InfoHub Logo

جىلۋ ەلەكتر ستانسياسى (جەس) دەگەنىمىز نە؟

جىلۋ ەلەكتر ستانسياسى (جەس) — جىلۋمەن جابدىقتاۋدىڭ ورتالىقتاندىرىلعان جۇيەلەرى ءۇشىن ەلەكتر ەنەرگياسىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جىلۋ ەنەرگياسىن دا وندىرەتىن جىلۋ ەلەكتر ستانسياسىنىڭ ءتۇرى.

قازىرگى زامانعى جەس — بۇل قۇرىلىستار مەن اگرەگاتتاردىڭ كۇردەلى كەشەنى.  

مىسال رەتىندە كومىر ەلەكتر ستانسياسىنىڭ جۇمىس ءپرينسيپى مەن قۇرىلعىلارىن قاراستىرايىق.

جەس-عا كەلگەن كومىر ءتۇسىرۋ قۇرىلعىلارىنىڭ كومەگىمەن (15) ۆاگونداردان (14) تۇسىرىلەدى جانە ۇساقتاۋ ءبولىمى ارقىلى (12) كونۆەيەرلەرمەن (16) شيكى وتىن بۋنكەرىنە نەمەسە رەزەرۆتىك وتىن قويماسىنا (13) جىبەرىلەدى. كومىر ديىرمەندە ۇساقتالادى (22). سەپاراتور (7) مەن سيكلون (8) ارقىلى كومىر توزاڭى، ديىرمەن جەلدەتكىشىمەن (20) بەرىلەتىن ىستىق اۋانىڭ كومەگىمەن شاڭ بۋنكەرلەرى (6) ارقىلى قازاندىق وتتىعىنا (21) بەرىلەدى.

جوعارى تەمپەراتۋرالى جانۋ ونىمدەرى قازاندىقتىڭ (10) جىلۋ الماستىرعىشتارىندا سۋدى ىستىق بۋ جاعدايىنا دەيىن قىزدىرادى.
بۋ تۋربينانىڭ (2) ساتىلارىندا كۇشەيىپ، ونىڭ روتورىن، سونىمەن قاتار ەلەتر توعىن تۋدىراتىن ەلەكتر گەنەراتور روتورىن (1) اينالدىرا باستايدى. پايدا بولعان ەلەكتر ەنەرگياسىن جوعارىلاتاتىن ترانسفورماتورلاردىڭ كومەگىمەن (30) الدىمەن اشىق تاراتۋ قۇرىلعىسىنا (اتق)، سودان كەيىن ەنەرگيا جۇيەسىنە بەرىلەتىن جوعارى كەرنەۋلى توكقا تۇرلەندىرەدى. پايدالانىلعان بۋ كوندەنساتورعا تۇسەدى (28). وندا پايدا بولعان كوندەنسات كوندەنساتتىق سورعىلارمەن (32) تومەن قىسىمدى رەگەنەراتيۆتى جىلىتقىشتار ارقىلى (31) دەاەراتورعا تۇسەدى. (4،5).

مۇندا قانىعۋ تەمپەراتۋراسىنا جاقىن تەمپەراتۋرادا جابدىقتاردىڭ كورروزياسىن تۋدىراتىن سۋدا ەرىتىلگەن گازداردى جويۋ ءۇردىسى جۇرەدى جانە سۋ قانىعۋ تەمپەراتۋراسىنا دەيىن قىزدىرىلادى. كوندەنساتتىڭ شىعىنىنىڭ ورنى دەاەراتورعا قوسىلعان ارنايى قوندىرعىلاردا (29) تۇزسىزداندىرىلعان سۋمەن تولتىرىلادى. اۋاسىزداندىرىلعان جانە ىسىتىلعان سۋ قورەكتەندىرگىش سورعى ارقىلى (27)، جوعارى قىسىمدى رەگەنەراتيۆتى جىلىتقىشتارعا (26)، سودان كەيىن قازاندىقتىڭ ەكونومايزەرىنە بەرىلەدى. قولدانىستىق زاتتىڭ تۇرلەندىرۋ سيكلى قايتالانادى. وتىن جانعان كەزدە پايدا بولاتىن گازدار وت جاعۋ كامەراسىنان (21)،  سودان سوڭ قولدانىستىق زاتقا جىلۋ بەرەتىن (10) بۋ قىزدىرعىشى مەن سۋ ەكونومايزەردىڭ بەتى ارقىلى وتەدى. الىنعان ارتىق جىلۋ ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسىنە (جىلىتۋ جانە ىستىق سۋمەن جابدىقتاۋ قاجەتتىلىگىنە) بولىنەدى. سودان كەيىن كۇل اۋلاعىشتاردا (19) گازدار ۇشپا كۇلدەن تازارتىلادى جانە ءتۇتىن قۇبىرى (11) ارقىلى ءتۇتىن سورعىشتارمەن (17) اتموسفەراعا شىعارىلادى. وتتىق كامەرانىڭ، اۋا جىلىتقىشتىڭ جانە كۇل اۋلاعىشتاردىڭ قوقىسى مەن كۇلدەرى سۋمەن جۋىلادى جانە ارنالار (18)  بويىنشا ولاردى كۇل ۇيىندىلەرگە ايدايتىن سورعىلارعا تۇسەدى.

