InfoHub Logo

تاقىرىبى: اسەمدىك الەمىندە.
ماقساتى : قىز بالالار تاربيەسىن، قىز بالانىڭ ادەپتىلىكتىڭ، ادەمىلىكتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ جارشىسى ەكەنىن ءسوز ەتۋ. ۇل بالا مەن قىز بالانىڭ ءبىرىن – ءبىرى شىنايى قۇرمەتتەپ، قاستەرلەي بىلۋگە باۋلۋ، ءوزارا سىيلاستىقتى، دوستىق قارىم – قاتىناستى قالىپتاستىرۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، سۋرەتتەر، بەينەكورىنىس، سلايد ت.ب.
ءوتۋ بارىسى:
ءى كىرىسپە.
بۇگىن « اسەمدىك الەمىندە» اتتى تاربيە ساعاتىمىز 8 ناۋرىز انالار، قىزدار مەرەكەسىنە ارنالادى. قىزدارىمىزدى ورتاعا شاقىرايىق.
.(ۇلدار قىزداردى الىپ شىعىپ، ورىندىققا وتىرعىزادى. قىزداردىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن ايتىپ، قوشەمەت ءسوز ايتادى)

«قىزدارعا اسەمدىك جاراسادى» دەمەكشى قىز بالالار تاربيەسىن، قىز بالانى ادەمىلىكتىڭ، ادەپتىلىكتىڭ، جان – جاقتى سۇلۋلىقتىڭ جارشىسى ەكەنىن ءسوز ەتپەكپىز. ەندىگى كەزەكتە ءبىزدىڭ ۇلدارىمىز «قازاقتىڭ قىزدارى – اي» دەپ اتالاتىن ءىى بولىمىندە ءوز ويلارىن جەتكىزەدى.
ازامات: ءبىزدىڭ حالقىمىزدا قىز دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى ادەمىلىكتىڭ، جان – جاقتى سۇلۋلىقتىڭ سيمۆولى رەتىندە قولدانىلادى.

قىز ەمەس، قىزدىڭ اتى – قىزىل التىن،
كورىنەر تولعان ايداي ءجۇزى جارقىن
ۇلكەننىڭ الدىن وراپ، ءسوز سويلەمەس،
حالقىنىڭ ساقتاي بىلگەن ىزگى سالتىن.

دەگەندەي بۇل قىزداردىڭ ادەپتى، كورىكتى بولعانىن اڭعارتادى. «قىز – ەلدىڭ كوركى، گۇل – جەردىڭ كوركى» دەگەن دە ماقال بار. وسىنىڭ ءبارى دە قىز بالانىڭ سۇيكىمدىلىگىنەن، نازىكتىلىگىنەن، ءار ىسكە تالاپتى دا العىرلىعىنان، ونەر – بىلىمگە بەيىم تۇراتىن سەرگەكتىگىنەن شىققان سوزدەر بولسا كەرەك. حالقىمىز قىز بالانى ارداقتاپ ۇستايدى، وعان قاتتى ءسوز ايتپاي، ماپەلەپ وسىرەدى.
ەرنار: قازاق حالقىنىڭ قىزدى ەرەكشە قاستەرلەگەن، تۇڭعىش بولىپ ومىرگە كەلسە، «ىرىس» دەپ باعالاعان. « ەلدىڭ كوركى» دەپ ولاردىڭ جۇرەگىن جىلىلىققا بولەپ جاندارىن جامانشىلىقتان الىستاپ وسىرگەن. ونىڭ سەبەبى – قىزدىڭ بولاشاق انا ەكەندىگىن ەسكەرگەندىگىنەن.

قىز بالا تاربيەسىنە اتا –انا عانا ەمەس، كورشى – قولاڭ، تۋعان – تۋىس، اۋىل –ايماق بولىپ سەرگەكتىكپەن قارايتىن بولعان. «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» ءسوزىنىڭ استارى دا وسىندا جاتسا كەرەك.
دارحان: قىز بالانى تاربيەلەۋگە حالقىمىز ەرتە زاماننان بەرى ەرەكشە ءمان بەرىپ كەلەدى.قىز بالانى قۇرمەتتەپ، ولاردىڭ الدىندا دورەكى سويلەمەي ىزەتتى بولۋدى، ەر – تۇرمانى اشەكەيلەنگەن سۇلۋ جورعالاردى قىزدارىنا، قارىنداستارىنا مىنگىزۋدى، كيىمنىڭ ءساندىسىن، التىن بۇيىمداردىڭ جاقسىسىن قىزدارىنا تارتۋ ەتۋدى داستۇرگە اينالدىردى. جيىن – تويلاردا قىز بالانى ءار ۋاقىتتا سىيلى ورىنعا وتىرعىزعان.

