اينالىپ وتەدى؟
كۇن جۇيەسىندەگى قاي عالامشارلاردىڭ سەرىگى جوق؟
اي بەتىندەگى عارىشكەرلەردىڭ ىزدەرى نە سەبەپتى عاسىرلار بويىنا ساقتالعان؟
تولىسۋ دەگەنىمىز نە؟
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى.
ءبىزدىڭ عالامشارىمىز ورتاسىنداعى يادروسىنان باستاپ اتموسفەرانىڭ جوعارعى بولىگىنە دەيىن بىرنەشە قاباتتاردان تۇرادى (اتلاس 1-بەت) ليتوسفەرانىڭ جوعارعى قاباتى (جەر قۇرتىسى) جەر بەتىندەگى بارلىق سۋلار-گيدروسفەرا، جەردەن 20 شاقىرىم بيىكتىككە دەيىنگى اتموسفەرانىڭ تومەنگى قاباتىن جانە بۇكىل ءتىرى اعزالاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ايماعىن قوسىپ-بۇل ارالىقتاردى گەوگرافيالىق قابىق دەپ اتايمىز.
گەوگرافيالىق قابىقتىڭ پايدا بولۋىنان ءىرى تابيعات كەشەندەرى-ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار قالىپتاستى. دۇنيە جۇزىندە التى ماتەريك نەمەسە التى قۇرلىق بار. ەۋرازيا، افريكا، سولتۇستىك امەريكا، وڭتۇستىك امەريكا، اۋستراليا جانە انتاركتيدا. ال، مۇحيتتاردىڭ سانى تورتەۋ. تىنىق، اتلانت، ءۇندى جانە سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت. جەردىڭ دامۋ تاريحىندا ماتەريكتەر مەن مۇحيتتاردىڭ سانى مەن ءپىشىنى بىرنەشە رەت وزگەرگەن. جالعىز قالعان پانگەيا دەگەن قۇرلىقتان جانە پانتالاسسا دەگەن مۇحيتتان تۇرعان ۋاقىتتا بولعان. كەيىننەن پانگەيا لاۆرازيا جانە گوندۆانا دەگەن ەكى ماتەريككە اجىراعان. ولاردىڭ اراسىندا تەتيس تەڭىزى (مۇحيتى) پايدا بولعان. كەيىننەن ءىرى ماتەريكتەردىڭ ودان ءارى بولىنۋىنەن اتلانت، ءۇندى، جانە سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت پايدا بولدى. ال تىنىق مۇحيت ەجەلگى پانتالاسسانىڭ قالدىعى. قازىرگى تاڭدا ماتەريكتەر بىرتىندەپ تىنىق مۇحيتقا قاراي جىلجۋدا.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
انا - ءاربىر ادامنىڭ جارىق دۇنيەدەگى ەڭ جاقىنى، جاناشارى، ءقادىرلىسى، قامقورشىسى. اق ءسۇتىن بەرىپ ايالايتىن، بالاسى ءۇشىن جانىن دا ايامايتىن ارداقتى دا ابزال - انا! كەز كەلگەن ادامنىڭ ادەپتىلىگى مەن سۇلۋ...