1. ەلەكتر گەنەراتورى؛
2. بۋ تۋربيناسى؛
3. باسقارۋ ءپۋلتى؛
4. دەاەراتور؛
5. دەاەراتور؛
6. شاڭ بۋنكەرى؛
7. سەپاراتور؛
8. سيكلون؛
9. قازاندىق؛
10. جىلىتۋ بەتتەرى (جىلۋ الماستىرعىشتار)؛
11. ءتۇتىن قۇبىرى؛
12. ۇنتاقتاۋ بولمەسى؛
13. رەزەرۆتىك وتىن قويماسى؛
14. ۆاگون؛
15. ءتۇسىرۋ قۇرىلعىسى؛
16. كونۆەيەر؛
17. ءتۇتىنتارتقى؛
18. ارنا؛
19. كۇل ۇستاعىش؛
20. جەلدەتكىش؛
21. وتتىق؛
22. ديىرمەن؛
23. سورعى ستانسياسى؛
24. سۋ كوزى؛
25. اينالمالى سورعى؛
26. جوعارى قىسىمدى رەگەنەراتيۆتى جىلىتقىش؛
27. قورەكتىك سورعى؛
28. كوندەنساتور؛
29. سۋدى حيميالىق تازالاۋ قوندىرعىسى؛
30. ۇلعايتقىش ترانسفورماتور؛
31. تومەن قىسىمدى رەگەنەراتيۆتى جىلىتقىش؛
32. كوندەنساتتى سورعى؛

اتموسفەرانىڭ لاستانۋى

بۇگىنگى كۇنى قولدانىستاعى ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ بارلىق تۇرلەرىنىڭ ىشىندە ورگانيكالىق وتىنداعى جىلۋ ستانسيالارىنىڭ قورشاعان ورتاعا ەداۋىر اسەرى بار.
 
نەگىزگى فاكتوردىڭ ءبىرى — ادام دەنساۋلىعىنا زياندى ءارتۇرلى لاستاۋشى زاتتاردىڭ اتموسفەراعا شىعارىندىلارى. نەگىزگى لاستاۋشى زاتتار — كۇيە، كۇكىرت ديوكسيدى، ازوت، كومىرتەگى وكسيدى، اسىرەسە، ۋلى گاز (CO)، اۋىر مەتالداردىڭ قوسىندىلارى، كانسەروگەندى بەنزاپيرەن (س₂0ن₁₂). شىعارىندىلاردىڭ ناقتى قۇرامى قولدانىلاتىن قازانداردىڭ تيپتەرىنە جانە جاعىلاتىن وتىننىڭ تۇرىنە بايلانىستى ەرەكشەلەنەدى. سونىمەن قاتار، جۇمىس ىستەپ تۇرعان جەس ماڭىندا اۋاداعى وتتەگىنىڭ پايىزدىق اراقاتىناسى ازايادى. 

- ماڭىزدى -

جەس بارلىق كۇكىرتتى انگيدريدتىڭ 46%-ىن جانە وندىرىستىك كاسىپورىندار اتموسفەراعا شىعاراتىن كومىر توزاڭىنىڭ 25%-ىن بولەدى.