ءان:« ارمان جىرىم ارۋلارىم » ورىندايتىن مۇحامبەتقالييەۆ ا
رايىمبەك: قىز بالا ءۇشىن وتىرىك ايتۋ، ۇرلىق ىستەۋ جانە قاتىگەزدىك قۋلىق – سۇمدىق دەگەن جات قاسيەت. سوندىقتان، جاس قىز بالانى « بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاما»، « وتىرىك ورگە باستىرمايدى»، «ەشكىمگە قيانات جاساما» دەپ ادالدىققا تاربيەلەگەن.

ازامات ى: حالقىمىز «اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر»، « اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر» دەگەندەي، جالپى وتباسىندا ۇل بالا تاربيەسىندە اكەنىڭ قىز بالا تاربيەسىندە شەشەنىڭ ورنىن ەرەكشە باعالاعان.
ماۋلەت: حالقىمىزدىڭ اتادان مۇرا بولىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلى قاسيەتى – قىز بالانى سىيلاپ، قاستەرلەدى. قىز بالا وتىرعان ورىندا ادەپ، ىزەت، ساقتاعان، ۇلكەن بولسىن، كىشى بولسىن وقىس مىنەز كورسەتىپ، ورەسكەل، بەيباستىق سوزگە استە بارماعان.

امانعالي: ادامنىڭ سىرتقى تۇرىنە، كيىمىنە قاراپ تا قانداي ادام ەكەندىگىن ايىرۋعا بولادى. قازىرگى تالعامعا، ءوزىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، ەستەتيكالىق زاڭدىلىققا ساي جاراسىمدى كيىنگەن، سىپايى دا ۇلگىلى قىلىعىمەن، مادەنيەتتىلىگىمەن ەرەكشەلەنگەن قىزداردى كورگەندە كوڭىلىڭ تولىپ قۋانىشقا بولەنەسىڭ.
سىرىم: تابيعاتتىڭ ءوزى قىزداردىڭ ىشكى جانە سىرتقى جان دۇنيەسىن سۇلۋلىققا، نازىكتىككە، قاراپايىمدىلىققا، قايىرىمدىلىققا باي ەتىپ جاراتقان. جاس قىزداردىڭ وزدەرى – اق قىردىڭ قىزىل گۇلىندەي ادەمى عوي.

ءان: «حانشايىم» جولدىعۇلوۆ س مەن مۇقانوۆ ە
ءىىى ءبولىم « ءىشى التىن، سىرتى كۇمىس ءسوز تورەسى»
( قىزدار تۋرالى ماقال – ماتەلدەر ، ناقىل سوزدەر ايتۋ )
ءمۇعالىم: قىز بالا جانە ونىڭ تاربيەسى جونىندەگى ماقال – ماتەلدەر ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە ەلەۋلى ورنى بار. ەندى سول ماقال – ماتەلدەرگە قۇلاق تۇرەيىك. «قىز وسسە، ەلدىڭ كوركى، گۇل وسسە، جەردىڭ كوركى»
« قىز - ءومىردىڭ قىزعالداعى»
« قىزدى اسىراي الماعان كۇڭ ەتەدى، ۇلدى اسىراي الماعان قۇل ەتەدى.»
« قىز قۋىرشاق، ۇل – قۇلىنشاق»
« ۇلىڭ وسسە، ۇلى جاقسىمەن اۋىلداس بول،
قىزىڭ وسسە، قىزى جاقسىمەن اۋىلداس بول.»
« قىز بالاعا قىرىق ۇيدەن تىيىم»
« قىزىم - ۇيدە ، قىلىعى – تۇزدە»
« قىز قىلىعىمەن ادەمى»
« قىزدىڭ جيعان جۇگىندەي»
«قارىنداسىن سىيلاماعاننىڭ قارى سىنسىن.»
« قىز مىنەزدى جىگىت ەكەن.»
قىزدار دەگەن قىزىل گۇل عوي
ءوسىپ تۇرعان باقتاعى
قىزدار دەگەن اسەم ءان عوي
ايتىلىپ بولماعان ءالى دەپ.

ءان : «قازاق قىزى.» ورىندايتىن: مۇحانبەتقالييەۆ ا.
ءمۇعالىم: ءحى ع. جازبا ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ىشىندەگى قىزدار تاربيەسىنە بايلانىستى دەرەكتەردىڭ تاڭداۋلىلارىنىڭ ءبىرى ، ءارى ۇلى مۇراسى ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ «قۇتادعۋ بىلىك» (قۇتتى بىلىك) دەگەن ەڭبەگى بار. بۇل - ادەپتىلىك، اقىل – وي ، مىنەز – قۇلىق، ادامگەرشىلىك وزىق ۇلگىلەرى كوركەم تىلمەن باياندالعان ديداكتيكالىق ەرەجە مەن تولعاۋلار.
ايماڭدايلى ۇل – قىز تۋسا الدىڭدا،
ۇيىڭدە ءوسىر، بوتەن جەرگە قالدىرما.
تاربيەشىسى ال ىزگىلىكتى، كوشەلى.
ۇل – قىز جاقسى، تازا بولىپ وسەدى.
ۇل –قىزىڭا ادەپ ۇيرەت، ءبىلىم بەر
قوس جالعاندى، بىردەي كورىپ، كۇلىمدەر.

VI ءبولىم .سۇلۋلىق سىرى.
ءمۇعالىم: قازاق قىزى دەسە ، بەتى اشىق، ءبىراق جۇزىندە ۇياڭدىق بار، شاشى ۇزىن، باسقان ءىزى بىلىنبەيتىن جان ەلەستەيدى.قۇلاعىمىزعا شولپىنىڭ سىڭعىرى كەلەدى. (شولپى تاققان قىز جايلاپ ءجۇرىپ وتەدى.)
قازىرگى قىزدارعا ءتان ۇزىن شاش جويىلىپ كەتكەن جوق، قايتا كوبەيىپ كەلەدى. مەنىڭ قىزدارىم « شاشىمىزدى قىسقارتپايمىز» دەپ ۋادەلەستى. بۇرىمدى بۇگىن جىرلاساق ونىڭ اسەمدىككە قاتىسى بولعانى دا.
بۇرىم مەنىڭشە اسەمدىك، ادەمىلىك قاتارىنا كىرەدى. قىز بويىنداعى العاشقى كوزگە ۇرار اسەمدىك وسى. ەندەشە جاقسى ءسوزدى ايامايىق.

ابايدىڭ ولەڭى : « بىلەكتەي ارقاسىندا ورگەن بۇرىم»

وقيتىن : بايقاتوۆ ە

بىلەكتەي ارقاسىندا ورگەن بۇرىم
شولپىسى سىلدىر قاعىپ جۇرسە اقىرىن
كامشات بورىك، اق تاماق، قارا قاستى
سۇلۋ قىزدىڭ كورىپ پە ەڭ مۇنداي ءتۇرىن ؟
الاسى از قارا كوزى اينادايىن،
جۇرەككە ىستىق ءتيىپ سالعان سايىن،
ۇلبىرەگەن اق ەتتى، اشىق ءجۇزدى.
ءتىسى ادەمى كورىپ پە ەڭ قىزدىڭ جايىن ؟
بۇراڭ بەل، بويى سۇلۋ، كىشكەنە اياق،
بولادى وسىنداي قىز نەكەن – ساياق
پىسكەن الما سەكىلدى ءتاتتى قىزدى
بولامىن دا تۇرامىن كورگەندەي – اق
ەگەردە قولىڭ تيسە بىلەگىنە.
لۇپىلدەپ قان سوعادى جۇرەگىڭە
بەتىڭدى تاياپ بارساڭ تاماعىنا،
شىمىرلاپ بۋ ەنەدى سۇيەگىڭە.

بي : « اقسۇڭقارىم» ورىندايتىن: بايمۇقانوۆا ەلۆيرا

ءمۇعالىم: شولپىسىنىڭ كۇمىس كۇلكىسىن عانا ەستىرتىپ، سونىسىمەن قازاق قىزى بويىنداعى ۇياڭدىقتى، ادەپتىلىكتى، يناباتتىلىقتى سەزدىرگەن ، شولپىسىنىڭ داۋىسى قاتتى ەستىلسە، سەنى ادەپسىز قىز ەكەن دەپ ايتادى دەپ ءتالىم – تاربيە بەرىپ وتىرعان. «سىلدىرلاعان شولپىسى، سىڭعىرلاعان كۇلكىسى» دەپ اقىندار جىرعا قوسادى.

قانداي ءاندى، ولەڭدى الساڭ دا بۇرىمعا تاڭدانعان. اقىندار جالپى ايەل حالقىنىڭ كوركىن، ورىلگەن قوس بۇرىم ارقىلى تولىقتىرعان، ونسىز اسەمدىككە نۇسقان كەلدى دەگەن. ولەڭدەردە «شاشتارىن ون كۇن تاراپ، بەس كۇن ورگەن»، «قاراقات كوزدى، ءسۇمبىل شاش»، «قارا كوزىڭ، قارا شاشىڭ توگىلگەن»، « توسەكتەن ءسۇمبىل شاشىڭ سالبىراسىن، شاشىڭا تاققان شولپىڭ سىلدىراسىن» دەپ ءبىر سوزبەن بولسىن شاشقا ماقتاۋ ايتىلادى. ەندىگى كەزەكتە ا. باقتىگەرەيەۆانىڭ «بۇرىم» ولەڭىن بىزگە ازامات وقىپ بەرەدى.