قازىرگى زامانعى قۋاتتى جەس-تەر تاۋلىگىنە 20 000 تونناعا دەيىن كومىردى جۇمساي الادى جانە تاۋلىك سايىن اتموسفەراعا:

— 200 توننا ازوت وكسيدىن،

— 680 توننا كۇكىرت ديوكسيدى جانە كۇكىرتتى انگيدريتتى،

— 120-240 توننا قاتتى شاڭ بولشەكتەرى مەن كۇلدى جانە كۇيە تاستايدى.
 
جەس قالالاردا پايدا بولاتىن تۇمشانىڭ (سموگ) نەگىزگى سەبەبى بولىپ تابىلادى. اتموسفەرانىڭ لاستىعى بۇلتتى كۇندەردىڭ ارتۋىنا سەبەپ بولادى. مىسالى، پاريجدە سوڭعى وتىز جىلدا تۇمان جانە بۇلتتى كۇندەر 5 ەسە ارتقان.

سۋ مەن توپىراقتىڭ لاستانۋى

كۇكىرتتى انگيدريد، كۇكىرت ديوكسيدى جانە ازوت وكسيدى ۇلكەن قاشىقتىققا تاسىمالدانادى جانە گيدرو مەن ليتوسفەرانى لاستاي وتىرىپ، شوگەدى.

وسى شىعارىندىلاردىڭ سالدارىنىڭ ءبىرى — قىشقىلدى جاۋىندار.

دەنساۋلىققا اسەرى

جەس شىعارىندىلارىنىڭ قۇرامىندا كۇيە، كۇكىرت ديوكسيدى، ازوت وكسيدى، كومىرتەگى، اۋىر مەتالداردىڭ قوسىلىستارى، بەنزاپيرەن جانە ت. ب. بولادى.

كومىرتەك وكسيدى وندىرىستە دە، ءۇي جاعدايىندا دا ۋلانۋدىڭ ەڭ كوپ تاراعان سەبەبى بولىپ تابىلادى. مىڭداعان ادام جىل سايىن كومىرتەگى وكسيدىمەن ۋلانۋدىڭ سالدارىنان قايتىس بولادى.

كومىرتەگى وكسيدى ميوكارد ينفاركتىسىنىڭ سەبەبى بولۋى جانە وكپەنىڭ ءىسىنۋىن تۋدىرۋى مۇمكىن، ول پلاسەنتا ارقىلى وڭاي وتەدى جانە وتتەگىنىڭ كەز كەلگەن جەتىسپەۋشىلىگىنە سەزىمتال ۇرىققا اسەر ەتەدى، بۇل اسەر ۇرىقتىڭ قالىپتى دامۋىنا ۇلكەن ءقاۋىپ ءتوندىرۋى ابدەن مۇمكىن. 

NO_x توبىنىڭ بارلىق توتىقتارىنىڭ اراسىندا قورشاعان ورتا مەن ادام دەنساۋلىعى ءۇشىن ەڭ ءقاۋىپتىسى — ازوت ديوكسيدى. قاۋىپتىلىك سىنىبى-ەكىنشى. ۋىتتىلىعى جوعارى زات. اۋاداعى ازوتتىڭ ديوكسيدى، ءتىپتى ازداعان كونسەنتراسيالاردا دا ادام اعزاسىندا ەلەۋلى وزگەرىستەرگە اكەلۋى مۇمكىن. بۇل وتكىر تىتىركەندىرگىش. يممۋنيتەتتى تومەندەتەدى. بەنزاپيرەننەن باسقا، ونكولوگيانىڭ دامۋ ءقاۋپىن جەس شىعارىندىلارىنداعى ۇساق ديسپەرستى قالقىمالى زاتتار دا ارتتىرادى.

ادام دەنساۋلىعىنا باسقا دا اسەرى:

— تىنىس الۋ، جۇرەك-قان تامىرلارى جانە ورتالىق جۇيكە جۇيەسى مۇشەلەرىنىڭ اۋرۋ ىقتيمالدىعىن ارتتىرادى؛

— يممۋنيتەتتى تومەندەتەدى؛

— اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ساپاسىن ناشارلاتادى، ونىمدىلىكتى تومەندەتەدى؛

— كليماتقا تەرىس اسەر ەتەدى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

اۋانىڭ لاستانۋى دەنساۋلىققا قالاي اسەر ەتەدى

قولقا دەمىكپەسى جانە سەبەپتەرى

اۋانىڭ لاستانۋى دەنساۋلىققا قالاي اسەر ەتەدى

PM2.5 بولشەكتەرى دەگەن نە؟

---