اشۋلانىپ قايتتىڭ نەگە، ەركە گۇل،
مەكتەبىڭە كەتىپ ەدىڭ ەركە ءبىر.
تورتاڭدايسىڭ اتا جاۋىڭ سياقتى.
بانتيگىڭدى شەشىپ كەتكەن تەنتەك ۇل.
قىز بالانىڭ بۇرىم دەگەن ءسانى ەدى
بالالىقتىڭ ويىنى بار ادەمى
قىز بۇرىمعا مازا بەرمەي جۇرەتىن
بالالىقتىڭ ويىنى بار ادەمى
بۇرىم – بۇلاق تاۋدان اققان قۇلاتقان
بۇرىم – ارمان، قول جەتپەگەن ۇناتقان
موماقان بوپ جۇرگەن بۇگىن اكەڭ دە
تالاي قىزدى شاشتان تارتىپ جىلاتقان.
اشۋلانبا، ول ءبىر ويىن تالايعى
ادامداردان ءار ۇرپاققا تارايدى.
اقىلدى بول، سول بۇرىمنىڭ ءبىر تالى
تەنتەكتەردى قۇرىقتاۋعا جارايدى.

VIءىى ءبولىم. «سەزىم – ادامدىق قاسيەت.

قىزدارعا ارنالعان ۇلداردىڭ نازى بار سوعان قۇلاق تۇرەيىك. (ۇلدار ءا. نۇرشايىقوۆتىڭ « اۆتوپورترەت» ەڭبەگىندەگى «قىزدارعا كەڭەس» اقىل –ناقىل سوزدەرىن ايتىپ شىعادى.
قىزدار !
- ادەمى بولىڭدار، اسەم بولىڭدار، سونىمەن بىرگە اقىلدى بولىڭدار !
- سۇلۋ بولىڭدار، سىمباتتى بولىڭدار، سونىمەن بىرگە سانالى بولىڭدار !
- يناباتتى بولىڭدار، ءىلتيپاتتى بولىڭدار، سونىمەن بىرگە ۇيىمشىل بولىڭدار !
- ۇيقىشىل بولماڭدار، ۇمىتشاق بولماڭدار ۇرىسقاق بولماڭدار !
(دەپ ۇلدار قىزدارعا گۇلدەرىن تابىس ەتەدى، ال قىزدار كەستەلى ورامال بەرەدى.)
ءان ايتۋ مەن بي بيلەۋ دە اسەمدىككە جاتادى ، ەندەشە كەزەكتى بيگە بەرەمىز.
ۆالس: قىزدار، قىزدار سۇلۋ قىزدار.

VIءىى ءبولىم. پىكىرتالاس.
قىزدار: « قىزداردى سىيلاۋ دەگەن نە ؟»
ۇلدار: « سىيلاۋ ءۇشىن قانداي بولۋىڭ كەرەك ؟»
VIءىى ءبولىم. قورىتىندى.

بابالارىم قىزداردى قادىرلەگەن،
قىز بالادان باستالار ءومىر تەرەڭ
اۋىل كوركى قىز بولىپ، ءان ايتىلىپ،

كۇن بولماعان سازدى كۇي توگىلمەگەن - دەپ بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدا قىزدار تاربيەسىن قىز بالالاردىڭ وزدەرى ءسوز ەتكەننەن گورى، ۇلدارىمىزدىڭ ءسوز ەتۋىن ماقسات ەتكەنمىن. ويتكەنى، قىز بالا تاربيەسى بارشانىڭ ءىسى. قىز بالا مەن ۇل بالانىڭ ءبىرىن – ءبىرى جاقسى تۇسىنۋىنە، ءبىرىن – ءبىرى سىيلاۋىنا، ءبىر –بىرىنە قامقور بولا بىلۋىنە، قىزدارىمىزدى –قىلىقتى، ۇلدارىمىزدى – ۇلاعاتتى ەتىپ تاربيەلەۋگە سەپتىگى مول بولارى ءسوزسىز. قىزدارعا ايتارىم « قازاق قىزى» دەگەن قاستەرلى دە قاسيەتتى اتقا لايىق بولىڭدار. ءبىلىمدى دە تاربيەلى قىردىڭ قىزعالداعىنداي جايناپ وسە بەرىڭدەر.